Coâ Ñôn Vaø Söï Töï Do
(Nhöõng Ñoaûn Khuùc Suy Nieäm vaø Caàu Nguyeän
cuûa Linh Muïc Nguyeãn Taàm Thöôøng, SJ.)
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
- Ñoaûn Khuùc 77 -
Khi Naøo Ngaøy Baét Ñaàu
Luùc naøo ñeâm baét ñaàu? Khi naøo ngaøy chaám döùt?
Vò ñaïo só hoûi ngöôøi hoïc troø:
- Ñaâu laø laèn möùc giöõa ñeâm vaø ngaøy? Luùc naøo ngaøy baét ñaàu? Luùc naøo ñeâm chaám döùt?
Ngöôøi hoïc troø suy nghó. Vò ñaïo só baûo ngöôøi hoïc troø veõ laèn möùc maët trôøi moïc ñeán ñaâu laø ngaøy, chia ranh giôùi luùc naøo laø heát ñeâm.
Im laëng, nhíu theâm ñoâi maøy. Thôøi gian troâi qua. Khoâng ngôø caâu traû lôøi khoù vaäy. Ngöôøi thanh nieân thaàm nhuû: "Ta nhìn bình minh bieát bao laàn, thöùc daäy bieát bao buoåi saùng, maáy möôi naêm trong ñôøi chöa moät laàn phaân bieät: Luùc naøo ngaøy baét ñaàu, luùc naøo ñeâm chaám döùt?"
Khi vieát doøng naøy, toâi cuõng môùi chôït tænh caâu hoûi cuûa nhaø ñaïo só. Maáy möôi naêm laøm ngöôøi, chöa bao giôø nhìn buoåi saùng hoûi chaân trôøi luùc naøo goïi laø ngaøy, hoûi loøng mình luùc maët trôøi moïc ñeán ñaâu laø heát ñeâm. Caâu hoûi khoâng deã traû lôøi.
* * *
Toâi ñang ôû Kanniyakumari, cöïc nam cuûa mieàn ñaát AÁn Ñoä, cuõng goïi laø Cape Comorin. Nôi gaëp nhau cuûa ba doøng nöôùc lôùn, vònh Bengal, AÁn Ñoä döông vaø bieån Arabian.
Toâi muoán ñeán ñaây vì moûm ñaù sau cuøng cuûa AÁn Ñoä ñeå nhìn ba doøng bieån aáy gaëp nhau vaø nhìn maët trôøi. Nhieàu du khaùch tìm ñeán ñaây cuõng vì lyù do aáy. Ñöùng quay löng laïi luïc ñòa, tröôùc maët laø AÁn Ñoä döông, phía traùi laø vònh Bengal, phía phaûi laø bieån Arabian. Ñieàu ñaëc bieät nôi ñaây, khi traêng leân phía Ñoâng ôû vònh Bangal, maët trôøi xuoáng phía taây beân bieån Arabian, caû hai ñeàu troøng traønh treân bieån ñoái dieän nhau. Ñaây laø neùt ñeïp cuûa bieån, cuûa traêng, cuûa maët trôøi treân traùi ñaát maø du khaùch gaëp maët cuøng moät luùc. Soùng nöôùc daït daøo voâ cuøng taän. Beân ñoâng traêng leân. Beân taây maët trôøi xuoáng. Dang hai caùnh tay, ta seõ höùng caû traêng vaø trôøi.
Lung linh, moät quaû caàu troøn ñoû oái röïc xuoáng bieån caû. Du khaùch ñeán ñaây chieâm ngöôõng maët trôøi laën. Toâi coù maët trong ñaùm ngöôøi ñoù chieàu ngaøy moàng 5 thaùng 4, naêm 2001.
* * *
Sau thôøi gian suy nghó, ngöôøi hoïc troø khoâng sao veõ ñöôïc laèn möùc giöõa ngaøy vaø ñeâm. Anh ñaùnh baïo traû lôøi toân sö:
- Thöa Thaày, luùc maët trôøi cho con ñuû aùnh saùng phaân bieät ñöôïc con choù khaùc con meøo, ñoù laø ngaøy.
Vò ñaïo só laéc ñaàu, hoûi ngöôøi hoïc troø:
- Phaân bieät con choù khaùc con meøo, nhöng ñuû aùnh saùng ñeå phaân bieät caønh truùc khaùc caønh tre khoâng?
Ngöôøi hoïc troø im laëng chöa bieát noùi gì. Toân sö anh ta laéc ñaàu noùi tieáp:
- Ñaáy khoâng phaûi tieâu chuaån phaân bieät ngaøy vaø ñeâm con aï. Ñuû aùnh saùng phaân bieät con choù vôùi con meøo, nhöng bao nhieâu aùnh saùng môùi ñuû phaân bieät caây truùc vôùi caây tre? Vaû laïi gaàn bao nhieâu thì roõ ñeå goïi laø choù, xa bao nhieâu laø toái ñeå coù theå laãn laø meøo.
Sau cuøng, ngöôøi hoïc troø töï thuù:
- Thöa Thaày, töø luùc Thaày ñaët caâu hoûi con môùi ñeå yù khi maët trôøi moïc. Con khoâng veõ ranh giôùi ñöôïc luùc naøo ngaøy baét ñaàu, luùc naøo ñeâm keát thuùc. Con thöùc giaác moãi saùng maø khoâng bieát luùc naøo goïi laø ngaøy, luùc naøo heát ñeâm.
- Con aï, cuoäc ñôøi nhaân gian ñeâm nhieàu hôn aùnh saùng. Ngöôøi ta khoâng tænh thöùc neân soáng trong ñeâm toái maø cöù ngôõ ban ngaøy. Ngöôøi ta thöùc daäy moãi ngaøy maø khoâng bieát ngaøy baét ñaàu luùc naøo, laøm sao goïi laø thöùc daäy?
Ngöôøi hoïc troø im laëng trong yù nghó rieâng tö, hoûi nhaø ñaïo só:
- Thöa Thaày, ngöôøi ta khoâng quaû quyeát ñöôïc luùc naøo ñeâm chaám döùt. Coù phaûi yù Thaày muoán noùi, nhö theá, thöùc daäy cuõng chöa chaéc laø heát boùng ñeâm khoâng?
- Ñuùng theá, con aï. Thaày muoán daïy con hai ñieàu. Ñieàu thöù nhaát, con ñaõ phí phaïm bieát bao bình minh, maáy möôi naêm trong ñôøi nhìn maët trôøi maø khoâng bieát ñaâu laø ngaøy, ñaâu laø ñeâm. Ñieàu thöù hai, ngaøy thaùng coøn laïi cuûa con, con phaûi traû lôøi caâu hoûi cuûa Thaày: Luùc naøo ngaøy baét ñaàu, luùc naøo ñeâm chaám döùt?
Bao nhieâu naêm thieàn nieäm treân ngoïn nuùi naøy, ngaøy ngaøy Thaày nhìn maët trôøi moïc treân bieån tìm caâu traû lôøi. Thaày thöùc giaác nöûa ñeâm traên trôû vì caâu hoûi aáy. Thaày ra gheành ñaù chôø aùnh maët trôøi, Thaày laáy heát taâm trí nhìn boùng toái lui daàn maø khoâng veõ noåi laèn ranh bieân giôùi luùc naøo ngaøy baét ñaàu, luùc naøo ñeâm chaám döùt. Cho ñeán moät ngaøy kia...
Noùi ñeán ñoù nhaø ñaïo só im laëng. Maét oâng ngôøi saùng, nhìn xa xoâi veà phía chaân trôøi. Ngöôøi hoïc troø laéng nghe.
* * *
Baïn thaân meán, coù khi naøo baïn nhìn maët trôøi buoåi saùng vôùi caâu hoûi cuûa nhaø ñaïo só kia chöa? Maët trôøi chöa moïc maø höøng saùng, ta chöa goïi laø ngaøy ñöôïc, vaãn coøn boùng toái, ta baûo ñoù laø höøng ñoâng. Höøng ñoâng laø ñaõ coù chuùt aùng saùng neân cuõng khoâng theå goïi laø ñeâm ñöôïc nöõa. Töø caùi meàm maïi nhö ngoïn chuoái non ñeán maàu xanh bieác cuûa taøu chuoái giaø, töø caùi xanh nheï cuûa ngoïn maï ñeán maøu giaø daën cuûa luùa, ñaâu laø laèn möùc phaân bieät? Maët trôøi leân daàn, vuõ truï ngaùi nguû trôû mình. Ta chöa goïi laø ngaøy cho ñeán khi caùi ngaùi nguû kia thaønh thöùc tænh. AÙnh saùng laøm cho caùi meàm eûo cuûa thôøi gian mô hoà thaønh ngaøy. Nhöng ñaâu laø bieân cöông giöõa ngaøy vaø ñeâm?
Ta thaáy trong cuoäc ñôøi döôøng nhö cuõng theá. Ñaâu laø tieáp noái giöõa haïnh phuùc vaø ñoå vôõ? Bao nhieâu haïnh phuùc hoân nhaân luùc ban ñaàu ñeïp vaäy maø ít naêm sau, ta nghe nhöõng chuyeän buoàn, ta ngôõ ngaøng thôû daøi nghe baïn beø cho hay tin, hoï ly dò roài. Ñôøi moãi ngöôøi cuõng theá. Coù khi mình ñang ñaët sai veà nhöõng giaù trò cuoäc soáng maø chaúng bieát. Ñeán khi hoái tieác, ñaõ quaù muoän maøng. Ñaâu laø bieân giôùi cuûa saép sa ngaõ vaø sa ngaõ?
Khoâng phaân bieät ñöôïc luùc naøo ngaøy baét ñaàu, khi naøo ñeâm chaám döùt, laøm sao phaân bieät ñöôïc luùc naøo ngaøy chaám döùt vaø ñeâm saép baét ñaàu? Thöù ñeâm vaø ngaøy trong yù nghóa thieâng lieâng. Laøm sao phaân bieät ñöôïc khi naøo haïnh phuùc ñang phai môø vaø ñoå vôõ ñang ñeán? Laøm sao phaân bieät luùc naøo giaù trò thieâng lieâng ñang chaám döùt vaø giaù trò traàn theá ñang laán chieám?
Coù khi ngaøy ñang heát, ñeâm xuoáng daàn maø khoâng hay. Ta chaàn chöø, töôûng ñôøi mình coøn daøi, tröôùc ngöôõng cöûa hoaøng hoân maø cöù goïi laø ngaøy.
Coù khi tröôùc boùng ñeâm maø ta thaûn nhieân khoâng phaûi ngaøy coøn daøi maø chæ vì khoâng phaân ñöôïc khi naøo ñeâm baét ñaàu.
Ñöôøng thieâng lieâng cuûa linh hoàn hay nhöõng chuyeän tình cuõng theá thoâi. Hoï khoâng bieát luùc naøo vaøo boùng ñeâm, vì khoâng bieát taâm tình mình ñang ñi veà ñaâu. Hoøang hoân maø ta cöù töôûng laø ngaøy.
* * *
Ñôïi ngöôøi hoïc troø thaät yeân tónh, nhaø ñaïo só noùi vôùi moân sinh oâng ta:
- Con aï, thaät söï khoâng theå veõ laèn möùc ñöôïc luùc naøo ngaøy baét ñaàu, luùc naøo ñeâm chaám döùt!
Ngöôøi hoïc troø nhö ngaïc nhieân, chaêm chuù laéng nghe. Toân sö oân toàn xaùc ñònh laàn nöõa caâu noùi cuûa oâng baèng caùch caét nghóa cho ngöôøi hoïc troø:
- Khoâng theå phaân bieät ñöôïc bieân giôùi giöõa ñeâm vaø ngaøy cuõng nhö khoâng phaân bieät ñöôïc bao nhieâu cuûa caûi laø haïnh phuùc, thieáu bao nhieâu laø chöa ñuû!
Ngaäp ngöøng ñoâi giaây, vò ñaïo só noùi nhö lôøi taâm söï thaân tình vôùi hoïc troø mình:
- Thaùch ñoá bôûi caâu hoûi khi naøo ngaøy baét ñaàu, luùc naøo ñeâm chaám döùt. Thaày maûi meâ ñi tìm trong vaên chöông trieát hoïc, trong thaàn bí nieäm tu, cho ñeán moät ngaøy bieát mình khoâng coøn soáng bao laâu maø vaãn khoâng tìm ñöôïc caâu traû lôøi. Luùc ñoù Thaày buoàn khoân taû, bieát mình nhoû beù tröôùc bieån caû vaø maët trôøi. Thaày cuùi ñaàu xin Thöôïng Ñeá cho Thaày ñöôïc cheát bình an. Thaày xin Thöôïng Ñeá caát ñi caâu hoûi ñaõ daèn vaët Thaày. Thaày khoâng coøn caùch naøo traû lôøi caâu hoûi aáy. Trong vaên chöông trieát hoïc, Thaày ñaõ thaát voïng, trong thaàn bí nieäm tu, Thaày ñaõ raùng söùc caû ñôøi. Caøng suy nghó caøng thaáy mình nhoû beù, sau cuøng, Thaày chæ coøn bieát xin Thöôïng Ñeá thöông xoùt, ñöøng hoûi nöõa cho taâm hoàn Thaày thaûnh thôi.
Khi naøo ngaøy baét ñaàu, luùc naøo ñeâm chaám döùt?
Khoâng traû lôøi ñöôïc con aï. Ñaâu ngôø, chính luùc Thaày xin Thöôïng Ñeá caát caâu hoûi aáy ñi, Ngaøi laïi traû lôøi cho Thaày. Moät aùnh saùng eâm dòu voâ ngaàn nheï nhaøng ñaäu xuoáng linh hoàn Thaày, cho Thaày moät trí hieåu ñôn sô, moät nieàm vui kín ñaùo, moät naêng löïc soáng troïn veïn vì moät khaùm phaù: Ñôøi quaù ñeïp.
Noùi tôùi ñoù, nhaø ñaïo só nhö phieâu du vaøo moät vuøng trôøi raát ñoãi bình an. Ngöôøi hoïc troø chaêm chuù kyõ hôn, laéng nghe.
- Con aï, Thöôïng Ñeá noùi trong linh hoàn Thaày raèng, luùc naøo Thaày nhìn con, thaáy boùng daùng Thöôïng Ñeá trong con, luùc naøo Thaày nhìn ai cuõng chæ thaáy laø baïn höõu, ñoù laø ngaøy! Luùc naøo Thaày nhìn ngöôøi töùc giaän, gheùt boû, tham lam, thuø haän ñaáy laø ñeâm!
AÙnh saùng phaân bieät ñeâm vaø ngaøy laø loøng töø aùi nhaân haäu.
Ñi giöõa ban ngaøy trong traùi tim tróu naëng, vaãn laø ñeâm, con aï. Ngaøy vaø ñeâm khoâng theå phaân bieät baèng aùnh saùng vaät lyù, chæ coù loøng töø aùi bao dung.
OÂng nhìn ngöôøi hoïc troø raát ñoãi nhaân aùi meán yeâu. Töø töø nhaém maét. Im laëng, linh thieâng vaø bình an, oâng laëng leõ xuoâi hoàn veà theá giôùi beân kia.
OÂng ñaõ cheát.
OÂng veà vôùi aùnh saùng, nôi chæ coù ngaøy, khoâng coøn ñeâm nöõa. OÂng ra ñi, ñeå laïi cho ngöôøi hoïc troø caâu traû lôøi luùc naøo laø ñeâm, luùc naøo ngaøy baét ñaàu.
* * *
Ngöôøi hoïc troø vónh vieãn xa toân sö. Vò ñaïo só cheát bình an sau khi ñeå laïi cho ngöôøi hoïc troø aùnh saùng maø oâng ñaõ kieám tìm.
Ngaøy ñoù anh ta vui möøng vì ñöôïc caâu traû lôøi khoâng phaûi vaát vaû tìm kieám caû moät ñôøi nhö toân sö anh. Xa Thaày, ngöôøi hoïc troø caép saùch vaøo ñôøi. Chaû bao laâu sau khi toân sö cheát, moät chieàu noï nhìn maët trôøi xuoáng bieån, moät saùng kia thaáy maët trôøi moïc treân ñaàu nuùi, nhìn laïi caâu traû lôøi cuûa Thaày, anh baát giaùc nhaän thaáy ñaáy chæ laø tìm kieám cuûa rieâng Thaày.
- Ñaâu laø caâu traû lôøi cuûa rieâng ta?
Anh töï hoûi vaäy. Neáu loøng nhaân aùi bao dung laø aùnh saùng phaân bieät ñeâm vaø ngaøy, ta coù loøng nhaân aùi khoâng? Caâu chuyeän haïnh phuùc rieâng linh hoàn ta, ngaøy ñang baét ñaàu hay ñeâm ñang baét ñaàu?
Nhìn aùnh bình minh saép leân, treân trieàn nuùi ñaù söông ñeâm ñang môø môø tan. Luùc naøo ngaøy taâm linh baét ñaàu, luùc naøo ñeâm thieâng lieâng chaám döùt?
Nghó ñeán caâu traû lôøi cuûa toân sö: "AÙnh saùng phaân bieät ñeâm vaø ngaøy laø loøng töø aùi nhaân haäu hay oùan thuø nhoû nhen. Ñi giöõa ban ngaøy trong traùi tim tróu naëng, vaãn laø ñeâm, con aï. Ngaøy vaø ñeâm khoâng theå phaân bieät baèng aùnh saùng vaät lyù, chæ coù loøng töø aùi bao dung." Anh ta phaân vaân hoûi loøng:
- Ñoù laø caâu traû lôøi cuûa Thaày. Thaày ñaõ ñem moät ñôøi tìm caâu traû lôøi aáy. Coøn caâu chuyeän haïnh phuùc rieâng linh hoàn ta, ngaøy ñang baét ñaàu hay ñeâm ñang baét ñaàu?
Anh töôûng raèng Thaày ñaõ traû lôøi giuøm. Khoâng theå phaân bieät ñöôïc luùc naøo ngaøy baét ñaàu, luùc naøo ñeâm chaám döùt baèng aùnh maët trôøi, maø baèng bao dung cuûa con tim. Ngaøy aáy anh chôït vui vì caâu traû lôøi khoâng caàn tìm kieám. Nhöng noãi nheï nhaøng cuûa taám loøng lòm taét ngay. Thaày hieåu theá trong traùi tim vaø cuoäc soáng cuûa Thaày. Coøn chính ta, loøng ta coù bao dung vaø ngaøy coù baét ñaàu? Caâu traû lôøi cuûa Thaày chæ laø gôïi yù cho trí hieåu, coøn chính ta, ñôøi ta laø ngaøy baét ñaàu hay ngaøy ñang chaám döùt? Ta phaûi tìm caâu traû lôøi cho rieâng ta.
Anh laïi traên trôû, caâu hoûi aáy khoâng ñôn giaûn, vaø bieát mình seõ phaûi ñem theo caû ñôøi ñeå traû lôøi caâu hoûi aáy.
Vò ñaïo só ñaõ boû nhöõng ngaøy thaùch ñoá chính mình ngoài nhìn hoaøng hoân, boû nhöõng ngaøy doõi theo aùnh bình minh. OÂng quay veà tìm aùnh saùng trong coõi loøng. Tìm ñöôïc roài, oâng bình an boû luoân coõi ñôøi böôùc vaøo ngaøy ngaøn thu vónh cöûu. Nôi chæ coøn aùnh saùng khoâng coøn ñeâm.
Roài toâi cuõng töø giaõ vuøng bieån Comorin. Treân chuyeán xe ñoø veà höôùng Baéc toâi seõ boû laïi bieån caû vaø maët trôøi. Toâi bieát ngaøy mai, roài tieáp tuïc ngaøy mai nöõa, theá kyû nöõa vaø nhieàu theá kyû nöõa du khaùch seõ keùo nhau ra moûm ñaù naøy nhìn maët trôøi. Trong traùi tim moãi ñôøi ngöôøi, trong chuyeän tình cuoäc soáng cuûa hoï, ngaøy ñang baét ñaàu hay ñeâm ñang baét ñaàu?
Ngaøy mai toâi leân ñöôøng. Ñeán luùc toâi phaûi boû laïi bieån caû vaø maët trôøi, boû laïi gheành ñaù vaø doøng nöôùc, giöõ laïi trong taâm tö thoâi vì neáu khoâng, laøm sao tieáp tuïc cuoäc haønh trình.
(Trích Nhöõng Trang Nhaät Kyù Cuûa Moät Linh Muïc)