Nhaân Thaàn Hoäi Ngoä
Quan Ñieåm Thaàn Hoïc cuûa Karl Rahner
Nguyeân baûn tieáng Hoa cuûa Linh Muïc Giuse Vuõ Kim Chính, SJ
Giuse Nguyeãn Phöôùc Baûo AÂn, SJ chuyeån dòch Vieät ngöõ töø baûn tieáng Hoa
Chöông 4
Con Ngöôøi Vaø Huyeàn Nhieäm Hoäi Ngoä
Tieåu Daãn
"Huyeàn nhieäm", theo tieáng Hy Laïp, muoán aùm chæ tôùi toân giaùo thaàn bí thôøi coå vaø vieäc truyeàn trao ñaïo lyù cho caùc thaønh vieân môùi. Kinh nghieäm thaàn bí naøy vöøa môùi meû vöøa ñaëc bieät; môùi meû vì khoâng gioáng vôùi nhöõng gì ñaõ xaûy ra trong lòch söû, ñaëc bieät vì noù laø thöù kinh nghieäm hoaøn toaøn khaùc vôùi thöù kinh nghieäm trong cuoäc soáng bình thöôøng cuûa con ngöôøi. Khoâng laâu sau, nghóa goác naøy ñöôïc phaùt trieån thaønh moät quan ñieåm chung: huyeàn nhieäm laø bôø beân kia cuûa cuoäc soáng thöôøng nhaät naøy, laø sieâu vöôït khoûi phaïm vi cuûa nhöõng gì thuoäc theá tuïc. Do ñoù kinh nghieäm thaàn bí laø thöù kinh nghieäm sieâu nhieân, thaäm chí laø moät thöù kinh nghieäm xuaát thaàn (ecstacy), laø thöù dieãn ra ñoät ngoät maø chaúng coù lieân quan gì ñeán cuoäc soáng bình thöôøng cuûa con ngöôøi caû.
Rahner thaáy nhöõng caùch giaûi thích treân coù moät vaøi vaán ñeà: giaû nhö huyeàn nhieäm vaø cuoäc soáng ñôøi thöôøng naøy coù söï caùch bieät, maø huyeàn nhieäm laïi laø kinh nghieäm coát loõi cuûa toân giaùo, thì kinh nghieäm toân giaùo coù quan heä gì ñeán kinh nghieäm ñôøi thöôøng ñaây? Vaán ñeà naøy muoán ñeà caäp ñeán khaû theå tính cuûa moái töông quan giöõa con ngöôøi vaø "Thaàn". Rahner baøn roõ theâm: kinh nghieäm thaàn bí laø ñieàu maø con ngöôøi ai cuõng coù, cho neân coù theå "vun troàng", bôûi töï mình con ngöôøi ñaõ laø moät huyeàn nhieäm roài, laø "Tinh thaàn trong theá giôùi", cuõng laø "Keû laéng nghe Lôøi". Noùi khaùc ñi, con ngöôøi laø loaøi höõu haïn luoân höôùng môû ra vôùi voâ haïn.
Treân cô sôû ñoù, Rahner taùn ñoàng: kinh nghieäm thaàn bí coù nhieàu caáp ñoä khaùc nhau, cho neân loaïi kinh nghieäm thaàn bí saâu xa taát nhieân seõ khoâng gioáng vôùi kinh nghieäm ñôøi thöôøng ñöôïc, ñaëc bieät laø ñoái vôùi nhöõng ai chöa töøng bieát phaûn tænh veà cuoäc soáng thöôøng nhaät cuûa hoï. Tuy hai loaïi kinh nghieäm naøy "baát ñoàng", nhöng veà caên baûn thì laïi ñoàng nhaát ôû choã: khaû theå tính trong kinh nghieäm cuûa con ngöôøi, vôùi xuaát phaùt ñieåm laø toàn taïi ôû ñaây (Dasein) roài daàn phaùt hieän ra mình laø höõu theå (Sein).
Rahner khaúng ñònh: con ngöôøi laø moät huyeàn nhieäm, duø ít hay nhieàu thì ñeàu coù khaû theå tính cho kinh nghieäm thaàn bí caû, do ñoù con ngöôøi tröôùc laø yù thöùc veà söï toàn taïi ñaëc bieät naøy cuûa mình, sau laø phaùt hieän ra raèng mình coù khaû naêng tieáp xuùc vôùi Huyeàn nhieäm, roài nhôø hoïc taäp maø bieát laøm theá naøo ñeå gaëp gôõ Huyeàn nhieäm. Cho neân, Rahner ñeà xöôùng quan ñieåm "Giaùo duïc Huyeàn nhieäm" (Mystagogy). Nhö "Giaùo duïc nhi ñoàng " (pedagogy) laø daønh cho moïi ngöôøi, ñaëc bieät söï giaùo duïc ñoù laø nhö nhau cho moïi treû, thì "Giaùo duïc Huyeàn nhieäm" laø moân hoïc nhaèm giuùp con ngöôøi gaëp gôõ Huyeàn nhieäm. Neáu vieäc giaùo hoùa döïa treân khaúng quyeát veà naêng löïc thuï giaùo cuûa con ngöôøi, nghóa laø con ngöôøi muoán "thaønh nhaân" taát phaûi thuaän theo söï chæ giaùo, thì cuõng vaäy, Rahner cho raèng kinh nghieäm thaàn bí höôùng veà Thieân Chuùa cuõng laø khaû naêng cuûa con ngöôøi, vaø caàn phaûi ñöôïc traûi qua tieán trình huaán luyeän.
Quan ñieåm "Giaùo duïc Huyeàn nhieäm" trôû thaønh quan ñieåm chuû ñaïo cuûa Rahner vaøo nhöõng naêm 1960. Thaät ra, danh töø naøy ñaõ coù neàn taûng töø thôøi Giaùo hoäi sô khai: Plutarch (45 - 125) ñaõ duøng danh töø naøy ñeå noùi veà vieäc giaûng giaùo lyù Kitoâ giaùo cho ngöôøi taân toøng ngay tröôùc khi laõnh nhaän nghi thöùc Röûa toäi. Tieáp nöõa, thaùnh giaùo phuï Cyril thaønh Jerusalem (+ 386) cuõng duøng roäng raõi thuaät ngöõ naøy, khoâng chæ trong nghi thöùc Röûa toäi cho taân toøng, maø coøn cho caû vieäc daïy giaùo lyù döï toøng nöõa. Baát luaän theá naøo, duø laø giaûng hay daïy, trong hay tröôùc khi Röûa toäi, thöù giaùo lyù naøy ñeàu nhaán ñeán caên coäi Huyeàn nhieäm laø ñieàu coù theå hoïc taäp vaø phaùt huy. Cho neân, vieäc giaùo duïc ñeå tieáp xuùc vôùi Thaàn, ngoaøi vieäc hieåu bieát giaùo lyù, coøn ñoøi hoûi vieäc thöïc haønh tinh taán môùi coù theå thaønh töïu.
Chuùng ta bieát, thôøi kyø ñaàu ôû Innsbuck, Rahner coù dòch vaø chuù giaûi cuoán "Linh ñaïo cuûa caùc Kitoâ höõu thôøi ñaàu", trong cuoán saùch naøy, Rahner tröôùc laø laøm roõ yù nghóa, sau laø ñöa ra heä thoáng cho vieäc tieáp caän vôùi "Giaùo duïc Huyeàn nhieäm". Chuùng ta coù theå ñoaùn raèng, Rahner ñaõ baøn thaûo vôùi ngöôøi anh, vaø qua thôøi gian, caû hai ñaõ khaúng ñònh roõ hôn raèng: "Huyeàn nhieäm" chính laø bieåu töôïng cho söï soáng cheát toàn vong cuûa Kitoâ giaùo trong töông lai. Ngöôøi anh Hugo Rahner laø moät vò Giaùo söû noåi tieáng, vaø ñaëc bieät ñaõ nghieân cöùu caùc Giaùo phuï raát ñoãi töôøng taän. Trong cuoán saùch "Thaàn thoaïi Hy Laïp döôùi aùnh saùng Ñöùc tin Kitoâ giaùo" cuûa mình, Hugo ñaõ vieát:
"Huyeàn nhieäm, ñoái vôùi linh ñaïo Kitoâ giaùo, laø neàn taûng cuûa moïi nguyeân khôûi vaø laø nhaân toá ñaàu tieân cuûa moïi bieán ñoäng. Do ñoù, caùc Giaùo phuï thôøi Coå ñaõ goïi giaùo lyù döï toøng laø Mystagogische Katechetik. Ñaây laø ñieàu caàn ñöôïc nghieân cöùu kyõ löôõng."
I. Nguoàn Goác Kinh Nghieäm Thaàn Bí Nôi Karl Rahner
Thaàn hoïc cuûa Rahner, veà baûn chaát chính laø moät loaïi thaàn hoïc thaàn bí. Ngaøi khoâng chæ raønh roõi veà caùc vò thaày thaàn bí noåi tieáng cuûa Coâng giaùo nhö: Bonaventura (1217 - 1274), Teresa Avila (1515 - 1582), Gioan Thaùnh giaù (1542 - 1591)..., maø coøn hoïc taäp, theå nghieäm kinh nghieäm Linh thao theo thaùnh toå phuï Ignatius Loyola (1491 - 1556) nöõa. Theá neân, moät kinh nghieäm ñöùc tin ñaày naêng ñoäng vaø nhieät taâm laø ñieàu Rahner nhaán maïnh tröôùc nhaát trong vieäc nghieân cöùu thaàn hoïc. Ngaøi thöøa nhaän raèng raát nhieàu tö töôûng thaàn hoïc quan troïng cuûa ngaøi ñeán töø kinh nghieäm Linh thao, roài nhôø suy tö trieát hoïc vaø phöông phaùp thaàn hoïc maø chuùng ñöôïc dieãn ñaït ra beân ngoaøi.
"Con ngöôøi laø moät huyeàn nhieäm", loái dieãn taû naøy cuûa Rahner ñaõ chòu söï aûnh höôûng cuûa Erich Przywara vaø Heidegger; nhöng quan troïng hôn laø, caû hai vò kia ñeàu khaúng ñònh raèng ñieàu toái caên baûn cuûa nieàm tin Kitoâ giaùo laø: AÂn suûng. Do ñoù, "huyeàn nhieäm con ngöôøi" cuûa Rahner laïi cho raèng nguoàn goác con ngöôøi laø moät söï toång hôïp cuûa ñöùc tin, linh ñaïo vaø trieát hoïc. Dó nhieân, Rahner baét ñaàu vôùi kinh nghieäm cuûa rieâng mình, roài sau duøng nhöõng coâng thöùc ñeå dieãn taû ra, neân thaàn hoïc cuûa ngaøi coù theå noùi laø vieäc giaûi thích kinh nghieäm thaàn bí. Cho neân, Metz goïi thaàn hoïc cuûa Rahner laø "moät loaïi töï truyeän (biography) sieâu vöôït, thöïc toàn; laø cuoán töï truyeän thaàn bí veà kinh nghieäm toân giaùo, laø lòch söû soáng ñoäng cuûa vieäc gaëp gôõ moät Thieân Chuùa aån khuaát."
Veà cô baûn, Rahner ñoàng yù vôùi loái nhìn cuûa Origen (185 - 254): "Söï hieåu bieát cuûa moãi ngöôøi veà Thieân Chuùa, duø nhieàu duø ít, ñeàu mang tính huyeàn nhieäm trong ñoù, tuy chuùng ta khoâng ñoøi hoûi, nhöng baûn chaát cuûa tri giaùc huyeàn nhieäm ñaõ bao goàm trong ñoù roài." Quan ñieåm naøy thaät gioáng vôùi kinh nghieäm maø thaùnh Ignatius ñaõ noùi: "Tìm Chuùa trong moïi söï" (finding God in all things). Con ngöôøi yù thöùc ñöôïc söï toàn taïi cuûa mình ôû ñaây (Dasein) khoâng chæ do töï nhieân maø coøn do aân suûng, ñoù laø söï toång hôïp nhöõng kinh nghieäm thaàn bí maø thaùnh Ignatius coù ñöôïc beân bôø soâng Cardoner, roài sau trôû thaønh ñeà taøi "Nguyeân lyù vaø neàn taûng " (foundation and principle) trong Linh thao. Trong kinh nghieäm naøy, Thieân Chuùa ñaõ töï thoâng ban chính Ngaøi, coøn con ngöôøi thì töï nguyeän thuaän hôïp theo Thaùnh YÙ, nhaân ñoù maø bao nhieâu tinh thaàn vaø tröông löïc nhö chuû ñoäng - bò ñoäng, bình taâm - tieán thuû... ñeàu coù theå ñöôïc hoøa giaûi trong vieäc nhaän ñònh thaàn loaïi, bôûi vì ñieàu con ngöôøi choïn löïa raát vöøa vaën vôùi lôøi keâu goïi cuûa Thieân Chuùa.
Loaïi suy höõu theå (analogia entis) cuûa Przywara vaø laäp tröôøng ñoái laäp cuûa Logic Thieân Chuùa (Theo-logik) ñaõ ñaåy con ngöôøi "vaøo trong" (in) theá giôùi, ñoàng thôøi sieâu thoaùt khoûi moät Thieân Chuùa khoâng theå thaáu trieät (Deus incomprehensibilis), nhöõng tö töôûng treân ñaõ laøm neân loái nhìn cuûa Rahner veà "Tinh thaàn trong theá giôùi", vaø cuõng bieán taïi höõu (Dasein) cuûa Heidegger thaønh Ñaáng Huyeàn nhieäm trong theá giôùi (Mystiker-in-der - Welt). Rahner ñoàng thuaän vôùi Heidegger raèng: laáy ñôøi soáng thöôøng nhaät cuûa con ngöôøi laøm chaát lieäu cô baûn cho baûn chaát luaän (fundamental ontology), vaø khaúng ñònh khi con ngöôøi duøng nguõ quan: nhìn ngaém, ñi laïi, nguû nghæ... ñeå tieáp caän vaø chieâm ngaém Thieân Chuùa thì yù thöùc cuûa hoï veà Thieân Chuùa seõ theâm saâu xa.
II. Goác reã Cuûa Vieäc Töông Ngoä Huyeàn Nhieäm
1. Neàn taûng trieát hoïc nhaân hoïc
Taïi höõu (Dasein), tinh thaàn trong theá giôùi (Spirit-in-the-world), laø thöïc taïi cuûa con ngöôøi, cuõng laø khôûi ñieåm ñeå con ngöôøi coù theå xaây döïng moïi moái töông quan, ñoàng thôøi cuõng laø nôi ñeå con ngöôøi coù theå phaûn tænh vaø khaúng ñònh yù nghóa cuûa "taïi höõu". Phaân tích haøm yù cuûa "taïi höõu" chính laø tinh thaàn cuûa vieäc bieát mình. Thöù tinh thaàn maø Rahner hieåu laø lyù trí ñöôïc töï do khai phoùng chính mình caøng luùc caøng roäng lôùn hôn, vieân maõn hôn. Trong moái töông quan vôùi theá giôùi, thöù tinh thaàn naøy baét ñaàu yù thöùc ñeán chính mình nhö laø thöù höõu haïn cuûa "taïi höõu".
Söï coá ñònh vaø söï môû ra laø söï khaùc bieät ñaëc thuø giöõa con ngöôøi vaø caùc höõu theå khaùc. Noùi khaùc ñi, baát cöù hoaït ñoäng naøo cuûa con ngöôøi ñeàu coù theå tìm thaáy moät keát caáu caên baûn, nhö caùc heä thoáng trieát hoïc ñaõ noùi roõ: "moâ theå - chaát theå" (forma - materia) cuûa Kinh vieän, "suy tö - noäi dung" cuûa Kant, "töï ngaõ - phi ngaõ" cuûa Fichte, "suy tö - sôû tö" (noesis - noema) trong hieän töôïng luaän cuûa Husserl... Tinh thaàn cuûa con ngöôøi voán laø thöù hoaït ñoäng, nhöng khi phaûn tænh veà moät ñoái töôïng naøo ñoù laø noù ñang töï giôùi haïn chính mình, neân chæ qua nhöõng hoaït ñoäng trong cuoäc soáng, tinh thaàn môùi coù theå nhaän bieát chính mình.
Rahner duøng thoâng dieãn thöïc toàn (existential hermeneutics) cuûa Heidegger ñeå phaân tích keát caáu caên baûn cuûa vieäc "hoûi" (fragen). Hoûi phaûi ôû trong moät hoaøn caûnh cuï theå môùi coù theå hieåu ñöôïc vaán ñeà; nhö theá, vieäc hoûi bò ñoùng trong moät khung nhaát ñònh vaø ñoái töôïng cuûa vieäc hoûi phaûi ñöôïc cuï theå hoùa (befragen), cho neân caâu traû lôøi cuõng phaûi cuï theå, vaø nhö theá sôùm muoän gì cuõng laøm phaùt sinh ra caâu hoûi môùi (erfragen).
Rahner ñaõ aùp duïng ñieàu naøy vaøo trong vieäc "quy hoài veà Huyeàn nhieäm" (reductio in Mysterium). Vieäc hoûi ñöôïc trình baøy ôû treân laøm loä ra ba thaùi ñoä ñaày linh hoaït: con ngöôøi coù khaû naêng thaéc maéc veà Huyeàn nhieäm, bôûi vì con ngöôøi ñaõ vaø ñang soáng trong Huyeàn nhieäm. Con ngöôøi voán dó laø moät caâu ñoá (aån ngöõ): haén ñöùng giöõa voâ haïn vaø höõu haïn, duøng bao goùc ñoä khaùc nhau trong nhöõng thôøi ñaïi khaùc nhau ñeå ñaët caâu hoûi: laøm theá naøo ñeå con ngöôøi coù theå hieän höõu caùch cuï theå theá naøy ñaây. Ñeå traû lôøi caâu hoûi ñaày beá taéc aáy, doïc daøi trong doøng lòch söû, ñaõ sinh ra khoâng bieát bao nhieâu chuû nghóa vaø yù thöùc heä khaùc nhau, song cuõng chæ laøm phaùt sinh theâm nhöõng caâu hoûi môùi veà con ngöôøi maø thoâi. Do khoâng ñöa ra ñöôïc yù nghóa cuûa söï toàn taïi vaø ñôøi soáng cuûa con ngöôøi maø con ngöôøi laïi bò giam haõm trong noãi baát an. Trong cuoäc sinh toàn höõu haïn (töø luùc sinh ra ñeán luùc cheát ñi), laøm sao ñeå cuoäc soáng naøy khoâng rôi vaøo hö khoâng, vaø laøm sao ñeå hoaøn thaønh moät cuoäc ñôøi (geschick) huyeàn nhieäm ñaây? Thoâi thì haõy laéng nghe Lôøi maïc khaûi maø quy hoài veà Huyeàn nhieäm vaäy.
Khi phaûn tænh veà nhöõng kinh nghieäm cuûa mình, con ngöôøi phaùt hieän ra raèng chuû theå cuûa moãi kinh nghieäm kia ñeàu coù lieân quan ñeán caùi Toâi, vaø nhôø löôïng giaù maø tìm thaáy yù nghóa. Nhö theá, haønh ñoäng chöa ñöôïc nhaän hieåu ôû ñaây, nghóa laø chöa coù ñöôïc tính saùng roõ cuûa tri thöùc, chính laø vieäc phaûn tænh veà höõu theå caên baûn, laø moâi giôùi giöõa voâ haïn vaø höõu haïn cuûa con ngöôøi, laø thöù hình thaønh neân toaøn theå cuoäc soáng nhaân sinh. Söï toaøn theå naøy so vôùi phaïm vi cuûa phaûn tænh thì roäng lôùn vaø saâu xa hôn nhieàu, bôûi con ngöôøi khoâng theå dieãn ñaït heát moïi kinh nghieäm cuûa mình. Khoâng dieãn ñaït ñöôïc, khoâng phaûi vì khoâng coù caùch thöùc hay vì naêng löïc giôùi haïn (nhö veà maët ngoân ngöõ), maø chuû yeáu laø vì: duø cho con ngöôøi coù dieãn ñaït roõ raøng theá naøo ñi nöõa, thì ñeàu ñaët cuoäc soáng "coá ñònh laïi", "ñoái töôïng hoùa" noù, vaø nhö theá laø ñaõ boû söùc soáng vaø nhöõng lieân heä caên coát cuûa cuoäc soáng sang moät beân, vaø cuõng laø caét ñöùt moái thoâng ñaït giöõa con ngöôøi vaø Huyeàn nhieäm ñi roài.
Con ngöôøi thieát ñaët nhöõng ñieàu kieän tri thöùc ñeå phaân bieät "khaû tri" vaø "voâ haïn baát khaû tri", nhöng sau khi phaân giôùi nhö vaäy, con ngöôøi cuõng bieát raèng beân ngoaøi nhöõng ranh giôùi ñoù coøn coù: "vaät töï thaân" (Kant) hay "huyeàn nhieäm" baát khaû minh ñònh (Wittgenstein). Vaäy ra, nhöõng ñieàu chuùng ta coù theå noùi roõ, chæ laø moät phaàn trong kinh nghieäm cuûa chuùng ta, vaø nhöõng gì chuùng ta kinh nghieäm ñöôïc cuõng chæ laø moät maåu nhoû cuûa Huyeàn nhieäm ñoäc nhaát maø thoâi. Ñeå neân yù hôïp taâm ñaàu vôùi Huyeàn nhieäm, con ngöôøi caàn phaûi hoïc caùch laéng nghe maëc khaûi. Chung quy laïi, caên baûn cuûa vieäc "Giaùo duïc Huyeàn nhieäm", theo Rahner, laø vieäc chính Huyeàn nhieäm laøm cho con ngöôøi (huyeàn nhieäm höõu haïn) nhaän ra hoï coù moái lieân heä vôùi Thaàn (Huyeàn nhieäm voâ haïn). Theá neân, con ngöôøi caøng sieâu vöôït chính mình thì caøng hieän thöïc hoùa chính mình; coøn veà phía Thaàn, vì muoán con ngöôøi nghe ñöôïc mình, neân Ngaøi ñaõ dieãn ñaït chính Ngaøi cho hoï ngay trong nhöõng ñieàu kieän höõu haïn cuûa hoï: con ngöôøi laø nôi (locus) chung chia Huyeàn nhieäm Thaàn linh.
2. Neàn taûng thaàn hoïc nhaân hoïc
Nôi chung chia Huyeàn nhieäm, trong tö töôûng thaàn hoïc thôøi ñaàu cuûa Rahner, laø "Thaùnh Taâm" (Sacred Heart), "Taâm" vôùi con ngöôøi laø bieåu töôïng cuûa "Tình Yeâu", traùi tim Chuùa Gieâsu laø söï dieãn taû cho moái daây tình yeâu giöõa nhaân - Thaàn, laø vieäc Thaàn ñaõ duøng caùch thöùc cuûa con ngöôøi ñeå noùi veà tình yeâu cuûa Ngaøi, laø Tình Yeâu voâ haïn ñi vaøo trong theá giôùi naøy. Nôi xaùc thaân huyeàn nhieäm cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ, moái daây lieân keát nhieäm maàu nhaân - Thaàn ñöôïc trôû neân veïn toaøn, Ñaáng Tuyeät Ñoái Ñaáng Taïo Hoùa maëc khaûi ñöôïc ñòa vò Thieân Chuùa cuûa mình, coøn con ngöôøi cuõng ñöôïc khoâi phuïc laïi huyeàn nhieäm thuôû ban ñaàu laø con caùi Thieân Chuùa.
Noùi khaùc ñi, vôùi Rahner, "Thaùnh Taâm" laø söï minh toû cuûa Huyeàn nhieäm vaø laø maáu choát cuûa vieäc hoïc taäp, bôûi vì "taâm" laø trung taâm noäi taïi cuûa con ngöôøi (töø "taâm" naøy maø con ngöôøi cheû ñi nhieàu höôùng khaùc nhau, vaø töø töù phöông taùm höôùng laïi coù haønh ñoäng "thu taâm" veà laïi), coøn "Thaùnh Taâm" laïi dieãn taû noãi khaùt voïng cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ laø laøm sao ñeå moái daây lieân keát nhieäm maàu nhaân - Thaàn ñöôïc trôû neân vieân maõn. Do ñoù, trong Tình Yeâu cuûa Thaùnh Taâm, con ngöôøi vaø Thieân Chuùa gaëp gôõ, vaø cuõng nhôø Thaùnh Taâm, con ngöôøi vaø con ngöôøi cuõng coù theå töông thoâng vôùi nhau ñeán möùc trieät ñeå.
Rahner duøng "Giaùo duïc Huyeàn nhieäm" ñeå giaûi thích quaù trình thaønh nhaân cuûa con ngöôøi. Ngaøi hy voïng loái giaùo duïc naøy seõ caûi chaùnh laïi hai quan ñieåm cöïc ñoan sau: giaûi huyeàn (demythologization) vaø huyeàn bí. Theo caùch hieåu truyeàn thoáng, huyeàn bí ñöôïc ñoàng hoùa vôùi söï xuaát thaàn (ecstacy), töùc coù quan heä maät thieát vôùi Thieân Chuùa, vì ñaõ ñöôïc "tröïc kieán Thieân Chuùa " (visio beata). Rahner cho raèng ñaây laø moät ñònh nghóa ñaày haïn heïp veà thaàn bí. Cuï theå, Michael Baius (1513 - 1589) ñaõ baøn raèng thaàn bí laø vaán ñeà ñöôïc xuaát phaùt töø moái töông quan giöõa töï nhieân vaø aân suûng. Baát luaän nhaán maïnh veà beân naøo laø ta ñeàu ñaõ taùch aân suûng vaø töï nhieân thaønh hai cöïc ñoäc laäp roài. Vì theá, Rahner cuõng thöøa nhaän thaàn bí bò ñoàng hoùa vôùi xuaát thaàn laø do loái nhìn naøy. Kyø thöïc, aân suûng ñaâu chæ laø nhöõng hieän aân, maø coøn coù caû nhöõng thöôøng aân (habitual) vaø sieâu thaêng aân (elevating), ñoù laø chöa keå ñeán ôn ñöôïc taïo döïng (created) vaø ôn chöa ñöôïc taïo döïng (uncreated) nöõa.
Toùm laïi, taát caû haønh vi cuûa con ngöôøi, nhö: nhaän thöùc, choïn löïa, yeâu thöông ñeàu ñöôïc sinh ra bôûi aân suûng, do ñoù, Rahner phaûn ñoái vieäc chia taùch nhöõng aân hueä trong noäi taâm vôùi nhöõng aân hueä trong ngaøy soáng; maët khaùc, Rahner cuõng khoâng taùn ñoàng vôùi loái nhìn cuûa chuû nghóa nhaân baûn, khi vieäc gì cuõng ñoøi hôïp lyù hoùa, maø loaïi tröø ñi kinh nghieäm thaàn bí cuûa con ngöôøi. Nôi Ñöùc Gieâsu Kitoâ, nhaân vaø Thaàn ñaõ ñöôïc thaåm thaáu (perichoresis) trong nhau, nhôø theá con ngöôøi ñaõ laõnh nhaän ñöôïc ôn cöùu ñoä phoå quaùt.
3. Trong ñôøi soáng thöïc taïi thöôøng nhaät
a. Vieäc thöïc haønh cuûa ngöôøi Kitoâ höõu
Moãi ngaøy, con ngöôøi coù theå keát noái vôùi Huyeàn nhieäm baèng nhieàu caùch thöùc khaùc nhau. Vôùi caùc Kitoâ höõu, moät cuoäc ñôøi luoân ñaët nieàm tin vaøo Thieân Chuùa cuõng ñaõ laø thaàn bí roài, nghóa laø luoân nhaän ra Thieân Chuùa ñang ñoàng haønh cuøng vôùi mình. Nhö theá, hoï coù theå theå nghieäm ñöôïc vieäc "meán Chuùa" (phuùc thay ngöôøi coù kinh nghieäm tröïc kieán Thieân Chuùa) vaø "yeâu ngöôøi" (nhaän ra Thieân Chuùa ñang ôû trong nhöõng con ngöôøi cuï theå, töùc coù "tính chính trò") laø coù lieân heä khaéng khít vôùi nhau, chöù khoâng theå chia caét cuoäc soáng cuûa hoï thaønh nhöõng caáp ñoä rôøi raïc khaùc nhau ñöôïc. Do ñoù, "naêm Phuïng vuï" cuûa Giaùo hoäi, töø "Giaùng sinh" ñeán "Phuïc sinh", töø ngaøy thöôøng ñeán Chuùa Nhaät... ñeàu höôùng caùc Kitoâ höõu ñeán vieäc nghieäm ra raèng ñôøi soáng Phuïng vuï heát söùc töông hôïp vôùi chieàu kích ñöùc tin.
Rahner ñaëc bieät ñeå taâm ñeán giôùi treû ngaøy nay, vaø raát nhaãn naïi traû lôøi moïi caâu hoûi veà ñöùc tin maø hoï gaëp phaûi trong ñôøi soáng thöôøng nhaät. Ví duï, Norbert hoûi: haïnh phuùc cuûa con ngöôøi cuoái cuøng laø gì? Norbert thuaät laïi quaù khöù ñôøi mình raèng, nhìn töø beân ngoaøi cuoäc soáng cuûa anh thaät "tuyeät vôøi vaø haïnh phuùc", nhöng kyø thöïc, anh nhaän ra mình "chaúng laø ai caû" (nobody), song duø "chaúng laø ai caû" nhöng anh vaãn muoán khaúng ñònh caùi Toâi cuûa mình, anh thöû nhieàu caùch nhöng caøng thöû caøng thaát baïi, vì cöù "phaïm" nhöõng loãi laàm töông töï, thaäm chí anh ñaõ boû nhaø ra ñi vaø rôi vaøo nghieän ngaäp.
Ñoùng vai moät ngöôøi baïn, Rahner aân caàn vieát thö traû lôøi cho Norbert. Moät maët, ngaøi töï nhaän mình khoâng phaûi laø moät nhaø taâm lyù, cuõng chaúng phaûi laø nhaø giaùo duïc cho thanh nieân; maët khaùc, Rahner laïi heát söùc khen ngôïi öôùc mong thay ñoåi cuoäc ñôøi cuûa Norbert, duø hoaøn caûnh hieän taïi coù theå khoâng thaät lyù töôûng, nhöng anh vaãn coù moät töông lai traøn ñaày hy voïng. Tieáp ñoù, Rahner môùi noùi vôùi anh raèng, anh ñaõ quaù lyù töôûng veà haïnh phuùc con ngöôøi: "Baïn ñaõ kyø voïng quaù nhieàu vaøo haïnh phuùc! Do ñoù maø baïn cöù thaát voïng hoaøi, bôûi xaõ hoäi tröôùc maét ñaâu theå naøo laáp ñaày baïn ñöôïc. Song coù leõ ñieàu ñuùng maø baïn neân theo laø yù thöùc raèng: theá giôùi naøy laø höõu haïn, vaø khoâng theå laáp ñaày khaùt voïng voâ haïn cuûa con ngöôøi."
Rahner ñeà nghò Norbert, tröôùc tieân haõy khaùm phaù ra nhöõng neùt aám aùp vaø traøn ñaày trong ngaøy soáng cuûa baïn, nhö: ñöôïc ôû trong nhaø aám cuùng döôùi trôøi ñoâng tieát giaù vôùi ba meï, anh chò em, ñöôïc höôûng nieàm vui cuûa gia ñình..., haõy ñöøng xem taát caû nhöõng thöù ñoù laø "chuyeän ñöông nhieân", nhöng laø moät moùn quaø tình yeâu. Vaäy haïnh phuùc cuûa con ngöôøi laø ôû ñaâu? Rahner traû lôøi raèng "Toâi khoâng bieát". Bôûi haïnh phuùc ñoái vôùi ngaøi maø noùi, laø chính Thieân Chuùa, maø Thieân Chuùa thì khoâng theå naøo naém baét hoaøn toaøn ñöôïc, vì Ngaøi laø Huyeàn nhieäm maø.
Taét moät lôøi, vôùi caâu chuyeän veà Norbert treân, Rahner cho thaáy con ngöôøi coù moät khaùt voïng voâ haïn trong vieäc truy tìm haïnh phuùc, nhöng trong cuoäc soáng höõu haïn thöôøng nhaät naøy chaúng theå naøo tìm thaáy ñöôïc; maët khaùc, Rahner cuõng cho raèng con ngöôøi quaù deã ñeå cho nhöõng ngaãu töôïng vaø nhöõng haïnh phuùc nhaát thôøi leøo laùi hoï, neân hoï cöù maõi rôi vaøo noãi thaát voïng.
b. YÙ thöùc saâu xa trong moïi hoaït ñoäng cuûa ñôøi soáng thöôøng nhaät
Trong cuoán caåm nang Alltaegliche Dinge (Nhöõng ñieàu thöôøng nhaät), Rahner ñaõ gôïi leân nhöõng yù nghóa thaàn hoïc saâu saéc, nhôø nhìn ngaém nhöõng hoaït ñoäng khoâng theå taùch rôøi khoûi nhaân tính con ngöôøi, nhö: coâng vieäc, ñi, ngoài, nhìn, cöôøi, aên, nguû... Thoaït tieân, ngaøi ñoàng tình vôùi thi só Rilke raèng: "Neáu baïn caûm neám ñöôïc höông vò cuûa cuoäc soáng thöôøng ngaøy, thì baïn seõ thoâi caøm raøm, thoâi töï traùch mình ñaõ khoâng ñuû kieân cöôøng, nhöng seõ nhaän ra cuoäc soáng naøy oâi thaät phong phuù."
Nhöng laøm sao ñeå laøm ñöôïc ñieàu treân ñaây? Rahner noùi, ñaàu tieân baïn ñöøng neân lyù töôûng hoùa cuoäc soáng, nhö theå ngaøy thöôøng trong nhaùy maét bieán thaønh ngaøy nghæ vaäy; chæ coù moät thöù thöïc chaát maø baïn phaûi luoân baûo toàn laø trí tueä; song maët khaùc, ñôøi soáng thöôøng nhaät cuõng mang laáy trong noù nhöõng lôùp caên nguyeân saâu xa, bôûi Thieân Chuùa luoân ban cho con ngöôøi loøng kieân ñònh ñeå laøm ngöôøi toát, nhôø loøng Tin - Caäy - Meán maø con ngöôøi coù theå nhìn ra ñöôïc raèng nhöõng vieäc nhoû moïn cuõng naèm trong moät keá hoaïch toång theå nhieäm maàu: ñôøi soáng thöôøng ngaøy nhö gioït nöôùc phaûn chieáu troïn caû baàu trôøi, nhö söù giaû cuûa thöù thöïc chaát voâ haïn, nhö chöùng nhaân cuûa nhöõng ñieàu chöa tôùi.
Theo ñoù, ngaøy thöôøng vaø ngaøy nghæ boå sung hoã töông cho nhau taïo neân troïn caû ñôøi soáng naøy: ngaøy nghæ laø luùc ta daønh thôøi gian ñeå chieâm ngaém yù nghóa aån sau nhöõng hoaït ñoäng ngaøy thöôøng; vaø ngöôïc laïi, luoân höôùng nhìn veà lyù töôûng cuûa caû cuoäc ñôøi trong töøng hoaït ñoäng. "Bôûi vieäc nhoû laø vaät ñaûm baûo cho vieäc lôùn vaø thôøi gian seõ laøm neân vónh cöûu."
"Coâng vieäc" laø noäi dung ñaëc neùt nhaát cuûa ngaøy soáng: duø coù ca ngôïi coâng vieäc theá naøo ñi nöõa, thì coâng vieäc cuõng laø thöù lao nhoïc vaø meät moûi, nhöng cuõng khoâng thieáu söï khích leä nhôø nhöõng thaønh coâng. Theo Rahner, yù nghóa thaàn hoïc cuûa coâng vieäc laø nhö sau: coâng vieäc tuy laø thöù thöøa thaõi cuûa nhaân tính, nhöng qua söï "thaùnh hoùa" cuûa Thieân Chuùa, coâng vieäc laïi ñöôïc ñaët trong söï hoøa giaûi (nhö: töï do - quy luaät, theå xaùc - tinh thaàn, noäi taïi - ngoaïi taïi,...) ñeå trôû thaønh thöù löïa choïn cuûa sieâu vöôït. Töông töï theá, ta cuõng seõ coù lôøi giaûi ñaùp cho nhöõng hieän töôïng tieâu cöïc nhö söï cheát vaø toäi loãi: bôûi Chuùa Kitoâ cuõng phaûi traûi qua khoå naïn vaø caùi cheát môùi thaéng ñöôïc söï cheát vaø toäi loãi, môùi mang laïi cho con ngöôøi söï phuïc sinh vaø ñôøi soáng vieân maõn.
Vôùi nhöõng hoaït ñoäng khaùc trong ngaøy soáng, Rahner ñeà xöôùng yù nghóa thaàn hoïc nhö sau: "ñi laïi" laø thaùi ñoä con ngöôøi muoán tìm tôùi muïc ñích. Khi bò taøn pheá, con ngöôøi môùi nghieäm ñöôïc ñi laïi laø caû moät aân hueä. Khi ñi laïi, con ngöôøi laø keû haønh höông, töùc laø ngöôøi chöa tôùi ñích. "Ngoài xuoáng" laø luùc con ngöôøi nghæ ngôi, laø thaùi ñoä nhaãn naïi, laø bieåu töôïng cho söï an nghæ, vì ñaõ ñi ñöôïc moät quaõng ñöôøng thaät xa roài. Cho neân, ñoäng vaø tónh trong ñôøi soáng con ngöôøi laø söï boå tuùc cho nhau.
Coøn "nhìn ngaém" laø giaùc quan giuùp con ngöôøi tieáp caän vôùi theá giôùi beân ngoaøi vaø vôùi ngaøy soáng: noù dieãn taû "goùc nhìn", hay "theá giôùi quan" cuûa con ngöôøi... "Cöôøi" vaø "khoùc" dieãn taû nhöõng phaûn öùng traùi chieàu cuûa con ngöôøi trong khi hoï caûm thuï cuoäc soáng thöôøng nhaät, coù luùc cöôøi ñau khoå nhö khi bò sæ nhuïc, coù luùc cöôøi vui veû nhö khi ñöôïc chuùc phuùc...
Chung quy laïi, trong ñôøi soáng thöôøng ngaøy, con ngöôøi coù theå kinh nghieäm ñöôïc söï thuùc ñaåy cuûa "Thaàn tính" (Geistigkeit), cuõng laø kinh nghieäm veà "sieâu vöôït tính", ñaây chính laø söï tieáp xuùc vôùi "Thaàn". Ñoù cuõng laø ñieàu chuùng ta seõ quaûng dieãn tieáp sau ñaây.
III. Chieâm Nieäm
"Thaàn" laø Huyeàn nhieäm troïn veïn, do ñoù kinh nghieäm cuûa con ngöôøi veà "Thaàn" khoâng gioáng nhö thöù kinh nghieäm maø con ngöôøi coù ñöôïc vôùi caùi caây hay hoøn ñaù... Vaû laïi, con ngöôøi coù theå tieáp xuùc heát laàn naøy ñeán laàn khaùc vôùi taát caû caùc söï vaät trong khoâng gian vaø thôøi gian, vaø nhöõng söï vaät cuõng coù theå gôïi leân cho con ngöôøi nhöõng chuû ñeà ña ñaïng khaùc nhau. Tuy nhieân, khi tieáp xuùc vôùi Thaàn, con ngöôøi ñuïng ngay Huyeàn nhieäm, bôûi Ngaøi laø thöù nhìn chaúng thaáy, nghe chaúng ñöôïc, nhöng duø sao con ngöôøi vaãn thöôøng ñöôïc nhaéc nhôû raèng: Ngaøi toàn taïi.
Taát caû nhöõng luaän cöù chöùng minh cho söï toàn taïi cuûa Thaàn ñeàu noùi leân noã löïc tìm kieám Thaàn cuûa con ngöôøi, song vaãn ñeà vaãn coøn ñoù, bôûi taát caû nhöõng chöùng cöù kia ñeàu khoâng theå laáp ñaày tình yeâu maø con ngöôøi daønh cho Thaàn. Baát luaän phaûn ñoái hay khaúng ñònh veà söï toàn taïi cuûa Thaàn, nhöõng luaän chöùng kia ñeàu laø hoaït ñoäng tinh thaàn cuûa con ngöôøi caû.
Ngay sau ñoù, Rahner ñaëc bieät chìm saâu vaøo vieäc chieâm ngaém "Thaàn" (Gott). "Thaàn" laø moät haïn töø ñaõ cuøng toàn taïi trong doïc daøi lòch söû loaøi ngöôøi, ñoù laø moät söï thöïc. Theá maø ngaøy nay laïi coù nhöõng keû lôùn tieáng phaûn ñoái raèng "Thaàn" chæ laø moät lôøi tieân baùo: Thaàn ñaõ daàn daàn ñaùnh maát yù nghóa toàn taïi cuûa Ngaøi roài. Vôùi Rahner, ñaây chaúng phaûi laø moät "tin môùi", bôûi suoát chieàu daøi lòch söû cuûa con ngöôøi ñaõ coù khoâng ít tieáng coå xuùy cho "voâ Thaàn luaän". Laï luøng thay, nhöõng tö töôûng gia kia töôûng raèng hoï ñang phaûn ñoái toân giaùo nhöng thaät ra laïi laø ñang hoä giaùo, bôûi hoï luoân quan taâm laøm saùng roõ chaân töôùng hay giaû töôùng cuûa "Thaàn". Hoï coå vuõ cho hieän töôïng xa laùnh Thaàn, cöïc löïc pheâ phaùn thaùi ñoä yù thöùc veà "Thaàn", quyeát taâm phaù boû nhöõng toå chöùc toân giaùo theo giaû Thaàn... Nhöõng ñieàu ñoù chaúng phaûi laø ñang giuùp gaïn loïc moái töông quan giöõa con ngöôøi vaø Thaàn theâm tinh trong ñoù sao?
Tuy nhieân, Rahner cuõng khoâng loaïi ñi khaû naêng coù moät "nhaø voâ thaàn" chaân chính: neáu coù moät vò thaät söï muoán loaïi boû Thaàn, trieät ñeå ñeán ñoä muoán gaït luoân caû chöõ "Thaàn" ra khoûi xaõ hoäi, vaên hoùa, lòch söû, vaø töông lai, thì keát quaû seõ ra sao nhæ? Haäu quaû tröïc tieáp nhaát seõ laø: vò aáy ñích thöïc chaúng phaûi laø nhaø voâ thaàn. Bôûi thöïc teá, ngaøi ta seõ chaúng coù quan nieäm naøo khaùc ñeå thay theá cho "Thaàn", vaø cuõng chaúng coù ñöôïc loái nhìn côûi môû naøo khaùc ñeå daãn loái cho nhöõng vaán ñeà phaùt sinh sau khi ñaõ boû "Thaàn", theo ñoù, vieäc tra hoûi seõ chaúng coøn yù nghóa gì caû, vaø theá laø con ngöôøi cuõng chaúng caàn nhoïc coâng tìm caâu traû lôøi. Töø ñoù, con ngöôøi seõ chaúng coøn chuùt höùng thuù gì vôùi baát kyø moät chaân lyù naøo nöõa. Cuoäc soáng seõ trôû neân döûng döng (indifferent), toâi ra sao cuõng chaúng vieäc gì, tha nhaân ra sao cuõng chaû vieäc chi, taát caû ñeàu raët moät söï voâ taâm. Ñôøi ngöôøi giôø chæ coøn laø vieäc soáng cho qua ngaøy ñoaïn thaùng, maø chaúng caàn phaûi yù thöùc ñeán vieäc lieäu toâi coù bò tha nhaân, söï vaät, söï vieäc khoáng cheá hay thao tuùng khoâng. Taét moät lôøi, con ngöôøi luùc naøy ñaõ queân maát mình laø thöù linh thieâng nhaát giöõa vaïn vaät, laø tinh thaàn coù theå phaûn tænh, coù khaû naêng yeâu thöông chính mình vaø ngöôøi khaùc. May thay, thaùi ñoä voâ thaàn hieän ñaïi naøy chöa coù hoài keát, vaø vaãn coøn ñang bò chaát vaán. Bôûi vì moät khi taâm rôi vaøo traïng thaùi baát an, con ngöôøi seõ thöùc tænh.
Nhöng ñaâu phaûi khi naøo coù töø "Thaàn" thì Thaàn môùi toàn taïi; ngay khi con ngöôøi caät löïc phaûn ñoái "Thaàn " nhöng vaãn ñang truy tìm lyù töôûng, thì Thaàn ñang ôû ñoù; khi con ngöôøi chaúng kheùp kín chaân trôøi (horizon) cuûa mình vaø ñang tra hoûi moät vaán ñeà, duø cho vaán ñeà kia chaúng lieân quan gì ñeán Thaàn, thì Thaàn chính laø aån ñeà cuûa vaán ñeà ñoù roài.
Toùm laïi, yù nghóa cuûa töø "Thaàn" khoâng bò giôùi ñònh trong nhöõng yù töôûng ñöôïc ghi trong töø ñieån, neân con ngöôøi khoâng theå naém baét hay thaáu trieät Ngaøi, vì Ngaøi luoân laø Huyeàn nhieäm maø con ngöôøi coá tieáp caän; maët khaùc, töø "Thaàn" cuõng thöôøng bò caùc töø khaùc gaây khoù deã, bò caùc quan ñieåm khaùc hieåu laàm, loaïi tröø, thaäm chí khoáng cheá, luùc ñoù "Thaàn " seõ aån mình ñi, chaúng nghe thaáy aâm thanh chaúng ñeå laïi hình boùng. Con ngöôøi neáu muoán gaëp Ngaøi thì phaûi coù ñöôïc moät möùc ñoä chieâm nieäm naøo ñoù môùi coù theå ñi vaøo Huyeàn nhieäm thaâm saâu cuûa Ngaøi.
IV. Töông Phuøng Trong Tónh Laëng
Con ngöôøi ñi vaøo trong söï tónh maëc laø moät kinh nghieäm mang tính thaùnh thieâng, laø kinh nghieäm toân giaùo ban sô nhaát. Daãu cho phaûi "run raåy" (tremendum) hay bò "meâ hoaëc" (fascinans), thì con ngöôøi cuõng ñaõ "töï nhieân" nhaûy vaøo laõnh ñòa cuûa söï thaùnh thieâng roài.
Theo Rahner, khoâng neân so saùnh kinh nghieäm thaàn bí (theo nghóa thöôøng duøng) vôùi ñöùc tin "cao caáp", vì kinh nghieäm thaàn bí cuõng chæ laø moät trong nhöõng kinh nghieäm ñöùc tin maø thoâi. Nhieàu luùc nhôø moät vaøi ñieàu kieän thuaän lôïi hôïp laïi nhö tónh toïa, noäi taâm tónh maëc, caùi toâi tan bieán... ñaõ giuùp con ngöôøi tieán vaøo kinh nghieäm ñaëc bieät naøy. Nhöng ñöøng vì cho raèng mình ñaõ hieåu ñöôïc caùch thöùc cuøng nhöõng yeáu toá "töï nhieân" cuûa kinh nghieäm thaàn bí maø haï giaù noù, ngöôïc laïi neân khaúng ñònh raèng Thieân Chuùa coù theå laøm cho naêng löïc tinh thaàn bình thöôøng nhaát cuûa moïi ngöôøi ñaït ñöôïc kinh nghieäm thaàn bí, Ngaøi ñaõ duøng aân suûng cuûa Ngaøi ñeå thoâng truyeàn tröïc tieáp cho ngöôøi ñoù. Ñieàu quan troïng laø: daãu coù nhöõng yeáu toá thuoäc hoaøn caûnh töï nhieân, nhöng ai coù kinh nghieäm thaàn bí neân yù thöùc ñöôïc raèng Thieân Chuùa ñang thoâng truyeàn chính Ngaøi cho hoï.
Rahner ñöa ra moät ví duï: moät ngöôøi noï tìm ra ñöôïc caùch thöùc ñeå Thieân Chuùa tröïc tieáp thoâng truyeàn chính Ngaøi cho oâng, baèng vieäc oâng phaûi hy sinh böõa aên haèng ngaøy cuûa oâng ñeå cho moät keû haønh khaát, cho duø oâng phaûi chòu ñoùi khaùt. Vieäc cho ngöôøi ngheøo aên uoáng laø ñieàu töï nhieân, nhöng trong tröôøng hôïp cuï theå cuûa oâng, noù laø vì muïc ñích ñeå ñaït ñöôïc kinh nghieäm ñöùc tin khi caûm nghieäm ñöôïc tình yeâu ñaëc bieät cuûa Thieân Chuùa. Cuõng vaäy, nhöõng thöù nhö tónh toïa, noäi taâm tónh maëc, caùi toâi tan bieán... cuõng laø ñeå kinh nghieäm ñöôïc Thieân Chuùa ñang thoâng truyeàn chính Ngaøi cho mình.
Baát kyø moät cuoäc gaëp gôõ trong tónh maëc naøo cuõng ñeàu coù moät hoaøn caûnh soáng rieâng (Sitz im Leben) cuûa noù. Rahner toân troïng heát thaûy nhöõng caùch thöùc vaø kyõ thuaät cuûa cuoäc gaëp gôõ trong tónh maëc naøy nôi caùc toân giaùo lôùn khaùc. Do ñoù khi thaûo luaän hoaëc giaûi thích veà kinh nghieäm thaàn bí, Rahner khoâng chæ duøng quan ñieåm cuûa Kitoâ giaùo maø coøn söû duïng quan ñieåm cuûa caùc toân giaùo khaùc. Nhö nhöõng ñieàu ñaõ ñöôïc thaùnh Augustin ghi laïi trong cuoán "Töï Thuù", hoaëc trong cuoán "Töông phuøng trong tónh maëc", noùi veà vieäc toaøn theå con ngöôøi cuøng böôùc vaøo cuoäc hoäi ngoä vôùi Thaàn. Theo ñoù, luùc ñang gaëp gôõ Thaàn, thaùnh Augustin nhaän ra: Thaàn ôû trong cuoäc soáng cuûa toâi, Thaàn ôû trong Ñöùc Gieâsu Kitoâ cuûa toâi, Thaàn ôû trong lôøi caàu nguyeän cuûa toâi, Thaàn ôû trong trí tueä cuûa toâi, Thaàn ôû trong phaùp luaät cuûa toâi, Thaàn ôû trong cuoäc soáng thöôøng nhaät cuûa toâi, Thaàn ôû trong söùc soáng cuûa toâi, Thaàn ôû trong anh em cuûa toâi, Thaàn ôû trong ôn goïi cuûa toâi, vaø Thaàn ôû trong töông lai cuûa toâi.
Rahner cho raèng "tónh maëc" laø "Ngaøi" (ôû ngoâi thöù ba) cuûa Huyeàn nhieäm, laø Thieân Chuùa cuûa Cöïu Öôùc vaø Taân Öôùc, laø Moät Chuùa Ba Ngoâi cuûa truyeàn thoáng. "Ngaøi ñaõ an baøi taát caû, keå caû trong mô con cuõng chaúng daùm nghó raèng: con daùm ngöôõng moä 'Ngaøi', dieän kieán 'Ngaøi', yeâu söï soáng cuûa 'Ngaøi', trong 'Ngaøi' con xoùa tan chính baûn ngaõ cuûa mình." Moät söï gaëp gôõ nhö theá seõ keùo daøi loái nhìn thaàn bí cuûa con ngöôøi, seõ giuùp con ngöôøi tieáp tuïc töông phuøng voâ haïn trong nhöõng gì höõu haïn naøy. Theá laø, vuøng ñen thaúm saâu cuûa "keû thaàn bí", nhôø söï thoâng truyeàn vaø maëc khaûi cuûa Tình Yeâu ñaõ bieán thaønh suoái nguoàn ngoït ngaøo, nhôø aùnh dieäu quang soi chieáu maø nhöõng tra hoûi cuûa anh coù ñöôïc caâu traû lôøi, nhôø ñöùc tin maø anh traøn treà hy voïng.
Con ngöôøi tieáp caän Huyeàn nhieäm cuûa Thaàn, nhöng lieäu hoï thaáu ñaït ñöôïc bao nhieâu veà Thaàn? Vôùi trieát hoïc, caâu hoûi naøy maõi laø moät vaán ñeà ñaày meâ hoaëc. Thay ñoåi caùch tieáp caän, Rahner döïa vaøo thaùi ñoä laéng nghe Thaàn trong caàu nguyeän ñeå giaûi thích raèng:
"Xin ñöøng hoûi toâi raèng 'Ngaøi' nhö theá naøo, cuõng ñöøng muoán toâi chæ ra söï voâ haïn cuûa 'Ngaøi'; maëc duø 'Ngaøi' ñaõ bieåu loä 'Ngaøi' yeâu toâi, 'Ngaøi' raát nhaân töø vôùi toâi. Xin cuõng ñöøng duøng nhöõng ngoân ngöõ cao saâu ñeå moâ taû veà tình yeâu, söï coâng baèng, vaø quyeàn uy voâ cuøng cuûa 'Ngaøi'. Nhöng haõy duøng thöù ngoân ngöõ loaøi ngöôøi maø toâi coù theå hieåu ñöôïc maø dieãn taû, ñeå toâi khoûi phaûi sôï haõi vaø maõi thaáp thoûm nghi hoaëc raèng: 'Ngaøi', ngoaøi loøng thöông xoùt ra, coøn aån chöùa nhöõng myõ vò naøo nöõa ñaây."
Nhö Heidegger veà sau coù giaûi thích veà "suy tö" (Denken) raèng: con ngöôøi phaûi coù söï chuaån bò toát, coù söï chôø ñôïi tö töôûng, thì khi linh caûm ñeán, con ngöôøi môùi coù theå baét gaëp ñöôïc. Cuõng theá, Rahner cuõng noùi veà vieäc tieáp xuùc vôùi Huyeàn nhieäm raèng, beân caïnh vieäc con ngöôøi coù thaùi ñoä chuù taâm ñeán Thaàn, thì ñöùc tin chính laø phöông theá ñeå Thaàn vaø con ngöôøi ñoái thoaïi vôùi nhau. Trong nieàm tin Kitoâ giaùo, söï hoäi nhaát nhaân - Thaàn chính laø nôi con ngöôøi Ñöùc Gieâsu Kitoâ. Nôi Höõu Theå Huyeàn Nhieäm cuûa Ngöôøi, huyeàn nhieäm con ngöôøi ñöôïc giaûi maõ, con ñöôøng ñeå nhaân - Thaàn töông phuøng ñöôïc keát noái, nhôø tin caäy vaøo Ñöùc Kitoâ maø con ngöôøi coù theå "nhaûy vaøo" (leap in) tónh maëc, vaø böôùc nhaûy naøy neáu khoâng ñaët neàn (Urgrund) treân kinh nghieäm thaâm saâu (Abgrund) thì seõ khoâng xaûy ra. Noùi roõ hôn, nhôø chieâm ngaém haønh ñoäng vaø lôøi noùi ñaày yeâu thöông cuûa Ñöùc Kitoâ, con ngöôøi coù theå hoïc taäp, hieåu bieát, vaø böôùc theo Ngaøi. Ngaøi (Ñöùc Gieâsu Kitoâ) duøng ngoân ngöõ loaøi ngöôøi maø noùi, duøng caùch dieãn ñaït cuûa ñöùc aùi maø keùo con ngöôøi ra khoûi nhöõng noãi sôï haõi. Bôûi vì Ñöùc Gieâsu Kitoâ noùi cho chuùng ta bieát 'Ngaøi' yeâu chuùng ta, neân trong Ñöùc Gieâsu Kitoâ 'Ngaøi' yeâu chuùng ta, vôùi caûm nhaän thoâng thöôøng cuûa con ngöôøi, caâu noùi naøy chæ coù nghóa laø lôøi chuùc phuùc. Trong nieàm tin vaøo Ñöùc Gieâsu Kitoâ, maø lôøi caàu nguyeän, söï hieåu bieát, söï töï do cuûa caùc tín höõu coù cô sôû ñeå phaân bieät thaät - giaû; ngay caû nhöõng hieåu bieát cuûa caùc tín höõu trong ñôøi soáng thöôøng nhaät veà: luaät leä, soáng cheát, töông quan vôùi tha nhaân, ôn goïi caù nhaân..., Thieân Chuùa Huyeàn Nhieäm seõ bieán thaønh 'Ngaøi' ñeå ñoàng haønh vaø troø chuyeän vôùi con ngöôøi. Luùc naøy, vieäc phaân bieät thaàn loaïi trôû thaønh moät quaù trình voâ cuøng quan troïng ñoái vôùi con ñöôøng taâm linh, bôûi nhôø phaân ñònh maø con ngöôøi nhaän ra ñaâu laø söùc soáng ñích thöïc giuùp ta gaëp gôõ Thieân Chuùa.
V. Caáu Truùc Cuûa Kinh Nghieäm Thaàn Bí
Ñeå hieåu roõ kinh nghieäm thaàn bí, tröôùc nhaát chuùng ta phaûi xeùt xem thöïc taïi kinh nghieäm laø gì, sau laø hieåu ñöôïc yù nghóa cuûa kinh nghieäm, vaø cuoái cuøng môùi ñöa ra ñöôïc moät lyù luaän toång hôïp.
1. Veà kinh nghieäm thaàn bí
Kinh nghieäm thaàn bí thì ai cuõng coù. Töùc laø khi ta môû roäng chính mình ñeå gaëp gôõ Thaàn. Song kinh nghieäm thaàn bí laïi coù nhieàu möùc ñoä khaùc nhau, töø caáp ñoä giaûn dò nhaát cuûa ñôøi soáng thöôøng nhaät ñeán caáp ñoä cao nhaát cuûa vieäc xuaát thaàn hoàn lìa khoûi xaùc, thoâng qua söï chuaån bò maø con ngöôøi coù theå ñi vaøo kinh nghieäm thaàn bí deã daøng hôn. Rahner tuy khoâng phuû nhaän söï giuùp ích cuûa caùc kyõ thuaät, nhöng ngaøi cho raèng thaân xaùc vaø taâm trí con ngöôøi caàn hoïc taäp theo ñieàu kieän töï nhieân, nhö vieäc hoïc taäp ñeå coù kieán thöùc vaäy. Chuû yeáu nhaát vaãn laø laøm sao ñeå con ngöôøi gaëp gôõ "Thaàn", neân Rahner cho raèng haønh ñoäng maø con ngöôøi caàn coù laø söï tin töôûng, loøng troâng caäy, loøng yeâu meán, nieàm hy voïng vaø caû söï kính sôï nöõa. Nhöõng taâm theá treân môùi laøm cho ñôøi soáng con ngöôøi vaø Thaàn phaùt sinh töông quan, nhôø ñoù maø yù nghóa cuoäc ñôøi môùi ít nhieàu ñöôïc toû loä.
Coøn veà moái töông quan giöõa con ngöôøi vaø Thaàn, Rahner nghó raèng thaùi ñoä quan troïng nhaát laø "caàu nguyeän", vaäy ra, caàu nguyeän chính laø kinh nghieäm thaàn bí caên baûn nhaát cuûa con ngöôøi. Theo ñoù, ta bieát ñöôïc quan ñieåm cuûa Rahner veà yù nghóa cuûa caàu nguyeän laø raát roäng, gaàn nhö laø thaùi ñoä sieâu vöôït. Vaäy coù theå noùi, nhöõng haønh ñoäng lieân quan ñeán caàu nguyeän môùi laø yù nghóa cuûa cuoäc soáng. Nhö theá, Rahner coi nhöõng hoaït ñoäng trong ñôøi soáng thöôøng nhaät cuûa bao con ngöôøi bình thöôøng nhö: laøm vieäc, ñi laïi, cöôøi, nhìn, nghe... vaø nhöõng giai ñoaïn ñôøi ngöôøi: nhi ñoàng, giaø laõo, beänh taät... ñeàu laø nhöõng chuû ñeà cho vieäc suy tö thaàn hoïc cuûa ngaøi. Hoaëc khi noùi chuyeän vôùi hoïc sinh, ngaøi laïi bieán nhöõng kinh nghieäm phoå bieán cuûa caùc baïn treû nhö: phaùt hieän, ngaïc nhieân, say ñaém... thaønh lôøi giaùo huaán toân giaùo vaø thaønh con ñöôøng chuû yeáu ñeå coù ñöôïc cuoäc gaëp gôõ huyeàn nhieäm. Tröôùc nhöõng ñieàu nhö theá, chuùng ta ñöøng neân ngaïc nhieân. Toùm laïi, kinh nghieäm môû ra cuûa con ngöôøi töï noù ñaõ laø thaàn bí roài, vaø ñoù cuõng chính laø xuaát phaùt ñieåm cuûa nhaän thöùc.
2. Nhaän thöùc veà kinh nghieäm thaàn bí
Ñeå nhaän thöùc ñöôïc veà huyeàn nhieäm caàn coù kinh nghieäm thaàn bí. Thaät theá, raát nhieàu kinh nghieäm thaàn bí cuûa con ngöôøi ñaõ bò troâi tuoät ñi maát, do yù thöùc cuûa con ngöôøi chöa kòp löu giöõ laïi, hoaëc do chöa qua phaûn tænh neân con ngöôøi chöa yù thöùc ñöôïc nhöõng kinh nghieäm thaàn bí maø treân thöïc teá mình ñaõ traûi qua. Ñieàu naøy heát söùc quan troïng, vì raát nhieàu ngöôøi cho raèng mình "khoâng coù" kinh nghieäm thaàn bí.
Rahner ñöa ra moät quan ñieåm caên baûn khaùc laø: "Chaúng moät ai coù theå dieãn ñaït caùch hoaøn toaøn veà troïn caû cuoäc soáng cuûa mình, veà nhöõng choïn löïa caên baûn cuûa mình; thöïc taïi cuoäc soáng nhôø qua phaûn tænh, hoaëc qua vieäc chia seû vôùi tha nhaân maø caøng trôû neân saâu xa vaø phong phuù hôn." Rahner goïi caáp ñoä yù thöùc naøy laø "phaûn tænh caáp moät". Vôùi Rahner, söï yù thöùc veà kinh nghieäm thaàn bí laø ñieàu quan troïng nhaát, bôûi vì yù thöùc coù theå baûo löu, vì yù thöùc cho con ngöôøi bieát ñöôïc mình laø moät huyeàn nhieäm höõu haïn; ñoàng thôøi con ngöôøi cuõng nhaän roõ söï giôùi haïn cuûa ngoân ngöõ trong vieäc bieåu ñaït, ñeán noãi laøm cho kinh nghieäm thaàn bí khoâng caùch gì töï hieån loä ra ñöôïc, chaúng traùch, Wittgenstein thôøi ñaàu tuy chuû tröông phaûi dieãn ñaït song laïi khoâng theå, neân oâng ñaønh im laëng.
3. Lyù giaûi veà kinh nghieäm thaàn bí
Nhaän thöùc veà kinh nghieäm thaàn bí thaät ra laø vieäc laáy ngoân ngöõ ñeå chuïp baét kinh nghieäm, nhöng kinh nghieäm laïi laø thöù döõ kieän "phi khoa hoïc", hay noùi ñuùng hôn, muoán thaûo luaän, lyù giaûi hay xöû lyù, thì kinh nghieäm buoäc phaûi coù khoa hoïc tính. Coâng vieäc chuù giaûi cuûa khoa hoïc ñöôïc goïi laø "phaûn tænh caáp hai", vaø coâng vieäc naøy ñoøi hoûi phaûi coù caùc tieâu chuaån. Rahner cho raèng, ôû möùc ñoä naøy, tuy raát caàn moät thaùi ñoä vaø phöông phaùp khoa hoïc cao ñeå xöû lyù, so saùnh, toång hôïp, nhöng choã ñöùng caên cô cuoái cuøng vaãn laø ñöùc tin. Möùc ñoä "phaûn tænh caáp hai" naøy cuõng laø nhieäm vuï cuûa thaàn hoïc, nhö caùch noùi cuûa Rahner trong khi baøn veà "Kitoâ höõu voâ danh".
Chung quy laïi, kinh nghieäm thaàn bí laø hoaït ñoäng thöù nhaát, duøng quan nieäm ñeå nhaän thöùc noù laø hoaït ñoäng thöù hai, maø hoaït ñoäng naøy thöôøng laø ñaõ chaäm nöûa nhòp, vaø cuõng chaúng theå dieãn ñaït troïn veïn nhöõng ñieàu ñaõ phaûn tænh veà kinh nghieäm thaàn bí kia. Khi tieán haønh hoaït ñoäng thöù hai ñeå lyù giaûi huyeàn nhieäm thì cuõng laø luùc loä ra caên nguyeân cuûa vaán ñeà chính laø ñöùc tin, vaø heä thoáng nhöõng danh xöng, nhö: Thieân Chuùa, Phaät tính, Ñaïo... Nhöõng ñieàu treân cuõng cho thaáy moái töông quan giöõa vieäc theå nghieäm, phaûn tænh vaø lyù giaûi.
Khi baøn veà kinh nghieäm thaàn bí vaø caáu truùc cuûa noù theo Rahner nhö treân ñaây, chuùng ta laïi phaùt hieän ra moät thöù tröông löïc giöõa traïng thaùi ñoäng vaø tónh. Tieáp ñeán, vieäc lyù giaûi veà caáu truùc cuûa kinh nghieäm thaàn bí laïi giuùp chuùng ta nhaän ra ñöôïc söùc naêng ñoäng, söùc naêng ñoäng naøy chính laø yeáu toá ñaàu tieân. Nhö theá, caáu truùc caên baûn cuûa kinh nghieäm thaàn bí phaûi goàm ba lôùp, maø lôùp neàn chung nhaát laø söùc naêng ñoäng hay ñoäng löïc thuùc ñaåy, hình thaønh, lieân keát, vaø bieän phaân tính thaät - giaû cuûa kinh nghieäm thaàn bí. Trong ngoân ngöõ cuûa Kitoâ giaùo, söùc naêng ñoäng kia chính laø söï höôùng daãn cuûa Thaùnh Thaàn; coøn theo ngoân ngöõ trieát hoïc, ñoù laø " tröïc giaùc " (intuition).
VI. Rahner Baøn Veà "Giaùo Duïc Huyeàn Nhieäm"
Loái giaûi thích veà huyeàn nhieäm cuûa Rahner laø ñoäc nhaát voâ nhò, do ñoù laäp tröôøng thaàn hoïc baûo thuû tröôùc giôø vaãn coøn pheâ bình ngaøi. Theá neân, tröôùc heát chuùng ta thöû löôïc qua cuoäc ñaøm luaän giöõa hoï vaø Rahner veà vaán ñeà naøy:
(1) Coù moät vaøi nhaø thaàn hoïc, nhö Hans Kueng (1928 -), cho raèng Rahner chæ duøng thaàn bí hoïc ñeå giaûng daïy, haàu cuûng coá vaø baûo veä neàn tín lyù cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo Roâma maø thoâi.
Lôøi pheâ bình naøy thaät ra ñaõ boû qua quan ñieåm troïng taâm cuûa Rahner veà vieäc con ngöôøi coù theå theå nghieäm huyeàn nhieäm ngay trong cuoäc soáng thöôøng nhaät. Treân thöïc teá, Rahner thôøi treû hay veà giaø, ñeàu luoân giöõ ñöôïc söï nhieät tình vaø höùng thuù vôùi caùc kinh nghieäm toân giaùo; vôùi ngaøi kinh nghieäm toân giaùo chæ laø moät, chæ coù caùch thöùc dieãn ñaït vaø goùc nhìn khaùc nhau maø thoâi. "Tinh thaàn trong theá giôùi" (Geist in Welt) cuûa thôøi treû vaø "Keû laéng nghe Lôøi" (Hoerer des Wortes) ñeàu chòu aûnh höôûng cuûa trieát hoïc; nhöng veà sau Rahner nhaán maïnh nhieàu hôn ñeán thaàn hoïc.
(2) Coù moät vaøi nhaø thaàn hoïc cho raèng Rahner ñaõ duøng quan ñieåm thaàn hoïc laáy con ngöôøi laø trung taâm (anthropocentric), moät soá khaùc laïi cho raèng Rahner ñaõ bò Tin Laønh hoùa khi rôi vaøo nguy cô cuûa chuû nghóa nhaân baûn ñôn thuaàn (reductionistic), neân ñaõ boû ñi söï quan troïng ñaëc bieät cuûa maëc khaûi.
Thaät ra, Rahner chæ choïn con ngöôøi laøm xuaát phaùt ñieåm cho phöông phaùp luaän cuûa mình, roài sau ñoù ngaøi laïi döïa treân neàn taûng cuûa phaùi Toâma (Thomistic) laø "Tinh thaàn trong theá giôùi" vaø trieát hoïc sieâu nghieäm ñeå phaùt trieån. Caùch laøm naøy cuûa Rahner ñöôïc ngaøi noùi roõ: thaàn hoïc tín lyù ngaøy nay phaûi laø thaàn hoïc nhaân hoïc. Rahner cho raèng vieäc pheâ bình ngaøi laø ngöôøi theo chuû nghóa nhaân baûn ñôn thuaàn (reductionism) roõ raøng laø coù nguyeân nhaân, bôûi vì hoï ñaõ ñoùng khuoân con ngöôøi trong traïng thaùi tónh cuûa höõu haïn, ñaõ chia aân suûng thaønh hai khoái roõ raøng laø töï nhieân vaø sieâu nhieân.... Song Rahner khoâng heà phaûn ñoái nhöõng phöông phaùp naøy, vì ñieàu chuû yeáu vôùi ngaøi laø con ngöôøi luoân soáng trong traïng thaùi ñoäng, duø vaãn ôû trong nhöõng phaïm truø treân. Cho neân, kinh nghieäm thaàn bí cuûa con ngöôøi, noùi theo ñöùc tin Kitoâ giaùo, laø ñieàu kieän taát yeáu, vaø khoâng ai coù theå thay theá ñöôïc.
U. Browarzik ñaõ giaûi thích veà muïc ñích cuûa thaàn hoïc sieâu nghieäm theo Rahner laø: vì muoán chöùng minh "vì bieát neân toâi tin" (credo ut intelligam) (thaùnh Anselm, 1033 - 1109), maø phaûn ñoái "vì khoâng hôïp lyù neân toâi tin" (credo quia absurdum) (Tertullian, 160 - 220). Thöù laäp tröôøng ñôn giaûn hoùa quaù möùc naøy chæ caøng laøm hieän roõ hôn tính naêng ñoäng trong thaàn hoïc cuûa Rahner maø thoâi, bôûi trong suy tö cuûa Rahner, hôïp lyù vaø baát hôïp lyù khoâng heà ñoái laäp vôùi nhau, nhöng caû hai cuøng coù maët trong quaù trình tìm veà Huyeàn nhieäm cuûa con ngöôøi. Ñöông nhieân, trong tö töôûng thaàn hoïc cuûa mình, khi so saùnh kinh nghieäm thaàn bí caùch chung vôùi kinh nghieäm thaàn bí cuûa caùc Kitoâ höõu, Rahner coù nhaán maïnh ñeán söï phaân bieät giöõa hieån ñeà (thematic) vaø aån ñeà, song ñieàu khaùc bieät quan troïng hôn chính laø maëc khaûi.
(3) Coù nhieàu vò trong giôùi thaàn hoïc gia ñaõ pheâ bình raèng ñieåm töïa cuûa Rahner laø caù nhaân hoùa caùch thaùi quaù, raèng ngaøi ñaõ quaù voäi vaøng gheùp ôn cöùu ñoä vôùi Huyeàn Nhieäm Tuyeät Ñoái, vaø nhö theá ñaõ boû qua söï môû ra cuûa theá giôùi loaøi ngöôøi.
Kyø thöïc, töø xuaát phaùt ñieåm cuûa Rahner, chuùng ta ñaõ coù theå nhaän ra loái suy tö theo quan nieäm Ñöùc quoác vaø loái phaân tích veà höõu theå taïi ñaây cuûa Heidegger, vì vaäy so vôùi kinh nghieäm thaàn hoïc nghieâng veà xaõ hoäi hoùa vaø chính trò hoùa cuûa thôøi hieän ñaïi, tö töôûng cuûa Rahner aét coù nhieàu ñieåm baát ñoàng. Vôùi lôøi pheâ bình treân, Rahner ñöa ra hai ñeà nghò: Thöù nhaát, ñeå hieåu veà moät nhaø tö töôûng, ta khoâng theå bò nhoát trong moät taùc phaåm naøo ñoù ñöôïc, do ñoù "Tinh thaàn trong theá giôùi" vaø "Keû laéng nghe Lôøi" chæ laø quan ñieåm thôøi ñaàu cuûa Rahner, vaø chuùng khoâng phaûi laø moät "heä thoáng" ñaõ bò ñoùng khung. Thöù hai, con ngöôøi luoân môû ra vôùi Ñaáng Tuyeät Ñoái, maø Ñaáng Tuyeät Ñoái laïi oâm troïn taát caû nhöõng gì laø töông ñoái, vaäy chaúng leõ coøn moät laõnh vöïc höõu haïn naøo laïi khoâng theå môû ra ñöôïc chaêng? Cho neân, tuy veà sau Rahner nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà thieân nhieàu hôn veà xaõ hoäi tính, coäng ñoaøn tính, nhöng tuyeät khoâng taùch bieät vôùi thôøi ñaàu, song laø theo höôùng môû roäng cuï theå ñoái vôùi xaõ hoäi vaø lòch söû.
Veà kinh nghieäm thaàn bí, duø cho cuûa caù nhaân hay cuûa coäng ñoaøn, ñeàu laø nhöõng kinh nghieäm voâ cuøng phong phuù chöù khoâng heà coá ñònh, Rahner chaúng thieân veà beân naøo caû. Rahner noùi:
"Nhaân aùi vôùi tha nhaân laø haønh ñoäng cô baûn cuûa con ngöôøi; haønh ñoäng aáy bao goàm trong noù taát caû moïi höôùng ñoä, chuaån taéc vaø yù nghóa... Haønh ñoäng ñaïo ñöùc (hoaëc phi ñaïo ñöùc) caên baûn cuûa con ngöôøi seõ quy ñònh chính loaïi ngöôøi cuûa hoï, vaø cuõng quyeát ñònh töông quan giöõa hoï vôùi tha nhaân laø thöông hay gheùt. Kinh nghieäm naøy cuõng chæ ra vieäc hoï ñaõ ñoùn nhaän hay töø choái caùch tieân thieân 'Ngaøi' trong moái töông quan höôùng thöôïng."
(3) Coù nhöõng ngöôøi vì muoán "ñöôïc voi ñoøi tieân " maø nhaän xeùt raèng: tö töôûng cuûa Rahner tuy ñaõ giuùp ñöôïc raát nhieàu ngöôøi hieåu vaø giaûi quyeát nhieàu vaán ñeà trong thôøi ñaïi ngaøi, ñaëc bieät thôøi haäu Coâng ñoàng Vatican II; nhöng duø sao thôøi ñaïi cuûa Rahner cuõng qua roài, neân tö töôûng cuûa ngaøi cuõng khoâng theå traû lôøi ñöôïc nhöõng thaùch ñoá cuûa ngaøy nay.
Loái nhìn kia döïa treân caûm töôûng raèng sieâu hình hoïc cuûa Rahner laø döïa treân truyeàn thoáng cuûa thaùnh Toâma, maø ngaøy nay laø thôøi ñaïi cuûa "haäu sieâu hình hoïc", thaäm chí laø cuûa "haäu hieän ñaïi" (post-modern). Quan ñieåm naøy coù theå daãn ñeán raát nhieàu tranh caõi. Tuy raát nhieàu ngöôøi duøng caùch noùi "haäu hieän ñaïi", nhöng roát cuoäc noù laø gì? Giaû cho coù toàn taïi caùi goïi laø "haäu hieän ñaïi" ñi nöõa, thì "haäu sieâu hình hoïc" laø caùi gì? Cuï theå hôn, thöû laáy hai vò trieát gia maø tö töôûng cuûa caùc ngaøi ñöôïc coi laø ñaïi bieåu cuûa quan ñieåm treân laøm ví duï: J. Habermas (1929 -) töï nhaän laø ngöôøi thuoäc "haäu sieâu hình hoïc", vaø M. Foucault ñöôïc cho laø ngöôøi tieân phong cuûa "haäu hieän ñaïi". Thöû hoûi: neàn taûng cuûa thuyeát töông thoâng cuûa Habermas laø phi sieâu hình hoïc chaêng? Coøn vôùi Foucault, giaû nhö thöøa nhaän truyeàn thoáng cuûa phong traøo khai saùng, thì lyù thuyeát naøy chaúng phaûi ñaõ cho thaáy söï coi troïng lyù tính roài ñoù sao?
Baát luaän theá naøo, nhöõng hieän töôïng treân vaø quaù trình tìm kieám cuûa con ngöôøi cuõng ñeàu ñaët treân neàn taûng toân troïng huyeàn nhieäm nôi con ngöôøi cuûa Rahner: khi con ngöôøi ñaët caâu hoûi laø ñaõ ñi vaøo vieäc bieát mình roài, bôûi luùc ñoù hoï seõ phaùt hieän ra theâm moät phöông dieän môùi. Hôn nöõa, Rahner cho raèng hieän höõu cuûa sieâu hình hoïc (Ñaáng Tuyeät Ñoái, Huyeàn Nhieäm Voâ Haïn) laø ñoái töôïng maø con ngöôøi khoâng theå tröïc tieáp tri nhaän, song Hieän höõu aáy ñoàng hieän höõu (co-known) vôùi tri giaùc cuûa nhöõng höõu theå höõu haïn naøy.
Chính vì vaäy, trong ñôøi soáng thöôøng nhaät chuùng ta coù theå tìm gaëp vaø kinh nghieäm ñöôïc raèng mình ñang gaëp gôõ Ngaøi; song laïi khoâng theå naém baét Ngaøi caùch troïn veïn ñöôïc. Noùi cuï theå hôn, tình yeâu tröøu töôïng vôùi Thaàn khoâng theå chia caét tình thöông ngöôøi thaân caän ñöôïc.
Keát Luaän
Quan nieäm veà huyeàn nhieäm cuûa Rahner ñaët neàn treân huyeàn nhieäm cuûa chính con ngöôøi: con ngöôøi töï caûm nhaän ñöôïc söï voâ haïn nôi thöïc teá höõu haïn cuûa mình. Tröø khi con ngöôøi loaïi boû tinh thaàn, baèng khoâng thì con ngöôøi khoâng theå naøo ñoùng kín trong chính mình. Vaäy neân, trong con ngöôøi (baát keå laø trong ñôøi soáng thöôøng nhaät hay trong hoaøn caûnh ñaëc thuø), luoân coù ñöôïc moät thöù kinh nghieäm thaàn bí. Vaán ñeà laø, con ngöôøi coù yù thöùc ñeán ñieàu aáy khoâng; vaø neáu ñaõ yù thöùc ñöôïc, con ngöôøi coù tieáp tuïc phaân ñònh vaø cuûng coá nhôø phaûn tænh khoâng.
Quan ñieåm cuûa Rahner cuõng thaùch ñoá caùc Kitoâ höõu veà tinh thaàn môû ra vôùi nhöõng tín ñoà cuûa thuyeát voâ thaàn: haõy chung söùc ñoái thoaïi ñeå hieåu hoï, tieáp ñoù laø thaáy ñöôïc nhöõng khaû theå vaø nhöõng coáng hieán cuûa hoï trong vieäc giuùp chuùng ta gaïn loïc ñöùc tin cuûa mình. Ñöông nhieân, trong vieäc ñoái thoaïi lieân toân, Rahner laø ngöôøi thuùc ñaåy maïnh meõ nhaát, bôûi ngaøi nhìn thaáy trong moãi toân giaùo ñeàu coù nhöõng khía caïnh vaø ñoä saâu khaùc nhau veà kinh nghieäm thaàn bí; maët khaùc, Rahner cuõng thaáy raèng neáu toân giaùo chæ nhaán ñeán ñaïo lyù maø boû qua cuoäc soáng hieän thöïc naøy, thì ñoù laø thöù toân giaùo höõu danh voâ thöïc, bôûi ñaõ ñaùnh maát söùc soáng. Do ñoù, Rahner coù tröïc giaùc laø:
"Ngöôøi tín höõu chaân chính thaønh taâm cuûa ngaøy mai phaûi laø moät "nhaø thaàn bí"; neáu khoâng kinh nghieäm ñöôïc huyeàn nhieäm, hoï chæ laø ngöôøi tín höõu "höõu danh voâ thöïc" maø thoâi".