Ñ
Ñan Só
(= Moine)
Tieáng Hy Laïp monochos coù nghóa laø duy nhaát, ñôn ñoäc. Caùc ñan só soáng thaønh coäng ñoaøn trong caùc ñan vieän khoâng phaûi laø nhöõng ngöôøi coâ ñoäc, ñuùng hôn, ñaây laø nhöõng ngöôøi hieán mình ñeå tìm kieám moät söï duy nhaát caàn thieát. Theo saéc leänh "Canh taân vaø thích nghi ñôøi tu" cuûa Coâng ñoàng Vaticanoâ II: "Nhieäm vuï chính yeáu cuûa caùc ñan só laø phuïc vuï Thieân Chuùa uy quyeàn trong noäi vi ñan vieän, vôùi söï khieâm toán, nhöng cao quí, hoaëc hoaøn toaøn hieán thaân phuïng thôø Thieân Chuùa troïn ñôøi soáng aån daät, hoaëc phuï traùch caùch hôïp phaùp moät vaøi coâng vieäc toâng ñoà hay baùc aùi Kitoâ giaùo" (s. 9). Theo quy ñònh thaùnh Bieån Ñöùc, neáu suoát cuoäc ñôøi ñan só nôi "Tröôøng phuïc vuï Thieân Chuùa" dieãn ra trong vaâng phuïc vaø khieâm toán, thì vieäc phuïc vuï ñoù laø coâng trình Thieân Chuùa, Opus Dei, ôû möùc ñoä tuyeät haûo nhaát, vaø phaûi ñöôïc ñaët leân treân taát caû (chöông 43). Vieäc cöû haønh phuïng vuï, xeùt trong toaøn boä, nhaát laø Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï, khoâng phaûi laø ñaëc aân cuûa caùc ñan só, nhöng ñôøi soáng coäng ñoaøn cuûa hoï, coù troïng taâm laø kinh Thaàn Vuï, seõ laøm cho kinh thaàn vuï cuûa hoï coù tính chaát göông maãu.
Ñan Vieän
(= Abbaye)
Tieáng La tinh abbatia coù nghóa laø moät tu vieän do moät ñan vieän phuï hay moät ñan vieän maãu quaûn trò. Ñeå thieát laäp moät ñan vieän, caàn phaûi hoäi ñuû soá ñan só. Tröôùc kia, ñoù laø moät tu vieän coù moät tu vieän tröôûng ñieàu haønh.
Ñan Vieän Phuï / Ñan Vieän Maãu
(= Abbeù / Abbesse)
Tieáng Hipri nghóa laø ngöôøi cha; coøn trong tieáng Aram nghóa laø boá, ba (tieáng treû con goïi). Nhö theá, ñan vieän phuï laø ngöôøi cha cuûa moät coäng ñoaøn ñan tu. Bình thöôøng, ñan vieän phuï ñöôïc baàu giöõ chöùc vuï naøy suoát ñôøi, vì trong moät gia ñình, ngöôøi ta khoâng thay ñoåi ngöôøi cha theo haïn kyø. Ñan vieän phuï ñöôïc quyeàn ban pheùp laønh, moät trong nhöõng phuï tích cao quyù cuûa Hoäi thaùnh (xc. Pheùp laønh, Bí tích). Vaøo nhöõng dòp ñaïi leã, ñan vieän phuï coù theå söû duïng nhöõng phaåm hieäu daønh rieâng cho giaùm muïc (gaäy, muõ), laø bieåu töôïng quyeàn taøi phaân nhö moät ngöôøi cha ñoái vôùi ñan vieän. Maëc duø khoâng laø giaùm muïc, nhöng traùch vuï cuûa ñan vieän phuï cuõng töông töï nhö söù meänh chuû chaên cuûa ñaáng keá vò caùc toâng ñoà.
Vì söï ngheøo tuùng cuûa ñan vieän, vaøo thôøi Trung Coå coù taäp tuïc ban taëng töôùc hieäu vieän phuï cho caùc giaùm chöùc ñòa phaän, hoaëc ngay caû cho ngöôøi giaùo daân ñeå baûo trôï cho ñan vieän. Caùc vieän phuï giaùm hoä naøy khoâng phaûi laø ñan só, vaø vaãn daønh cho vò beà treân quyeàn cai trò ñan vieän.
Ñaùp Ca
(Reùpons)
Tieáng Latinh reponsum nghóa laø ñaùp traû, responsorium nghóa laø haùt ñoái ñaùp. Ñaùp ca laø moät baøi haùt phuïng vuï haùt luaân phieân giöõa moät ngöôøi hoaëc moät nhoùm lónh xöôùng (xc. Ca vieân tu vieän), vôùi ca ñoaøn. Ñaùp ca daøi goàm moät baøi daøi coù cung ñieäu phong phuù; ñoù chính laø moät baøi haùt suy nieäm sau caùc baøi ñoïc, hoaëc trong phuïng vuï caùc giôø kinh hoaëc trong thaùnh leã (xc. Ca tieán caáp). Ñaùp ca ngaén laø moät baøi haùt suy nieäm ngaén sau moät baøi ñoïc ngaén; thaønh phaàn cuûa kinh Saùng, kinh Chieàu vaø kinh Toái. Baûn vaên ñaùp ca chuû yeáu ruùt töø Thaùnh Kinh, nhaát laø Thaùnh Vònh (xc. Caâu xöôùng ñaùp, Cau tung hoâ, Coäng ñoaøn phuïng vuï).
Ñaët Tay
(= Imposition)
Trong taát caû caùc toân giaùo, cöû chæ ñaët tay, nhaát laø tay phaûi, laø thaønh phaàn cuûa caùc nghi thöùc coù yù nghóa nhaát. Cöû chæ naøy chuyeån ban pheùp laønh cuûa Thieân Chuùa (St 48,14-19) vaø, caùch naøy hay caùch khaùc, dieãn taû vieäc Thieân Chuùa giaûi phoùng moät vaät vaø thoâng ban Thaùnh Thaàn cuûa Ngöôøi (Tv 138,5). Trong caùc bí tích, ñaët tay tieáp noái cöû chæ cuûa Ñöùc Chuùa vaø caùc Toâng Ñoà.
Trong nghi leã phong chöùc phoù teá, linh muïc vaø giaùm muïc, cöû chæ ñaët tay trong thinh laëng tröôùc lôøi nguyeän phong chöùc, laøm thaønh chaát lieäu cuûa bí tích Truyeàn Chöùc; nghóa laø moät daáu chæ coát yeáu khaû giaùc. Cöû chæ naøy coù nghóa laø chuyeån thoâng Thaùnh Thaàn vaø caùc quyeàn Ngöôøi ban cho ñeå laøm vieäc toâng ñoà (Cv 6,6; 13,2-3; 1Tm 4,14; 2Tm 1,6). Ñöùc Giaùm Muïc ñaët tay treân ñaàu moãi tieán chöùc ñeå phong chöùc linh muïc. Taát caû caùc linh muïc hieän dieän cuõng ñaët tay nhö ñöùc giaùm muïc. Tröôùc nghi thöùc coát yeáu trong bí tích Theâm Söùc, Ñöùc Giaùm Muïc vaø caùc linh muïc seõ cuøng xöùc daàu vôùi ngöôøi ñaët tay treân toaøn theå nhöõng ngöôøi saép laõnh nhaän bí tích (Cv 8,17; 19,6). Trong nghi thöùc chuaån bò Thaùnh Taåy, vieäc ñaët tay gaén lieàn vôùi nghi thöùc tröø taø. Nghi thöùc naøy coù theå thay theá vieäc xöùc daàu döï toøng. Trong bí tích Saùm Hoái, luùc tha toäi, linh muïc giô tay veà phía hoái nhaân: cöû chæ naøy dieãn taû quyeàn thaùo côûi vaø hoøa giaûi. Trong luùc cöû haønh bí tích Xöùc Daàu beänh nhaân, vieäc ñaët tay tong thinh laëng ñi lieàn tröôùc vieäc xöùc daàu (Mt 8,3.15; Mc 5,23; 16,18). Trong leã truyeàn daàu khi thaùnh hieán daàu thaùnh, caùc linh muïc hieän dieän cuøng vôùi giaùm muïc giô tay phaûi höôùng veà daàu luùc ñoïc phaàn cuoái lôøi nguyeän thaùnh hieán.
Trong thaùnh leã, chuû teá vaø caùc vò ñoàng teá giô hai tay treân leã phaåm khi ñoïc kinh caàu Chuùa Thaùnh Thaàn: cöû chæ naøy laø ñeå keâu caàu taùc ñoäng thaùnh hieán cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Khi so saùnh vôùi nhöõng cöû chæ töông töï trong Cöïu Öôùc (Lv 1,4), ngöôøi ta cuõng thaáy ñoù laø moät caùch thöùc noùi leân raèng taát caû caùc tín höõu, qua trung gian vò linh muïc, lieân keát vôùi vieäc daâng hieán naøy ñeå vöôn tôùi Thieân Chuùa cuøng vôùi hy leã (xc. Linh thaùnh); Daâng leân, nghóa thöù hai cuûa cöû chæ naøy, phaûi gaén lieàn vôùi ban xuoáng laø nghóa thöù nhaát (xc. Phuïng vuï). nghi leã Xaù toäi trong daân Israel qui ñònh vieäc ñaët tay treân con deâ thuïc toäi coù nghóa laø truùt taát caû toäi loãi cuûa daân leân noù (Lv 16,21): yù nghóa naøy khaùc vôùi vieäc töôûng nhôù hy teá Con Chieân gaùnh toäi traàn gian (Ga 1,29). Ñeå thaùnh hieán baùnh vaø röôïu, caùc vò ñoàng teá giô tay phaûi höôùng veà baùnh leã, roài veà phía cheùn röôïu. Cuoái thaùnh leã, chuû teá giô tay treân toaøn theå coäng ñoaøn khi ñoïc ba lôøi caàu tröôùc pheùp laønh troïng theå trong moät vaøi tröôøng hôïp. Cuõng neân ghi nhaän raèng: cöû chæ ban pheùp laønh bình thöôøng, töùc laø daáu thaùnh giaù, laø moät caùch ñaët tay.
Trong laõnh vöïc phuïng vuï, ngöôøi ta cuõng noùi ñaët aùo traéng sau khi ñoå nöôùc, ñaët aùo phoù teá trong leã phong chöùc phoù teá, ñaët giaây caùc pheùp vaø aùo leã trong nghi thöùc phong chöùc linh muïc, ñaët luùp trong nghi thöùc thaùnh hieán trinh nöõ, ñaët aùo daøi vaø coù muõ trong nghi thöùc chuùc laønh ñan só, v.v... Ñaët (xöùc) tro môû ñaàu muøa Chay. Ñaët (xöôùng) ñieäp ca trong kinh Thaàn Vuï, coù nghóa laø laáy cung, ñaët höôùng coù nghóa laø raéc höông treân than trong bình höông.
Ñaáng Baûn Quyeàn
(= Ordinaire)
Tieáng La tinh ordinarius nghóa laø theo traät töï. Ñaáng baûn quyeàn cao nhaát laø ñöùc giaùm muïc, nguyeân uûy cuûa bí tích truyeàn chöùc trong giaùo phaän cuûa ngöôøi, vaø laø thöøa taùc vieân chính cuûa moïi cöû haønh phuïng vuï.
Phaàn thöôøng leã (ordinarium missae) goàm nhöõng phaàn keá tieáp nhau coá ñònh trong cöû haønh thaùnh leã, ñoái laïi vôùi leã rieâng (prorium). Muøa Thöôøng Nieân (tempus ordinarium) goàm 34 tuaàn keá tieáp trong khoaûng giöõa chu lyø muøa Giaùng Sinh vaø muøa Phuïc Sinh (xc. Naêm Phuïng Vuï).
Ñaïo Thieân Binh
(= Sabaoth)
Sabaoth laø soá nhieàu cuûa töø Hipri Saâbaâ, coù nghóa laø ñaïo binh. Töôùc hieäu Yahveù Sabaoth Thaùnh Kinh daønh cho Thieân Chuùa coù nghóa laø Thieân Chuùa Caùc Ñaïo Binh. Ñoù laø caùc ñaïo binh thieân quoác, töùc laø caùc thieân thaàn vaø caùc tinh tuù. Töôùc hieäu aáy cuõng ñöôïc phuïng vuï söû duïng trong kinh Thaùnh Thaùnh Thaùnh, Chuùa laø Thieân Chuùa caùc ñaïo binh.
Ñen (maøu)
(Noir)
Maøu ñen laø maøu tang cheá ôû Taây Phöông, coù theå ñöôïc duøng cho caùc phaåm phuïc thaùnh leã vaø caùc kinh nguyeän mai taùng. Thöôøng maàu tím ñöôïc söû duïng nhieàu hôn.
Ñeøn
(= Lampe)
Khi löu tröõ baùnh thaùnh ñaõ truyeàn pheùp, phaûi thöôøng xuyeân ñaët moät caùi ñeøn saùng beân caïnh nhaø taïm. Ñoù laø bieåu töôïng söï hieän dieän thöïc söï vaø söï toân thôø luoân tænh thöùc cuûa caùc tín höõu. YÙ nghóa naøy ñöôïc tieáp nhaän moät caùch roõ raøng hôn neáu ñoù laø ñeøn thaép baèng daàu, cho moät ngoïn löûa thöïc. Do ñoù, ngöôøi ta söû duïng nhöõng caùi ñeøn töông töï ñeå toân kính haøi coát hoaëc aûnh töôïng caùc thaùnh.
Ñeøn (Thaép)
(= Lucernaire)
Trong tieáng La tinh, lucerna coù nghóa laø ñeøn. Leân ñeøn laø moät trong nhöõng danh töø duøng cho phuïng vuï kinh Chieàu, trong giôø kinh ñoù ngöôøi ta phaûi thaép ñeøn. Ñoái vôùi ngöôøi Do Thaùi, ngaøy sabaùt vaø nhöõng ngaøy ñaïi leã baét ñaàu canh thöùc vaøo buoåi toái baèng moät nghi thöùc thaép saùng; phuïng vuï coâng giaùo môû ñaàu ñeâm voïng phuïc sinh baèng nghi thöùc laøm pheùp neán phuïc sinh.
Ñeàn Toäi (Vieäc)
(= Satisfaction)
Tieáng La tinh satisfactio nghóa laø haønh ñoäng söûa laïi moät söï xuùc phaïm (satis: ñuû; facere: laøm). Trong bí tích Hoøa Giaûi, vieäc ñeàn toäi laø moät vieäc töôïng tröng (caàu nguyeän, vieäc laønh), do linh muïc ñeà nghò vaø hoái nhaân chaáp nhaän, ñeå bieåu loä moät caùch naøo ñoù yù muoán söûa laïi söï xuùc phaïm Thieân Chuùa do toäi loãi ñaõ phaïm.
Ñóa Höùng
(= Plateau)
Ñóa höùng laø moät caùi ñóa baèng kim loaïi quí, thöôøng laø hình baàu duïc, duøng ñeå höùng caùc maåu vuïn baùnh thaùnh hoaëc caùc gioït maùu thaùnh coù theå rôi rôùt khi cho röôùc leã.
Ngöôøi ta cuõng duøng moät ñóa hình baàu duïc ñeå ñöïng caùc loï röôïu, nöôùc vaø duøng nhö moät caùi chaäu nhoû khi röûa tay.
Ñóa Thaùnh
(= Plateøne)
Ñóa Thaùnh coù hình troøn vaø loõm, duøng ñeå ñöïng baùnh thaùnh. Ñóa thaùnh laøm baèng chaát lieäu cöùng, thöôøng laø baèng kim loaïi quyù, töông xöùng vôùi cheùn thaùnh. Trong möùc ñoä coù theå, chæ duøng moät ñóa thaùnh lôùn, ñöïng baùnh cuûa linh muïc, caùc thöøa taùc vieân cuõng nhö caùc tín höõu.
Ñieäp Ca
(= Antienne)
Tieáng Hy laïp antiphonos nghóa laø ngöôøi ñoái ñaùp. Luùc ñaàu, baøi ca ñoái ñaùp ñöôïc thöïc hieän luaân phieân do hai ca ñoaøn ñoái ñaùp laãn nhau, coù luùc hoøa chung. Ñoù laø caùch thöùc caùc ban haùt thöïc hieän trong caùc vôû kòch Hy Laïp. Trong phuïng vuï Do Thaùi vaø phuïng vuï Kitoâ Giaùo, caùc Thaùnh Vònh laø chaát lieäu cho vieäc luaân phieân xöôùng ñaùp cuûa ca ñoaøn.
Daàn daàn, söï luaân phieân giöõa hai ca ñoaøn - vaãn coøn veát tích trong caùc baøi ca tieáp lieân muøa Chay - ñöôïc thay theá baèng vieäc taát caû cuøng laëp laïi moät ñieäp khuùc sau nhöõng caâu hoaëc ñoaïn Thaùnh Vònh do moät ngöôøi lónh xöôùng. Ñieäp ca khoâng coøn ñöôïc thöïc hieän luaân phieân nöõa, nhöng ñöôïc haùt tröôùc, giöõa hoaëc sau moãi Thaùnh Vònh. Thaùnh Vònh naøy chæ coøn laø moät thoaïi khuùc ñôn giaûn, trong khi ñieäp ca raát giaøu aâm ñieäu.
Hieän nay, caùc ñieäp ca trong thaùnh leã (Ca nhaäp leã, Alleluia, Ca daâng leã, Ca hieäp leã) chæ giöõ laïi moät phaàn tieâu bieåu cuûa Thaùnh Vònh, bình thöôøng chæ caàn ñieäp khuùc laø ñuû. Cuõng caàn ghi nhaän raèng Thaùnh Vònh xen giöõa caùc baøi ñoïc saùch Thaùnh ñöôïc ñoïc keøm vôùi ñieäp khuùc. Trong kinh Thaàn Vuï, caùc ñieäp ca thöôøng ñöôïc haùt tröôùc vaø sau moãi thaùnh vònh. Vieäc xöôùng thaùnh vònh Hieäu Trieäu khôûi ñaàu kinh Thaàn Vuï cuûa moät ngaøy ñöôïc nhaán maïnh baèng vieäc laëp laïi nhieàu laàn moät ñieäp khuùc ruùt töø thaùnh vònh. Caùc thöùc ñoái ñaùp trong khi ñoïc thaùnh vònh nhö theá coøn aùp duïng cho caùc thaùnh vònh khaùc trong nhieàu tröôøng hôïp (xc. Ñaùp Ca).
Ñoû (Maøu)
(= Rouge)
Maøu phuïng vuï gôïi leân maùu vaø löûa. Maøu naøy ñöôïc duøng trong Chuùa Nhaät Thöông Khoù (hay Chuùa Nhaät Leã Laù), thöù Saùu Tuaàn Thaùnh, leã Hieän Xuoáng vaø caùc leã Kính Chuùa Thaùnh Thaàn, leã Suy Toân Thaùnh Giaù ngaøy 14 thaùng 9, leã caùc Toâng Ñoà vaø caùc Thaùnh Taùc Giaû Tin Möøng, vaø leã caùc Thaùnh Töû Ñaïo.
Ñoïc Saùch (Taùc Vieân)
(= Lecteur)
Thaày ñoïc saùch ñöôïc caét cöû qua vieäc chuùc laønh ñaëc bieät vaø coâng khai, dieãn ra trong thaùnh leã hay trong buoåi cöû haønh Phuïng Vuï Lôøi Chuùa. Thaày ñoïc saùch coù nhieäm vuï ñoïc hay haùt nhöõng ñoaïn Thaùnh Kinh trong Phuïng Vuï ñaõ ñöôïc chæ ñònh, vaø höôùng daãn coäng ñoaøn hieåu Lôøi Chuùa. Vieäc ñoïc Tin Möøng trong Thaùnh Leã ñöôïc daønh rieâng cho phoù teá hay linh muïc. Vieäc caét cöû thaày ñoïc saùch laø thuoäc quyeàn ñöùc giaùm muïc; coøn ñoái vôùi caùc tu só, quyeàn naøy thuoäc veà beà treân cao caáp cuûa hoï. Nhöõng ai chuaån bò laõnh chöùc phoù teá hay linh muïc thì tröôùc ñoù phaûi laõnh taùc vuï ñoïc saùch cuõng nhö taùc vuï giuùp leã (xc. Giuùp leã). Nhöng ngöôøi ta coù theå laõnh chöùc vuï naøy maø khoâng nhaèm ñeán caùc chöùc thaùnh. Khi thieáu thaày ñoïc saùch chính thöùc, thì moät ngöôøi giaùo daân (keå caû nöõ giôùi) coù khaû naêng ñoïc roõ raøng vaø deã hieåu, coù theå ñaûm traùch vieäc ñoïc saùch. Thöïc vaäy, chuû teá khoâng neân ñoïc heát taát caû caùc baøi ñoïc.
Ñoå Nöôùc
(= Infusion)
Tieáng La tinh infusio nghóa laø roùt, töôùi, ñoå nöôùc. Thaùnh taåy coù theå thöïc hieän baèng caùch ñoå nöôùc hoaëc raûy (xc. Thaùnh taåy vaén taét, nghóa hôi khaùc moät chuùt). Cöû haønh Thaùnh Taåy baèng caùch ñoå hoaëc raûy nöôùc laø thoâng duïng nhaát, maëc duø cöû haønh Thaùnh Taåy baèng caùch dìm vaãn laø yù nghóa nhaát.
Ñoàng Teá
(= Conceùleùbration)
Töø ngöõ cöû haønh (celebratio) töï noù bao haøm vieäc coù soá ñoâng ngöôøi cöû haønh, nghóa laø hoïp nhau ñeå chaøo möøng moät vieäc gì hay moät ngöôøi naøo. Nhö vaäy tieáp ñaàu ngöõ "con" (cuøng nhau) coù veû thöøa. Vì phuïng vuï khoâng bao giôø laø haønh ñoäng cuûa moät ngöôøi, nhöng laø haønh ñoäng cuûa caû coäng ñoaøn hoäi nhaäp vaøo taùc ñoäng cuûa Thieân Chuùa, neân moãi cuoäc cöû haønh ñeàu giaû thieát raèng moãi ngöôøi tham döï ñeàu ñoàng cöû haønh vôùi nhöõng ngöôøi khaùc. Moãi taùc ñoäng trong phuïng vuï ñeàu laø cuûa toaøn theå Hoäi Thaùnh, Hoäi Thaùnh taïi theá cuõng nhö Hoäi Thaùnh treân trôøi, cho neân caùc baøi kinh Tieàn Tuïng thöôøng nhaéc ñeán caùc söù thaàn cuøng ñoàng thanh tung hoâ (socia exultatione concelebrant) trong phuïng vuï thieân quoác, töùc laø trong nieàm haân hoan chung, caùc vò cuøng toân vinh Thieân Chuùa. Thaùnh leã laø moät taùc ñoäng thaùnh tuyeät haûo nhaát trong ñoù moãi thaønh phaàn Daân Chuùa tham döï tích cöïc theo phaàn vuï daønh cho mình. Trong Thaùnh Leã, cuõng nhö trong caùc cuoäc cöû haønh khaùc, khoâng phaûi moïi ngöôøi cuøng coù caùch thöùc cöû haønh nhö nhau. Moãi ngöôøi tuøy theo laø thöøa taùc vieân hay giaùo daân, trong khi chu toaøn nhieäm vuï cuûa mình, chæ thöïc hieän vaø thöïc hieän troïn veïn phaàn vuï thuoäc veà mình, tuøy theo baûn chaát cuûa söï vieäc vaø qui luaät Phuïng Vuï (PV 28). YÙnghóa toång quaùt cuûa töø ngöõ ñoàng teá töông ñöông vôùi töø ngöõ Hy Laïp sulleitourgein, coù nghóa laø cöû haønh phuïng vuï vôùi.
Chæ vaøo khoaûng theá kyû XII hay XIII, töø ngöõ ñoàng teá môùi coù yù nghóa chuyeân moân laø nhieàu linh muïc cuøng cöû haønh moät thaùnh leã. Ngöôïc laïi, vieäc ñoàng teá thì ñaõ coù töø raát xa xöa. Trong thôøi Thöôïng Coå Kitoâ Giaùo, vieäc ñoàng teá doái vôùi caùc linh muïc laø caùch thöùc coù yù nghóa nhaát ñeå cöû haønh Leã Teá Taï Ôn. Neáu coâng taùc muïc vuï khoâng ñoøi hoûi caùc linh muïc phaûi cöû haønh maàu nhieäm Vöôït Qua duy nhaát ôû nhöõng nôi khaùc nhau, thì ñieàu raát töï nhieân laø caùc vò neân ñoàng teá leã Taï Ôn quanh vò giaùm muïc. Thoùi quen ñoàng teá chöa heà bò boû queân, caû ôû beân Taây cuõng nhö beân Ñoâng (PV 57), nhöng vì nhu caàu muïc vuï, vaø naõo traïng tö rieâng hoùa phuïng vuï, ñaøng khaùc vaøo thôøi Trung Coå, thaùnh leã maát yù nghóa troïn veïn cuûa noù, neân vieäc ñoàng teá bò giaûn löôïc thaønh cöû haønh rieâng tö. May thay Coâng Ñoàng Vaticanoâ II ñaõ phuïc hoài vieäc ñoàng teá.
Bôûi vì vieäc ñoàng teá leã Taï Ôn dieãn taû roõ neùt hôn tính duy nhaát cuûa Hy Teá Thaùnh Theå, vaø cuûa chöùc linh muïc (xc. Beû Baùnh), huaán quyeàn khoâng ngöøng khuyeán khích vieäc ñoàng teá, mieãn laø khoâng gaây phöông haïi cho nhu caàu daâng leã cuûa giaùo daân. Kieåu maãu tieâu bieåu nhaát cho vieäc cöû haønh Thaùnh Leã - nhö ñöôïc moâ taû trong caùc saùch leã Roâma coå xöa nhaát laø vieäc cöû haønh coù qui tuï ñoâng ñaûo giaùo daân xung quanh giaùm muïc vaø caùc linh muïc ñoàng teá vôùi ngöôøi. Trong cuoäc cöû haønh duy nhaát naøy, moãi ngöôøi theo cöông vò cuûa mình, theå hieän ôû möùc ñoä cao nhaát aán tích ñaõ nhaän qua bí tích Thaùnh Taåy vaø Theâm Söùc (ñoái vôùi giaùo daân), hoaëc aán tích Truyeàn Chöùc (ñoái vôùi giaùm muïc, linh muïc vaø phoù teá).
Neáu phuïng vuï ñaët neàn taûng treân daáu chæ vaø treân möùc ñoä bieåu hieäu daáu chæ ñoù, thì vieäc ñoàng teá phaûi chieám choã öu tieân, vì tính caùch troïn veïn cuûa vieäc cöû haønh ñöôïc thöïc hieän cuï theå trong vieäc ñoàng teá, moãi ngöôøi thi haønh theo cöông vò cuûa mình. Dó nhieân moãi linh muïc vaãn coøn quyeàn cöû haønh thaùnh leã moät mình, vôùi ñieàu kieän phaûi traùnh cöû haønh nhieàu thaùnh leã trong cuøng moät nôi naøo cuøng moät giôø (PV 57). Ngöôïc laïi neáu vì nhu caàu cuûa giaùo daân maø caùc linh muïc ñaõ cöû haønh leã rieâng trong cuøng ngaøy hoâm ñoù, hoaëc ñoái vôùi caùc linh muïc doøng, thì vaãn ñöôïc ñoàng teá trong thaùnh leã coäng ñoaøn.
Ñôõ Ñaàu (Cha, Meï)
(= Parrain)
Tieáng La tinh patrinus coù nghóa laø ngöôøi thi haønh boån phaän laøm cha. Cha ñôõ ñaàu hoaëc meï ñôõ ñaàu laø nhöõng ngöôøi gaàn guõi vôùi ngöôøi saép ñöôïc Thaùnh Taåy hoaëc Theâm Söùc, nhöõng ngöôøi naøy coù vai troø chaêm soùc nhöõng ngöôøi con tinh thaàn ñeå giuùp phaùt trieån hôïp vôùi ñôøi soáng Kitoâ höõu.
Chính trong bí tích Thaùnh Taåy ngöôøi lôùn, ngöôøi cha (hoaëc meï) ñôõ ñaàu thi haønh vai troø naøy moät caùch ñaày ñuû: ngöôøi cha (hoaëc meï) aáy do ngöôøi döï toøng choïn, ñöôïc vò linh muïc vaø coäng ñoaøn chaáp nhaän. Vaøo ngaøy tuyeån choïn, töùc laø luùc ngöôøi ta quyeát ñònh cho ngöôøi döï toøng ñöôïc laõnh nhaän bí tích Thaùnh Taåy, ngöôøi cha (hoaëc meï) ñôõ ñaàu laõnh nhaän traùch nhieäm theo nhöõng nghi thöùc ñaõ ñöôïc soaïn. Sau cuøng khi ñaõ laõnh nhaän bí tích Röûa Toäi, ngöôøi ñôõ ñaàu vaãn coøn laø nôi nöông töïa thaân thieát cho ngöôøi con cuûa mình.
Ñöùc Meï Hoàn Xaùc Leân Trôøi / Moâng Trieäu
(= Assomption)
Tieáng La tinh assumptio, do ñoäng töø ad-sumere, nghóa laø laáy cho mình, keùo veà mình. Leã troïng Ñöùc Meï Hoàn Xaùc Leân Trôøi laø leã möøng vieäc Ñöùc Meï ñöôïc Thieân Chuùa toân vinh. Thaùnh kinh chính luïc khoâng noùi ñeán maàu nhieäm naøy, nhöng loøng tin cuûa Hoäi Thaùnh ñaõ laøm chöùng ñieàu ñoù raát sôùm: ngay töø cuoái theá kyû V, ngöôøi ta thaáy nhöõng aùm chæ maàu nhieäm naøy qua leã Ñöùc Meï Nguû hoaëc Ñöùc Meï Baêng. Ngaøy 1 thaùng 11 naêm 1950, Ñöùc Giaùo Hoaøng Pioâ XII ñaõ long troïng xaùc ñònh tín ñieàu Ñöùc Meï Hoàn Xaùc Leân Trôøi baèng nhöõng lôøi nhö sau: "Ñöùc Maria Voâ Nhieãm, Ñöùc Meï Thieân Chuùa, Troïn Ñôøi Ñoàng Trinh, khi keát thuùc cuoäc ñôøi döông theá, ñaõ ñöôïc ñöa caû hoàn laãn xaùc vaøo trong vinh quang thieân quoác".
Maàu nhieäm hoàn xaùc leân trôøi laø ñaëc aân Ñöùc Maria ñöôïc thöøa höôûng, töông öùng vôùi ñaëc aân thuï thai voâ nhieãm nguyeân toäi. Neáu Ñöùc Maria hoaøn toaøn tinh tuyeàn, ñöôïc trôû thaønh Thaùnh Maãu Thieân Chuùa, ñöôïc lieân keát vôùi coâng trình cöùu ñoä do Con yeâu daáu cuûa Ngöôøi thöïc hieän, thì quaû Ñöùc Meï ñaùng ñöôïc Thieân Chuùa caát nhaéc vaøo trong vinh quang cuûa Ñöùc Gieâsu Phuïc Sinh vaø Thaêng Thieân. Sau vieäc thaêng thieân cuûa Chuùa, vieäc Ñöùc Maria ñöôïc ñöa veà trôøi laø moät baûo ñaûm vieäc chuùng ta cuõng ñöôïc môøi goïi tham döï vaøo vinh quang, bôûi leõ beân caïnh nhaân tính cuûa Ñöùc Kitoâ, coøn coù moät con ngöôøi ñaõ ñöôïc tieán vaøo söï soáng cuûa Thieân Chuùa Ba Ngoâi vaø khoâng ngöøng, cuøng vôùi Ñöùc Gieâsu, chuyeån caàu cho chuùng ta ñeå chuùng ta cuõng ñöôïc ñi tôùi nôi hieän Ngöôøi ñang höôûng vinh quang.
Ñöùc Thaùnh Cha
(= Pape)
Tieáng La tinh papa coù nghóa laø cha nuoâi, ngöôøi ñieàu haønh, ngöôøi cha. Ñaây laø töôùc hieäu danh döï ban ñaàu daønh cho caùc giaùm muïc, roài sau ñöôïc daønh cho giaùm muïc Roâma. Ñöùc Thaùnh Cha, vôùi tö caùch laø ngöôøi keá vò thaùnh Pheâroâ, laø ñaïi dieän Chuùa Kitoâ vaø laø thuû laõnh höõu hình cuûa Hoäi Thaùnh. Vôùi danh nghóa naøy, Ñöùc Thaùnh Cha, hoaëc moät mình, hoaëc vôùi coâng ñoàng chung, coù quyeàn quyeát ñònh nhöõng thích nghi phuïng vuï phuø hôïp, lieân quan ñeán thaùnh leã, caùc bí tích, caùc phuï tích, vaø caùc Giôø kinh Phuïng Vuï: nhöõng thích nghi naøy khoâng aûnh höôûng ñeán ñieàu Chuùa ñaõ thieát laäp trong phuïng vuï.
Coâng Ñoàng Vaticanoâ II dieãn taû vaán ñeà naøy nhö sau: "Vieäc ñieàu haønh phuïng vuï thaùnh leã thuoäc thaåm quyeàn duy nhaát cuûa Hoäi Thaùnh: nghóa laø thuoäc quyeàn Toâng Toøa, vaø chieáu theo qui taéc luaät phaùp, cuõng thuoäc quyeàn giaùm muïc. Chieáu theo quyeàn haïn do luaät ban, vieäc ñieàu haønh phuïng vuï trong caùc giôùi haïn ñaõ ñònh, cuõng tuøy thuoäc caùc Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc, ñöôïc thieát ñònh hôïp phaùp, coù thaåm quyeàn trong töøng ñòa phöông. Vì vaäy, tuyeät ñoái khoâng moät ai khaùc, daàu laø linh muïc, ñöôïc töï quyeàn theâm bôùt hay thay ñoåi baát cöù ñieàu gì trong phuïng vuï" (PV 22; xc. Nghi thöùc Thaùnh Leã, Roâma).
Ñöùng (Tö Theá)
(= Debout)
Ñöùng laø tö theá chæ rieâng con ngöôøi môùi coù (homo erectus); ñoù laø daáu chöùng toû con ngöôøi laø moät thuï taïo cao quí trong toaøn theå coâng trình saùng taïo: con ngöôøi coù caùi nhìn bao truøm traùi ñaát vaø coù theå höôùng leân trôøi. Ngöôøi ta ñöùng khi caàu nguyeän: "Hai ngöôøi leân Ñeàn Thôø caàu nguyeän: moät ngöôøi Phariseâu vaø moät ngöôøi thu thueá. Ngöôøi Phariseâu ñöùng vaø caàu nguyeän raèng: "Laïy Thieân Chuùa...". Coøn ngöôøi thu thueá ñöùng ñaøng xa, khoâng daùm ngöôùc maét leân trôøi" (Lc 18,10.11.13). Caû hai ngöôøi ñeàu ñöùng, nhöng ñang khi ngöôøi Phariseâu coù thaùi ñoä töï maõn, thì ngöôøi thöù hai laïi toû ra thaùi ñoä khieâm toán ôû choã ngöôøi aáy khoâng daùm ngöôùc maét leân trôøi: ngöôøi aáy töï nhaän mình baát xöùng vì toäi loãi cuûa mình khoâng ñaùng ñoái dieän vôùi Thieân Chuùa. Nhö vaäy, ngay caû khi ñöùng, con ngöôøi vaãn bieát mình khoâng xöùng ñaùng ñoái vôùi Thieân Chuùa. Nhöng con ngöôøi cuõng bieát raèng mình ñöôïc saùng taïo ñeå ngaém nhìn Thieân Chuùa; bôûi vì tö theá ñöùng muoán cho thaáy vieäc höôùng taâm hoàn leân, ñöôïc dieãn taû baèng thaùi ñoä ngaém nhìn vaø giô tay leân. Tö theá cuûa ngöôøi caàu nguyeän laïi chaúng phaûi laø tö theá do truyeàn thoáng Kitoâ giaùo thôøi xa xöa ñaõ truyeàn laïi sao? Vò linh muïc laëp laïi tö theá ñoù trong nhöõng giaây phuùt troïng ñaïi nhaát cuûa kinh nghuyeän phuïng vuï. Nhö vaäy, ñöùng laø tö theá chính yeáu trong caùc cung caùch phuïng vuï: noù cho thaáy con ngöôøi saün saøng gaëp gôõ Thieân Chuùa cuûa mình, cho thaáy thaùi ñoä chaêm chuù moät caùch khieâm toán, thaùi ñoä ao öôùc ñöôïc lieân keát vôùi Thieân Chuùa. Trong thaùnh leã, coäng ñoaøn ñöùng khi chuû teá ñoïc ba lôøi nguyeän, kinh Taï Ôn, khi coâng boá Tin Möøng, khi ñoïc kinh Tin Kính vaø Lôøi Nguyeän giaùo daân trong caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï, moïi ngöôøi ñöùng khi môû ñaàu vaø keát thuùc giôø kinh.