NEÂN THAÙNH VAØ HAØNH ÑOÄNG
HAØNH ÑOÄNG VAØ ÑÖÙC VOÏNG

Linh Muïc Hoaønh Sôn, SJ, Vieät Nam

Prepared for internet by Vietnamese Missionaries in Taiwan

Neân thaùnh nghòch chieàu vôùi haønh ñoäng?

Vaät chaát chæ toàn taïi khi dòch bieán, vaø ñoåi thay khi taùc ñoäng vaøo nhau vaø thuï taùc do nhau. Chính khi taùc ñoäng ra chung quanh, söï vaät cuõng ñoåi thay ôû chính mình.

Chaúng nhöõng ñoåi thay, söï vaät coøn tieán hoùa khi thay ñoåi nhö theá.

Taát caû ñaõ khôûi ñaàu baèng moät gioït naêng löôïng toái giaûn ñôn, nhöng do ñoù laïi moâng lung, vì khoâng ñònh ñöôïc ôû mình, cuõng chaúng phaân bieät gì nôi mình. Ñeå roài sau moät tieáng noå, caû moät tieán trình phöùc taïp hoùa, cuõng laø hoaøn thieän hoùa dieãn ra, theo nhaän xeùt cuûa Teilhard de Chardin. Nhöõng haït töû khaùc nhau ñaõ keát daàn laïi vôùi nhau thaønh nhöõng haït nhaân, roài nguyeân töû, roài phaân töû. Tieáp ñoù söï soáng xuaát hieän, baét ñaàu vôùi thöïc vaät coù khaû naêng töï soáng vaø sinh soâi, sau ñoù vôùi ñoäng vaät vôùi yù thöùc töø giaùc tính vöôït sang lyù tính. Con ngöôøi, ñænh choùt cuûa phaùt trieån ôû caû yù thöùc laãn töï laäp, coù khaû naêng vaø boån phaän töï mình hoaøn thaønh baûn thaân xöùng nhö moät con ngöôøi vaø goùp phaàn kieán taïo loaøi ngöôøi nhö moät coäng ñoàng töï nguyeän töø beân trong, chöù khoâng baét buoäc töø beân ngoaøi nöõa.

Nhö theá, roõ raøng söï phöùc taïp hoùa khoâng laøm neân thoaùi hoùa, vaø bieán dòch chæ laø ñieàu kieän cho tieán hoùa thoâi. Chính vì noù tieán hoùa trong dòch bieán, neân haønh ñoäng cuøng vôùi thuï ñoäng, hai yeáu toá caáu thaønh dòch bieán aáy, chính laø ñieàu kieän khoâng theå thieáu cho vieäc hoaøn thieän cuûa nhöõng theå vaät chaát maø baûn tính laø chöa hoaøn chænh.

Vaäy ñeå ñaùnh giaù ñuùng haønh ñoäng trong tieán trình neân thaùnh, chuùng ta caàn xeùt xem con ngöôøi coù phaûi laø vaät chaát khoâng? Vaø coù phaûi noù chæ laø vaät chaát thoâi khoâng?

* * *

Vôùi nhöõng thuyeát nhò nguyeân (dualisme), con ngöôøi laø tinh thaàn, vaø tinh thaàn naøy bò haõm trong thaân xaùc. Bieán ñoåi chæ laø vieäc cuûa xaùc thaân, do ñoù khoâng coù lòch söû. Tinh thaàn laø haèng cöûu roài, neân cuoäc soáng chaúng theâm gì cho noù, maø chæ khieán noù maéc keït thoâi. Vaäy caùi maø con ngöôøi phaûi vöôn tôùi, khoâng phaûi laø bieán ñoåi mình, maø thoaùt khoûi bieán ñoåi. Thoaùt baèng caùch nhaän ra mình khoâng phaûi xaùc thaân naøy, do ñoù hôø höõng vôùi coâng vieäc cuûa xaùc thaân. Coù nhö theá môùi heát khoå khi khoå chæ laø thuï chòu cuûa xaùc. Coù nhö theá môùi khoûi sa laày trong haønh ñoäng khi maø haønh ñoäng do tham saân si thuùc ñaåy.

Taùch tinh thaàn ra khoûi xaùc, Saâmïkhya goïi laø Coâ laäp hoùa (kaivalya), vaø Yoga cung caáp kyõ thuaät ñeå tieán haønh vieäc coâ laäp naøy. Sang AÁn giaùo, coâ laäp coù teân laø Giaûi thoaùt (moksïa, mukti). Vieäc giaûi phoùng tinh thaàn dieãn ra theo moät tieán trình hai giai ñoaïn. ÔÛ giai ñoaïn ñaàu, baèng ñoïc kinh thö vaø lyù luaän, ngöôøi ta coá xaùc tín mình laø Tinh thaàn (Brahma, AÂtmaâ). ÔÛ giai ñoaïn sau, baèng kyõ thuaät Thieàn, ngöôøi ta vöôn tôùi söï Tri-Brahma tröïc tieáp baèng sieâu thöùc. Phaät giaùo xem nhö chaúng tin coù Tinh thaàn hay caùi chi chi, nhöng con ñöôøng Phaät giaùo cuõng duy tinh thaàn nhö theá. Baèng thieàn ñònh, hoï gaéng ñaït moät kinh nghieäm, cuõng laø giaùc ngoä, nhôø ñoù ñaït Nieát baøn, nghóa laø Dieâït vong: ñaây laø Voâ ñoái vôùi saéc töôùng, vôùi thaân xaùc vaø theá giôùi, vôùi caùi Toâi vaø taát caû.

Vì phuû nhaän thaân xaùc, AÁn, Phaät giaùo cuõng choái töø haønh ñoäng. Theo hoï, sôû dó coù haønh ñoäng karma laø vì duïc voïng kaâma thuùc eùp. Vaø neáu loøng Tham noåi leân, thì cuõng do ngu si gaây ra. Qua tham saân si, haønh ñoâïng sinh Nghieäp (cuõng goïi karma) ñeå ngaøy caøng dìm saâu toâi vaøo voøng luaân hoài, trong nguïc tuø vaät chaát.

AÁn, Phaät giaùo chæ chaáp nhaän nhöõng haønh ñoäng toái caàn ñeå duy trì söï soáng, nhôø ñoù coù theå tu thaønh chính quaû. Hoï cuõng chaáp nhaän moät loaïi haønh taùc thöù hai: haønh taùc cuùng teá ñoái vôùi AÁn giaùo, haønh taùc ñaïo ñöùc ñoái vôùi Phaät giaùo, gaùn cho chuùng moät giaù trò thanh loïc, söï thanh loïc caàn thieát cho taùc duïng sau ñoù cuûa tu thieàn.

Ñaïo giaùo khoâng phuû nhaän Ngaõ nhö Phaät giaùo, cuõng chaúng quaù sieâu theá nhö nhaø tu AÁn giaùo, nhöng Ñaïo giaùo höôùng veà moät cuoäc soáng nhaøn du khoâng vöôùng baän. Do ñoù, Ñaïo giaùo cuõng thôø ô vôùi theá cuoäc vaø khoâng thieát haønh ñoäng.

Cuõng khoâng thieát haønh ñoäng laø caùc ñeä töû Platon. Platon-thuyeát thoáng trò tö töôûng Taây phöông hoài thöôïng coå, vaø aûnh höôûng cuûa noù raát maïnh trong Kytoâ-giaùo thôøi ñaàu.

Theo hoïc thuyeát Platon, tinh thaàn cuõng bò giam trong nguïc tuø xaùc theå. Coù ñieàu theá giôùi lyù töôûng cuûa Platon laø theá giôùi caùc yù töôûng. Do ñoù, Platon-phaùi toân thôø khieáu naêng saûn sinh yù töôûng — noùi cho ñuùng hôn, chieâm ngöôõng yù töôûng — laø lyù trí. Tinh thaàn cuûa hoï gaàn nhö laø moät vôùi lyù trí. Baèng söï chieâm ngöôõng cuûa lyù trí, hoï rôøi boû thöïc taïi vaät chaát ñeå leo ngöôïc veà phía nhöõng yù töôûng ngaøy caøng bao quaùt hôn.

AÛnh höôûng bôûi Platon-thuyeát, Kytoâ-giaùo töø ñaàu ñaõ coi troïng chieâm hôn haønh, nhaát laø trong tu luyeän. Tu thôøi aáy ñuùng laø tu tónh. Ngöôøi ta laáy Maria vaø Martha laøm tieâu bieåu cho hai con ñöôøng chieâm vaø haønh, vaø ngöôøi ta giaûi thích lôøi Unum necessarium cuûa Chuùa nhö moät thaùnh hieán (conseùcration) cho chieâm nieäm.

Suoát haèng chuïc theá kyû ñaàu, tu haønh Kytoâ-giaùo troâi ñi giöõa chieâm caàu vaø khoå haïnh. Ngöôøi ta cuõng lao ñoäng chaân tay nöõa, khoâng phaûi vì lao ñoäng thaùnh hoùa ñaâu, maø ñeå traùnh "nhaøn cö vi baát thieän". Nhaát laø vì ñeå tu, ngöôøi ta caàn soáng ñaõ, hay noùi cho ñuùng hôn, caàn nuoâi thaân baèng ñoâi tay cuûa mình. Beân Ai caäp, caùc tu nhaân ñan gioû, deät chieáu, xe daây, laøm thaét löng. Chieàu thöù baûy, oâng quaûn lyù ñi thu gom heát veà, ñeå saùng thöù hai mang voâ laøng ñoåi laáy boät, daàu, v.v... Nhöõng moùn naøy ñöôïc tröõ saün ôû kho, ñeå ngaøy chuùa nhöït ñöôïc phaùt cho moãi aån syõ mang veà choøi rieâng duøng cho suoát tuaàn.

Laøm sao ñeå thaùnh hoùa lao ñoäng ñaây, khi maø noù ñaõ chieám lónh moät khoaûng thôøi gian khaù lôùn trong cuoäc soáng tu? Caùc vò toå sö beøn tìm caùch mang voâ ñoù moät yù nghóa thieâng lieâng: yù nghóa thanh baàn vôùi Pacoâme, yù nghóa khieâm nhöôøng vôùi Bieån ñöùc. Thanh baàn, vì ñaây laø soáng baèng ñoâi tay cuûa mình!. Khieâm nhöôøng, vì lao ñoäng chaân tay ñöôïc daønh cho noâ leä! Ngöôøi töï do thì neù traùnh noù. Coøn haøng quyù toäc thì coi söï laøm vieäc noùi chung laø ñieàu khoâng xöùng ñaùng vôùi tö caùch cuûa mình.

* * *

AÛnh höôûng bôûi Platon-thuyeát, Giaùo hoäi thôøi ñaàu ñaõ ñaët chieâm treân haønh. Nhöng thöû hoûi töø trong baûn chaát, Kytoâ-giaùo coù khinh haønh ñoäng nhö maáy toân giaùo xuaát thaân töø AÁn hay khoâng?

Ñuùng laø trong Cöïu öôùc, lao ñoäng ñoâi khi ñöôïc nhìn döôùi khía caïnh lao khoå, do ñoù thaønh hình phaït ñoái vôùi toäi (Stt. 3.17). Ñeå hieåu ñaây laø khoå, laø hình phaït, haõy töï ñaët mình vaøo hoaøn caûnh cuûa cha oâng ta xöa, hay cuûa nhöõng gia ñình cuøng tuùng hoâm nay cuõng theá. Laøm quaàn quaät suoát ngaøy, laém khi ban ñeâm nöõa, maø vaãn khoâng coù nhaø ñeå ôû, ñuû côm ñeå aên. Moät lao ñoäng ñuùng laø ñoäng tôùi lao taâm lao löïc, ñi ñoâi vôùi moät cuoäc soáng chaúng coøn sinh thuù cuûa söï soáng: ñoù chaúng laø gaùnh naëng khoâng gaùnh noåi cuûa baùc tieàu phu (Laõo Tieàu phu vôùi thaàn cheát) trong thô Laõ phuïng tieân ñoù sao?

Theá nhöng ôû chính noù, chöù khoâng ôû haäu quaû noùi treân, lao ñoäng chaúng coù gì laø ñaùng khinh ñoái vôùi ngöôøi thaùi coå, duø ñaây laø ngöôøi thaùi coå con chaùu Abraham, nhö thaùnh vònh 128(127) noùi roõ (caâu 2). Vaø thaùnh Phaoloâ trong Taân öôùc cuõng noùi theo y nhö theá (1 Th. 4.11; 2 Th. 3.10.12).

Baèng chöùng roõ nhaát raèng thaùnh kinh khoâng khinh lao ñoäng, laø chuû tröông Saùng taïo cuûa noù, maø saùng taïo aáy laø vieäc laøm cuûa chính Thieân Chuùa. Vaâng, Thieân Chuùa ñaõ saùng taïo theá giôùi suoát trong saùu ngaøy. Thieân Chuùa coøn lao ñoäng chaân tay (duø ngheä thuaät moät tí) khi Ngaøi laáy ñaát naën thaønh thaân xaùc Añam.

Neáu Cöïu öôùc cho raèng Thieân Chuùa nghæ ngaøy sabbat (Stt. 2.2-3), thì Chuùa Kytoâ laïi quaû quyeát raèng duø sabbat, Cha Ngaøi vaãn haønh ñoäng, do ñoù Ngaøi cuõng chöõa beänh nöõa:

— "Ngay tôùi baây giôø (ñang ngaøy sabbat), Cha Ta vaãn laøm vieäc, neân Ta cuõng laøm vieäc nhö theá" (Yo. 517).

Vaø Ngaøi cöù laøm khoâng ngôi nghæ, ñeå kòp hoaøn thaønh söù meänh Cha trao:

— "Bao laâu trôøi coøn saùng, thì Ta phaûi laøm coâng vieäc cuûa Ñaáng ñaõ sai Ta" (Yo. 9.4).

Vaâng, Chuùa Yeâsu laøm vieäc moïi ngaøy vaø suoát ngaøy, tröôùc thì lao ñoäng tay chaân, nay thì xuoâi ngöôïc töø Baéc chí Nam ñeå coâng boá Tin möøng vaø thoa dòu nhöõng khoå ñau, ñeå xua tröø aùc quyû vaø thieát laäp vöông trieàu. Thaäm chí meät roài, ñaõ laùnh sang beân kia hoà ngôi nghæ (thaät ra laø ñeå ñoà ñeä ngôi nghæ), maø thaáy daân chuùng ñuoåi theo ñaõ tôùi, Ngaøi vaãn boû heát maø ñeán vôùi daân, khieán ñeä töû cuõng phaûi trôû veà vôùi coâng vieäc (Mc. 6.30tt.).

Hieåu con ñöôøng Thaày, theo böôùc Thaày caùc ñeä töû cuõng taát töôûi ngöôïc xuoâi ñi truyeàn giaùo. Ñaõ ngöôïc xuoâi truyeàn giaùo, Phaoloâ coøn töï deät leàu nuoâi thaân (Tñcv. 18.3), ñeå khoûi neân gaùnh naëng cho tín höõu (2 Th. 3.8).

Laém keû hoài aáy vin vaøo Phaoloâ, cho raèng cöùu ñoä laø do ñöùc tin, chöù khoâng do coâng vieäc, duø ñaây laø vieäc toát. Thöïc ra, thaùnh Phaoloâ chæ nhaém coâng vieäc cuûa Luaät Maisen, vaø ñaây laø caét bao quy ñaàu, cuøng vôùi bao kieâng kyï vaø nghi leã tæ mæ. Laïi nöõa, duø noùi ôn cöùu ñoä laø do tin, nhöng oâng cuõng noùi ñeán "ñöùc tin hoaït ñoäng" vaø "ñöùc aùi gian lao" (1 Th.1.3), noùi chung: "Ñöùc tin haønh ñoäng baèng ñöùc AÙi". Nghóa laø heã tin thaät thì cuõng seõ yeâu, vaø muoán bieåu loä ra baèng haønh ñoäng. Noùi caùch khaùc, haønh ñoäng luoân laø bieåu hieän caàn thieát cuûa ñöùc tin vaø ñöùc aùi. Chaúng nhöõng bieåu hieän maø coøn thöïc hieän nöõa, khi haønh ñoäng aáy cuûng coá toâi trong tin yeâu, khieán cho tin yeâu thaønh chaân thöïc, do ñoù Chuùa môùi thöôûng hay phaït tuøy theo haønh ñoäng toát hay xaáu cuûa toâi (1 Cor. 3.13-15). Ai daùm baûo Phaoloâ khoâng ñeà cao haønh ñoäng? Vaø khoâng tin vaøo giaù trò thaùnh hoùa (vì theá môùi coù thöôûng) cuûa haønh ñoäng?

Theo Kytoâ-giaùo: Con ngöôøi xaùc-thaàn vaø söû tính

Theo Kytoâ-giaùo, con ngöôøi laø caû xaùc thaàn moät löôït. Khoâng phaûi xaùc rieâng, thaàn rieâng, roài chuùng se duyeân vôùi nhau ñaâu. Thieát töôûng, xaùc vaø thaàn chæ nhö hai maët cuûa cuøng moät thöïc theå, thöïc theå Ngöôøi.

Vì laø xaùc, con ngöôøi khoâng theå khoâng bieán dòch. Vì laø thaàn, con ngöôøi thaønh baát töû vaø phaûi vöôn cao hôn caùi xaùc. Vì laø thaàn xaùc moät löôït, neân thaàn bieán ñoåi vôùi xaùc, vaø xaùc höôùng veà vónh cöûu vôùi thaàn. Con ngöôøi seõ sa ñoïa vaø khoán khoå neáu xaùc keùo thaàn theo mình, nhöng seõ hoaøn thieän vaø coù phuùc neáu thaàn keùo ñöôïc xaùc leân theo. Keùo xaùc leân theo thaàn ñeå hoaøn thieän baûn thaân, ñoù laø laøm ngöôøi vaø laøm thaùnh, höôùng phaûi ñi cuûa moãi chuùng ta, caùi höôùng noù mang yù nghóa ñeán cho cuoäc soáng theá traàn naøy.

Hieåu nhö theá, thaân xaùc khoâng coøn laø nhaø tuø, nhöng laø ñoøn baåy noù giuùp con ngöôøi tieán thaân. Vaø neáu baûn naêng laøm neân troïng löïc, thì troïng löïc aáy laïi caàn ñeå con ngöôøi döïa vaøo maø ñi con ñöôøng cuûa mình.

Vaäy neáu xöa kia do vaät chaát maø gioáng ngöôøi ñaõ sa ngaõ, thì cuõng do vaät chaát maø nay con ngöôøi coù theå hôïp taùc vôùi ôn Chuùa ñeå hoaøn thaønh baûn thaân, hoaøn thaønh treân möùc maø töï nhieân coù theå vöôn tôùi. Thaùnh Augustin noùi: Taïo ngöôi, Thieân Chuùa chaúng caàn ngöôi, nhöng cöùu ngöôi thì khoâng ngöôi (hôïp taùc) khoâng ñöôïc!

Vì coù xaùc, neân con ngöôøi sinh ra chöa lôùn ñuû ñaâu. Söï hoaøn thieän cuûa noù luoân naèm ôû phía tröôùc, kyø cho ñeán cheát. Maø ñeå lôùn leân nhö moät con ngöôøi, thì thöôùc ño beà cao chæ laø ñöùc haïnh. Vaû laïi, haønh vi nhaân linh (töùc höõu thöùc vaø töï yù) naøo laïi khoâng coù maët xöùng hay khoâng xöùng, xöùng keùm hay xöùng hôn cuûa noù? Vì theá, coù theå noùi raèng: con ngöôøi laøm ngöôøi baèng haønh ñoäng (xöùng ñaùng) ôû töøng phuùt giaây cuûa cuoäc soáng. Töøng phuùt giaây aáy in haèn treân göông maët noù, vaø haønh ñoäng cuûa giaây phuùt aáy veõ thaønh göông maët cuûa chính noù. Vaø nhö theá cho vónh vieãn, duø laàm lôõ coù ñöôïc tha, veát nhô coù ñöôïc taåy röûa! Neáu göông maët toâi mang daáu aán cuûa thôøi gian, thì chính thôøi gian, do haønh ñoäng cuûa toâi, cuõng mang daáu aán cuûa toâi. Moät caùch naøo ñoù, lòch söû laøm neân con ngöôøi toâi khi maø chính noù cuõng ñöôïc laøm neân bôûi toâi. Hieän sinh ngöôøi mang ñaäm neùt söû tính vaäy.

Nhôø coù thaân xaùc, con ngöôøi thaønh thuï ñoäng ñeå coù theå ñoåi thay. Nhôø coù tinh thaàn, con ngöôøi coù theå chuû ñoäng ngay trong chính söï thuï ñoäng aáy. Chaúng nhöõng con ngöôøi coù theå laøm lòch söû vaø laøm neân chính mình, maø ngay ôû nhöõng tai öông vaø ñau khoå khoâng theå traùnh, con ngöôøi vaãn laät ngöôïc theá côø ñöôïc baèng caùch chaáp nhaän noù vaø höôùng noù veà moät muïc tieâu cao caû, thieâng lieâng. Vaø nhö theá, moät thuï nhaâïn (passion) beân ngoaøi ñaõ bieán thaønh haønh vi (acte) beân trong.

Vaâng, Kytoâ-giaùo khoâng quaù ñeà cao thuï ñoäng vaø nhöõng ñöùc tính tieâu cöïc nhö "chòu vaäy" (reùsignation). Kytoâ-giaùo thieân veà haønh ñoäng, veà chuû ñoäng, vì hy sinh cuûa Kytoâ-giaùo luoân mang yù nghóa cöùu theá, luoân xuoâi doøng veà höôùng Phuïc sinh. Vaø nhö theá, haønh ñoäng trong Kytoâ-giaùo khoâng coù muøi tham saân, khi maø ñoäng cô cuûa noù laø Yeâu ñeán queân mình. Kytoâ-giaùo cuõng chaúng haønh ñoäng chæ vì baét buoäc do boån phaän (haønh ñoäng voâ caàu), maø coøn trong söï höng phaán cuûa Thaàn khí muoán taùi taïo theá giôùi.

Vaâng, neáu xöa trong saùng taïo, Thieân Chuùa ñaõ vui khi thaáy taát caû ñeàu toát (Stt. 1.10,12,18,21...), thì nay trong ñoåi môùi, Thaàn khí Ngaøi cuõng thoåi loang moät luoàng soùng haân hoan (agalliasis, Tñcv. 2.46...).

AÂm vang cuûa haønh taùc treân chuû theå taùc vieân

Khi toâi ñaäp tay xuoáng baøn, khoâng phaûi chæ baøn rung, maø tay cuõng ñau nöõa, ñau do phaûn chaán. Thöôøng trong haønh taùc, ngöôøi ta chæ chuù yù ñeán hieäu quaû beân ngoaøi, khoâng ngôø hieäu quaû coù caû beân trong. Hieäu quaû nôi chuû theå, ñoù laø nhöõng phaûn öùng hoùa hoïc, vieäc naêng löôïng tieâu hao, nhöõng bieán ñoåi töø teá baøo ñeán moâ, vôùi aâm vang ñeán toaøn cô theå. Nghóa laø baát cöù ñaâu coù taùc ñoäng, ôû ñaáy coù thuï ñoäng.

Rieâng xeùt veà noäi taâm, söï thay ñoåi seõ laø gia taêng kinh nghieäm vaø hieåu bieát, cuøng vôùi söï taêng giaûm söùc maïnh yù chí, ñoä nghieâng khuynh höôùng, ñoä saâu tình caûm. Neáu haønh ñoäng ñöôïc laëp ñi laëp laïi, seõ coù taäp quaùn sinh ra. Taäp quaùn laø moät baûn tính thöù hai, bôûi noù nghieâng veà haønh ñoäng moät caùch töï nhieân nhö baûn naêng vaäy.

Taäp quaùn coù hai thöù: taäp quaùn then maùy vaø taäp quaùn caûm xuùc. Taäp quaùn then maùy höôùng chuyeân veà haønh ñoäng. Taäp quaùn caûm xuùc höôùng chuyeân veà tình caûm. Taäp quaùn then maùy taïo neân moät caêng höôùng, caêng nhö loø xo caêng, ñeå heã gaëp moät loaïi kích thích naøo ñoù lieàn bung thaønh haønh ñoäng ngay, khoûi coá gaéng chi caû. Thí duï, ñaõ nhieàu laàn gaéng daäy ngay khi nghe baùo thöùc roài, thì sau ñoù, heã chuoâng ñoàng hoà baét ñaàu reo, anh ñaõ nhoûm daäy tröôùc khi kòp yù thöùc. Haønh ñoäng do thoùi quen cuõng laø haønh ñoäng trôn tru vaø kheùo leùo. Nhö keû quen ñaù banh, heã ñaù laø truùng banh vaø banh truùng caàu moân. Nhö ngöôøi quen vieäc trí thöùc thì hoïc gì cuõng hoïc nhanh, hieåu choùng, heã thaáy caùc tieàn ñeà laø ñaõ nhìn ra keát luaän roài.

Taäp quaùn haønh ñoäng chæ laøm neân söï trôn tru cuûa haønh ñoäng, chöù khoâng söï beùn nhaïy cuûa tình caûm. Neân nhöõng haønh ñoäng thuaàn hình thöùc, nhö nghi leã vì leã nghi thoâi, seõ laøm thui choät tình caûm vaø môø ñuïc yù nghóa ñi, ñeå taát caû cuoái cuøng chæ coøn laø maùy moùc, chaúng khaùc gì nhöõng robot tröôùc baøn thôø.

Naêng ñöùc khoâng phaûi laø taäp quaùn then maùy cho baèng taäp quaùn caûm xuùc (eùmotive). Vì con ngöôøi ñöùc haïnh khoâng phaûi laø coã maùy baùn keïo vaø nöôùc uoáng, nhöng laø taâm hoàn coù loøng nhaân neân saün loøng bieáu nöôùc uoáng vaø côm aên. Vaâng, taäp quaùn caûm xuùc gaây moät caûm xuùc ñaõ, roài caûm xuùc naøy môùi khieán anh haønh ñoäng. Naêng ñöùc caøng maïnh, thì khuynh höôùng caûm tính cuõng raát saâu, khieán haønh ñoäng theo naêng ñöùc thaønh deã, trôn vaø tinh teá.

Taäp quaùn ñaïo ñöùc ñöôïc taïo sinh vaø cuûng coá baèng caû haønh vi noäi taâm (nhö suy chieâm, nhìn ngaém nhöõng taám göông, v.v.) laãn haønh vi ñaïo ñöùc beân ngoaøi.

Taïi sao ñaïo ñöùc laïi caàn haønh ñoäng, khi maø ñaïo ñöùc chæ laø traïng thaùi noäi taâm thoâi?

Vì suy chieâm thì khoù vaø ít dòp laøm laâu, trong khi dòp ñeå haønh ñoäng laïi coù raát nhieàu, do ñoù tình caûm nhôø haønh ñoäng maø ñöôïc khôi laïi hoaøi hoaøi ñeå choùng thaønh taäp quaùn. Xin nhaéc laïi raèng ñaây khoâng phaûi haønh ñoäng maùy moùc, nhöng haønh ñoäng ñöôïc thuùc ñaåy bôûi nhöõng ñoäng cô vaø tình caûm toát. Töø ñoäng cô vaø tình caûm sinh ra, haønh ñoäng seõ taùc ñoäng ngöôïc trôû laïi, khieán yù höôùng theâm roõ vaø tình caûm theâm maïnh, saâu. Chuùng ta haõy laáy moät thí duï: Anh gaëp moät treû nhoû rôùt xuoáng soâng. Ñoäng loøng thöông, anh lieàu mình nhaûy xuoáng cöùu. Cöùu ñöôïc, anh caûm thaáy möøng nhö baét ñöôïc vaøng. Anh beøn boàng nhoû ñöa veà nhaø noù, vuoát ve toû loøng xoùt thöông noù. Vaø anh caûm thaáy loøng meàm laïi, thaáy thöông ñöùa beù hôn, cuõng nhö thaáy loøng nhaân cuûa mình coù cô sôû theâm vöõng. Ñeå roài laàn sau neáu gaëp cô hoäi gioáng theá, loøng nhaân ñöôïc cuûng coá roài seõ khieán anh vaøo cuoäc deã hôn vaø haêng haùi hôn.

Quaû thaät, khi moät tình caûm ñuû maïnh (maø ñöùc tính laø moät tình caûm), noù seõ thuùc anh ñoäng khi coù dòp. Coù chuyeån ñöôïc thaønh haønh ñoäng nhö theá, taâm tình vaø ñöùc tính môùi thaáy "thaät" leân, môùi cuûng coá vaø phaùt trieån toát. Chöù moät tình yeâu maø khoâng khieán hy sinh ñöôïc vì ngöôøi yeâu, moät duõng caûm maø thoái lui tröôùc nguy hieåm, thì chæ laø haøng giaû vaø naêng ñöùc töôûng töôïng. Vaø ngöôøi ta seõ xöùng ñaùng bò cheá dieãu, nhö thaùnh Yacoâbeâ ñaõ laøm ñoái vôùi ñöùc tin:

Trong Phuùc aâm, Chuùa Yeâsu cuõng luoân ñoøi hoûi, chaúng nhöõng nghe lôøi Cha, maø coøn thi haønh nöõa. Keû nghe maø khoâng thi haønh thì gioáng keû xaây nhaø treân caùt, chaúng coù gì vöõng chaéc cho y (Mt. 7.26-27).

* * *

Chính haønh ñoäng vaø taäp luyeän baèng haønh ñoäng ñaõ laøm neân nhöõng taäp quaùn toát, nhöõng naêng ñöùc. Maø naêng ñöùc laø moät khuynh höôùng caûm tính, neân laøm theo caùi ñöùc noù ñun ñaåy thì chaúng phaûi gaéng chi nhieàu, nhaát laø khi ñöôïc ngoïn traøo caûm xuùc maïnh chôû mang ñi. Coù ñieàu khoâng phaûi gaéng, thì haønh ñoäng coøn giaù trò hay khoâng, khi maø noù ñöôïc traû coâng baèng vöôïng caûm (an uûi) roài? Noùi caùch khaùc, phaûi chaêng giaù trò ñaïo ñöùc cuûa coâng vieäc laø ôû coá gaéng, laø do nhöõng khoù khaên? Vaø moät coâng vieäc coù giaù phaûi laø vieäc do yù chí hoaøn toaøn?

Quaû laø haønh ñoäng duy baèng yù chí (khoâng coù gì höùng thuù ñeå laøm), haønh ñoäng aáy trau luyeän yù chí toâi, khieán ñaïo ñöùc cuûa toâi thaønh vöõng chaéc, vaø toâi cöù haønh ñoäng theo leõ phaûi baát chaáp nhöõng troài suït thöôøng xaûy ra ôû tình caûm. Vaø ñaáy laø nhöõng ñeâm vaø ñeâm toái raát caàn ñeå thanh luyeän söï ñöùc haïnh cuûa toâi. Coù ñieàu neáu toâi ñöùc haïnh thaät, thì duø khoâng caûm thaáy soát saéng khi caàu nguyeän, phaán khôûi khi laøm vieäc laønh, ôû saâu thaúm trong toâi vaãn coù moät ñöùc AÙi saâu xa, nhöõng khuynh höôùng caûm tính toát ñeïp, duø aån chìm trong boùng toái cuûa voâ thöùc. Chính vì ñeå nuoâi döôõng nhöõng khuynh höôùng caûm tính aáy maø toâi phaûi suy chieâm. Haù chaúng phaûi chieâm ñeå yeâu Chuùa vaø anh em, suy ñeå gheùt toäi vaø coù thaùi ñoä töø boû ñaáy ö?

Ngay caû yù chí cuõng caàn ñeán tình caûm ñeå taêng gia söùc maïnh. YÙ chí phaàn lôùn do yeáu toá Ñoäng (Activiteù) cuûa taâm, vaø noù höôùng ta veà haønh ñoäng. Nhöng vôùi con ngöôøi theå-taâm-thaàn ba maët, thì duø yù chí maø hoaøn thieän cuõng khoâng theå thieáu khuynh höôùng caûm tính.

Thaàn khí vôùi ñoaøn suûng. Haønh ñoäng kieán thieát vôùi ñöùc Voïng

Lôøi laø YÙ thöùc cuûa Cha veà mình. Lôøi nhaäp theå ñaõ giaõi saùng Cha giöõa döông gian. Con ngöôøi Yeâsu quaû laø Khaûi maïc vieát hoa veà Cha Ngaøi cuøng vôùi yù ñònh Cha muoán cöùu vôùt.

Laø Khaûi maïc vieát hoa veà Cha, xem ra Lôøi nhaäp theå muoán höôùng ta veà chieâm ngöôõng: moät thaùnh thieän tónh, moät ñöôøng neân thaùnh ñaày höông vò Platon.

Theá nhöng khoâng chæ coù Lôøi nhaäp theå, maø coøn coù Khí giaùng laâm; vaø Thaàn khí aáy khoâng chæ soi saùng, daäy doã beân trong, maø coøn haønh ñoäng beân ngoaøi nöõa. Vaâng, Thaàn khí giaùng laâm ñaõ bieåu hieän söï giaùng laâm cuûa mình baèng moät chaán ñoäng maïnh giöõa theá giôùi, chaán ñoäng noù chaán ñoäng theá giôùi. Thaàn khí laø Ñoäng naêng (dunamis, sakti) maø! Ñaây laø Ñoäng naêng ñaõ töøng taïo theá; Ruah Yaveh löôïn treân maët nöôùc (Stt. 1.2), ñeå roài seõ taùi taïo theá baét ñaàu töø con ngöôøi Ngoâi Hai: Ñoäng naêng ñaáng Toái cao (dunamis hupsistou) bao phuû naøng (Lc. 1.35), roài loaøi ngöôøi nôi con ngöôøi aáy: Löôõi löûa treân ñaàu töøng ngöôøi khi maø phoøng hoïp rung leân vì khí ñoäng töø cao (Tñcv. 2. 2-3).

ÔÛ choã laø Ñoäng naêng hay söùc maïnh taïo taùc cuûa Thieân Chuùa, Thaàn khí höôùng veà haønh ñoäng, ñeå roài khi ñöôïc trao taëng cho ta, Ngaøi cuõng höôùng ta veà haønh ñoäng nöõa. Haønh ñoäng theo Ngaøi laø haønh ñoäng taùi taïo con ngöôøi ta nhôø aân suûng, haønh ñoäng kieán taïo Huyeàn thaân Chuùa (Eph. 4.12) nhôø ñoaøn suûng. AÂn suûng vaø ñoaøn suûng, ñoù laø nhöõng gì Thaàn khí sinh ra trong ta do söï coù maët cuûa Ngaøi. AÂn suûng vaø ñoaøn suûng, ñoù laø nhöõng gì phaân ra trong cuøng moät luoàng thoåi giaûn ñôn cuûa Thaàn khí, neân khoâng heà taùch bieät, maø phaân bieät cuõng chaúng maáy khi roõ laém. Do ñoù, neân thaùnh vaø môû Nöôùc Chuùa luoân ñi ñoâi vôùi nhau.

Vaäy, trong khi taêng tröôûng thieâng lieâng ôû chính mình, moãi ngöôøi chuùng ta haèng ñöôïc thuùc ñaåy ñeå chung tay xaây ñaép Giaùo hoäi thaønh con ngöôøi hoaøn chænh Chuùa Kytoâ. Söï thuùc baùch cuõng nhö naêng löïc laøm nhö theá hieån loä roõ trong caùc ñoaøn suûng, ñaëc suûng maø Thaàn khí phuù cho moãi ngöôøi khaùc nhau tuøy vai troø hoï phaûi ñoùng.

Vaäy ñi vaøo luoàng thoåi Thaùnh Linh vaø tieáp nhaän ôû ñoù aân suûng, ñaëc suûng, boù buoäc chuùng ta phaûi sinh lôøi cho neùn baïc voán, boù buoäc chuùng ta phaûi haønh ñoäng trong ñöùc Voïng cho söï hoaøn thaønh Vöông quoác Thaày ôû cuoái ñöôøng lòch söû. Haønh ñoäng trong ñöùc Voïng ñuùng laø ñi vaøo con ñöôøng Thaàn khí muoán ñoåi môùi maët ñaát, neân cuõng laø buoâng mình vaøo luoàng thoåi aáy ñang thaùnh hoùa chính mình toâi. Vaâng, toâi khoâng theå neân thaùnh maø khoâng haønh ñoäng cho Nöôùc Cha môû ñeán. Vaø Nöôùc Cha taêng tröôûng cuõng aâm vang trong toâi thaønh söï taêng tröôûng caùch naøo ñoù cuûa chính toâi.

Theá naøo roài Thaàn khí cuõng hoaøn chænh Thaân mình noái daøi cuûa Chuùa ôû ñieåm caùnh chung, vaø hoaøn chænh vôùi söï hôïp taùc cuûa chuùng toâi, vaø ñaây laø nieàm vinh döï lôùn lao cho toâi. Toâi chæ vieäc buoâng mình theo luoàng thoåi cuûa Thaàn khí, vaø ñaáy laø baèng ñöùc Voïng caêng höôùng veà caùi Töông lai cuoái maø Thaàn khí muoán xaây neân, laø baèng haønh ñoäng ñoùng goùp baèng phaàn rieâng cuûa mình tuøy theo ñaëc suûng Ngaøi ban cho mình. Trong khi haønh ñoäng, toâi cuõng phaûi yù thöùc veà söù meänh chung cuûa coäng ñoàng Daân Chuùa, trong ñoù moãi ngöôøi goùp phaàn cuûa mình, vaø do ñoù phoái hôïp haønh ñoäng vôùi nhau, kyø cho ñeán khi hoaøn thaønh keá hoaïch Thaàn khí laø ñaët taát caû döôùi beä chaân cuûa Chuùa (Eph. 1.22).

Haønh ñoäng vaø soáng ñaïo vôùi naêng ñöùc thieân phuù

Ñöùc Voïng höôùng ta veà töông lai, veà döïng xaây Nöôùc Chuùa, do ñoù nghieâng nhieàu veà haønh ñoäng. Haønh ñoäng ñi ñoâi vôùi chieâm ñeå xaây döïng cho mình. Haønh ñoäng höôùng ra ngoaøi ñeå kieán thieát cho ngöôøi khaùc. Haønh ñoäng trong höôùng ñi cuûa Voïng neân haêng say. Haønh ñoäng trong ñöùc Voïng neân tin töôûng. Maø Tín Voïng, ôû choã ñaày ñuû cuûa chuùng, cuõng höøng leân ñöùc AÙi nöõa. Tín-Voïng-AÙi, ñoù laø naêng ñöùc thieân phuù ñoái thaàn.

Giöõa caùc ñöùc ñoái thaàn, ñöôøng ranh khoâng roõ neùt ñaâu. Maø cuõng khoâng roõ neùt ñöôøng ranh giöõa ñoái thaàn vôùi ñoái vaät, nhaát laø vôùi ñoái nhaân, khi maø yeâu sieâu nhieân, ta phaûi yeâu taát caû trong Chuùa vaø yeâu Chuùa nôi anh em mình.

Naêng ñöùc laø nhöõng khuynh höôùng, taäp quaùn luaân lyù. Naêng ñöùc töï nhieân do luyeän maõi maø thaønh. Ngöôøi ta luyeän baèng caû haønh ñoäng beân ngoaøi laãn haønh vi beân trong. Haønh vi beân trong laø nhöõng coá gaéng khôi ñoäng taâm tình baèng suy tö vaø töôûng töôïng. Haønh ñoäng beân ngoaøi thì baèng cöû chæ, lôøi noùi, vieäc laøm. Ñeå luyeän ñöùc Nhaân chaúng haïn, ngöôøi ta phaûi nghó toát veà ngöôøi khaùc, töôûng nhö hoï coù gì raát ñaùng kính ñaùng thöông. Roài laøm nhöõng cöû chæ thaân thieän ñi ñoâi vôùi lôøi noùi dòu daøng vaø nhöõng hy sinh giuùp ñôõ.

Tuy ñöùc laø do haønh vi beân trong vaø haønh ñoäng beân ngoaøi keát luyeän thaønh, nhöng ñoùng goùp cuûa baûn tính cuõng chaúng phaûi laø khoâng quan troïng ñaâu. Ñoùng goùp aáy laø döï kieän töï nhieân (disposition naturelle), töùc baåm sinh do khí chaát (tempeùrament). Keû maïnh veà caûm tính (eùmotiviteù) vaø nghieâng veà höôùng tha thì deã taäp queân mình vaø thieän caûm vôùi ngöôøi, hôn laø keû maïnh veà ñoäng tính (activiteù) vaø nghieâng veà höôùng ngaõ, hay tính kheùp kín.

Ngoaøi döï kieän töï nhieân, coøn coù döï kieän sieâu nhieân nöõa. Döï kieän sieâu nhieân, ñoù laø aân suûng vaø söï thaám nhieãm cuûa aân suûng vaøo khieáu naêng thaønh nhöõng naêng ñöùc thieân phuù. Naêng ñöùc thieân phuù ñöa aân suûng vaøo cuoäc soáng trong chieâm höôûng vaø haønh ñoäng. Chuùng goàm naêng ñöùc ñoái thaàn höôùng toâi veà Thieân Chuùa vaø naêng ñöùc luaân lyù höôùng toâi veà taïo vaät, caùch rieâng veà con ngöôøi.

Naêng ñöùc thieân phuù laø nhöõng khuynh höôùng, chuùng nhaém cuoäc soáng vaø haønh ñoäng. Vì do aân suûng töø trong nhieãm hoùa caùc khieáu naêng, chuùng môùi chæ laø khuynh höôùng trong tröùng nöôùc thoâi. Phaûi coù töôùi taåm baèng suy chieâm vaø "rodage" baèng haønh ñoäng thì chuùng môùi lôùn thaønh caây, keát thaønh quaû vaø hieän hình leân ôû caûm nghieäm beân trong vaø cuoäc soáng beân ngoaøi. Bôûi theá, khi vöøa chòu Pheùp röûa, coù aân suûng vaø naêng ñöùc roài, maø ñöông söï coù thaáy thay ñoåi gì ñaâu. Vì theá, phaûi phaân bieät naêng ñöùc thieân phuù vaø maët taâm lyù hay caûm nghieäm cuûa naêng ñöùc aáy. Ai cuõng bieát hai yeáu toá maät thieát vôùi nhau, nhöng ñaâu laø quan heä, thì ngöôøi ta khoù ñoàng yù vôùi nhau ñöôïc. Thaät ra, ñieàu ngöôøi ta thöôøng tranh caõi chæ lieân quan ñeán moái töông quan giöõa moät ñaèng laø söï gia taêng ñöùc sieâu nhieân vaø ñaèng kia laø coá gaéng cuûa con ngöôøi.

Theo hoïc phaùi Suarez, nhôø haønh vi naêng ñöùc maø ta coù coâng ñöùc (meùrites), ñeå nhôø coâng ñöùc maø Chuùa taêng theâm aân suûng cuøng vôùi ñöùc thieân phuù. Noùi roõ hôn, söï gia taêng aân suûng vaø ñöùc thieân phuù ñaõ thaønh moùn tieàn thöôûng, maø coâng ñöùc laø nguyeân do. Moät töông quan thuaàn phaùp lyù vaø ngoaïi khôûi qua trung gian cuûa moät yeáu toá ngoaïi taïi: caùi coâng töï nhieân cuûa toâi.

Hoïc thuyeát Toâma-phaùi xem ra tinh teá hôn moät tí: Haønh vi theo naêng ñöùc (haønh vi töï nhieân, haún theá) töôùc boû nhöõng trôû löïc veà phía con ngöôøi, nhôø ñoù aân suûng vaø naêng ñöùc thieân phuù taùc ñoäng maïnh leân, vaø haønh vi naêng ñöùc (haønh vi töï nhieân nöõa roài) maïnh theâm, vaø ñieàu naøy keùo theo söï gia taêng naêng ñöùc vaø aân suûng töø phía Chuùa. Noùi cho goïn, coá gaéng (töï nhieân) cuûa toâi laøm neân moät döï kieän (disposition), coøn vieäc gia taêng aân suûng vaø naêng ñöùc sieâu nhieân laø vieäc cuûa rieâng Chuùa hoaøn toaøn. Ñuùng laø hoïc thuyeát naøy baûo veä ñöôïc tính mieãn phí (gratuit) cuûa aân Chuùa, nhöng coá gaéng con ngöôøi chæ coù giaù trò tieâu cöïc vaø töï nhieân laø thaùo gôõ nhöõng chöôùng ngaïi ñeå aân Chuùa laøm vieäc moät mình. Ngöôøi ta ñaõ phaân caùch töï nhieân vôùi sieâu nhieân, vaø bieán aân suûng thaønh moät moùn ñoà taëng trao noù taùch khoûi ngöôøi ñöôïc trao taëng.

Nhö ñaõ noùi treân kia, aân suûng khoâng phaûi laø moät moùn ñoà, moät baûn theå ñöùng rieâng. AÂn suûng laø chính Chuùa ôû choã Ngaøi yeâu toâi vaø töï thoâng ban cho toâi (aân suûng chuû taïo); ñoàng thôøi laø chính toâi ôû choã ñöôïc caûi hoùa thaønh ñaùng yeâu vaø sung söùc do söï oâm hoân aáy cuûa Chuùa (aân suûng thuï taïo). Ñeå roài khi toâi haønh ñoäng trong aân suûng, thì ñoù laø toâi ñang laøm baèng söùc Chuùa töï thoâng cho, cuõng laø laøm baèng söùc toâi ñöôïc naâng leân vaø caûi hoùa trong söùc Chuùa. Moät söï thaønh moät naøo ñoù khieán trong vieäc aáy, taát caû laø do Chuùa, maø taát caû cuõng do toâi. Moät söï thaønh moät sinh ñoäng, khieán toâi coù theå caûm nhö "khoâng phaûi laø toâi soáng nöõa, maø Chuùa Kytoâ soáng nôi toâi" (Gal. 2.20). Söï ñoàng taùc cuûa toâi vôùi ôn Chuùa goïi laø hôïp taùc (coopeùration) vì laø tuøy phuï. Tuy tuøy phuï, nhöng vaãn troïn veïn laø cuûa toâi, khieán cho vôùi ôn Chuùa, vaãn laø toâi haønh ñoäng ñeå kieán thieát Thaân mình Chuùa ôû caû nôi toâi laãn nôi Giaùo hoäi Ngaøi (Eph. 4.7, 12-13). Neáu ñaây laø söï lôùn leân thieâng lieâng cuûa toâi, thì söï hôïp taùc cuûa toâi haún laø caên baûn. Coøn neáu ñaây laø söï taêng tröôûng cuûa ngöôøi khaùc, thì söï hôïp taùc cuûa toâi baèng ñaëc suûng chæ laø thöù yeáu thoâi.

Vaäy, trong taát caû, haõy laøm "gaø maùi" tröôùc Chuùa, haønh ñoäng heát söùc mình, nhöng chæ tin vaøo Chuùa nhö taùc giaû chính cuûa taát caû, nhö coù ngöôøi ñaõ noùi:

— Haønh ñoäng nhö taát caû laø do mình, tin nhö taát caû laø do Thieân Chuùa!

"Nhö taát caû laø do mình" thoâi seõ khieán ta kieâu caêng. "Nhö taát caû laø do Thieân Chuùa" thoâi seõ khieán ta khoâng laøm heát mình. Dung hoøa ñöôïc caû hai yù nghó môùi laøm neân moät thaùi ñoä thích hôïp trong haønh ñoäng.

* * *

Neáu söï phaùt trieån naêng ñöùc ñoøi hoûi söï hôïp taùc cuûa toâi baèng caû haønh vi suy chieâm laãn baèng haønh ñoäng beân ngoaøi, maø hieäu quaû laø khôi ñoäng taâm tình vaø cuûng coá khuynh höôùng, thì taïi sao laém luùc toâi coù caûm giaùc suy thoaùi, maø söï thaät khoâng phaûi theá; ngöôïc laïi coù khi toâi caûm thaáy mình tin yeâu nhieàu, maø heã heát "côn soát" caûm tính aáy, laïi boû caàu nguyeän ngay? Phaûi chaêng caûm nghieäm vaø khuynh höôùng caûm tính chaúng ñoùng vai troø gì heát, vaø do ñoù, suy chieâm hay haønh ñoäng cuõng voâ tích söï luoân?

Ñuùng laø khoâng neân vuï vaøo caûm vaø nghieäm, vì caûm xuùc troài suït thaát thöôøng tuøy theo "thôøi tieát" beân ngoaøi cuõng nhö ñieàu kieän taâm sinh luùc aáy cuûa toâi. Theá nhöng, phaûi phaân bieät nghieäm caûm vôùi tình caûm coù thaät. Tình caûm cuûa chò vôùi con chò thì thöôøng haèng, nhöng khoâng vì theá maø chò luoân caûm thaáy yeâu noù vaø yeâu maõnh lieät ñöôïc. Neân duø luùc khoâng coù caûm xuùc yeâu, chò vaãn saên soùc con nhö ñang raát yeâu.

Ngoaøi ra, coøn phaûi phaân bieät giöõa caûm xuùc höõu thöùc vaø tình caûm voâ thöùc nöõa. Ñoâi khi loøng say yeâu moät ngöôøi raát thieát tha ôû voâ thöùc, maø laïi bieåu hieän ôû yù thöùc baèng nhöõng caûm xuùc gheùt haän khoù hieåu. Vaø ñoâi khi moät tình caûm maïnh do caám caûn maø ruùt vaøo voâ thöùc, coù theå höôùng veà moät ñoái töôïng khaùc ñeå thay theá trong ñôøi soáng höõu thöùc (cuûa taâm beänh, coá nhieân).

Naêng ñöùc thieân phuù cuõng moïc leân töø aân suûng trong voâ thöùc. Phaûi coù söï taäp döôït cuûa toâi ñeå noù loä daàn trong cuoäc soáng vaø trong nghieäm caûm. Daãu theá, khi ñaõ soáng naêng ñöùc aáy saâu xa roài, ñoâi luùc toâi vaãn khoâng caûm nghieäm noù vaø chaúng höùng thuù gì khi haønh ñoäng theo. Nhöng neáu toâi vaãn haønh ñoäng baát chaáp caûm nghieäm, ñoù laø vì naêng ñöùc vaãn taùc ñoäng maïnh vaøo yù chí cuûa toâi.

Coù ñieàu, ñeå naêng ñöùc toûa lan ñeán heát cuoäc soáng, thì khoâng theå noù khoâng trôû thaønh moät khuynh höôùng caûm tính, khieán toâi haønh ñoäng deã daøng vaø ñaày höùng khôûi. Khuynh höôùng caûm tính naøy thöôøng chæ lôùn leân trong suy chieâm vaø haønh ñoäng. Vaø söï taêng tröôûng naøy coù aâm vang ôû beà saâu, choã maø con ngöôøi noäi taâm toâi ñang gaëp Chuùa trong aân suûng. Vaø nhö theá, con ngöôøi noäi taâm lôùn leân trong aân suûng (aân suûng caû veà maët thuï taïo laãn chuû taïo). Vaäy neáu con ngöôøi noäi taâm vaø aân suûng thuï taïo lôùn leân do haønh vi naêng ñöùc cuûa toâi, haù chaúng phaûi naêng ñöùc cuõng lôùn theo do ñoù, khieán cho söï hôïp taùc cuûa toâi khoâng chæ ñaåy lui nhöõng chöôùng ngaïi, maø coøn gia taêng aân suûng vaø cuûng coá naêng ñöùc thieân phuù?

Thieân Chuùa vaãn laø nguyeân uûy (principe) cuûa söï taêng tröôûng aáy, vaø toâi laø ñoàng nguyeân nhaân. Nhöng chính tö theá vaø khaû naêng ñoàng nguyeân nhaân naøy laïi laø hieäu quaû cuûa aân Chuùa. AÂn Chuùa ñaõ baét ñaàu vaø aân Chuùa ñi suoát chieàu doïc coá gaéng cuûa toâi cho ñeán khi taän keát ôû hieäu quaû cuoái cuøng laø söï lôùn leân cuûa toâi vaø cuûa Thaân mình Chuùa. Do ñoù, toâi phaûi luoân ôû trong tö theá ñoùn ñôïi vaø thuï tieáp, vaø ñoù laø caùch ñeå toâi maïnh leân: "Khi toâi yeáu, ñoù laø luùc toâi khoûe" vaäy!

Caùch neân thaùnh baèng haønh ñoäng

Haønh ñoäng, moät khi baèng yù höôùng (cuûa toâi) noù ñi vaøo ñuùng höôùng cuûa Taïo hoùa laø phaùt trieån khoâng gian soáng vaø thaêng tieán gioáng ngöôøi, hay khi noù ñi vaøo ñuùng keá hoaïch Thaàn khí laø hoaøn thieän toâi vaø döïng xaây Thaân mình Chuùa, haønh ñoäng nhö theá khoâng theå khoâng keùo xuoáng aân suûng, ñaëc suûng Chuùa, khoâng theå khoâng thaùnh hoùa toâi vaø toûa söùc thaùnh hoùa quanh toâi. Coù ñieàu laøm sao ñeå yù höôùng mình ñi vaøo höôùng yù muoán Chuùa, vaø trong cuï theå, laøm sao ñeå thaùnh hoùa haønh ñoäng ñaây?

Tröôùc heát, neân löu yù raèng haønh ñoäng gaëp nhieàu nguy hieåm hôn laø suy chieâm, nguyeän caàu gaáp boäi. Caàu nguyeän deã taïo baàu khi thieâng lieâng bao quanh toâi. Suy chieâm töï ñöa toâi ñeán gaëp Chuùa ôû saâu trong loøng mình. Traùi laïi, haønh ñoäng deã höôùng toâi ra ngoaøi, veà phía nhöõng "ngöôøi traàn maét thòt" maø toâi öa tieáp xuùc, veà phía nhöõng coâng vieäc chuùng laøm baän taâm toâi ngay caû tröôùc baøn thôø, veà phía chính caùi Toâi noù muoán baèng thaønh coâng töï khaúng ñònh mình nhö moät "sieâu sao" tröôùc maét ngöôøi khaùc.

Vaäy tröôùc heát, ñeå thaùnh hoùa haønh ñoäng, toâi phaûi thanh taåy yù höôùng trong haønh ñoäng. Laøm sao ñeå haï caùi Toâi xuoáng khoûi ngai vaøng, vaø chæ höôùng söï quan taâm ñeán höng suy Nöôùc Chuùa vaø haïnh phuùc cuûa anh em! Coù theå nhöõng ñoäng cô naøy cuõng coù maët caû ñaáy, nhöng xen laãn vôùi nhöõng ñoäng cô xaáu chuùng coù theå laán aùt nhöõng ñoäng cô treân. Neân caàn "doïn coû luøng" vaø laøm noåi cao nhöõng caây luùa toát. Baèng vaán taâm vaø suy chieâm, baèng boû yù rieâng vaø nhieàu hy sinh khaùc, ta coù theå tæa laù daàn daàn.

Laøm sao laøm noåi cao caây luùa ñaây? Nghóa laø laøm sao mang tôùi cho haønh ñoäng nhöõng yù nghóa hay muïc ñích cao ñeïp?

Chuùng ta thöû trôû veà vôùi yù nghóa thanh baàn vaø khieâm nhöôøng cuûa lao ñoäng trong ñôøi soáng tu xöa.

Vaát vaû ñeå kieám côm, coù leõ ñaáy laø caùch ñi vaøo soá phaän cuûa ngöôøi ngheøo, cuõng laø ñeå lieân ñôùi vôùi nhöõng anh em cuøng tuùng aáy. Soáng baèng chính ñoàng tieàn moà hoâi nöôùc maét cuûa mình, ngöôøi ngheøo ñaùnh giaù ñoàng tieàn aáy baèng söùc naëng cuûa moà hoâi nöôùc maét kia, do ñoù khoâng daùm phung phí noù nhö nhöõng coâng töû boät con nhaø giaøu ñaâu.

Coi khinh ñoàng tieàn vaø tieâu khoâng caàn tính cuõng laø thaùi ñoä cuûa moät soá tu syõ hoâm nay, khi maø hoï khoâng phaûi lo cho ngaøy mai vì ñaõ coù oâng quaûn lyù lo thay roài. Do ñoù thieát töôûng thuùc con caùi hay tu sinh laøm vieäc ñoâi phen, ít laø ñeå theâm tieàn mua saùch chaúng haïn, ñoù laù caùch giuùp nhöõng taâm hoàn treû aáy bieát tieát kieäm, bieát troïng cuûa caûi nhö taëng vaät cuûa Chuùa vaø coâng söùc cuûa anh em, bieát lieân ñôùi vôùi nhöõng ngöôøi lao ñoäng aáy cuõng nhö caûm thoâng vôùi nhöõng thaønh phaàn ngheøo khoå.

Nhöng coi chöøng! Vieäc troïng ñoàng tieàn cuõng laø con dao hai löôõi ñaáy. Noù coù theå bieán anh thaønh con ngöôøi bieån laän, öa tích luõy maø khoâng daùm tieâu khi caàn thieát. Taâm hoàn anh khi aáy seõ ñaày traøn loøng yeâu cuûa, khieán khoâng "hö kyø taâm", khoâng sieâu thoaùt ñöôïc. Theá thì ñaâu coøn "thanh baàn trong tinh thaàn" thöïc söï nöõa?

Do ñoù, beân caïnh coâng vieäc laøm aên, phaûi coù nhöõng vieäc laøm khoâng aên. Nhö baùc syõ khaùm beänh khoâng coâng ñoâi phen, cho thuoác khoâng laáy tieàn. Nhö thôï xaây coù thôøi ñi xaây khoâng nhaø cho vieän coâ nhi. Nhö coâ giaùo daïy ngaøy coù löông roài, seõ daïy khoâng löông cho moät lôùp hoïc tình thöông ban toái. Laøm ñeå aên giuùp chuùng ta soáng ngheøo vaät chaát. Laøm khoâng löông nhö moät nghóa cöû giuùp ta "ngheøo trong tinh thaàn" vaø bieán haønh ñoäng cuûa ta thaønh voâ vò lôïi, thaønh cao thöôïng.

* * *

Thaät ra, laøm khoâng löông deã ñaët ta vaøo theá thöôïng phong cuõng nhö ñaët keû ñöôïc giuùp ñôõ vaøo theá haï phong cuûa keû chòu ôn, phaûi caàu caïnh. Neân neáu vieäc laøm aáy coù theå mang yù nghóa thanh baàn vaø phuïc vuï, thì noù cuõng coù theå thoåi phoàng caùi Toâi, thoûa maõn maùu ham thoáng trò vaø loøng töï aùi. Chuùng ta ñaõ chaúng thaáy ñoâi phen moät nöõ tu baùn haøng hay maáy coâ baùn haøng quoác doanh tröôùc ñaây, vì khoâng caàn baùn thöù voán khoâng phaûi cuûa mình, ñaõ toû veû keânh kieäu nhö nhöõng keû boá thí ñoù sao? Vaäy laøm maø aên vaø luïy ngöôøi khaùc ñeå coù aên seõ khieán ta khieâm toán hôn. Nhaát khi ñaây laø vieäc tay chaân, vieäc haàu haï.

Vieäc tay chaân ö? Xöa beân AÂu chaâu, vieäc aáy chæ daønh cho noâ leä thoâi, neân ngöôøi töï do heát söùc neù traùnh noù. Cuõng beân AÂu chaâu thôøi aáy, phaûi laøm ñeå soáng toû roõ vò trí xaõ hoäi thaáp keùm cuûa mình. Cho neân ngöôøi quyù toäc suoát naêm thaùng dong chôi, tieäc yeán, daønh vieäc coi soùc ñieàn trang cho moät quaûn lyù thöôøng daân.

Ngaøy nay, ôû caùc nöôùc tieân tieán, ngöôøi ta baét ñaàu coi troïng lao ñoäng vaø coi khinh keû voâ coâng roài ngheà. Theá nhöng ngöôøi ta vaãn so saùnh giöõa caùc loaïi hình lao ñoäng khaùc nhau. Lao ñoäng ñieàu haønh dó nhieân hôn haún lao ñoäng cuûa keû thöøa haønh roài. Lao ñoäng trí thöùc hay ngheä thuaät ñöôïc toân kính khaùc haún coâng vieäc laám laùp döôùi moû, coâng vieäc khuaân vaùc ôû beán taøu, coâng vieäc queùt doïn ôû nhaø haøng vaø coâng vieân. Vaø dó nhieân ngheà töï do khoâng theå ñöôïc saép ngang haøng vôùi coâng vieäc cuûa keû haàu ngöôøi haï trong nhaø, coâng vieäc noù ñaët hoï vaøo giai caáp vaø tö theá ñaày tôù tröôùc oâng chuû vaø baø chuû.

Vaäy, muoán neân thaùnh baèng khieâm nhöôøng, vaø khieâm nhöôøng trong haønh ñoäng, haõy coá laøm moät soá coâng vieäc tay chaân nhö laøm vöôøn vaø queùt doïn tröôùc coång; haõy laøm laáy nhöõng vieäc cuûa rieâng baûn thaân, nhö queùt phoøng vaø doïn caàu tieâu, giaët duõ, chöù ñöøng baét ai haàu haï mình khi mình coù theå laøm ñöôïc,

Daàu sao cuõng neân nhôù: Baát kyø hình thöùc lao ñoäng naøo cuõng coù theå laø con dao hai löôõi cho ñôøi soáng ñaïo ñöùc. Moät ngöôøi thuoäc taàng lôùp thöôøng deã traùnh maáy coâng vieäc taàm thöôøng ñeå khoûi bò coi khinh. Chöù moät ngöôøi ñöôïc xeáp vaøo giai caáp treân roài coù theå bò caùm doã laøm ñoâi vieäc cuûa ngöôøi döôùi, ñeå do ñoù ñöôïc toân kính nhö moät oâng tuy lôùn maø laïi coù oùc bình daân.

Trong caùc vieäc, thì vieäc tay chaân khi khoâng ñoøi nhieàu taäp trung (trong cuoác ñaát chaúng haïn) deã khieán ta ñöa loøng leân vôùi Chuùa. Nhaát laø khi ñöôïc laøm nôi thanh vaéng hay giöõa thieân nhieân.

Nhöõng vieäc trí thöùc thöôøng cuõng phaûi ñöôïc laøm nôi thanh vaéng, neân töøng luùc khi taïm ngöng, cuõng cho pheùp ta ñi vaøo nguyeän caàu, nheø nheï thoâi, do meät trí roài, coá nhieân. Coù ñieàu coâng vieäc trí thöùc hay ngheä thuaät deã laøm phoång muõi toâi, do ñoù maø moät soá thaùnh toå laäp doøng muoán doøng neù traùnh noù.

Trong caùc vieäc trí thöùc, thì daïy hoïc coù leõ nguy hieåm hôn, do caùm doã laøm thaøy cuõng nhö caùm doã thoáng trò. Bôûi theá, thay vì nghó veà mình, haõy nghó veà hoïc troø cuûa mình, coi hoï nhö con ñeû trong Chuùa, nhöõng ñöùa con maø toâi muoán boài ñaép cho. Khoâng phaûi ñeå hoï luïy toâi, nhöng ñeå toâi ñöôïc daâng hoï cho Chuùa.

Ñoái vôùi nhöõng vieäc khieán toâi phaûi baän taâm, tieáp xuùc nhieàu, cuõng nhö ñoân ñaùo ngöôïc xuoâi, thì caàn coá gaéng laém, toâi môùi khoûi bò cuoán heát ra ngoaøi vaø giöõ ñöôïc söï bình an beân trong. Bôûi theá trong khi laøm vieäc, töøng luùc toâi phaûi bieát döøng laïi, phuùt giaây thoâi, ñeå haâm noùng mình baèng nhöõng lôøi nguyeän taét, nhöõng cuù lieác maét nhanh veà phía Trôøi. Roài khi ngöng laâu ñöôïc, haõy laøm saùng toû laïi yù nghóa cuûa vieäc, ñoäng cô cuûa toâi. Söï caân baèng cuûa löïc höôùng taâm naøy vôùi löïc ly taâm cuûa coâng vieäc aáy raát caàn cho söï neân thaùnh baèng haønh ñoäng. Chuùng ta coù theå chen Thieàn vaøo giöõa nhöõng buoåi laøm vieäc. Chuùng ta phaûi trôû veà vôùi phöông phaùp "Chieâm ñeå yeâu" khi ñoái töôïng cuûa chieâm vaø yeâu khoâng chæ laø coû hoa vaø chim choùc (nôi thaùnh Phan sinh), maø coøn laø ngöôøi traàn vaø taùc phaåm cuûa noù nöõa.

* * *

Linh hoàn cuûa haønh ñoäng laø ñoäng cô cuûa noù. Ñoäng cô laø caû yù nghó laãn taâm tình, neân yeáu toá caûm tính trong vieäc thaùnh hoùa cuûa haønh ñoäng laø voâ cuøng quan yeáu.

Maø noùi ñeán caûm tính, thì moät ngöôøi hoäi nhaát nhö moät con ngöôøi khoâng theå khoâng hoäi nhaát veà caûm tính vaø ñöùc haïnh. Söï hoäi nhaát caûm tính vaø ñaïo ñöùc aáy seõ loä ra trong haønh ñoäng vaø ñôøi soáng. Cuõng nhö söï hoäi nhaát ôû ñôøi soáng vaø haønh ñoäng seõ quyeát ñònh vaø cuûng coá söï hoäi nhaát baûn thaân veà maët caûm tính vaø ñaïo ñöùc noùi treân.

Vì theá, chuùng ta khoâng neân haønh ñoäng gaëp chaêng hay chôù, khoâng neân haønh ñoäng lung tung, baï gì cuõng laøm, vì muïc tieâu gì cuõng xong. Haõy bieát toå chöùc cuoäc soáng vaø haønh ñoäng xung quanh moät höôùng ñi duy nhaát. Haõy taäp trung söùc löïc vaøo moät hai coâng vieäc chuû choát, taäp trung haønh ñoäng bao nhieâu coù theå xung quanh vaøi muïc tieâu nhaát ñònh.

Ñeå hoäi nhaát con ngöôøi ñöùc haïnh, thöôøng neân hoäi nhaát baèng loøng Nhaân, ñöùc AÙi, trung taâm vaø cao ñænh cuûa moïi ñöùc. Vaäy laøm gì, haõy laøm vì tình yeâu ñoái vôùi Chuùa, tình thöông ñoái vôùi anh chò em. Haõy tìm haïnh phuùc cuûa anh chò em, duø ñaây laø haïnh phuùc töï nhieân hay sieâu nhieân, vaät chaát hay tình caûm. Coù ñieàu caùi maø toâi nhaém cuoái cuøng phaûi laø haïnh phuùc toaøn veïn cuûa hoï trong Chuùa, duø coâng vieäc cuûa toâi khoâng dính daùng gì ñeán lôïi ích thieâng lieâng cuûa hoï.

Noùi cho ñuùng ra, söï hoäi nhaát cuûa haønh ñoäng khoâng naèm ôû thaân xaùc noù laø hình thöùc, cho baèng ôû linh hoàn noù laø ñoäng cô. Bôûi theá, moät cha sôû ñoái vôùi con chieân, moät baø meï ñoái vôùi luõ nhoû, coù theå laøm moïi thöù vieäc cho chuùng vaø vì lôïi ích cuûa chuùng, maø nhöõng vieäc aáy duø ña taïp, vaãn chæ laøm neân moät vieäc thoâi, vieäc haàu haï baày con cuûa mình vaø bieåu loä tình yeâu baèng söï haàu haï aáy.

TOÙM LAÏI

Vaät chaát chæ toàn taïi trong bieán dòch. Vaø söï ñoåi thay toång quaùt laø töø ñôn nhaát sang phöùc ña, töø thoâ sô ñeán hoaøn myõ. Cho neân, phöùc ña vaø bieán dòch khoâng noùi leân moät thoaùi hoùa, ít laø ñoái vôùi vaät chaát. Caû haønh ñoäng vaø thuï ñoäng, ñieàu kieän cho nhöõng ñoåi thay aáy, cuõng chaúng xaáu xa gì.

Theá nhöng con ngöôøi coù phaûi laø vaät chaát hay khoâng?

Caùc thuyeát nhò nguyeân chuû tröông con ngöôøi laø tinh thaàn thoâi, neân caàn giaûi thoaùt noù khoûi nhaø tuø vaät chaát, giaûi thoaùt luoân khoûi nhöõng ñoåi thay cuøng vôùi haønh ñoäng vaø thuï ñoäng.

Traùi laïi, Kytoâ-giaùo coi con ngöôøi laø xaùc thaàn hai maët, saùng taïo laø vieäc toát cuûa Thieân Chuùa, con ngöôøi ñöôïc laøm neân ñeå hoaøn thieän taùc phaåm aáy, nhaát laø ñeå hoaøn thieän chính mình. Bôûi theá haønh ñoäng, maø phaûn chaán laøm ñoåi thay chính mình, thaønh quan yeáu ñoái vôùi chuùng ta. Nhaát laø khi Thaàn khí, nhö ñoäng naêng cuûa Thieân Chuùa, ñaõ laø taùc giaû cuûa caû saùng taïo laãn taùi taïo sieâu nhieân. Vaäy haønh ñoäng theo höôùng saùng taïo vaø taùi taïo aáy cuõng laø buoâng mình vaøo luoàng thoåi cuûa Ngaøi, ñeå Ngaøi thaùnh hoùa ta baèng aân suûng noù ñoøi ta hôïp taùc, vaø thaùnh hoùa xung quanh ta baèng ñoaøn suûng noù giuùp ta haønh ñoäng.

Daãu sao, haønh ñoäng deã höôùng ta ra ngoaøi veà phía coâng chuyeän vaø ngöôøi ñôøi, veà phía tö lôïi vaø hö danh. Do ñoù, phaûi caân baèng söùc ly taâm naøy baèng löïc höôùng taâm ñöôïc taïo neân bôûi xeùt mình vaø nguyeän caàu, bôûi coá gaéng thanh luyeän ñoäng cô vaø yù höôùng.

Haõy ñöa vaøo lao ñoäng nhöõng yù nghóa nhö khieâm nhu vaø thanh baàn. Söï laøm vieäc kieám soáng ñaët ta vaøo vò theá ngöôøi ngheøo vaø giuùp ta lieân ñôùi vôùi giai caáp lao ñoäng. Laøm moät soá vieäc tay chaân vaø vieäc haàu haï cuõng khieán ta khieám toán hôn. Ngoaøi ra, daønh moät phaàn thôøi gian cho nhöõng phuïc vuï khoâng coâng seõ ñöa ta vaøo tinh thaàn voâ vò lôïi vaø sieâu thoaùt.

Back to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page