Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home PageTheo thaùnh Augustin, thì toäi laø yeâu mình ñeán khinh Chuùa, coøn ñöùc thì ngöôïc laïi.
Cho phuø hôïp hôn vôùi thôøi ñaïi suy toân con ngöôøi hoâm nay, chuùng ta coù theå noùi caùch khaùc: Laøm aùc, ñoù laø khaúng ñònh mình ñeán phuû ñònh ngöôøi.
Ngöôøi ñaây laø Keû khaùc (l'autre). Neáu coi hoï laø caùi Mình khaùc, Mình nhö toâi nhöng laïi khaùc toâi, thì toâi seõ coi Keû khaùc laø "sieâu vieät" (transcendant). Hoï vuoät khoûi toâi ôû choã hoï laø chính mình hoï, maø toâi khoâng theå ñaït tôùi. Thieát nghó, chöõ Sieâu vieät naøy, ôû choã nhaém beà saâu (Mình), phaûi ñöôïc hieåu caùch naøo ñoù theo Augustin (khi ñònh nghóa veà Thieân Chuùa): "Saâu hôn laø choã saâu thaúm cuûa toâi" (interior intimo meo). Vaø khi aáy, Thieân Chuùa seõ laø KEÛ KHAÙC hay caùi MÌNH KHAÙC vieát hoa, caùi CHIEÀU SAÂU tuyeät ñoái.
Thieân Chuùa khoâng phaûi chæ laø caùi Mình khaùc cuûa toâi, maø cuûa moïi caùi Toâi. Khoâng phaûi cuûa töøng caùi Toâi thoâi, maø cuûa caû Chuùng toâi nöõa. Vaâng, Ngaøi voâ cuøng maät thieát, phaûi noùi Sieâu maät thieát, ñoái vôùi töøng ngöôøi vaø vôùi toaøn coäng ñoàng loaøi ngöôøi. Bôûi theá, moãi khi toâi yeâu thaät söï moät ai, yeâu ñeán noãi coi hoï nhö caùi Mình khaùc cuûa toâi, toâi ñaõ yeâu hoï vaø khaúng ñònh hoï ôû chaân trôøi Thieân Chuùa, caùi MÌNH KHAÙC vieát hoa cuûa toâi vaø cuûa hoï.
Vì theá, phuû nhaän keû khaùc laø phuû ñònh hoï ôû chaân trôøi Thieân Chuùa, caùch naøo ñoù ñaõ laø phuû ñònh Ngaøi. Vaø moät phuû ñònh Thieân Chuùa thaät söï khoâng theå khoâng bao goàm trong ñoù söï phuû nhaän loaøi ngöôøi nöõa (Nghóa laø, neáu thaät söï choáng Thieân Chuùa, thì roài sôùm muoän cuõng gheû laïnh vôùi con ngöôøi. Traùi laïi, neáu thaät thöông ngöôøi, thì duø mieäng choáng Thieân Chuùa, loøng vaãn gaàn Ngaøi ôû beà saâu voâ thöùc). Traùi laïi, ta cuõng khoâng theå nhìn nhaän Thieân Chuùa neáu töø boû anh em:
- "Keû khoâng yeâu noåi ngöôøi anh chò em maø noù thaáy, laøm sao coù theå yeâu ñöôïc Thieân Chuùa maø noù khoâng thaáy" (1Yo.4.20).
Yeâu, ñoù laø môû ra (ouverture). Môû ra laø neàn cuûa ñaïo ñöùc, cuõng nhö kheùp kín laø neàn cuûa söï toäi. Vaâng, chaúng coù toäi loãi naøo maø khoâng do vò kyû, tìm mình. Theá maø, ñeå laøm ngöôøi, soáng xöùng nhö moät con ngöôøi, phaûi vaø chæ caàn coù ñaïo ñöùc thoâi. Ñuùng theá, bieát bao caùi trong toâi, nhö thoâng minh, gioûi nhaïc, quyeát ñaùp, coù taøi chæ huy, v.v. ñeàu khoâng caàn ñeå toâi laøm ngöôøi. Caàn ñeå laøm ngöôøi, duy chæ coù ñaïo ñöùc. Maø ñaïo ñöùc laø Môû ra, Môû sang vaø Môû roäng.
Ñaõ Môû ra, sao coøn Môû sang vaø Môû roäng?
Môû ra chæ ñoái nghòch vôùi Ñoùng kín thoâi. Theá maø Môû ra trong AÁn, Phaät, Laõo, Khoång laø höôùng veà toaøn khoái sinh linh vaø toaøn khoái thieân nhieân, trong khi Môû ra cuûa Phöông taây laø môû tôùi nhöõng con ngöôøi, cuõng khoâng nhaát ñònh moïi ngöôøi, maø chæ maáy ngöôøi cuõng ñuû. Cho neân, Môû theo Phöông ñoâng laø Môû theo chieàu roäng, môû ñeán toaøn khoái hieän höõu, maø trong ñoù loaøi ngöôøi chæ laø thaønh phaàn. Traùi laïi, Môû theo Phöông taây laø môû theo chieàu saâu, nhaém con ngöôøi nhö baûn vò, chuû theå, neân ñaây laø Môû sang.
Vì lyù do treân, chuùng toâi phaân bieät ba caùch môû: (1) Môû ra nhö moät thaùi ñoä côûi môû noùi chung, khoâng nhaém haún moät caùi gì, neân nghòch vôùi Kheùp kín, theá thoâi; (2) Môû sang, khi loøng chaïm tôùi loøng ngöôøi, moät côûi môû lieân baûn vò (interpersonnelle); (3) Môû roäng, noù noùi leân taàm voâ bieân cuûa ñoä môû.
Môû ra, ñoù laø ñieàu kieän ñeå tröôûng thaønh, chaúng nhöõng veà maët luaân lyù, maø coøn veà maët taâm lyù nöõa. Quaû thaät, khoâng theå coù tröôûng thaønh vaø quaân bình taâm lyù neáu khoâng ngoû cöûa ñoùn nhaän keû khaùc. Ngaøy nay, moïi thöùc giaû ñeàu bieát nhö vaäy. Duø sao cuõng neân chöùng minh ñeå giuùp yù thöùc vaø thaâm tín hôn. Khi ñaõ thaâm tín veà söï song haønh cuûa hai ñöôøng phaùt trieån, thì toâi seõ ñöôïc thoâi thuùc ñeå queân mình vaø yeâu thöông. Thoâi thuùc ñeán noãi, duø khoâng ham ñaïo ñöùc, vaãn phaûi soáng ñaïo ñöùc neáu khoâng muoán sa vaøo nguy cô taâm beänh. Thoâi thuùc ñeán noãi keû ñang tieán ñöùc phaûi ñoåi höôùng ñi, hieåu raèng, neáu chæ nhaém neân thaùnh thoâi thì khoâng taøi naøo neân thaùnh noåi (Vì söï thaùnh thieän laø ôû choã yeâu Chuùa (vaø yeâu ngöôøi) ñeán queân mình, queân ngay caû söï hoaøn thieän vaø thieân ñöôøng cuûa mình).
Ñöùa beù sinh ra giöõa moät hoãn mang, vaø baûn thaân noù cuõng chìm trong khoái hoãn mang aáy. Gioáng nhö oâng Baøn coå, noù phaûi ñoäi trôøi leân vaø taùch ñaát ra (Trung quoác coù hai huyeàn thoaïi veà oâng Baøn coå, moät do nguoàn goác Ñaïo, moät do nguoàn goác Phaät. Theo huyeàn thoaïi trôøi ñaát luùc ñaàu laø hoàng hoang, vaø oâng Baøn coå ñaõ hy sinh maïng soáng ñeå naâng Trôøi leân khoûi ñaát). Nghóa laø khaùm phaù mình vaø khaùm phaù ngöôøi. Khoâng phaûi vaán ñeà thuaàn nhaän thöùc, maø caûm tính nöõa, vaø caûm tính tröôùc tieân, noù mang tính quyeát ñònh ñoái vôùi söï hoäi nhaát (inteùgration) taâm lyù.
Tröôùc heát, ñöùa beù phaûi khaùm phaù thaân theå mình. Thaân cuûa noù hoài ñaàu töôûng nhö moät khoái vôùi thaân cuûa meï noù. Thöïc ra, phaûi noùi ngöôïc laïi môùi ñuùng: Thaân cuûa meï noù ñöôïc noù coi nhö söï noái daøi cuûa chính mình. Meï ñuùng laø Meï-Söõa cuûa beù. Beù nuoát daàn meï, neân beù saùn meï. Meï troâng thöïc "ngon laønh". Meï coøn laø choã döïa eâm cho beù nöõa. Meï boàng beù, nöïng beù, cho beù buù neø. Meï coøn môn trôùn baèng tay, baèng moâi, baèng maët nöõa. Nhoät nhoät ñaáy, nhöng khoaùi bieát bao nhieâu! Vaø tia nhìn thaät dòu hieàn, nuï cöôøi thaät töôi noàng. Haïnh phuùc thaät bao la, taát caû laø haïnh phuùc cho beù.
Neáu meï ñöùa beù laø söï noái daøi theâm cuûa noù, thì nhöõng gì khaùc bao quanh cuõng laø söï noái daøi theâm cuûa meï. Phaûi, ñöùa beù töôûng taát caû laø cuûa mình, thuoäc veà mình. Taát caû laø "söï vaät" (chose) maø noù phaûi naém, phaûi nuoát ñi.
Theá nhöng nhôø caùc thaân theå xung quanh, noù laïi nhaän ra thaân theå mình. Cuõng thì muõi mieäng vaø chaân tay ñaáy, nhöng cuûa mình khaùc vôùi cuûa cha meï, cuûa caùc chò caùc anh. Theá laø noù vui söôùng ñi töø khaùm phaù naøy sang khaùm phaù khaùc, nhaát laø ôû nhöõng choã hay hay, maø chaïm vaøo thì nhoät nhoät. Gioáng nhö chuù meøo con chôi vôùi caùi ñuoâi cuûa noù.
Lôùn moät tí, ñöùa beù baét ñaàu thaùm hieåm ôû chieàu saâu, vaøo giang sôn cuûa caùi Toâi, thieát laäp daàn chuû quyeàn ôû khu vöïc aáy. Vaø noù trôû neân öông böôùng. Öông bôûi khaúng ñònh mình. Töï khaúng ñònh cuõng laø töï taùch ra khoûi söï "bao caáp" cuûa phuï huynh. Moät "raén maéc" caàn thieát vaø bình thöôøng. Khoâng theá, thì sau ñaây töï laäp sao noåi?
* * *
Taùch mình ra khoûi ngöôøi cuõng laø phaân ngöôøi ra khoûi mình.
Baét ñaàu, yù thöùc veà keû khaùc ñaày tính chieám höõu, vò ngaõ (vôùi yù nghóa vò kyû). Ñöùa beù nhìn cha meï vaø xung quanh nhö nhöõng nguoàn thoûa maõn, nhöõng sôû höõu, sôû vaät (chose). Theá roài, maëc caûm Oedipe khieán naûy sinh loøng ghen ñoái vôùi ñaáng sinh thaønh cuøng phaùi tính. Ñöùa beù phaûi vöôït thaéng söï taäp trung vaøo mình ñeå chaáp nhaän cho ba maù coù nhöõng töông quan rieâng, vaø ñaây laø baét ñaàu cho chaáp nhaän Keû khaùc. Coá nhieân, moät chaáp nhaän "Ñaønh vaäy, bieát sao", tieâu cöïc quaù, chöa phaûi laø khaúng ñònh ngöôøi, coi ngöôøi ñuùng laø ngöôøi khaùc mình, coù quyeàn lôïi vaø cuoäc soáng rieâng tö nhö mình.
Duø sao, neáu kheùo ñöôïc ñoäng vieân, moät em beù vaøi ba tuoåi coù theå nhöôøng nöûa taám baùnh ngoït cho baïn, cho em. Moät baét ñaàu cuûa Höôùng tha: queân mình vaø quan taâm ñeán ngöôøi: -Thì ra cuõng coù ngöôøi khaùc thieáu, caàn, thích baùnh ngoït nhö beù!
Suoát cho ñeán tuoåi ñi hoïc, ñöùa treû raát vò ngaõ, vaø phaûi khoù khaên laém môùi xeáp ñöôïc choã ñöùng cho nhöõng caùi toâi khaùc beân caùi toâi cuûa mình. Nhöng roài noù seõ taäp yeâu ba maù vì ñoù laø ba maù: tình yeâu trôû neân vò tha hôn vaø vöõng chaéc hôn. Tieáp theo ba maù, noù cuõng öa laøm quen vôùi moät hai ngöôøi lôùn khaùc, keû coù gì khôi ñoäng ñöôïc trong noù nieàm thaùn phuïc do taøi kheùo, kieán thöùc hoaëc kinh nghieäm.
Voøng môû ngaøy caøng daõn nôû, tröôït xa hôn theá giôùi cuûa ba maù, anh em khi ñöùa beù ñeán tröôøng. ÔÛ ñaáy, noù khoâng coøn laø trung taâm cuûa moïi quan taâm nöõa. Noù thaønh ñoàng ñaúng vôùi nhöõng baïn beø ñoàng ñaúng. Thaày coâ chaúng phaûi laø thaày coâ rieâng cuûa noù. Vaø giöõa chuùng baïn, noù phaûi vöøa chia seû, vöøa ñaáu tranh cho choã ñöùng cuûa mình. Noù coù theå thu mình laïi trong voû soø coâ ñoäc neáu leùp veá, bò traùnh neù, hay khoâng coá gaéng töông giao. Nhöng bình thöôøng, noù seõ thaáy caùi Mình môû sang moät Chuùng mình thoaûi maùi hôn. Vaø ñoù cuõng laø ñieàu kieän ñeå coù an toaøn. Noù khoâng nhaän suoâng nöõa, maø thaáy raèng, ñeå nhaän cuûa ngöôøi thì phaûi cho cuûa mình. Ñoù laø töông giao beø baïn, vaø ñoù cuõng laø nhaäp ñeà vaøo cuoäc soáng xaõ hoäi.
Söï xaõ hoäi hoùa con ngöôøi cuõng laø söï "ngöôøi lôùn hoùa" noù. Ngöôøi lôùn veà maët taâm lyù, toâi muoán noùi.
Thôøi maïnh (temps fort) cuûa vieäc naøy dieãn ra ôû tuoåi daäy thì. Theá giôùi cuûa ngöôøi lôùn trôû neân haáp daãn voâ song. Moät theá giôùi lôùn vôùi toaøn nhöõng vaán ñeà lôùn. Noù môû veà phía nhöõng chaân trôøi xa xoâi, ñaày höùa heïn, ngaïc nhieân. Tröôùc ngöôõng cöûa cuûa theá giôùi aáy, caäu hay coâ thieáu nieân, giaàu tham voïng vaø nhieàu hoang töôûng, thaáy mình quaûng ñaïi leân vaø raát taùo gan, duø trong thöïc teá vaãn ruït reø theá naøo aáy. Ñeå böôùc vaøo theá giôùi môùi, y phaûi giaønh quyeàn töï quyeát. Muoán choáng ba maù, nhöng y baét chöôùc cung caùch ngöôøi lôùn cuûa ba maù, caû trong ñieäu boä laãn suy nghó. Tình yeâu vaø loøng toân suøng cuûa y chuyeån höôùng veà phía nhöõng thaàn töôïng nhö anh huøng chieán tranh, minh tinh maøn baïc, caàu thuû boùng ñaù, v.v.
Baèng taâm töôûng, y lao mình vaøo nhöõng theá giôùi huy hoaøng cuûa moäng mô, mong giaønh laáy cho mình ôû ñaáy moät töông lai, moät choã ñöùng. Theá nhöng, theá giôùi aáy cuõng laø theá giôùi cuûa nhieàu vaø moïi ngöôøi. Y coù theå nhaän ra raèng, choã cao nhaát trong ñoù laø cuûa nhöõng ai bieát queân mình vì ñoàng loaïi. Vaø y thaáy noåi leân loøng quaûng ñaïi, vò tha khi nghe keå veà nhöõng taám göông hy sinh cuûa nhöõng anh huøng tuaãn quoác, tuaãn ñaïo hay tuaãn vì beânh vöïc nhöõng keû khoán cuøng. Ñaây cuõng laø luùc y caûm thaáy coù traùch nhieäm trong vieäc caûi taïo xaõ hoäi vaø kieán thieát ñaát nöôùc. Y seõ thaáy töï tin khi ñöôïc ngöôøi tin, thaáy nhö ñuû khaû naêng laøm nhöõng vieäc maø tröôùc ñaây y töôûng khoâng phaûi cuûa y. Ñaây laø luùc töø coâ, caäu, y ñaõ chuyeån thaønh chaøng, naøng. Tuoåi cuûa Môû ra ñuùng côõ truøng vôùi tuoåi laäp gia ñình. Tieán hoùa tính duïc ñaõ tôùi giai ñoaïn choùt: sinh duïc. Nhö theá coù nghóa: taän ñích cuûa phaân giôùi tính laø Môû sang toaøn veïn trong tình yeâu.
* * *
Neáu Môû ra laø böôùc tieán töï nhieân veà phía tröôûng thaønh taâm lyù, thì Kheùp laïi thöôøng laø trieäu chöùng cuûa thoaùi lui (reùgression), maø haäu quaû laø moät vò kyû aáu nguyeân (eùgocentrisme infantile), söï aáu tró beänh hoaïn.
Theo Freud, söï tieán hoùa duïc tình (eùrotique), khôûi söï töø aáu thôøi, chæ tôùi ñích ôû tuoåi caäp keâ, vaø ñaây cuõng laø tieán töø töï duïc (auto-eùrotique) sang tha duïc. Giai ñoaïn töï duïc ñi töø mieäng ñeán haï boä qua böôùc giöõa ôû haäu moân. Söï tieán hoùa naøy, nhö chuùng ta thaáy, noù soùng ñoâi vôùi tieán hoùa taâm lyù töø vò ngaõ ñeán môû cöûa chaáp nhaän ngöôøi khaùc.
Hôn theá, tieán hoùa duïc tình cuõng coù maët taâm lyù cuûa noù, vaø ñaây laø ñieàu maø Freud queân (Coi I. LEPP, The psychology of loving, baûn dòch Anh vaên cuûa B.B. Gilligan, USA, 1965, tr. 93). Nghóa laø duïc tình (libido) khi tôùi ñích cuûa noù nôi sinh duïc, thì veà maët caûm tính, cuõng tôùi ñích khi höôùng veà ngöôøi khaùc phaùi vaø tình yeâu. Chính caùi veá thieâng lieâng naøy môùi naâng duïc tình leân ñuùng taàm ngöôøi cuûa noù. Söï tieát cheá moät phaàn ôû khoaùi laïc theå xaùc laø raát caàn theo Freud ñeå ñaàu tö cho tình yeâu. Vaø ñaây laø coâng vieäc maø Freud goïi laø Thaêng hoa (sublimation) ñoù. Bôùt moät phaàn söùc naëng (theå xaùc) thì môùi coù chieàu cao (beà saâu caûm tính vaø thieâng lieâng). Vaø neáu taêng ñoä saâu cho tình caûm, thì ñoøi hoûi nhuïc duïc cuõng bôùt gay gaét, ñoàng thôøi nhuïc duïc ñöôïc naâng cao döôùi boùng cuûa taâm tình.
Höôùng ñi leân cuûa thaêng hoa cuõng laø höôùng môû ra veà phía ngöôøi khaùc. Vaâng, neáu nhuïc duïc laán aùt, thì ngöôøi ta höôùng veà caùi khoaùi cuûa baûn thaân, neân ñaây laø töï duïc (narcissisme). Chæ trong tình yeâu thaät söï, ngöôøi ta môùi höôùng veà haïnh phuùc cuûa caùi Chuùng mình, neân ñaây laø Môû sang, moät hieäp thoâng lieân baûn vò.
Tình yeâu (tình yeâu khaùc phaùi hay tình yeâu meï con) coù khuynh höôùng thu heïp (giöõa maáy ngöôøi vôùi nhau thoâi). Nhöng chæ tình yeâu (chöù khoâng phaûi tình baïn) môùi ñuû saâu ñeå chaïm tôùi nhöõng chuû theå vaø laøm thöùc tænh nhöõng gì thaâm u vaø phong phuù nhaát. Vaâng, chæ trong tình yeâu môùi coù Môû heát, Môû hoaøn toaøn, nhôø ñoù daùm queân mình vì ngöôøi mình yeâu.
Coù ngöôøi seõ baûo: Ngöôøi ta chaúng hy sinh vì toå quoác, lyù töôûng, beø baïn, con caùi ñoù ö? Hy sinh vì toå quoác, lyù töôûng hay baùc aùi laø hy sinh vì boån phaän hay do moät caùi lyù naøo ñoù thuùc ñaåy, chöù khoâng thaät söï do ñoä noàng caûm tính. Coøn con caùi laïi laø caùi gì CUÛA MÌNH, neân baûo veä con caùi phaàn naøo cuõng laø baûo veä chính mình ñoù. Vaû nöõa, töông quan phuï maãu-töû cuõng naèm trong phaân cöïc (polarisation) vaø haáp daãn aâm döông, neáu hieåu aâm döông laø ôû cöông-nhu, saùng-toái, cho-nhaän, v.v... Ngöôøi meï, ñoù laø keû coù nhu caàu Cho heát, vaø ñöùa con coù nhu caàu Nhaän heát, neân buø tröø vöøa ñuùng cho nhau. Nhaát laø khi ñöùa con kia laïi khaùc giôùi phaùi. Theo Freud, thì trong moãi ngöôøi nam coù tieàm phuïc Öôùc muoán Ngöôøi meï, vaø trong moãi ngöôøi nöõ coù Öôùc muoán Ngöôøi cha.
Thuû daâm ôû tuoåi daäy thì chöa haún laø töï duïc (auto-eùrotique). Söï noåi daäy laàn ñaàu cuûa nhöõng xung ñoäng sinh duïc seõ kheâu gôïi nhöõng öôùc ao khaùm phaù. Coù ñieàu neáu khoâng ñöôïc kieàm cheá, thì chính tình yeâu sau naøy seõ aûnh höôûng. Söï thanh loïc cuûa tình yeâu naèm ôû thaêng hoa maø. Söï thuû daâm, khi thaønh thoùi quen höôûng laïc moät mình, seõ daãn ñeán thoaùi hoùa thaønh duy töï duïc (auto-eùrotic-isme) (Theo Lepp, thì coù nhöõng tröôøng hôïp duy töï daâm, maø trong ñôøi soáng xaõ hoäi, ñöông söï vaãn soáng côûi môû ñöôïc - op.c. tr.95).
Töï duïc hoaøn toaøn, ñoù laø moät caên beänh. Coøn töï duïc töông ñoái thì phaàn ñoâng maéc phaûi. Töï duïc töông ñoái laø cuûa nhöõng ai yeâu baèng moät tình yeâu chieám höõu, yeâu vì mình hôn laø vì ngöôøi, "nhöõng caën baõ cuûa aáu tró caûm tính coøn laïi, maø khoâng vöôït thaéng noåi" (Lepp. op c. tr.94-95). Neáu giao hôïp, thì ngöôøi khaùc khi aáy chæ laø coâng cuï cho y höôûng laïc thoâi (Lepp. op. c. tr.96).
* * *
Noùi chung, thì taâm beänh, duø ngoaïi tieáp (psychose) hay noäi xöû (neùvrose) ñeàu laø thu mình kieåu Narcisse (repli Narcisse) caû.
Trong nhöõng neùt chính cuûa noù, taâm beänh noäi xöû xuaát hieän nhö moät thöù xung ñoät noäi taâm, ñaày lo hoaûng (angoisse), thieáu caûm giaùc an toaøn vaø khaû naêng thích nghi, do ñoù beänh nhaân khoâng caùch gì töông giao bình thöôøng vôùi ngöôøi xung quanh ñöôïc. Nhöõng troùi buoäc voâ thöùc laøm y khoâng côûi môû noåi. Nhöõng then maùy töï veä caûn ngaên söï chaáp nhaän keû khaùc, söï trao phoù mình cho baát kyø ai. Vaø nhö theá, khaû naêng töông giao suy giaûm naëng, do moät yeân trí, moät caám caûn vaø moät thoaùi lui. Khoâng phaûi laø ñôøi soáng taâm lyù chæ döøng ngöng laïi, maø coøn thoaùi hoùa thaønh moät thöù vò ngaõ aáu tró, maø haäu quaû laø beänh nhaân phaûi troán aån nôi mình trong coâ ñôn, hoaëc leä thuoäc quaù ñaùng vaøo söï yeâu thöông kieåu bao boïc cuûa moät ngöôøi, hoaëc lao mình vaøo nhöõng buø tröø naøo khaùc.
Taâm beänh ngoaïi tieáp (psychose) khaùc noäi xöû ôû choã ñoù laø hoaøn taát cuûa thoaùi lui. Moïi aêng ten höôùng veà theá giôùi ñeàu bò ñöùt (neân ñieân loaïn haún). Khoâng coøn noái tieáp ñöôïc vôùi ai, vaø söï coâ laäp laø hoaøn toaøn. Vì moïi cöûa khaåu vít roài, neân cuõng voâ phöông baéc caàu lieân laïc cho moät trò lieäu phaân taâm hoïc.
Xem nhö theá, moïi toån thöông taâm lyù ñeàu mang yù nghóa cuûa Kheùp kín, cuõng nhö moïi tröôûng thaønh caûm tính ñeàu naèm trong höôùng Môû ra, Môû roäng, Môû sang. Trò lieäu phaân taâm hoïc seõ khoâng thöïc hieän ñöôïc neáu khoâng taïo noåi moät baàu khí caûm thoâng giöõa beänh nhaân vaø y syõ. Vaø söï thaønh coâng cuûa trò lieäu laø ñöa ñöôïc ñöông söï trôû veà vôùi cuoäc soáng cuûa nhöõng töông giao.
* * *
Moãi ngöôøi thaønh ngöôøi trong cuoäc soáng cuûa mình theá naøo, thì loaøi ngöôøi thaønh ngöôøi trong lòch söû cuõng theá.
Neáu ñöùa beù sô sinh chöa phaân noåi thaân mình vôùi ngöïc meï, thì ngöôøi nguyeân thuûy cuõng chöa taùch ñöôïc thaân ra khoûi baày ñaøn (horde), keá ñoù boä laïc, roài gia toäc, gia ñình... Tieán trình yù thöùc caù theå chæ thöïc söï baét ñaàu töø giöõa thôøi phong kieán vaø hoaøn taát döôùi cheá ñoä daân chuû. Taùch ra khoûi baøy vaø khaúng ñònh mình giöõa taäp theå, con ngöôøi ñoøi hoûi söï an toaøn baûn thaân vaø nhöõng quyeàn rieâng tö. Nhöng hoài ñaàu, nghó ñeán quyeàn lôïi, noù môùi nghó cho baûn thaân thoâi. Noù vò ngaõ vaø vò kyû. Vaø ñaây laø luùc caù nhaân chuû nghóa ngöï trò, luùc bình minh cuûa cheá ñoä daân quyeàn (deùmocratie do deâmos-kratos, daân quyeàn).
Toân thôø caù nhaân chuû nghóa, con ngöôøi ñoùng kín trong caùi voû soø caù nhaân; vaø trong phaùo ñaøi baát khaû xaâm phaïm aáy, noù caûm thaáy coâ ñôn vaø sôï haõi. Thieáu hôi aám Keû khaùc, ngöôøi Phöông taây hoâm nay, nhaát laø trong giôùi Kytoâ-höõu, mong muoán ñöôïc caûm thoâng, mong muoán soáng coäng ñoàng. Hoï gaéng môû roäng cöûa vaø laäp thaønh nhieàu hình thöùc coäng ñoàng cô sôû (communauteù de base). Chæ trong söï thoâng hieäp aáy, con ngöôøi môùi vöôït ñöôïc yù thöùc caù nhaân sang yù thöùc baûn vò, vöøa caûm thaáy mình laø Chính mình (soi-meâme), vöøa caûm nhaän keû xung quanh laø nhöõng Mình khaùc vaø Khaùc vôùi mình, khieán taïo neân moät cuoäc soáng phong phuù, moät baàu khí thoaûi maùi vaø aám aùp.
Xem nhö theá, söï tieán hoùa, tröôûng thaønh hoùa cuûa con ngöôøi, veà maët naøo cuõng vaäy, luoân luoân laø ôû höôùng Môû ra. Khoâng phaûi moät ñoàng hoùa vôùi thieân nhieân cho baèng moät caûm thoâng vôùi loaøi ngöôøi (Xeùt beà baûn tính, con ngöôøi coù gì thuoäc thieân nhieân - do tính vaät chaát cuûa cô theå. Nhöng xeùt veà baûn vò, thì noù laïi ñöùng rieâng ra, taùch khoûi thieân nhieân. Laø baûn tính löôõng dieän - vaät, linh - vaø baûn vò moät löôït, ñaùng leõ con ngöôøi vöøa phaûi ñaém mình vaøo thieân nhieân vöøa phaûi vöôït treân vuõ truï. Theá nhöng Phöông taây ñaõ nghieân cöùu veà veá döôùi, khi maø Phöông ñoâng laïi nghieâng veà veá treân. Cuøng laø nghieâng leäch caû).
Coù ñieàu ôû ñaây, xem nhö chæ caàn moät chaáp nhaän Keû khaùc (l'autre) vaø töông giao xaõ hoäi bình thöôøng, chöù chöa caàn ñoä saâu cuûa yeâu thöông. Nhöng chaáp nhaän phaûi chaêng laø thaùi ñoä cuûa taâm hoàn, do ñoù coù gì cuûa taâm tình, chöù khoâng phaûi cuûa yù thöùc hay yù chí suoâng? Neáu ñaõ laø taâm tình, thì duø môø nhaït ñeán ñaâu, ít nhieàu phaûi coù thieän caûm (sym-pathie). Thieän caûm, ñoù laø ngöôõng cöûa cuûa yeâu thöông. Vaø yeâu thöông, ñoù laø ñoä cao cuûa thieän caûm. Neáu hieáu nhaân (thieän caûm vôùi con ngöôøi) laø ñieàu kieän ñeå coù tröôûng thaønh taâm lyù, thì moät tình yeâu ñuû roäng vaø ñuû saâu haún hoaøn taát söï tröôûng thaønh naøy.
Nhö ta thaáy raát roõ, nhöõng keû khoâng ñöôïc aáp uû trong yeâu thöông luùc aáu thôøi, maø lôùn leân cuõng chaúng coù tình yeâu töôùi goäi, nhöõng keû aáy thöôøng coù gì cöùng ngaéc trong töông giao vaø khoâ caèn ôû taâm hoàn. Thaät ñuùng nhö moät khuùc caây bieát ñi vaø bieát noùi. Ngöôøi nhö theá deã sinh taøn nhaãn vaø caûm thaáy coâ ñôn.
Vaäy ñeå tröôûng thaønh vaø hoaøn thieän baûn thaân, ta phaûi gaéng Môû sang vaø Roäng môû. Thoâng thöôøng, heã Môû sang khaù saâu, thì giaûm queân Môû roäng. Traùi laïi, heã Môû roäng nhieàu, thì khoù Môû saâu ñuû. Thaät ra, coù Môû saâu, môùi mong phaùt hieän caùi Mình khaùc, vaø cuøng vôùi caùi Mình khaùc cuõng nhìn roõ caùi Chính mình toâi, taát caû trong moät Chuùng mình tuyeät vôøi. Vaø coù vaäy môùi phaùt trieån vaø hoäi nhaát tôùi möùc. Theá nhöng, theâm vaøo ñaáy, neáu khoâng coù nhöõng coá gaéng Môû roäng cho caû caùi Mình vaø caùi Chuùng mình, thì xem nhö vaãn coøn moät vöôùng maéc, moät taéc ngheõn naøo ñoù cho caû cuoäc soáng beân ngoaøi laãn söï thoaûi maùi beân trong.
Böôùc tieán luaân lyù phaûi chaêng cuøng chieàu ñi vôùi tröôûng thaønh taâm lyù? Keû maø vò kyû thì nhaát ñònh tham lam vaø taøn nhaãn roài, coøn ngöôøi vò tha tuyeät möùc cuõng khoâng theå khoâng laø thaùnh nhaân. Nhöng thöû hoûi, neáu ñaûo ngöôïc, lieäu coøn ñuùng nöõa hay khoâng? Ñaûo ngöôïc, nghóa laø hoaùn vò thuoäc caùch vaø chuû töø: Caùi gì xaáu cuõng vò kyû heát, vaø heã laønh thaùnh thì phaûi coù loøng nhaân.
Chuùng ta chæ bieát: Nhieàu ngöôøi coù tieáng ñöùc haïnh, nhöng loøng cöùng laïnh nhö saét ñaù vaø saéc dieän gioáng voû caây khoâ. Traùi laïi, cuõng coù keû tuy aên chôi phoùng tuùng, nhöng tính laïi thöông ngöôøi. Quaû coù nhieàu tính xaáu xem ra chæ lieân quan ñeán aên uoáng, tham voïng hay bieáng löôøi thoâi.
Thaät ra, khi coøn loay hoay coá neân thaùnh, ngöôøi ta coù theå luyeän ñöôïc nhieàu ñöùc, nhöng vaãn ñeå loït nhieàu ñöùc khaùc. Vaø keû duø xaáu, trong mình coù theå coøn vaøi ba caùi toát töï nhieân, do baûn chaát hoaëc truyeàn thoáng gia ñình. Coù ñieàu haún ai cuõng phaûi nhaän raèng, khoâng theå coù thaùnh thieän nhö moät con ngöôøi hoäi nhaát (inteùgralement) thaùnh neáu khoâng coù daï töø bi. Vaø keû ñaõ xaáu töï caên, theá naøo cuõng taøn aùc vaø hieåm ñoäc.
Theo thaùnh Phaoloâ, "caùc luaät nhö: ñöøng ngoaïi tình, ñöøng gieát ngöôøi, ñöøng troäm caép ñeàu goàm thaâu trong nguyeân taéc sau ñaây: Haõy yeâu ngöôøi (caän nhaân) nhö chính mình. Ñöùc AÙi khoâng laøm haïi ai, ñöùc AÙi laø Luaät ôû choã troøn ñaày cuûa noù" (Rom.13.9-10). Vì thaät ra, ñöùc AÙi taøng chöùa moïi ñöùc:
- "Ñöùc AÙi khoan dung, hay giuùp ñôõ; ñöùc AÙi chaúng ghen tò, töï maõn, khoa tröông; ñöùc AÙi khoâng laøm phieàn, truïc lôïi; ñöùc AÙi khoâng noåi giaän, chaáp nhaát; ñöùc AÙi khoâng vui tröôùc caûnh baát coâng, nhöng sung söôùng trong söï thaät; ñöùc AÙi thöù tha heát, tin heát, hy voïng heát, nhaãn chòu heát." (1 Cor.13.4-7)
Tuy Phaoloâ noùi veà ñöùc AÙi sieâu nhieân, nhöng ñieàu maø ngaøi noùi cuõng hieåu ñöôïc veà loøng nhaân noùi chung.
Taïi sao ñöùc AÙi laïi laø söï troøn ñaày cuûa moïi ñöùc vaø goàm bao moïi ñöùc? Phaûi chaêng vì noù sinh ra nhöõng thaùi ñoä vaø taâm tình cuûa caùc ñöùc khaùc? Phaûi chaêng vì ôû möùc hoaøn thieän cuûa chuùng, caùc ñöùc naøy laán nhieãm sang nhau vaø gaëp gôõ nhau trong ñöùc Nhaân? Phaûi chaêng vì chæ tình yeâu môùi ñoäng vieân ñöôïc toaøn con ngöôøi, taän neàn saâu thaúm cuûa noù, ñeå töø choã aáy ñöùng döïng leân caùi Chính mình, töùc baûn vò?
Noùi cho ñuùng, ngöôøi ta chæ Laøm ngöôøi, duy nhaát baèng ñaïo ñöùc maø thoâi. Nhöng ñeå hoaøn thaønh con ngöôøi ôû ñænh cao vaø taän goác, thì phaûi coù moät loøng nhaân teá nhò vaø saâu, yeâu ngöôøi ñeán cheát ñöôïc vì ngöôøi, vaø ñaây laø söï hoaøn taát cuûa Vò tha. Neáu nhìn ñaïo ñöùc vaø söï thöïc hieän baûn thaân töø cao ñænh aáy, ta seõ thaáy caùc naêng ñöùc laøm neân nhö nhöõng baäc thang, töø boán beân cao daàn veà phía ñænh, ôû ñoù chuùng seõ gaëp nhau, seõ hoøa hôïp vôùi nhau, seõ ñöôïc thaám nhieãm bôûi tình thöông ñeå neân nhö ngaøn vaïn caùch dieãn ñaït khaùc nhau cuûa tình thöông naøy, ñuùng nhö Phaoloâ noùi trong 1 Cor. 13.4-7. Bao laâu coøn xa ñænh, thì chuùng coøn xa caùch nhau, xa caùch chính ñöùc AÙi. Bôûi theá, moät ngöôøi coù theå ngay thaúng nhöng laïi saét ñaù con tim. Hay tuy khieát tònh ñaáy maø vaãn tham lam ñöôïc. Ngöôøi ta thaéng vò kyû vaø ham muoán ôû moät vaøi maët, nhöng ôû moïi maët khaùc thì khoâng. Ngöôøi ta luyeän ñöùc thaúng ngay vì yeâu ñöùc aáy, chöù chöa vì yeâu caùi KEÛ KHAÙC vieát hoa, Thieân Chuùa. Ngöôøi ta traùnh daâm oâ vì giöõ luaät, chöù chöa vì yeâu Ñaáng laøm luaät. Vaû laïi, chæ nhaém sao cho mình laønh thaùnh thoâi thì chöa laønh thaùnh thaät, bôûi chöa queân mình ñuû. Vaø moät ñaïo ñöùc kieåu giöõ luaät seõ khoâ khaúng nhö caùi xaùc khoâ queo cuûa luaät. Ñuùng theá, bao laâu traùi tim chöa môû heát cho tình yeâu, thì traùi tim aáy coøn raøng buoäc nhieàu, khoâng theå thoaùt bay leân vaø bay xa giöõa baàu trôøi thanh thoaùng.
Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page