Giaùo Lyù Coâng Giaùo
Vaø Hieåm Hoïa Ma Tuùy HIV / AIDS
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Lôøi Noùi Ñaàu
UNAIDS laø chöông trình choáng HIV / AIDS cuûa Lieân Hieäp Quoác, coù nhieäm vuï lieân keát moïi nöôùc vaø moïi toå chöùc choáng laïi beänh dòch AIDS thaønh moät maët traän hoaøn caàu. OÂng Peter Piot, Giaùm ñoác ñieàu haønh choáng AIDS cuûa toå chöùc quoác teá naøy ñaõ ra moät thoâng baùo cho bieát söï nguy hieåm lôùn vaø möùc ñoä laây lan mau choáng cuûa ñaïi dòch kinh khuûng naøy:
Soá ngöôøi cheát vì AIDS trong 20 naêm (töø naêm 1981 ñeán thaùng 6 naêm 2001): 22 trieäu ngöôøi cheát.
36 trieäu ngöôøi ñang bò nhieãm HIV.
Khoaûng 56 trieäu ngöôøi trong ñoù coù 10,4 trieäu treû em (90% treû naøy ôû Chaâu Phi ñang nhieãm HIV. Nöôùc Botswana, Phi chaâu, 300.000 nhieãm HIV trong toång soá 1,5 trieäu daân.
Naêm 1990, ôû thaønh phoá Saøi-Goøn ca nhieãm HIV ñaàu tieân ôû nöôùc ta ñöôïc phaùt hieän. Baây giôø nöôùc ta coù khoaûng 32.000 ngöôøi nhieãm HIV / AIDS trong 61 thaønh phoá vaø tænh thaønh, vaø tôùi naêm 2005 soá ngöôøi nhieãm HIV / AIDS seõ taêng leân... 300.000 ngöôøi. Ai seõ ôû trong soá ñaùng sôï ñoù?
Chöa coù thuoác naøo chöõa ñöôïc beänh AIDS caû. Caùc loaïi thuoác chöõa beänh AIDS hieän nay chæ lo giöõ cho ngöôøi nhieãm HIV moät thôøi gian laâu tröôùc khi chuyeån qua giai ñoaïn AIDS. Caùc loaïi thuoác naøy laïi quaù ñaét (12.000 USD moät naêm) so vôùi tuùi tieàn cuûa gia ñình ngöôøi nhieãm HIV / AIDS trong caùc nöôùc ngheøo, trong caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Do ñoù, phaûi caûnh giaùc vaø ñeà phoøng.
Phaûi loaïi tröø nhöõng con ñöôøng daãn tôùi nhieãm HIV: ma tuùy vaø chích ma tuùy, ñoàng tính luyeán aùi, tieät truøng duïng cuï y teá khoâng ñuùng phöông phaùp v.v... Cha meï phaûi ñeå yù con caùi, traùnh cho chuùng khoâng bò loâi keùo vaøo con ñöôøng ma tuùy, traùc taùng...
Muïc 1: Beänh Dòch HIV / AIDS
1. Caùc Thuaät Ngöõ:
a. SIDA vieát taét töø thuaät ngöõ trong tieáng Phaùp: Syndrome immuno - deùficiaire acquis.
Syndrome (S) tieáng Hy-laïp laø Sundromeâ, chæ toaøn boä nhöõng trieäu chöùng laø ñaëc tính cuûa moät caên beänh.
Immuno (I) laø mieãn nhieãm, mieãn dòch.
Deùficiaire (D) laø thieáu, giaûm thieåu.
Acquis (A) nhieãm phaûi, maéc phaûi.
Vaäy, SIDA laø hoäi chöùng suy giaûm tính mieãn nhieãm, mieãn dòch.
AIDS vieát taét töø thuaät ngöõ trong tieáng Anh: Acquired Immune Deficiency Syndrome.
A (acquired) : nhieãm phaûi, maéc phaûi.
I (Immune) : mieãn nhieãm, mieãn dòch.
D (Deficiency) : thieáu, giaûm thieåu.
S (Syndrome) : hoäi chöùng.
b. HIV vieát taét töø thuaät ngöõ: Human immunodeficiency Virus
H (Human) : ngöôøi
I (Immunodeficiency) : giaûm thieåu ( tính mieãn nhieãm, mieãn dòch )
V (Virus) : sieâu vi khuaån
Sieâu vi khuaån HIV laø loaïi laøm giaûm thieåu tính mieãn dòch, mieãn nhieãm con ngöôøi.
c. Phaùt hieän HIV / AIDS
Naêm 1959, taïi Coäng hoøa Congo, ngöôøi ta phaùt hieän ñöôïc chöùng beänh AIDS ñaàu tieân, nhöng thôøi ñoù chöa ai bieát ñöôïc beänh ñoù do sieâu vi khuaån HIV.
Naêm 1981, giaùo sö Micheal Gottlieb phaùt hieän moät chöùng beänh laï nôi ngöôøi ñoàng tính luyeán aùi (homo-sexuality, homosexualiteù: ñoàng giôùi giao hôïp) taïi tieåu bang California. Vì “chæ” thaáy beänh naøy xuaát hieän nôi ngöôøi ñoàng tính luyeán aùi, neân ngaøy aáy, ngöôøi ta goïi laø beänh ung thö cuûa nhöõng ngöôøi ñoàng tính luyeán aùi (gay cancer).
Naêm 1982, ngoaøi nhöõng ngöôøi ñoàng tính luyeán aùi maéc beänh treân, coøn coù nhöõng ngöôøi ghieàn ma tuùy, nhöõng ngöôøi maéc beänh huyeát höõu phaûi truyeàn maùu nhieàu cuõng maéc chöùng beänh ñoù.
Ngaøy 20 thaùng 5 naêm 1983, treân tôø baùo Science, giaùo sö Luc Montagnier thuoäc vieän Pasteur Phaùp cuøng vôùi maáy ñoàng nghieäp coâng boá phaân laäp ñöôïc sieâu vi khuaån LAV (Lymphadenopathy associated virus) treân moät ngöôøi bò beänh noåi haïch baïch huyeát, nghóa laø sieâu vi khuaån gaây beänh u baïch huyeát. Noù thuoäc loaïi phieân ngöôïc (retrovirus) nghóa laø töø ARN (acide ribonucleùique) tôùi AND (acide deùsoxyribonucleùique) nhôø moät yeáu toá cheùp ngöôïc (reverse transriptase).
Ngaøy 4 thaùng 5 naêm 1984 treân taïp chí Science, giaùo sö Robert Gallo thuoäc vieän ung thö quoác gia Myõ coâng boá ñaõ phaân laäp ñöôïc moät loaïi sieâu vi khuaån gieát cheát teá baøo baïch caàu T, vaø oâng goïi laø HTLV-III (Human T lymphotropic Virus III).
Thaùng 11 naêm 1983, taïi New York, hôn 160 nhaø nghieân cöùu thuoäc hai möôi quoác gia hoïp vôùi nhau ñeå nhaän dieän vaø ñoái phoù vôùi caên beänh treân. Hoï cho raèng nguyeân nhaân cuûa beänh treân laø do nhieãm loaïi sieâu vi khuaån laøm suy giaûm heä mieãn dòch.
Hoäi nghò quoác teá laàn thöù 1 ñöôïc trieäu taäp taïi Atlanta thaùng 6 naêm 1985, goàm 2200 chuyeân vieân y hoïc, khoa hoïc, truyeàn thoâng ñaïi chuùng vaø ñöa ra keát luaän:
- Taùc nhaân gaây ra beänh AIDS laø moät loaïi sieâu vi khuaån loaïi retrovirus vaø coøn coù moät ñoàng taùc nhaân khaùc nöõa maø chöa ai hieåu roõ.
- Sieâu vi khuaån naøy coù nhieàu chuûng loaïi. Khaû naêng tìm ra moät Vaccin choáng beänh naøy raát khoù vì khaû naêng ñoät bieán cuûa HIV.
- 70% ngöôøi ñaøn oâng bò nhieãm HIV trong voøng töø 3 ñeán 5 naêm tröôùc ñoù, chæ coù 3% bò beänh AIDS maø thoâi.
Hoäi nghò quoác teá laàn thöù 2 nhoùm taïi Paris thaùng 6 naêm 1986 qui tuï 2800 nhaø khoa hoïc: taán coâng chính phaïm HIV-I vaø toøng phaïm laø HIV-2, vaø duøng caùc khaùng sinh choáng caùc beänh nhieãm truøng khaùc.
Hoäi nghò quoác teá laàn 3 hoïp vaøo thaùng 6 naêm 1987 taïi Washington quy tuï hôn naêm ngaøn khoa hoïc gia vaø hôn moät ngaøn phoùng vieân, baùo chí, truyeàn thanh.
Caùc nhaø khoa hoïc nhìn nhaän HIV laø thuû phaïm cöïc nguy hieåm gaây ra beänh AIDS. HIV ít nhaát cuõng coù hai típ khaùc nhau: HIV-I vaø HIV-2 theo tæ leä thay ñoåi nhau: 35% ñeán 60%. HIV-2 raát gaàn vôùi SIV gaây beänh cho khæ.
Tuy nhieân, theo giaùo sö Peter Duesberg, ngöôøi ta khoâng theå giaûi thích noãi 4621 tröôøng hôïp maéc beänh AIDS khoâng coù HIV vaø ngöôøi Myõ ñaõ goïi chuùng laø ICL (Idopathie CD4 lymphocytopenia: beänh töï phaùt baïch caàu CD4). OÂng tin coù “moät caùi gì khaùc” hôn HIV ñaõ gaây ra beänh AIDS. Nhö vaäy, beân caïnh virus HIV gaây ra beänh AIDS coøn coù moät thöù taùc nhaân khaùc gaây ra beänh AIDS.
2. Heä Mieãn Nhieãm, Mieãn Dòch:
Cô theå con ngöôøi ñöôïc baûo veä choáng laïi vi khuaån, sieâu vi khuaån, naám xaâm nhaäp cô theå gaây ra beänh taät. Ñoaøn quaân baûo veä goàm haøng tæ teá baøo baïch huyeát caàu (7.000 baïch huyeát caàu trong 1mm3 maùu) thaønh nhöõng sö ñoaøn chuyeân nghieäp (ñaïi thöïc baøo, teá baøo baïch huyeát caàu T, teá baøo baïch huyeát caàu B v.v...).
Khi vi khuaån, sieâu vi khuaån loït vaøo cô theå con ngöôøi, ñaïi thöïc baøo laø anh lính ñi tuaàn tra trong cô theå phaùt hieän keû thuø vaø xoâng tôùi ngoaïm keû thuø vaø tieâu dieät noù vaø ñeå laïi moät maûnh cuûa keû thuø laø daáu veát rieâng (goïi laø khaùng nguyeân: antigeøne ñeå teá baøo baïch caàu T (lymphocyte T) nhaän ra khaùng nguyeân ñoù.
Neáu söï chieán ñaáu ñaàu tieân bò thaát baïi, thí duï: bò söôùt da chaûy maùu maø khoâng ñöôïc saên soùc, gioït dòch ræ ra, veát thöông böng muõ. Gioït ræ ñoù laø baïch huyeát (lymphe, lymphatique) chöùa nhöõng teá baøo baïch caàu ñaëc bieät. Muû chöùa nhieàu xaùc cheát cuûa ñaïi thöïc baøo, baïch caàu. Vi khuaån, sieâu vi khuaån thaéng seõ ñi saâu vaøo cô theå. Baïch huyeát seõ thu huùt keû ñòch vaøo haïch baïch huyeát gaàn ñoù, coâ laäp chuùng ñeå ñaïi thöïc baøo tieâu dieät chuùng.
Bình thöôøng soá baïch caàu trong maùu ôû moät möùc bình oån (7.000 baïch caàu trong 1mm3 maùu), baây giôø cô theå bò xaâm laêng, caàn phaûi saûn xuaát nhanh soá löôïng baïch caàu taïi caùc haïch baïch caàu (ñaïi thöïc baøo, baïch caàu T, baïch caàu B v.v...) vaø ñöôïc chuyeân moân hoùa. Baïch caàu B seõ saûn xuaát ra khaùng theå (anticorps) ñeå khaùng theå baùm laáy keû thuø khoâng cho noù xaâm nhaäp vaøo teá baøo khaùc vaø thuùc ñaåy hoùa chaát tieâu dieät chuùng, tieâu dieät caû teá baøo bò nhieãm.
Khaùm phaù cuûa Niels. N. Jerne cho bieát khaùng nguyeân naøo thì coù khaùng theå naáy. Thí duï: vi truøng lao (khaùng nguyeân lao) ñoät nhaäp cô theå thì trong heä thoáng mieãn dòch seõ coù moät choïn löïa chuyeân bieät (moät doøng baïch caàu B rieâng) saûn xuaát ra khaùng theå ñaëc hieäu ñeå choáng laïi vi truøng lao.
Thoâng thöôøng, loaïi vi khuaån, sieâu vi khuaån xaâm nhaäp vaø khu truù ôû moät cô quan, moät moâ naøo ñoù trong cô theå con ngöôøi. Thí duï: Sieâu vi B khu truù ôû gan vaø tìm caùch xaâm nhaäp caùc teá baøo gan. Vi truøng lao xaâm nhaäp caùc teá baøo phoåi v.v... Thí duï: Beänh baïch caàu (beänh maùu traéng) huûy hoaïi teá baøo baïch caàu, laø moät loaïi ung thö. Coøn HIV thì sao?
Sieâu vi khuaån HIV, ôû ngoaøi cô theå seõ bò cheát trong moâi tröôøng khoâ sau saùu giôø, vaø trong moâi tröôøng aåm öôùt sau hai hoaëc ba ngaøy, coøn khi HIV ñaõ xaâm nhaäp vaøo ngöôøi, HIV xaâm nhaäp vaøo baïch caàu T4 (lymphoâ T4) cho ñeán khi chuùng ñuû söùc gieát cheát teá baøo “nuoâi” chuùng thì teá baøo ñoù môùi bieát. Vì theá, lymphoâ T4 khoâng kòp baùo ñoäng cho heä mieãn dòch cuûa cô theå ñeå vöøa huy ñoäng vöøa saûn xuaát ra teá baøo baïch caàu ñoái phoù vôùi keû thuø. Chaäm raõi vaø chaéc chaén, HIV phaù huûy lympho T4, phaù huûy heä mieãn dòch cuûa con ngöôøi khieán con ngöôøi maát khaû naêng töï veä tröôùc söï xaâm nhaäp baát cöù maàm beänh naøo.
Thaät ra, sau 5, 6 thaùng bò nhieãm HIV ngöôøi ta laøm test ñaõ phaùt hieän ñöôïc nôi beänh nhaân coù khaùng theå ñaëc hieäu do cô theå taïo ra ñeå taán coâng HIV, töùc laø cô theå ñaõ nhaän ra sieâu vi khuaån naøy xaâm nhaäp vaø heä mieãn nhieãm ñaõ bieát choáng laïi chuùng. Tuy nhieân khaùng theå naøy do cô theå saûn xuaát ra cuõng chæ ñeå caàm cöï vaø böôùc thuït luøi daàn daàn theo thôøi gian. Hieän giôø, chöa coù thuoác ñaëc hieäu choáng laïi HIV, thuoác chæ coù theå giuùp cô theå caàm cöï ñeán moät möùc naøo ñoù tuøy cô theå, coù theå 5 naêm, 10 naêm, luùc ñoù heä mieãn dòch suy giaûm ñeán noãi khoâng coøn khaû naêng choáng laïi vi khuaån, sieâu vi khuaån, vi naám maø bình thöôøng cô theå choáng laïi ñöôïc, keû xaâm laêng seõ gieát cheát beänh nhaân.
3. Nhieãm HIV:
Sieâu vi khuaån HIV laây truyeàn chuû yeáu qua ñöôøng maùu vaø ñöôøng tình duïc.
- Truyeàn maùu: neáu maùu hoaëc huyeát töông cuûa maùu nhieãm HIV truyeàn cho ai thì chaéc chaén ngöôøi ñoù bò nhieãm HIV. Nhöng vì thôøi gian nhieãm HIV cho ñeán luùc xuaát hieän khaùng theå trong cô theå coù theå maát 4 hoaëc 5 hoaëc 6 thaùng (laø thôøi gian uû beänh aâm tính maëc daàu ñaõ nhieãm HIV), neân ngöôøi ñaõ nhieãm HIV seõ voâ tình truyeàn HIV cho ngöôøi laønh.
- Qua ñöôøng duïc tình: ngöôøi nam nhieãm HIV truyeàn beänh deã daøng cho ngöôøi nöõ hôn ngöôøi nöõ nhieãm HIV truyeàn cho ngöôøi nam (qua ñöôøng maùu, qua söï thaåm thaáu cuûa maøng).
- Ñoàng tính luyeán aùi: ngöôøi nhieãm HIV raát deã daøng truyeàn beänh cho ngöôøi laønh.
- Thai nhi: ngöôøi meï nhieãm HIV seõ truyeàn cho con qua cuoáng nhau theo tyû leä 50% (cöù hai ñöùa thì moät ñöùa nhieãm HIV). Meï nhieãm HIV cho con buù, con seõ bò laây nhieãm qua vieäc buù söõa meï.
- Hôùt toùc: duïng cuï hôùt toùc (keùo, dao, löôïc) neáu dính maùu cuûa ngöôøi nhieãm HIV seõ truyeàn beänh cho ngöôøi laønh khi thôï hôùt toùc laøm söôùt da ngöôøi laønh.
- Chöõa raêng: duïng cuï chöõa raêng dính maùu ngöôøi nhieãm HIV seõ truyeàn beänh cho ngöôøi laønh raát deã daøng qua ñöôøng maùu.
- Duïng cuï y teá (kim tieâm, chích, dao, keùo v.v...) dính maùu ngöôøi nhieãm HIV seõ deã daøng truyeàn beänh cho ngöôøi laønh.
- Kim chaâm cöùu, kim chích leå v.v... trong y hoïc coå truyeàn neáu dính maùu ngöôøi nhieãm HIV seõ deã daøng truyeàn beänh cho ngöôøi laønh.
Vì theá, caùc y cuï (Taây y, Ñoâng y) phaûi ñöôïc tieät truøng ñuùng phöông phaùp:
- Haáp aåm (coù hôi nöôùc) phaûi ôû nhieät ñoä 50 ñoä Celsius trôû leân trong voøng 30 phuùt.
- Haáp khoâ: ôû nhieät ñoä 180 ñoä C trong voøng 20 phuùt. Thöôøng ngöôøi ta ñeå y cuï trong noài nöôùc soâi 30 phuùt.
- Coàn 50% trôû leân coù khaû naêng gieát ñöôïc HIV.
- Nöôùc Javel pha loaõng 1/10 gieát ñöôïc HIV.
Neân nhôù: tia gamma, tia ngoaïi töû khoâng gieát ñöôïc HIV.
Vì theá phaûi luoân ñeà phoøng:
- Khoâng duøng moät kim tieâm (chích) cho nhieàu ngöôøi maø chöa tieät truøng hoaëc tieät truøng khoâng ñuùng phöông phaùp. Nhöõng ngöôøi chích heùroine chung moät oáng chích, seõ nhieãm HIV neáu trong ñoù coù moät ngöôøi nhieãm HIV. Thôøi nay, ngöôøi ta söû duïng oáng chích moät laàn ñeå traùnh laây nhieãm (chích xong thì huûy ñi, ngöôøi löôïm raùc caàn löu taâm ñeå traùnh kim vöùt trong soït raùc ñaâm vaøo da thòt mình, gaây laây nhieãm).
- Kim chaâm cöùu, chích leå khoâng neân duøng chung vaø phaûi tieät truøng ñuùng caùch sau khi söû duïng.
- Chöõa raêng: duïng cuï nha khoa dính maùu ngöôøi nhieãm HIV khoâng ñöôïc tieät truøng ñuùng ñeå dieät tröø heát HIV seõ truyeàn HIV qua ñöôøng maùu nöôùu raêng, chaân raêng cho ngöôøi laønh chöõa raêng.
- Hôùt toùc: dao, keùo, löôïc coù theå dính maùu ngöôøi khaùch neân phaûi tieät truøng ñuùng caùch. Khoâng theå duøng thuoác tím hoaëc boâng thaám coàn xoa qua treân duïng cuï hôùt toùc laø baûo ñaûm.
- Veát maùu nhieãm HIV dính treân thaønh xe... veát thöông cuûa ngöôøi laønh chaïm laáy trôû thaønh caùch tieáp xuùc laây nhieãm HIV, vì theá, caàn xöû lyù caån thaän caùc veát thöông traày da, söôùt da trong theå duïc, theå thao v.v...
- Ngöôøi nhieãm HIV caén ngöôøi laønh, ngöôøi laønh khoù bò laây nhieãm vì trong nöôùc mieáng coù raát ít HIV, nhöng cuõng phaûi ñeà phoøng “côn boác” cuûa ngöôøi nghieän ma tuùy ñaõ nhieãm HIV v.v...
Coøn baét tay, noùi chuyeän, aên côm vôùi ngöôøi nhieãm HIV, ngöôøi laønh khoâng sôï bò laây nhieãm.
Giaùo sö Jean Claude Chermann ñaõ tìm thaáy veát (trace) sieâu vi khuaån HIV trong 50 loaïi coân truøng ôû Chaâu Phi vaø oâng ñaõ noùi raèng gaàn nhö chaéc chaén caùc coân truøng naøy khoâng truyeàn HIV.
4. Beänh AIDS:
Sieâu vi khuaån HIV xaâm nhaäp cô theå con ngöôøi vaøo trong caùc teá baøo baïch huyeát caàu T4 (Lympho T4) hay CD4 (ICL: Idiophathie CD4 lymphocytopenia laø beänh töï phaùt baïch caàu), phaù huûy baïch caàu T4, ñöa cô theå con ngöôøi ñeán tình traïng laøm suy giaûm heä mieãn dòch traàm troïng. Luùc ñoù, cô theå khoâng coøn ñuû söùc ñeå choáng laïi caùc thöù beänh taät maø taùc nhaân laø nhöõng vi khuaån, sieâu vi khuaån vi naám hoaëc kyù sinh truøng gaây ra ñöa beänh nhaân tôùi töû vong trong khi cô theå ngöôøi bình thöôøng choáng laïi ñöôïc.
Nhö vaäy, khoâng phaûi sieâu vi khuaån HIV xaâm nhaäp cô theå con ngöôøi seõ gaây beänh AIDS ngay. Bao laâu cô theå con ngöôøi coøn khoûe, heä mieãn dòch chöa bò suy giaûm quaù möùc, HIV chöa ñöa con ngöôøi qua giai ñoaïn beänh AIDS.
Treû nhieãm HIV trong buïng meï, vì heä mieãn dòch cuûa treû chöa hoaøn haûo, treû chæ soáng ñöôïc hai naêm vì beänh AIDS. Ngöôøi lôùn coù nhieãm HIV 5 naêm, 10 naêm môùi bò AIDS. Cuõng khoâng phaûi taát caû nhieãm HIV ñeàu sang giai ñoaïn AIDS. Coù theå 50% ngöôøi nhieãm HIV sang giai ñoaïn AIDS trong voøng möôøi naêm. Vaø coù theå ngöôøi nhieãm HIV cheát vì moät nguyeân nhaân khaùc maëc daàu ñaõ nhieãm HIV laâu naêm. Tuy nhieân, laâu hay mau, cuoái cuøng seõ cheát vì beänh AIDS.
Caàn phaân bieät:
a. Ngöôøi nhieãm HIV nhöng chöa coù trieäu chöùng AIDS
Ñaây laø loaïi ngöôøi nhôø thöû nghieäm huyeát thanh, nhaø chuyeân moân nhaän ra hoï coù huyeát thanh döông tính töùc laø coù khaùng theå choáng laïi HIV, nghóa laø hoï ñaõ bò nhieãm HIV. HIV ñaõ coù trong maùu, trong tinh dòch hay dòch tieát cuûa aâm ñaïo, trong nöôùc mieáng, trong söõa cuûa hoï vaø coù theå laây truyeàn HIV baèng ñöôøng maùu, ñöôøng tình duïc cho ngöôøi khaùc.
b. Beänh AIDS khoâng ñieån hình
Ñaây laø hoäi chöùng ARC (AIDS related complex), moät thöù beänh nheï goàm nhöõng trieäu chöùng khoâng ñaëc thuø: soát laâu ngaøy, töøng côn hoï khoâng lieân tuïc, ñoå moà hoâi ban ñeâm, keùm aên, meät nhoïc, suït caân nhieàu, tieâu chaûy keùo daøi, ngöùa, phaùt ban, noåi haïch nhieàu nhaát ôû vuøng coå, keùo daøi.
Coù theå bò naám Candida albicans gaây beänh ôû xoang mieäng, vuøng haàu, thanh quaûn, nieâm maïc, thöôøng gaëp nhaát beänh ñeïn muguet: (beänh ñeïn löôõi). Sieâu vi khuaån Herpes simplex gaây loeùt ôû da, nieâm maïc. Coù khi bò sarcom Kaposi (ung thö da) döôùi daïng ñoám, maûng, hoøn, saàn maøu hoàng hay ñoû tím.
c. Beänh AIDS ñieån hình
Do suy giaûm heä mieãn dòch traàm troïng taïo ñieàu kieän heát söùc thuaän lôïi cho nhieàu thöù beänh nhieãm truøng phaù hoaïi cô theå (goïi laø caùc beänh nhieãm truøng cô hoäi) trong khi ngöôøi laønh coù theå choáng laïi ñöôïc.
- Nhieãm vi khuaån:
+ Mycobacterium avium intracellulare gaây ra vieâm phoåi, vieâm gan, tieâu chaûy, laøm toån thöông heä taïo huyeát.
+ Mycobacterium tubercolosis gaây ra beänh lao phoåi, vieâm phoåi v.v...
+ Legionnella pneumoniae gaây vieâm phoåi.
+ Salmonella typhirmurium gaây nhieãm truøng huyeát.
+ Salmonella dublin gaây nhieãm truøng huyeát.
+ Hemophilus influenzae gaây nhieãm ñöôøng hoâ haáp.
- Nhieãm sieâu vi khuaån:
+ Cytomegavirus (CMV) gaây vieâm phoåi, vieâm ruoät, coù khi laøm thuûng ruoät, gaây beänh ôû naõo, maét, gan, tuyeán thöôïng thaän, maùu. Ngöôøi ñoàng tính luyeán aùi, daàu khoâng maéc beänh AIDS, thöôøng mang CMV maø khoâng hieåu beänh lyù. Hieän giôø chöa coù thuoác ñaëc hieäu trò sieâu vi khuaån CMV.
+ Herpes simplex gaây loeùt treân da vaø nieâm maïc.
+ Herpes zoster gaây beänh zona (giôøi leo).
- Nhieãm kyù sinh truøng:
+ Pneumocystis carinii gaây vieâm phoåi, laø nguyeân nhaân töû vong phoå bieán nhaát. Thuoác Bactrim ( trimethorim-sulfamethoxazol ) trò kyù sinh truøng naøy coù hieäu quaû nôi ngöôøi bình thöôøng.
+ Srytosporium spp gaây vieâm ruoät, tieâu chaûy naëng.
+ Toxoplasma gondii gaây vieâm naõo, vieâm voõng maïc.
+ Strongyloides stercoralis (giun löôn) gaây vieâm phoåi, vieâm heä thaàn kinh trung öông.
- Nhieãm vi naám:
+ Candida albicans gaây beänh ôû xoang mieäng, vuøng haàu, thanh quaûn.
+ Cryptococcus neoformans gaây vieâm naõo, maøng naõo.
+ Histoplasma capsulatum gaây nhieãm lan toûa.
+ Aspergillus gaây nhieãm phoåi, naõo, maøng naõo.
- Ung thö sarcom kaposi (ung thö da)
- Theå naõo thaàn kinh. ÔÛ ngöôøi thöôøng, sieâu vi khuaån tröïc tieáp taán coâng heä thaàn kinh gaây toån haïi naõo vaø tuûy soáng ñöa tôùi haäu quaû: giaûm trí nhôù, lieät töøng phaàn, roái loaïn taâm thaàn vaø vaän ñoäng. Trong beänh AIDS, haäu quaû traàm troïng khoâng traùnh khoûi.
- Tröôøng hôïp boäi nhieãm: ngöôøi ñaõ bò nhieãm HIV, coøn nhieãm theâm HIV nöõa (chích xì ke ma tuùy, maïi daâm) seõ bò mau choùng chuyeån qua giai ñoaïn AIDS vôùi möùc ñoä naêng hôn nhieàu.
5. Thuoác Trò Beänh AIDS:
Hieän nay, chöa coù moät loaïi thuoác ñaëc hieäu trò ñöôïc sieâu vi khuaån HIV. Thaùng 8 naêm 2001, taïi hoäi nghò ôû Philadelphia, vieãn töôïng moät loaïi vaccin trò ñöôïc HIV trong voøng hai naêm nöõa ñaõ ñöôïc caùc nhaø chuyeân moân chuù yù. Nhöng ñaáy chæ laø tia hy voïng. Hieän giôø, ngöôøi ta duøng caùc loaïi thuoác:
a. Interferon recombinant Alpha (IFR Alpha): coù taùc duïng öùc cheá khoái u trong ñieàu trò ung thö Kaposi laø chöùng beänh thöôøng gaëp trong beänh AIDS.
b. Tungsto-antimoniate de Sodium (HPA23): öùc cheá men (dieáu toá) sao cheùp ngöôïc (reverse transcriptase) khoâng cho HIV xaâm nhaäp vaøo Lympho T4.
c. Azidothymidine (AZT): öùc cheá men reverse transcriptase, laøm ngöng lan truyeàn HIV. Coù nhieàu tröôøng hôïp AZT cho beänh nhaân söùc khoûe toát hôn. Nhöng AZT coù nhöõng taùc duïng phuï: gaây ñoäc tính treân heä tuûy xöông trôï maùu, gaây chöùng thieáu maùu, roái loaïn ñoâng maùu, gaây nhöùc ñaàu, khoù chòu, buoàn noân... Baây giôø, coù thuoác ddC, 3TC coù hieäu quaû vaø ít ñoäc tính hôn AZT.
d. Loaïi thuoác öùc cheá men protease, ngaên chaën HIV sao nhaân baûn ra nhieàu HIV khaùc: Indinavir, Saquinavir, Ritronavir...
e. Lieäu phaùp cocktail: phoái hôïp ba loaïi thuoác goàm coù hai loaïi öùc cheá men sao cheùp ngöôïc (reverse transcriptase) vaø men protease. Thí duï: AZT vôùi 3TC vaø Indinavir. AÙp duïng phöông phaùp naøy, soá löôïng HIV trong maùu giaûm ñi raát nhieàu, beänh chaäm tieán trieån, nhöng khi ngöøng thuoác thì HIV xuaát hieän nhieàu trôû laïi trong maùu. Giaù thuoác ñaét, moãi ngaøy phaûi uoáng 30 vieân thuoác, moãi naêm phaûi toán maát 5.000 - 12.000 USD tieàn thuoác, vöôït quaù taàm tay cuûa nhöõng ngöôøi ngheøo trong caùc nöôùc ñang phaùt trieån, nhaát laø trong caùc nöôùc ngheøo. Ngöôøi ta ñang thöông löôïng vôùi caùc döôïc phoøng ñieàu cheá caùc thuoác noùi treân cho pheùp baøo cheá thuoác nôi caùc nöôùc ngheøo vôùi giaù thaät reû.
Muïc 2: Ma Tuùy
Ma laø caây gai; laø thoùi quen khoâng theå chöøa ñöôïc. Tuùy laø say. Caùc loaïi ma tuùy thöôøng thaáy nhö:
1. Caàn Sa:
Caây caàn sa tieáng Anh goïi laø cannabis, tieáng Phaùp goïi laø chanvre indien, coøn coù nhöõng teân ñòa phöông nhö marijuana, ganjale v.v... laø nhöïa cuûa loaïi hoa cannabis hay loaïi gai. Caây caàn sa thöôøng ñöôïc troàng ñeå laáy sôïi, nhöng neáu troàng ôû khí haäu nhieät ñôùi (naéng nhieàu) nhö ôû mieàn AÁn-ñoä, Meã-taây-cô v.v... caây caàn sa seõ cho nhöïa. Töø nhöïa naøy ngöôøi ta taïo ra moät thöù cheá phaåm ñeå huùt.
Chaát caàn sa gaây ra tình traïng höng phaán nôi ngöôøi huùt, giaûi toûa söï öùc cheá cuûa thaàn kinh, con ngöôøi trôû thaønh côûi môû vôùi ngöôøi khaùc, cöû chæ lanh lôïi, nhìn maøu saéc thaáy töôi saùng khaùc thöôøng, moïi aâm thanh nghe du döông, töï tin, saûng khoaùi, aên noùi löu loaùt. Nhöng ñi theo tình traïng saûng khoaùi ñoù laø giaûm trí phaùn ñoaùn, yù chí luïn baïi, tình traïng queân soùt, ñang noùi töï nhieân queân, khoâng nhôù laø noùi gì, thuï ñoäng, löôøi bieáng. Côn say caàn sa keùo daøi töø hai giôø ñeán möôøi giôø, maát khaû naêng ñònh höôùng neân raát nguy hieåm khi say caàn sa maø laùi xe.
Ngöôøi huùt caàn sa seõ trôû thaønh ngöôøi ghieàn caàn sa, bò caàn sa ñieàu khieån, hoï trôû thaønh moät ngöôøi nghieän ngaäp, löôøi bieáng, baïc nhöôïc.
2. Cocain (Cocaine):
Ñaây laø hoùa chaát töø laù caây coca, laø chaát boät traéng hoøa tan trong nöôùc. Y hoïc duøng laøm thuoác teâ. Daân ghieàn hoøa boät cocain trong nöôùc ñeå uoáng hoaëc ñeå chích vaøo tónh maïch. Noù gaây caûm giaùc saûng khoaùi vì noù laø moät chaát kích thích thaàn kinh: tim ñaäp nhanh, vaän ñoäng cô theå deã daøng, saûng khoaùi. Duøng laâu vaø duøng nhieàu con ngöôøi rôi vaøo nghieän ngaäp cocain, cô theå suy yeáu, yù chí luïn baïi, soáng coâ ñoäc vì khoâng muoán tieáp xuùc vôùi ai, xuaát hieän nhöõng aûo giaùc vaø meâ saûng, deã rôi vaøo tình caûm roái loaïn vaø hung döõ.
3. AÙ Phieän (Thuoác Phieän):
Ñaây laø nhöïa cuûa traùi caây thuoác phieän (pavot, poppy) ngöôøi ta cheá ra thaønh moät chaát ñen ñeå huùt. Thuoác phieän gaây saûng khoaùi, queân ñi nhöõng ñau khoå khi say vaø sinh ra nghieän ngaäp. Ngöôøi nghieän thuoác phieän, cô theå bò suy taøn daàn, löôøi bieáng.
Khoa döôïc cheá töø thuoác phieän ra caùc loaïi thuoác laøm giaûm ñau, trò tieâu chaûy döôùi daïng xi-roâ, elixir, laudanum vaø chieát suaát ra hoaït chaát mang tính alcalloid nhö cheá phaåm morphine duøng ñeå giaûm ñau. Duøng morphine ñeå giaûm ñau laâu ngaøy, beänh nhaân seõ bò ghieàn morphine.
Töø morphine, ngöôøi ta baøo cheá ra baïch phieán (heùroine). Heùroine ngoaøi y leänh cuûa thaày thuoác ra, noù laø moät thöù ñoäc döôïc gaây nghieän ngaäp naëng cho keû huùt hoaëc chích noù. Cô theå con ngöôøi bò suy suïp daàn daàn theo lieàu löôïng duøng moãi ngaøy moät taêng theâm.
Ban ñaàu, moät cöû huùt, chích daàn daàn taêng leân saùu cöû v.v..., thaân theå ñieâu taøn, con ngöôøi trôû neân thaát theåu, ma quaùi vaø hung döõ. Côn ghieàn ñeán, côn ñoùi thuoác ñoøi hoûi, ngöôøi ghieàn tìm bao nhieâu caùch mieãn laø coù tieàn ñeå mua thuoác (troäm caép, cöôùp, hung döõ vôùi ngöôøi thaân, vôùi cha meï...)
Cai nghieän heùroine khoâng phaûi laø deã daøng vì yù chí con ngöôøi bò taøn luõi khoâng theå choáng laïi nhöõng côn vaät vaõ, khoå cöïc cuûa côn ñoùi thuoác (vaõ moà hoâi, co giaät, caûm thaáy nhö ngaøn muõi kim ñaâm vaøo thòt, nhö trieäu con gioøi boø luùc nhuùc trong thòt).
Nhöõng ngöôøi cai nghieän ñöôïc saùu thaùng, moät naêm, bieát nguy hieåm cuûa heùroine ñaõ laøm khoå mình, gia ñình mình heát söùc, nhöng veà nhaø laïi taùi nghieän vì yù chí bò suy suïp.
Tai haïi lôùn nhaát laø töø heùroine ñeán HIV / AIDS: bao nhieâu ngöôøi nghieän duøng moät oáng tieâm (chích), chæ caàn moät ngöôøi nhieãm HIV chích chung seõ laøm laây nhieãm qua ñöôøng maùu cho keû khaùc moät caùch deã daøng.
Tuoåi thoï cuûa ngöôøi nghieän heùroine chæ ñeám ñöôïc treân maáy ñaàu ngoùn tay, coù ngöôøi chích xong laên ñuøng ra cheát. Laøm sao maø khoâng cheát khi ñöa chaát ñoäc vôùi nhöõng taïp chaát (pha cheá theâm) vaøo mình.
Neáu ngöôøi nghieän heùroine nhieãm HIV thì raát mau sang giai ñoaïn AIDS vì cô theå ñaõ suy suïp, HIV nhaân baûn moãi ngaøy 10 tæ sieâu vi khuaån, chæ caàn vaøi tuaàn, con ngöôøi ñoù trôû thaønh “con vaät HIV”.
4. Caùc Chaát Kích Thích:
Xin toùm laïi nhö sau:
a. Nhöõng chaát öùc cheá thaàn kinh:
Thuoác phieän vaø nhöõng chaát chieát xuaát töø thuoác phieän; caùc loaïi thuoác nguû thuoäc barbituric nhö Gardenal, Cortidasmyl, Phenobacbitan (cuûa Vieät Nam); thuoác an thaàn, thöôøng duøng nhaát laø meùprobamate, coù caùc teân: Andaxin (Hungary), Anthraxin (Nhaät), Cyrpon (Ñöùc), Deprol (Myõ), Equanil (Myõ) Equasic (Myõ), Lenactos (Phaùp), Pertanquil (YÙ). Döôïc phaåm Diazeùpam daãn xuaát töø Benzodiazeùpine, coù nhieàu teân bieät döôïc khaùc: Valium, Seùduceøne, thuoäc baûng A (töùc laø thuoác ñoäc) theo döôïc ñieån Phaùp, uoáng quaù lieàu seõ gaây saûng khoaùi, cheánh choaùng nhö say.
b. Nhöõng chaát thuoác kích thích thaàn kinh:
Cocain, Ampheùtamine. Ampheùtamine sulfate laø döôïc phaåm coù nhieàu teân bieät döôïc khaùc: Phetanin (Nga), Benzedrine (Myõ), Psychedrine (Ba Lan), Ortenal (Phaùp), Maxiton (Phaùp), Psychoton (Tieäp Khaéc), ghieàn tröôùc ñaây goïi Maùc hoaëc Xì coït. Doping vaän ñoäng vieân hay duøng.
Hoïc sinh, sinh vieân cuõng duøng Ampheùtamine (Maxiton, Pheâtamin) ñeå taêng söùc hoïc vì thuoác naøy kích thích thaàn kinh, taêng huyeát aùp, tim ñaäp nhanh, con ngöôøi nôû ra, ñoä ñöôøng huyeát taêng, oùc suy tö deã daøng, taêng saùng suoát, hoaït baùt, deã daøng côûi môû vôùi ngöôøi khaùc.
Tuy nhieân, laïm duïng thuoác naøy seõ ñöa tôùi nghieän. Daân nghieän chích thuoác naøy vaøo tónh maïch, taïo ra cho con ngöôøi moät caûm giaùc phi (pheâ): saûng khoaùi, bay boång.
Ampheùtamine ñöôïc baøo cheá ôû ñoä maïnh gaáp möôøi laàn, gaáp naêm chuïc laàn thaønh ñoäc döôïc coù teân laø MDM, MPPP, goïi laø thuoác “laéc”. Chuùng taïo neân côn höng phaán quaù ñoä, say söa quaù ñoä, quay cuoàng quaù ñoä, leäch veà thò giaùc, cô thòt ôû ñaàu vaø coå co thaét, khoâ mieáng, mieäng khoù chòu, con ngöôøi quay ñaàu, laéc lö trong ba, boán giôø.
c. Nhöõng chaát kích thích laøm roái loaïn hoaït ñoäng cuûa thaàn kinh.
Caàn sa (cannabis), chaát THC (Tetrahydrocanabinol), chieát xuaát töø caàn sa. Chaát LSD (acid lysergic) gaây aûo giaùc, chaát mescalin chieát xuaát töø loaïi xöông roàng peyote, Psilocybin chieát xuaát töø moät loaïi naám ñeàu gaây aûo giaùc.
d. Böõa aên ma tuùy toång hôïp
Tröôùc naêm 1975, daân nhaø giaøu ghieàn ma tuùy duøng moät böõa aên ma tuùy theo thöù töï nhö sau:
- Uoáng thuoác kích thích quaù lieàu (hoï seõ bò ngoä ñoäc)
- Huùt caàn sa, thuoác phieän (coù taùc duïng giaûi ñoäc löôïng thuoác kích thích quaù ñoä ñöông söï ñaõ uoáng vaøo).
- Uoáng thuoác nguû (Veùnoral, Gardeùnal, Binoctal, Immeùnoctal v.v...) coù taùc duïng keùo daøi aûo giaùc “phi” (pheâ) theâm moät thôøi gian nöõa.
Thaân theå hoï taøn taï vaø moãi ngaøy hoï taøn taï theâm vì khi hoï noác caû moät lieàu thuoác kích thích thöøa söùc gieát cheát maáy maïng ngöôøi, roài laïi ñi huùt, ñi hít moät thöù ñoäc döôïc khaùc ñeå taïo theá “ñoäc giaûi ñoäc”, tieáp ñeán laïi duøng thuoác nguû quaù ñoä?
Hieän nay, moät nhoùm thanh nieân meâ say ma tuùy söû duïng thuoác “laéc”. Uoáng xong möôøi maáy phuùt, hoï ñöùng laéc ñaàu, khoâng coøn bieát gì ngoaøi vieäc laéc roài uoáng nöôùc do taùc duïng cuûa thuoác, quay cuoàng, xoác aùo, veùn quaàn, töï boâi nhoï nhaân caùch cuûa mình!
Coù loaïi taân döôïc tieâm (chích) chöùa trong oáng tieâm, chæ caàn môû hoäp thuoác laáy oáng tieâm laø coù theå tieâm thuoác vaøo cô theå. Phaûi ñeà phoøng loaïi “mì aên lieàn” naøy vì coù loaïi thuoác gaây nghieän.
e. Röôïu (alcool eùthylique, ethyl alcohol)
Röôïu uoáng ít coù taùc duïng “khu phong hoaït huyeát” (giaûi gioù ñoäc, maùu löu thoâng nhanh vaø maïnh), kích thích söï tieát dòch vò ôû daï daøy, nöôùc boït do röôïu tröïc tieáp taùc duïng vaøo daï daøy laøm phoùng thích gastrin, uoáng moät ly nhoû coù dung löôïng 30ml thoâi, uoáng nhieàu, röôïu trôû thaønh moät chaát ñoäc phaù haïi cô theå.
Coù hai hieän töôïng sinh lyù ñoái vôùi röôïu:
- Cô theå haáp thuï coàn etylic:
Haáp thuï moät phaàn ôû vaùch daï daøy vaø phaàn lôùn ôû ruoät non vôùi moät toác ñoä trong voøng nöûa giôø so vôùi söï haáp thuï cuûa thöïc phaåm khaùc.
Moät ngöôøi coù troïng löôïng 60 kgrs, neáu uoáng 1/5 lít röôïu Whisky (200ml) coù noàng ñoä 50% coàn etylic hoaëc uoáng 1 xò ñeá coù noàng ñoä 40% (töùc 250ml) moät laàn thì trong voøng nöûa giôø, noàng ñoä coàn etylic ôû trong maùu laø 0,15%, seõ bò say naëng, coù theå ngaõ guïc maø khoâng bieát gì.
- Cô theå noã löïc thaûi röôïu ra ngoaøi:
Khoaûng 10% coàn etylic ñöôïc thaûi ra ngoaøi baèng ñöôøng tuyeán moà hoâi, phoåi (neân muøi röôïu bay ra) vaø ñöôøng thaän. Khoaûng 90% qua ñöôøng gan do hai phaûn öùng:
Coàn etylic - nhôø enzym dehydrogenaz -> acetaldehid
Acetaldehid - nhôø aldehid dehydrogenaz -> Acetat
Acetat ñöôïc ñöa trôû laïi trong maùu vaø cuoái cuøng seõ ñöôïc oxyùt hoùa thaønh dioxytcarbon vaø nöôùc.
Hai phaûn öùng treân caàn moät enzym phuï ADH (alcool nicotinamid-adenin-dinucleotid) vaø caàn thôøi gian ñeå taïo phaûn öùng neân neáu uoáng soá löôïng nhieàu hôn khaû naêng loïc cuûa gan, coàn etylic seõ ñöôïc tích luõy trong maùu.
Ñoái vôùi moät ngöôøi khoûe maïnh, chaát coàn ñöôïc ghi nhaän laø: 15ml coàn etylic trong maùu trong moät giôø khi uoáng moät laàn 30ml Whisky coù ñoä 50% hoaëc moät chai 33 coù dung löôïng 330ml.
Ñoä say söa theo dung löôïng uoáng vaø theo thôøi gian nhö sau: (Uoáng moät laàn hoaëc nhieàu laàn trong 4 giôø, 8 giôø löôïng röôïu 200ml Whisky 50% hoaëc 7 chai bia 330ml):
Noàng ñoä etylic khi ñang ñoùi
trong thôøi gian (giôø): 0 1 2 3 4 5 6 7 8
0,16 say khöôùt (khoâng coøn bieát gì)
0,14 say meàm (khoâng ñöùng ñöôïc)
0,12 say
0,10 ngaây ngaát
0,08 hoaït baùt
0,06 vui veû, heát lo
0,04 laâng laâng
0,02 laâng nheï
Vaäy, trong nöûa giôø uoáng 7 chai bia 33, noàng ñoä röôïu trong maùu laø 0,15, seõ bò say khöôùt. Trong hai giôø uoáng 7 chai 333, noàng ñoä röôïu trong maùu laø 0,14 cuõng say meàm. Trong 3 giôø, uoáng 7 chai bia 333, noàng ñoä coàn trong maùu laø 0,12 (say). Trong boán giôø, uoáng 7 chai bia 333, noàng ñoä coàn trong maùu laø 0,10 (ngaây ngaát say) v.v...
Tuy nhieân, cuõng coù nhöõng haïng ngöôøi uoáng coù coàn trong maùu 0,09 ñaõ say coù ngöôøi uoáng noàng ñoä 0,3 vaãn ñi laïi bình thöôøng. Neáu coù thöùc aên trong daï daøy, röôïu ñöôïc uoáng vaøo sau seõ ñöôïc haáp thuï chaäm hôn, neáu ñöôïc pha vôùi nöôùc coù gaz nhö soda, nöôùc ngoït ñoùng chai seõ ñöôïc haáp thuï nhanh, ngöôøi mau say hôn. ÔÛ noàng ñoä coàn 0,4 trong maùu thì haàu nhö ai cuõng say meàm. ÔÛ noàng ñoä coàn 0,5 - 1% trong maùu, caùc trung taâm thaàn kinh kieåm soaùt nhòp tim vaø nhòp thôû seõ bò teâ lieät khieán ngöôøi say röôïu deã daøng ñi ñeán töû vong.
Ngöôøi nghieän röôïu laâu naêm seõ ñöa ñeán tình traïng tích môõ trong gan daàn daàn bieán sang chöùng gan cöùng caûn trôû maùu ñen cuûa phaàn döôùi thöïc quaûn, bao töû, laù laùch vaø ruoät veà tim vaø cuoái cuøng coù theå tôùi beänh xô gan coå tröôùng. Röôïu coøn gaây thieáu nhoùm vitamin B, laøm haïi tôùi thaàn kinh trung öông: roái loaïn nhaän thöùc, keùm trí nhôù, söùc chuù yù keùm, suy giaûm yù chí, laøm haïi tôùi thaàn kinh ngoaïi bieân: vieâm ña thaàn kinh laøm roái loaïn caûm giaùc vaø vaän ñoäng, coù theå ñöa tôùi lieät töù chi, lieät toaøn thaân, laøm haïi tôùi haïch noäi tieát: gaây teo buoàng tröùng (maát kinh tröôùc tuoåi), lieät döông, taïo neân cô theå suy yeáu, söùc ñeà khaùng yeáu ñi khoâng coøn söùc choáng laïi nhieãm truøng lao v.v...
Neáu uoáng röôïu ñeá, röôïu khoâng loaïi boû caùc taïp chaát seõ nguy hieåm cho cô theå, goàm coù:
- Coàn Metylic raát ñoäc, uoáng moät chung nhoû (20ml) seõ bò ngoä ñoäc, vaø ngoä ñoäc moät caùch “khoâng ngôø”, vì coàn Metylic ñöôïc oxyùt hoùa raát chaäm neân hieän töôïng ngoä ñoäc (nhöùc ñaàu, oùi möûa, ñau buïng treân roán, hoân meâ) xaûy ra sau khi uoáng töø 8 giôø ñeán 36 giôø.
- Coàn Propyl, Butyl, Amyl laø loaïi chaát ñoäc.
- Chaát Aldehid laøm cho tuaàn hoaøn, tieâu hoùa maïnh, gaây choaùng vaùng, nhöùc ñaàu, huyeát aùp taêng. Röôïu ñeá chöùa coàn naøy luoân luoân vöôït quaù gaáp naêm laàn tieâu chuaån cho pheùp cuûa Nhaø Nöôùc trong röôïu ñeá.
- Chaát Furfural (Furfurol) laøm dung moâi cho nöôùc sôn, chaát nhöïa, gaây ñoäc haïi cho boä tuaàn hoaøn, heä thaàn kinh.
Ñoái vôùi gia ñình, ngöôøi cha nghieän röôïu khoâng coøn ñeå yù tôùi con caùi, tôùi gia ñình. OÂng ta chæ ñeå yù tôùi böõa röôïu cuûa mình, xem mình nhö coù quyeàn treân taát caû, khoâng nhaän ra sai traùi cuûa mình, baét ai cuõng phaûi tuaân phuïc mình. Röôïu cheø treân caûnh cöïc khoå cuûa caû gia ñình.
Röôïu say laøm maát nhaân phaåm, nhaân caùch. Khi vaøo baøn röôïu, thì coøn laø ngöôøi, ñeán khi say thì chæ laø “ngôïm” vaø cuoái cuøng laø “tôûm” (nöïc muøi röôïu, thoå ra v.v...).
Ñoái vôùi thanh nieân, tuï nhau laïi uoáng ñeá hoaëc uoáng bia ñeán luùc trí khoâng coøn saùng suoát nöõa, caûi nhau, ñaùnh nhau vaø ñöa tôùi aùn maïng. Qua röôïu, ngöôøi treû coù nhu caàu veà tình duïc maïnh hôn bình thöôøng, tôùi caùc coâ gaùi maïi daâm, laây nhieãm HIV luùc naøo khoâng bieát. Cuoái cuøng, gia ñình tan naùt vì choàng bò nhieãm HIV.
(Taïp chí tham khaûo: Khoa hoïc phoå thoâng, Khoa hoïc vaø ñôøi soáng, Tuoåi treû, Thanh nieân, Coâng an Tp. HCM, Kieán thöùc ngaøy nay, Theá giôùi môùi, Sciences et Avenir, Nature).
Muïc 3: Luaân Lyù
1. Ñoái Xöû Vôùi Ngöôøi Nhieãm HIV / AIDS:
Xaõ hoäi giuùp ñôõ nhöõng beänh nhaân naøy maëc daàu tröôùc ñoù hoï laø nhöõng keû “ñaùng gheùt” vì khoâng nghe lôøi cha meï, khoâng nghe cuoäc vaän ñoäng cuûa xaõ hoäi baøi tröø HIV / AIDS. Coøn ñoái vôùi ngöôøi bò nhieãm HIV caùch oan uoång (do dòch truyeàn, do chöõa raêng, do meï truyeàn cho con, do choàng truyeàn cho vôï v.v...) phaûi xem hoï laø naïn nhaân, ñoái xöû vôùi hoï nhö ngöôøi “laønh”.
Moät gia ñình coù hai meï con ôû moät giaùo xöù noï (xin daáu teân), con bò nhieãm HIV vaø chuyeån qua giai ñoaïn AIDS, baø meï saên soùc con, ñuùt chaùo, cho uoáng thuoác, vöïc con daäy ñi veä sinh, giaët quaàn aùo chaên muøng cho con. Ngöôøi con qua ñôøi. Baø ñi xeùt nghieäm HIV, maùu aâm tính nghóa laø baø khoâng laây nhieãm HIV. Vaäy khi tieáp xuùc, saên soùc ngöôøi bò AIDS nhö vaäy khoâng bò laây nhieãm HIV.
Tinh thaàn baùc aùi cuûa Chuùa Ki-toâ caøng ñoøi hoûi nhöõng ngöôøi laønh phaûi ñoái xöû raát toát ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñoù: Chuùa Ki-toâ noùi:
“Haõy ñeán! Hôõi nhöõng ngöôøi Cha Ta ñaõ chuùc phuùc, haõy laõnh laáy gia taøi Nöôùc Trôøi ñaõ doïn saün cho anh chò em töø taïo thieân laäp ñòa. Vì xöa Ta ñoùi anh chò em ñaõ cho Ta aên, Ta khaùt, anh chò em ñaõ cho Ta uoáng, Ta laø khaùch laï, anh chò em ñaõ tieáp röôùc Ta, Ta mình traàn, anh chò em ñaõ cho Ta maëc, Ta beänh taät, anh chò em ñaõ thaêm vieáng, Ta ôû tuø, anh chò em ñaõ ñeán vôùi Ta... Quaû thaät, Ta baûo anh chò em hay: nhöõng gì anh chò em ñaõ laøm cho moät ngöôøi trong caùc anh chò em heøn moïn nhaát cuûa Ta thì chính anh chò em ñaõ laøm cho Ta” (Mt 25, 34 - 40) vaø “Phuùc cho ai bieát thöông ngöôøi vì hoï seõ ñöôïc Thieân Chuùa thöông hoï” (Mt 5, 7).
Chuùa Ki-toâ khoâng noùi ñeán quaù khöù cuûa ngöôøi ngheøo, ngöôøi beänh taät, ngöôøi bò tuø, khoâng chæ trích ñôøi soáng quaù khöù cuûa hoï ñeå ñöa tôùi caûnh khoán khoå hieän taïi, maø Ngaøi ñeå yù tôùi thaân phaän hieän taïi baây giôø cuûa hoï ñeå thöông yeâu, saên soùc hoï. Chuùa coøn ñoàng hoùa nhöõng con ngöôøi khoán khoå ñoù laø chính Chuùa nghóa laø giuùp nhöõng con ngöôøi ñoù laø giuùp Chuùa. Baùc aùi cuûa Chuùa Ki-toâ ñoøi hoûi moät söï hy sinh cao thöôïng vaø ai thöïc haønh baùc aùi Chuùa Ki-toâ, seõ neân gioáng Chuùa vì Chuùa hy sinh chòu cheát cöùu ñoä ñoä moïi ngöôøi, ñeán löôït ta, ta cuõng phaûi hy sinh ñeå cöùu giuùp ngöôøi khaùc.
2. Hoân Nhaân Cuûa ngöôøi Nhieãm HIV / AIDS:
Ngoaøi nhöõng ngaên trôû tieâu hoân theo luaät töï nhieân vaø Giaùo luaät ñeå baûo veä söï thaùnh thieän vaø muïc ñích cuûa hoân nhaân, Giaùo luaät khoâng caám ngöôøi bò moät thöù beänh naøo ñoù khoâng ñöôïc keát hoân töùc laø Giaùo Hoäi toân troïng quyeàn keát hoân, khoâng phaân bieät ñoái xöû trong vieäc keát hoân.
Cuï theå ngöôøi bò nhieãm HIV / AIDS coù quyeàn keát hoân. Tuy nhieân, vì beänh HIV / AIDS laø moät beänh dòch chöa coù thuoác naøo trò ñöôïc vaø nguy cô bò nhieãm beänh naøy trong hoân nhaân haàu nhö raát khoù traùnh neân vaán ñeà “öng thuaän trong hoân nhaân” phaûi ñöôïc ñaët ra:
- Moät ngöôøi bò nhieãm HIV / AIDS phaûi cho ngöôøi mình ñònh keát hoân bieát beänh cuûa mình. Hoï bieát vaø hoï baèng loøng keát hoân thì söï öng thuaän keát hoân troïn veïn.
- Neáu khoâng cho ngöôøi mình ñònh keát hoân bieát khi hoï hoûi vaø hoï cho ñoù laø ñieàu raát quan troïng cho ñôøi soáng hoân nhaân, ta coù theå aùp duïng Giaùo luaät ñieàu 1098: “Ai keát hoân vì bò löøa veà phaåm tính naøo ñoù nôi beân kia neân môùi öng thuaän maø phaåm tính aáy töø baûn chaát coù theå gaây xaùo troän caùch naëng cuoäc soáng hoân nhaân thì keát hoân khoâng thaønh söï” (Qui matrimonium init deceptus dolo, ad obtinendum consensum patrato, circa aliquam alterius partis qualitatem, quae suapte natura consortium vitae coniugalis graviter perturbare potest invalide contrahit)
- Keát hoân thaønh söï vaø soáng chung vôùi nhau roài, sau naøy moät beân soáng beâ tha, bò nhieãm HIV beân laønh khoâng theå ly dò ñöôïc.
- Coøn Luaät Nhaø Nöôùc, coù moät söï thay ñoåi nhaän thöùc veà vaán ñeà naøy:
Thoâng tö höôùng daãn thi haønh theå leä cuûa Hoäi ñoàng Chính Phuû veà vieäc cöôùi, vieäc tang naêm 1978 vieát: nhöõng ngöôøi sau ñaây khoâng ñöôïc keát hoân: ...maéc moät trong caùc beänh huûi, hoa lieãu, loaïn oùc maø chöa chöõa khoûi. (Ñieàu 10, Thoâng tö cuûa Boä Vaên Hoùa Thoâng tin ngaøy 30.10.1978)
Luaät Hoân nhaân vaø Gia ñình 1986 vieát: caám keát hoân trong nhöõng tröôøng hôïp sau ñaây: ...Ñang maéc beänh taâm thaàn khoâng coù khaû naêng nhaän thöùc haønh vi cuûa mình; ñang maéc beänh hoa lieãu (b, ñieàu 7).
Luaät Hoân nhaân vaø Gia ñình 2000, khoâng coøn caám keát hoân ngöôøi ñang maéc beänh taät naøo (xem ñieàu 10).
3. Cha Meï Ñoái Vôùi Con Caùi:
Gia ñình laø Hoäi Thaùnh taïi gia, cha meï laø ñaïi dieän Thieân Chuùa trong gia ñình cuûa mình. Con caùi laø hoàng aân, laø quaø taëng cuûa Thieân Chuùa cho cha meï, cho gia ñình. Sinh con vaø nuoâi con neân ngöôøi neân ngöôøi con cuûa Thieân Chuùa laø thieân chöùc Chuùa trao cho cha meï. Sinh moät ngöôøi con roài, cha meï coù kinh nghieäm nuoâi ñöùa thöù hai v.v... , nhöng kinh nghieäm thaâu ñöôïc ñeå daïy con thì phaûi bieát:
- Nhöõng neùt chung cuûa maáy ñöùa con.
- Vaø moãi ñöùa con coù tính neát rieâng, coù taøi rieâng, sôû thích rieâng vaø nhöõng neát xaáu rieâng.
Bieát con môùi daïy con ñöôïc. Bieát töøng ñöùa moät ñeå daïy töøng ñöùa moät.
a. Treû 8 tuoåi ñeán 11 tuoåi
Tuoåi naøy caùc em baét ñaàu phaân bieät ñöôïc ñieàu toát ñieàu xaáu vôùi moät möùc ñoä caøng ngaøy caøng bieát, caøng ngaøy caøng yù thöùc. Caùc em vaãn tin töôûng vaøo cha meï, nhöng coù theå mang nhöõng taät xaáu: noùi doái, aên caép vaët, daïi doät theo chuùng baïn ñi aên caép, huùt thuoác laù v.v...
Moät vaøi tieäm thuoác taây cho bieát moät soá em tuoåi naøy ñeán mua thuoác Seùduxeøne ñeå uoáng. Vôùi tuoåi nhö caùc em, moät hai vieân thuoác Seùduxeøne seõ cho caùc em caûm giaùc saûng khoaùi v.v..., nhöng duøng laâu caùc em seõ nghieän thuoác naøy. Con ñöôøng ma tuùy seõ ñeán vôùi caùc em töø nhöõng thöù thuoác naøy.
Giaùo duïc caùc em, cha meï phaûi boû haún “thöông cho roi cho voït, gheùt cho ngoït cho ngaøo”. Ñaùnh caùc em laø baét caùc em noùi doái vì noùi doái traùnh ñöôïc bò ñaùnh. Phaûn öùng choáng laïi cha meï hay ñaùnh con caùi laø chuùng aên troäm, aên caép, noùi doái nhieàu hôn. Tình thöông cuûa cha meï phaûi bieåu loä ra nhö naêng noùi chuyeän vôùi con, daïy con, tha thöù cho con seõ giuùp con tin vaøo cha meï, giuùp con tieán boä v.v...
b. Tuoåi 13 ñeán 17 tuoåi
Trong tuoåi naøy, con caùi ñaõ bieát roõ khuyeát ñieåm cuûa cha meï, cha meï khoâng coøn laø thaàn töôïng nôi caùc em tin töôûng traêm phaàn traêm nöõa. Taâm lyù caùc em phaùt trieån phöùc taïp: khaúng ñònh söï hieän höõu cuûa mình nghóa laø baét cha meï phaûi nhìn nhaän giaù trò cuûa mình, con ngöôøi cuûa mình baèng choáng ñoái cha meï, toû ra öông ngaïnh tröôùc lôøi raên ñe cuûa cha meï. Treû thích thuï hoïp vôùi chuùng baïn ñoàng löùa tuoåi vaø caûm thaáy thích thuù khi huùt thuoác, khi uoáng Seùduxeøne, töø ñoù ñöa tôùi huùt heùroine.
Tuoåi naøy treû chöa thaønh ngöôøi lôùn, nhöng khoâng coøn laø ñöùa con nít nöõa vì theá maø coù moät khuûng hoaûng veà theå chaát vaø taâm lyù. Tuoåi voâ duyeân vì hay ñaùnh vôõ cheùn baùt, bình boâng. Tuoåi deã böïc mình vì gioïng noùi “beå”. Tuoåi coù khi rôi vaøo traïng thaùi buoàn vì cha meï chæ bieát la maéng. Lieàu thuoác saûng khoaùi, queân ñi caùi buoàn (ma tuùy) coù söùc thu huùt tuoåi naøy.
Trong suoát 15 naêm höôùng daãn lôùp tuoåi naøy, chuùng toâi thaáy phaûi gaàn guõi vôùi caùc em, giuùp caùc em vöôït qua ñöôïc khoaûng 3 naêm, tôùi 17 tuoåi, caùc em traùnh ñöôïc hö hoûng. Xin caùc baäc phuï huynh haõy thoâng caûm, troø chuyeän nhieàu, ñi giaûi trí vôùi con caùi mình trong lôùp tuoåi naøy nhieàu hôn. Chæ bieát cho con caùi tieàn, saém quaàn aùo môùi luoân vì thaân theå caùc em phaùt trieån nhanh, aùo quaàn maëc ñöôïc maáy thaùng ñaõ chaät v.v... töùc laø boû con mình theo söï cuoán huùt cuûa ñôøi ñaày thöù caùm doã.
4. Thanh Nieân:
Cuoäc soáng ngaøy nay laøm cho con ngöôøi caêng thaúng, quay cuoàng:
a. Nhöõng kích thích:
AÙnh saùng cuûa ñeøn ñieän, thöùc aên coøn chöùa nhieàu hoùa chaát kích thích trong rau, trong thòt ñöôïc ñöa vaøo con ngöôøi, thuoác uoáng trò beänh vaãn coù boä maët taùc haïi cuûa noù, nhaïc kích ñoäng, röôïu v.v... kích thích con ngöôøi, laøm cho thaàn kinh con ngöôøi bò caêng thaúng.
b. Hoaøn caûnh ñôøi soáng:
Laøm vieäc nhö moät caùi maùy suoát 8 tieáng, 12 tieáng, baàu khí bò oâ nhieãm, caïnh tranh raùo rieát, phaûi coá leân, vöôn leân khoâng ngöøng veà moïi phöông dieän; AÙp löïc cuûa ngheøo ñoùi; aùp löïc cuûa caáp treân; AÙp löïc cuûa gia ñình vaø xaõ hoäi; Thaát baïi, chaùn chöôøng, thaát nghieäp. Baïn beø ruû reâ v.v...
Trôû veà vôùi thieân nhieân trong maáy ngaøy nghæ, ngöôøi ta thaáy thoaûi maùi, nheï nhoõm, nhöng roài phaûi quay veà vôùi coâng vieäc, vôùi maùy moùc. Coù ngöôøi tìm ñeán chaát ma tuùy ñeå queân ñôøi ñöôïc moät vaøi giôø, nhöng roài ma tuùy trôû thaønh thaàn cheát cuûa con ngöôøi nghieän. Vì theá, giaûi trí laønh maïnh laø moät nhu caàu quan troïng.
c. Soáng höôûng thuï:
Cuoäc soáng caøng ngaøy caøng ñoøi hoûi nhieàu tieän nghi töø quaàn aùo, giaøy deùp, xe coä, nhaø cöûa, böõa aên, böõa tieäc v.v... ñi tôùi thaùi quaù vaø coù theå rôi vaøo ñam meâ tình duïc, gia ñình ly taùn, con caùi thieáu tình thöông cuûa cha meï. Gia ñình maát haïnh phuùc, ly taùn, khoù khaên gaây cho con caùi taâm traïng buoàn chaùn laø moät nguyeân nhaân ñöa con caùi tôùi ma tuùy, hö hoûng.
5. Luaân Lyù Coâng Giaùo:
a. Xeùt veà boán nhaân ñöùc caên baûn (baûn ñöùc):
Khoân saùng (Khoân ngoan), coâng bình, maïnh baïo vaø tieát ñoä, ta thaáy ñöùc tieát ñoä (la vertu de tempeùrance) tröïc tieáp tôùi vaán ñeà chuùng ta ñang baøn, nhöng thaät ra khi thöïc hieän nhaân ñöùc tieát ñoä töùc laø tieát cheá vaø ñieàu hoøa nhöõng khoaùi caûm aên uoáng trong giôùi haïn chöøng möïc vaø thuù vui nhuïc theå trong traät töï cuûa luaân thöôøng ñaïo lyù, ngöôøi ta phaûi:
- Khoân Saùng:
Nghóa laø hoaøn thieän hoùa lyù trí thöïc tieãn töùc laø giuùp lyù trí quan saùt, suy luaän vaø pheâ phaùn moïi haønh vi cuûa con ngöôøi, cuûa chính baûn thaân mình trong hoaøn caûnh cuï theå döïa treân nguyeân lyù töï nhieân vaø sieâu nhieân cuûa Chaân, Thieän, Myõ.
Thí duï: duøng lyù trí ngöôøi ta caân nhaéc tai haïi cuûa vieäc huùt ma tuùy, chích heùroine; döïa vaøo nhöõng tröôøng hôïp ngöôøi nghieän ma tuùy, heùroine v.v... ñeå thaáy roõ caùi tai haïi lôùn lao cuûa con ñöôøng ma tuùy, ñeå thaáy roõ töông lai ñen toái cuûa ngöôøi nghieän ma tuùy cuõng chính laø töông lai cuûa toâi neáu toâi maéc phaûi. Ngöôøi khoân ngoan, khoân saùng laø ngöôøi bieát phuïc thieän, bieát nghe, bieát baøn hoûi, bieát chaáp nhaän leõ phaûi, bieát chòu traùch nhieäm ñeå söûa sai.
- Coâng Bình (coâng baèng, coâng chính):
Nghóa laø bieát toân troïng vaø thöïc hieän coâng lyù töùc laø nhöõng nguyeân taéc höôùng daãn ngöôøi ta toân troïng quyeàn lôïi vaø nghóa vuï cuûa mình, cuûa gia ñình, cuûa xaõ hoäi.
Thí duï: phaûi toân troïng baûn thaân mình vaø con ngöôøi cuûa ngöôøi khaùc. Vì theá, toâi phaûi phaùt trieån caùc tieàm naêng nôi toâi (hoïc taäp, trau gioài caùc khoa hoïc, hoïc ngheà v.v...) vaø phaûi coá traùnh tính ích kyû, tính löôøi bieáng, tính höôûng thuï thaùi quaù, nhaát laø traùnh ñi nhöõng caùi coù haïi cho mình. Con ngöôøi laø moät khaû naêng tieàm aån, coù theå trôû neân ngöôøi toát hoaëc ngöôøi xaáu.
Thí duï: taïi voû naõo coù nhöõng teá baøo thaàn kinh “raát thích” haáp thuï ma tuùy, thuoác phieän, heùroine. Chæ caàn huùt maáy laàn, loaïi teá baøo thaàn kinh ñoù “nghieän” ma tuùy, ngöôøi nghieän raát khoù boû.
Thí duï: trong naõo cuûa ta coù nhieàu mieàn: ngoân ngöõ, caùc taøi naêng. Vaäy, ta phaûi bieát choïn, bieát keû noäi thuø ñang ôû trong ñaàu oùc ta ñeå traùnh ñöa nhöõng gì vaøo cô theå gaây nguy haïi cho baûn thaân.
Thí duï: ngöôøi con coù nghóa vuï ñoái vôùi cha meï, ñoái vôùi gia ñình nghóa laø maéc nôï coâng ôn sinh thaønh vaø döôõng duïc cuûa cha meï, maéc nôï gia ñình: nôi ñuøm boïc mình, nôi mình phaùt trieån, nôi mình hình thaønh con ngöôøi vaø nôi mình laøm ñaàu (tröôøng hôïp ñaõ laäp gia ñình) v.v... maéc nôï xaõ hoäi. Queân caùc moùn nôï naøy, khoâng chòu traû caùc moùn nôï naøy, ngöôøi ta trôû thaønh ñöùa con baát hieáu, ngöôøi chuû gia ñình thieáu traùch nhieäm, ngöôøi daân thieáu nghóa vuï ñoái vôùi xaõ hoäi. Ngöôøi nghieän ma tuùy, heùroine chaúng nhöõng khoâng giuùp ích gì cho chính mình, cho gia ñình, cho xaõ hoäi maø coøn laø gaùnh naëng cho taát caû.
- Can Ñaûm (maïnh baïo):
Nghóa laø cheá ngöï ñöôïc nhöõng chöôùng ngaïi do nhöõng khoù khaên noäi ngoaïi laøm lung laïc yù chí cuûa ta. Khi ta quyeát ñònh laøm moät vieäc gì ta coù theå bò loâi cuoán cuûa nhieàu ñoäng löïc do caùc öôùc muoán hay laø do tình duïc, ñam meâ. Lyù do vaø ñoäng löïc chieán ñaáu vôùi nhau, caùi naøo maïnh taát seõ thaéng vaø ñöa ngöôøi ta ñeán moät quyeát ñònh. Moät ngöôøi nghieän röôïu, moät ngöôøi nghieän ma tuùy, heùroine, thaáy röôïu muoán uoáng hoaëc leân côn nghieän muoán ñi chích (tieâm) ñoàng thôøi cuõng bieát lyù do khoâng neân uoáng röôïu, khoâng neân ñi chích ma tuùy. Neáu hoï ñi uoáng röôïu, hoaëc ñi chích ma tuùy laø hoï theo moät thöù ñoäng löïc, moät thöù baûn naêng heøn keùm trong con ngöôøi, ngöôïc laïi hoï khoâng ñi uoáng röôïu, khoâng ñi chích ma tuùy laø hoï ñaõ töï do löïa choïn moät ñieàu toát, moät ñieàu hôïp lyù, töùc laø haønh ñoäng cuûa yù chí, nghóa laø moät söï töï do löïa choïn coù yù thöùc.
Ngöôøi ñam meâ röôïu cheø, chích ma tuùy khoâng coøn haønh ñoäng theo yù thöùc nöõa, khoâng coøn haønh ñoäng töï do nöõa nghóa laø khoâng coøn laøm chuû mình nöõa, traùi laïi haønh ñoäng leä thuoäc vaøo röôïu, vaøo ma tuùy. Ngöôøi nghieän ngaäp khoâng coøn can ñaûm ñeå ñöông ñaàu vôùi cuoäc soáng. Côn nghieän ñoøi böõa hoaëc say söa trong khi no thuoác, ngöôøi nghieän khoâng coøn yù chí ñeå laøm vieäc trong yù thöùc vaø töï do nöõa.
Ngoaøi caùc ñöùc tính toát Khoân Saùng, Coâng Bình, Can Ñaûm ñan keát vôùi ñöùc Tieát Ñoä, coøn caàn tôùi tính hoåTheïn vaø tính Lieâm Chính. Hoå theïn töï phaùt (maët ñoû...) bieåu loä baûn naêng töï veä cuûa con ngöôøi, hoå theïn phaûn tænh khi nghó veà haønh ñoäng xaáu cuûa mình giuùp ích ta nhö moät phöông theá laøm laønh, laùnh döõ, bieát kieàm haõm nhöõng gì quaù ñoä. Moät ngöôøi cha say söa khoâng bieát hoå theïn vôùi boån phaän laøm cha meï cuûa mình, khoâng bieát hoå theïn vôùi vôï con, moät thanh nieân nghieän ma tuùy khoâng bieát nhuïc tröôùc haønh vi xaáu xa cuûa mình (troäm caép, ñam meâ...) thì phaûi xeùt laïi: con thuù khoâng bieát hoå theïn, con ngöôøi môùi bieát hoå theïn. Lieâm chính bieát xa laùnh nhöõng vieäc gian taø vaø soáng caùch chính tröïc. Khi say söa, ngöôøi ta khoâng bieát hoå theïn, deã daøng laøm nhöõng vieäc sai traùi (chöûi, ñaùnh, gieát nhau).
b. Xeùt veà maët toäi phaïm:
Giôùi raên thöù naêm daïy: Chôù gieát ngöôøi, nghóa laø phaûi toân troïng maïng soáng con ngöôøi, phaûi phaùt trieån toaøn dieän con ngöôøi, traùnh ñi nhöõng tai haïi veà nhaân maïng, veà söùc khoûe, veà taâm lyù vaø veà tinh thaàn cho baûn thaân mình vaø cho taát caû moïi ngöôøi.
Coâng ñoàng Vatican II daïy: “Hoaøn caûnh bieán ñoåi saâu roäng vaø nhanh choùng ñoøi hoûi caáp baùch ñöøng ai chuû tröông moät thöù Luaân Lyù duy caù nhaân maø khoâng löu taâm hoaëc khoâng maøng chi tôùi dieãn tieán thôøi cuoäc. Boån phaän coâng bình vaø baùc aùi ñöôïc chu toaøn moãi ngaøy moät hôn do moïi ngöôøi bieát, tuøy theo nhöõng khaû naêng cuûa mình vaø nhu caàu cuûa keû khaùc maø möu ích chung baèng caùch coäng taùc vaø trôï giuùp nhöõng toå chöùc coâng hoaëc tö nhaân nhaèm caûi thieän nhöõng ñieàu kieän soáng cuûa con ngöôøi. Laïi coù nhöõng ngöôøi ngoaøi mieäng thì chuû tröông roäng raõi vaø ñaïi löôïng, maø thöïc teá hoï luoân luoân soáng nhö chaúng quan taâm gì tôùi nhöõng nhu caàu cuûa xaõ hoäi. Chaúng haïn nhöõng luaät leä lieân quan tôùi baûo veä söùc khoûe, hoaëc veà xe coä löu thoâng, bôûi vì hoï khoâng nhaän thöùc raèng do baát caån nhö theá seõ gaây nguy hieåm cho tính maïng cuûa hoï vaø cuûa nhöõng ngöôøi khaùc” (Hieán cheá Vui Möøng vaø Hy Voïng, soá 30, baûn dòch cuûa Giaùo Hoaøng Hoïc vieän).
Giaùo lyù cuûa Giaùo Hoäi Coâng giaùo naêm 1992: “Nhaân ñöùc Tieát Ñoä baûo phaûi traùnh taát caû nhöõng thaùi quaù, söï laïm duïng aên uoáng, röôïu cheø, thuoác laù vaø caùc thöù döôïc phaåm. Keû laùi xe quaù toác ñoä cho pheùp hoaëc ñang say röôïu, say thuoác maø laùi phöông tieän di chuyeån treân ñöôøng, treân bieån, treân khoâng gaây nguy hieåm an toaøn cho tha nhaân hoaëc cho chính baûn thaân mình laø moät toäi phaïm naëng” (soá 2290).
+ Vaäy ngöôøi ta coi thöôøng nhöõng luaät leä lieân quan tôùi söùc khoûe nhö:
- Khoâng giöõ veä sinh chung (vöùt raùc ra ngoaøi ñöôøng, phoùng ueá ngoaøi ñöôøng v.v...)
- Laøm cho moâi tröôøng sinh soáng bò oâ nhieãm, nhieãm ñoäc (xaû chaát ñoäc ra soâng, ra khoâng khí v.v...)
- Ngay caû khoâng chích thuoác ngöøa ñeå cho mình maéc beänh dòch roài truyeàn beänh cho ngöôøi khaùc v.v...
+ Ngöôøi ta coi thöôøng luaät leä giao thoâng nhö:
- Laùi xe traùi ñöôøng.
- Laùi xe vöôït ñeøn ñoû.
- Laùi xe quaù toác ñoä, laùi xe khi say röôïu, say thuoác gaây nguy hieåm cho söï an toaøn cuûa ngöôøi khaùc, cuûa ngöôøi laùi (Luaân Lyù cuûa Hoäi Thaùnh ñaõ gheùp vaøo loaïi toäi naëng, troïng toäi).
Dó nhieân, theo Luaân Lyù, khi ñaõ bieát vieäc laøm cuûa mình ñang trong tình traïng gaây nguy hieåm an toaøn cho keû khaùc hoaëc cho chính mình maø khoâng ngöøng, khoâng boû haønh vi nguy hieåm ñoù thì phaïm toäi naëng maëc daàu khoâng gaây thieät haïi naëng cho söï an toaøn cuûa ai hoaëc cho chính mình (chuû phöông tieän giao thoâng). Hoï phaïm toäi trong tö töôûng, neáu xaûy ra thaät thì hoï phaûi boài thöôøng thieät haïi. Lyù do laø buoäc phaûi traùnh, khoâng chæ traùnh khi bieát roõ seõ gaây tai naïn cho keû khaùc hoaëc cho chính mình trong tröôøng hôïp cuï theå maø coøn phaûi traùnh trong nhöõng tröôøng hôïp phoûng ñoaùn nöõa, gioáng nhö phaûi traùnh dòp toäi gaàn maø coøn phaûi traùnh dòp toäi xa. ÔÛ ñaây, phaûi traùnh nhöõng gì nguy hieåm tôùi söï an toaøn thaân theå, tính maïng trong tröôøng hôïp say röôïu, say thuoác söû duïng phöông tieän giao thoâng hoaëc laùi quaù toác ñoä, ôû toác ñoä nguy hieåm ñeán tính maïng vì noù thuoäc chaát theå naëng (matieøre grave).
Laïi nöõa, khi khoâng coù nguy cô gaây ra nguy hieåm an toaøn thaân theå, tính maïng, ngöôøi ta vaãn phaûi tuaân giöõ luaät leä giao thoâng vì söï höõu ích cuûa luaät leä. Thí duï: vöôït ñeøn ñoû khi ôû ñoù khoâng coù xe naøo, toâi vaãn giöõ luaät vì ích lôïi cuûa luaät leä.
- “Duøng ma tuùy gaây haïi lôùn cho söùc khoûe, cho ñôøi soáng con ngöôøi. Ngoaøi nhöõng chæ ñònh ñeå trò beänh thì ñoù laø toäi naëng. Saûn xuaát laäu hoaëc buoân baùn, chuyeån vaän ma tuùy laø nhöõng vieäc laøm oâ danh gaây göông xaáu. Ñoù laø hoaït ñoäng coâng taùc tröïc tieáp vì noù laø ñöôøng kích thích daãn ngöôøi ta ñeán ma tuùy laø nhöõng vieäc laøm traùi nghòch caùch naëng tôùi luaät Luaân Lyù” (Giaùo lyù cuûa Giaùo Hoäi Coâng giaùo naêm 1992, soá 2291).
Nhö vaäy, nhöõng ngöôøi Coâng giaùo saûn xuaát ma tuùy, buoân baùn ma tuùy, chuyeån vaän ma tuùy coù toäi vôùi luaät phaùp Nhaø Nöôùc ñaõ ñaønh coøn coù toäi naëng vôùi Thieân Chuùa nöõa. An ninh nhaø nöôùc khoâng baét ñöôïc, thoaùt tuø toäi, nhöng khoâng theå thoaùt ñöôïc Thieân Chuùa, hoï phaïm toäi naëng tröôùc maët Thieân Chuùa. Neáu thaày thuoác cho hoï duøng ma tuùy trong vieäc trò beänh, thì hoï khoâng maéc toäi.
Ngöôøi huùt thuoác phieän, huùt hoaëc chích morphine, heùroine ñeán xöng toäi thì sao? Hoï ñöôïc linh muïc giaûi toäi ñoùn tieáp, giuùp hoï thoáng hoái, ban ôn giaûi toäi cho hoï vaø baét hoï phaûi cai nghieän. Vaán ñeà hoï duøng ma tuùy ñeå trò beänh (khoûi bò daèn vaët, khoûi bò leân côn v.v...) laø thuoäc quyeàn haïn cuûa baùc só, thaày thuoác trong phöông phaùp trò lieäu, Linh muïc haõy khuyeân beänh nhaân tôùi baùc só, thieát nghó Linh muïc ñöøng “chuaån” cho ngöôøi ta trong vaán ñeà naøy vì vi phaïm luaät Nhaø Nöôùc vöøa khoâng ñuùng luaät Hoäi Thaùnh trong vaán ñeà naøy.
Leã Sinh Nhaät Ñöùc Meï naêm 2001,
Linh muïc Fx. Taân Yeân Nguyeãn Huøng Oaùnh
Taøi lieäu ñaëc bieät göûi rieâng cho Ephata Vieät Nam thoâng qua cha Hoaøng Kim Toan
(Trích daãn töø Ephata Vieät Nam soá 38, naêm 2001)