Toång Quan
veà Trieát Hoïc vaø Vieät Trieát

Giaùo Sö John B. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan

4. Keát Luaän
Döï phoùng cuûa Vieät Trieát

Vôùi tính caùch giôùi thieäu nhieàu hôn khaûo luaän, baûn vaên naøy khoâng ñi vaøo chi tieát chöùng minh nhöõng luaän ñieåm maø chuùng toâi ñaõ trình baøy trong phaàn baøn veà baûn chaát cuõng nhö phöông phaùp cuûa Vieät Trieát. Cuõng chính vì vaäy maø phaàn keát luaän naøy chæ coù nghóa laø keát thuùc baûn vaên chöù khoâng phaûi keát luaän luaän ñeà. Ñeå keát thuùc, chuùng toâi taïm neâu ra moät soá ñieåm, hay noùi ñuùng hôn, moät soá yù kieán, mong raèng coù theå ñoùng goùp ñöôïc phaàn naøo vaøo coâng cuoäc phaùt trieån Vieät Trieát.

Thöù nhaát, ñeå phaùt trieån Vieät Trieát, chuùng ta baét buoäc phaûi phaùt hieän nhöõng vaán naïn tröïc tieáp cuõng nhö nhöõng vaán naïn giaùn tieáp lieân quan tôùi daân toäc Vieät. Nhöõng vaán naïn naøy bao goàm:

Töø moãi vaán naïn caên baûn, chuùng ta ñi tìm nhöõng vaán naïn töông quan, bao goàm tri thöùc, hay hieåu bieát, thöïc haønh (bao goàm luaân lyù, chính trò) vaø hy voïng. Thí duï nhö vaán naïn sinh toàn cuûa ngöôøi Vieät, chuùng ta thaáy coù nhöõng vaán naïn veà tri thöùc (laøm theå naøo ñeå nhaän thöùc ra vaán naïn, möïc ñoä khoù khaên cuûa vaán naïn, möïc ñoä phöùc taïp cuûa vaán naïn, v.v...), cuõng nhö nhöõng vaán naïn veà thöïc haønh (laøm theá naøo sinh toàn, duøng phöông phaùp gì ñeå sinh toàn, duøng ñieàu kieän gì ñeå sinh toàn, phaûi coù nhöõng quy luaät naøo ñeå sinh toàn, v.v...). Töông töï, töø vaán naïn baûo toàn con ngöôøi vaø daân toäc, cuõng thaáy nhöõng vaán naïn töông quan veà tri thöùc, vaø thöïc haønh. Nhöõng caâu hoûi veà nguyeân do, nguyeân lyù cuõng nhö phöông phaùp ñeå baûo veä con ngöôøi laø nhöõng caâu hoûi maø chuùng ta baét buoäc phaûi löu yù. Trong vaán naïn thöù ba, veà nhöõng caâu hoûi nhö laøm theá naøo ñeå phaùt trieån con ngöôøi, laøm theá naøo ñeå phaùt trieån quoác gia, vaø laøm theá naøo ñeå phaùt trieån daân toäc, chuùng ta nhaän thaáy ñaây khoâng phaûi laø nhöõng caâu hoûi voâ boå, song coù moät möïc quan troïng khoâng keùm nhöõng caâu hoûi tröïc tieáp tôùi vaán naïn sinh toàn.

Nhö töøng thaáy trong lòch söû, haàu heát caùc neàn khoa hoïc, thaàn hoïc, ngheä thuaät, kinh teá, chính trò vaø nhaát laø trieát hoïc ñeàu phaùt xuaát hoaëc tröïc tieáp, hoaëc giaùn tieáp töø nhöõng vaán naïn treân. Neáu kinh teá lieân heä tôùi vaán naïn sinh toàn cuûa con ngöôøi, thì ñaïo ñöùc cuõng khoâng keùm phaàn quan troïng. Nguoàn goác cuûa chieán tranh khoâng chæ laø vaán ñeà tranh ñaát, tranh thöïc phaåm, maø coøn laø vaán ñeà khaùc bieät veà ñaïo ñöùc, tranh chaáp veà toân giaùo vaø söï töï toân cuûa khoa hoïc. Töông töï, nguoàn goác cuûa tranh chaáp khoâng chæ laø moät vaán ñeà chính trò, maø coøn laø vaán naïn thieáu caâu thoâng, thieáu moät "ngoân ngöõ" chung, vaø thieáu hieåu bieát.

Thöù hai, nhaän ra nhöõng vaán naïn, nhöõng khoù khaên hay nhöõng phuùc taïp cuûa nhöõng vaán ñeà treân, Vieät Trieát baét buoäc phaûi tìm kieám nhöõng giaûi ñaùp thích hôïp, vaø hieäu quaû; neáu khoâng, Vieät trieát seõ bò queân laõng. Neáu caâu giaûi ñaùp thích hôïp vôùi ngöôøi Vieät, neáu loái giaûi phaùp coù ñuû hieäu naêng giaûi quyeát nhöõng vaán naïn cuûa ngöôøi Vieät; neáu giaûi ñaùp coù giaù trò laâu daøi, v.v..., giaûi ñaùp naøy coù theå ñöôïc ñöa leân laøm nguyeân lyù. Ngöôïc laïi neáu giaûi ñaùp khoâng thích hôïp, thieáu hieäu naêng, hoaëc taïm bôï, giaûi ñaùp naøy chæ laø moät giaûi phaùp coù tính chaát kyõ thuaät taïm thôøi. Giaûi ñaùp naøy khoâng theå ñöôïc coi nhö laø nguyeân lyù. Vieät Trieát trong caùi caù bieät tính (particularity) cuûa mình bao goàm nhöõng nguyeân lyù treân: noù coù theå coáng hieán moät giaûi ñaùp höõu hieäu, phoå bieán vaø tröôøng cöûu. Chæ khi maø Vieät Trieát hoäi ñuû ñieàu kieän treân, luùc ñoù chuùng ta môùi coù theå voã ngöïc töï haõnh dieän vôùi moät neàn trieát hoïc goïi laø Vieät Trieát.

Tuy theá, Vieät Trieát vaãn chöa hoaøn toaøn. Bôûi vì neáu Vieät Trieát chæ haïn heïp trong coâng vieäc ñi tìm giaûi ñaùp cho nhöõng vaán naïn cuûa Vieät daân, thì neàn trieát lyù naøy chöa hoäi ñuû ñieàu kieän ñeå ñaùng goïi laø Trieát cuûa con ngöôøi. Noùi caùch khaùc, trieát hoïc cuûa chuùng ta chöa theå ñaïi dieän hoaøn toaøn cho Vieät Trieát, bôûi vì treân thöïc teá, neàn trieát hoïc naøy chæ laø moät yù thöùc heä (ideology). Vieät Trieát khoâng phaûi laø yù thöùc heä. Bôûi vì, nhö chuùng toâi ñaõ töøng phaân tích, moät neàn Vieät Trieát khoâng nhöõng chæ bao goàm nhöõng caù bieät tính cuûa mình, maø coøn vieãn vieät vöôn leân bieán thaønh caùi nguyeân lyù chung cuûa nhaân loaïi. Trieát hoïc cuûa Khoång Töû khoâng haïn heïp trong thôøi Xuaân Thu, vaø chæ vaïch ra giaûi phaùp cho nhöõng vaán ñeà cuûa thôøi ñoù maø thoâi. Trieát hoïc cuûa Khoång Töû vaãn coøn hieäu löïc ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà hieän ñaïi vaø cho toaøn theå nhaân loaïi. Töông töï, lyù thuyeát cöùu nhaân loaïi, con ñöôøng baùc aùi cuûa Ñöùc Kitoâ khoâng chæ nhaèm cöùu ngöôøi Dothaùi hay cöùu con ngöôøi vaøo thôøi ñaïi Dothaùi bò leä thuoäc La Maõ, maø coøn cöùu ñoä taát caû moïi ngöôøi khoâng phaân bieät toân giaùo, maøu da, saéc toäc, thôøi ñaïi. Nhöõng neàn trieát hoïc cuûa Boà-La-Thö vaø AÙ-Lyù-Ña-Ñöùc, v.v... ñeàu coù nhöõng caùi nhìn töông töï. Chính vì vaäy maø, Vieät Trieát maø baûn theå cuûa mình laø Vieät tính, ñöôïc bieåu hieän bôûi baûn chaát vieãn vieät, vaø qua phöông phaùp toång hôïp bieän chöùng, khoâng chæ ñi tìm nhöõng giaûi ñaùp taïm bôï, caù bieät cho daân Vieät maø thoâi, song coøn phaûi vöôït leân baèng caùch noã löïc phaùt hieän nhöõng giaûi ñaùp vónh cöûu cho toaøn theå nhaân loaïi. Chæ khi maø chuùng ta coù theå ñöa ra moät neàn trieát hoïc nhö vaäy, luùc ñoù Vieät Trieát môùi coù theå töï haøo goïi mình laø Vieät Trieát (töùc trieát lyù sieâu vieät boå tuùc cho trieát lyù vónh cöûu, (philosophia trancendentalis philosophiam perennem transcendet). Vieät Trieát töø ñoäng tính (activity) cuûa mình tieán xa hôn baát cöù neàn trieát lyù naøo töï xöng laø vónh cöûu, bôûi vì vónh cöûu ñöôïc xaây döïng treân tónh tính (passivity).

Thöù ba, trong khi ñi tìm nhöõng giaûi ñaùp cho nhöõng vaán naïn cuûa daân toäc vaø cuûa nhaân loaïi, Vieät Trieát baét buoäc phaûi chuù yù tôùi nhöõng vaán naïn caên baûn cuûa con ngöôøi, nhöõng vaán naïn ñöông phaùt sinh vaø seõ phaùt sinh trong töông lai. Do ñoù, chuùng ta caàn nhöõng phöông phaùp cuõng nhö nhöõng kieán thöùc höõu hieäu ñeå khaùm phaù ra nhöõng vaán naïn treân. Ñieàu maø chuùng toâi muoán noùi laø, trong khi trieát hoïc taây phöông phaùt trieån maïnh veà phöông dieän naøy, trieát ñoâng noùi chung vaø Vieät Trieát noùi rieâng hình nhö khoâng chuù troïng tôùi taàm quan troïng cuûa phöông phaùp. Chính vì lyù do naøy maø trieát ñoâng khoâng coù phaùt trieån gì treân caû hai ngaøn naêm lòch söû. Thaät laø ñieàu ñaùng tieác vaäy. Töông töï, ñeå giaûi ñaùp nhöõng vaán naïn treân, chuùng ta cuõng caàn phaûi coù nhöõng phöông phaùp höõu hieäu. Ñieåm maø chuùng toâi muoán nhaán maïnh nôi ñaây laø, phöông phaùp aùp duïng ñeå giaûi quyeát vaán naïn khoâng hoaøn toaøn ñoàng nhaát vôùi phöông phaùp aùp duïng ñeå phaùt hieän vaán naïn. Töông töï, nhöõng phöông phaùp giaûi quyeát nhöõng vaán naïn tri thöùc khoâng hoaøn toaøn ñoàng nhaát vôùi nhöõng phöông phaùp cuûa trieát lyù thöïc haønh. Ngay caû trong trieát lyù thöïc haønh, moãi boä moân (ñaïo ñöùc, chính trò, kinh teá, phaùp luaät...) cuõng khoâng hoaøn toaøn gioáng nhau. Chính vì vaäy maø chuùng ta cuõng khoâng theå aùp duïng cuøng moät phöông phaùp ñeå giaûi quyeát moïi vaán ñeà. Caùi yeáu cuûa Nho hoïc coù theå thaáy ôû ñieåm naøy: khi Khoång Töû aùp duïng loái giaûi quyeát cuûa ñaïo ñöùc vaøo chính trò cuõng nhö phaùp luaät, ngaøi ñaõ thaáy tröôùc caùi thaát baïi cuûa ngaøi (caâu truyeän ngöôøi con coûng ngöôøi boá phaïm phaùp ñi troán khoûi phaùp luaät). Khi maø nhöõng nho gia khoâng yù thöùc ñöôïc khoù khaên treân, nhöng laïi aùp duïng moät caùch cöïc ñoan lyù thuyeát Khoång Töû vaøo taát caû moïi hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, hoï laøm cho xaõ hoäi thoaùi boä thay vì tieán boä. Ñaây cuõng laø ñieåm maø nhoùm taây hoïc nhö Hoà Thích ñaõ töøng pheâ bình caùc cöïu nho gia Taàu vaøo ñaàu thaäp nieân 1920 vaäy.

Nhaän ñònh naøy ñöa chuùng toâi tôùi ñieåm thöù tö. Vieät Trieát, khaùc bieät vôùi neàn trieát hoïc tö duy cuûa taây phöông. Vieät Trieát, töï baûn tính laø trieát thöïc haønh. Song thöïc haønh khoâng coù nghóa thieáu tö duy, hay thieáu phaûn tænh. Ngöôïc laïi, ngöôøi Vieät chuùng ta tö duy, chuùng ta suy nghó, song suy nghó veà nhöõng vaán naïn thöïc tieãn chöù khoâng phaûi nhöõng vaán ñeà tröøu töôïng. Nhö laø moät neàn trieát hoïc thöïc haønh, trieát hoïc bao goàm moïi haønh ñoäng lieân quan tôùi cuoäc soáng cuûa con ngöôøi, nhö sinh, laõo, beänh, töû (thuyeát caên baûn cuûa Phaät giaùo); nhöõng vaán naïn phaùt xuaát töø söï töông quan cuûa con ngöôøi xaõ hoäi nhö baát coâng, baát nhaân, baát hieáu, baát leã, baát trí, baát tín, v.v... (thuyeát cuûa Nho giaùo); hoaëc nhöõng vaán naïn phaùt xuaát töø loøng tham lam, quyeàn bính, thieáu töï do... (thuyeát cuûa Laõo giaùo); nhöõng vaán naïn phaùt xuaát töø söï soáng coøn cuûa daân toäc (ngoaïi xaâm, noäi chieán, thuø haän giöõa caùc saéc toäc, caùc toân giaùo...) vaø nhöõng vaán naïn thaáy trong cuoäc soáng hieän ñaïi (kinh teá, daân chuû, töï do, kieán thöùc...). Theá neân söù maïng cuõng nhö nhieäm vuï cuûa Vieät Trieát coù theå ñöôïc toùm laïi moät caùch roõ raøng nhö sau:

1. Phaùt hieän nguyeân do, caên beänh, beänh traïng cuõng nhö söï bieán hoùa cuûa caên beänh cuûa xaõ hoäi Vieät, cuûa con ngöôøi Vieät, (hay laø phaùt hieän ra nhöõng ñieàu kieän laøm cho chuùng ta suy ñoài, nhöõng theå cheá laøm cho chuùng ta thoaùi boä, v.v...).

2. Noã löïc ñi tìm nhöõng giaûi ñaùp, vaø coá gaéng tìm nhöõng giaûi ñaùp toái haäu coù theå ñöa leân haøng nguyeân lyù aùp duïng cho taát caû moïi xaõ hoäi vaøo moãi thôøi ñaïi.

3. Ngay caû khi maø nhöõng vaán naïn treân ñöôïc giaûi ñaùp, chuùng ta khoâng ñöôïc pheùp ngaây thô cho raèng lòch söû cuûa ngöôøi Vieät, lòch söû cuûa nhaân loaïi ñaõ ñaït ñeán vieân maõn. Moät loái nhìn nhö vaäy raát deã laøm cho Vieät Trieát ngoäp thôû, neáu khoâng noùi laø töï khai töû. Loãi laàm cuûa Huyeàn-Caùch cho raèng giai ñoaïn toái haäu cuûa trieát hoïc laø tinh thaàn tuyeät ñoái, cuõng nhö loãi laàm cuûa Maõ-Syõ cho raèng giai ñoaïn toái haäu cuûa lòch söû laø giôùi voâ saûn, khoâng nhöõng khieán trieát hoïc ngoäp thôû maø coøn boùp ngheït caû lòch söû nhaân loaïi. Töông töï, neáu con ngöôøi hoaøn toaøn thoaùt ly töù khoå nhö Phaät giaùo nhaän ñònh, thì cuõng khoâng caàn phaûi coù trieát lyù gì heát. Neáu khoâng sinh ra, laøm sao coù theå cheát, coù theå giaø, coù theå maéc beänh? Song neáu khoâng coù sinh, khoâng coù töû, thì cuõng khoâng coù con ngöôøi, ñöøng coù noùi chi tôùi trieát hoïc hay thaàn hoïc. Vieät Trieát laø moät neàn trieát hoïc vò nhaân. Vieät Trieát chaáp nhaän hieän tính cuûa con ngöôøi. Chính vì vaäy, ñoái vôùi Vieät Trieát, con ngöôøi, nhö laø con ngöôøi, luoân luoân coù nhöõng öôùc voïng môùi, neân luoân luoân coù nhöõng khoù khaên môùi. Chính ôû ñieåm naøy, maø chuùng toâi nhaán maïnh ñeán coâng vieäc ñi tìm kieám vaán naïn, cuõng nhö ñi tìm giaûi ñaùp cho nhöõng vaán naïn cuûa con ngöôøi. Ñaây laø moät coâng vieäc vónh vieãn, taát yeáu vaø khaån caáp, maø chuùng ta khoâng theå ngöng. Chính ôû ñieåm naøy maø chuùng ta nhaän ra ñöôïc caùi goïi laø Vieät tính hay vieãn vieät tính (transcendence) cuûa Vieät Trieát.

Back to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page