Tieân Roàng
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
1. Ta haõy baét ñaàu baèng tieân roàng, hai vaät bieåu cuûa Vieät Nam thaêng hoa töø hai vaät toå chim raén. Ñaây laø neùt ñaëc tröng quan troïng nhaát, daãn ñaàu moïi neùt ñaëc tröng sau naøy. Ñaây laø con soá hai kyø laï: hai maø moät, moät maø hai. Phaûi sieâu Vieät môùi nhìn ra choã ñoù khoâng thì chæ thaáy coù moät. Vì theá thöôøng ngöôøi ta chæ coù moät vaät bieåu: gaáu Nga, où Myõ, coà Phaùp, voi AÁn, roàng Taøu, v.v... Rieâng Vieät coù hai maø laïi ôû hai ñaàu thaùi cöïc: moät chim bay taän trôøi, moät roàng laën saâu döôùi ñaùy bieån, theá maø vaãn ñi ñoâi. Chöõ ñoâi naøy phaûi ñöôïc nhaán maïnh vì nhö treân ñaõ noùi ñaây khoâng laø neùt ngheä thuaät trang trí maø laø söï bieåu thò chieàu saâu xa khoâng ñaâu coù ñöôïc, ñaây laø moái Töông Quan neàn taûng noái hai beân thaùi cöïc laïi moät, ñeå laøm neân caùi vuõ truï quan naêng ñoäng, ñoái choïi laïi vuõ truï tónh im, ñoâng ñaëc, moät laø moät. Vì theá chöõ Töông ôû ñaây (do soá hai maø moät) keùo theo nhieàu hình aûnh khaùc ñeå noùi leân dieãn tieán theo böôùc tieán hoùa cuûa con ngöôøi: Töø chim raén vaät toå tieán leân chim raén vaät bieåu roài thaêng hoa leân tieân roàng. Töø tieân roàng thaêng hoa leân con ngöôøi laø meï cha laøm thaønh moät trang huyeàn söû cao caû maø laïi thaät teá, hôn nöõa coøn thaém thieát saâu xa: toå maãu AÂu Cô (AÂu laø chim haûi aâu) ñeû ra caùi boïc traêm tröùng, roài tröùng nôû ra traêm con. Vaø khi boá meï chia tay (ñeå phaân cöïc) thì 50 con theo meï, 50 con theo cha raát coâng baèng khoâng coù thieân kieán cha hôn meï, traùi laïi meï naém phaàn troäi hôn ñeå khoûi bò aên hieáp nhö trong caùc vaên hoùa du muïc ñöïc röïa, nôi phuï heä laán aùt maãu heä. Vì theá maø noùi tieân tröôùc roàng, aâm tröôùc döông, vôï tröôùc choàng. Laïi coøn vuï 50 con theo meï leân nuùi laäp nöôùc Vaên Lang chöù khoâng phaûi 50 theo cha, töùc laø nöôùc ñöôïc kieán taïo theo tinh thaàn cuûa meï (principle of kinship) neân trong nöôùc khoâng heà coù giai caáp beân chuû beân noâ, nhö haàu heát treân theá giôùi. Theo tinh thaàn gia toäc thì laøm chi coù noâ, chæ coù baø, con, coâ, baùc, anh, chò, meï, cha: thöïc teá laø moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc höôûng bình saûn vaø töï do. Baát cöù ai heã ñeán 50 tuoåi ñeàu ñöôïc vaøo hoäi ñoàng kyø muïc töùc laø ñöôïc vaøo "quoác hoäi" cuûa "laøng nöôùc".
2. Töø loái soáng ñaày tình nghóa ñoù ñaõ vöôn leân quan nieäm vuõ truï quan ñoäng töùc bao giôø cuõng coù hai ñaàu thaùi cöïc nhöng khoâng bò nhìn laø hai ñaàu maâu thuaãn phaùt xuaát töø hai nguyeân uûy khaùc bieät xa caùch, neân trong trieát goïi laø nhò nguyeân (dualism) caû 2 do 2 nguyeân nhaân khaùc nhau ñeán ñoä khoâng sao hoäi nhaäp ñöôïc phaûi choïn moät boû moät. Traùi laïi ôû ñaây 2 thaùi cöïc ñöôïc nhìn nhö nhau hai maët boå tuùc ñeå laøm neân moät thöïc theå vì theá giöõa hai cöïc coù moät moái Töông Quan cô theå (organic) töùc caû hai caàn cho toaøn theå: boû moät beân laø cheát. Nhöng ñaây laø moái lieân heä naèm ngaàm phaûi coù maét hieàn trieát môùi nhaän ra vaø taû laïi baèng thoaïi ngoân raèng "AÂu Cô toå maãu gaëp Laïc Long Quaân treân caùnh Ñoâng Töông". Ñaây laø moái lieân heä thuoäc baûn theå noù quan troïng voâ cuøng nhöng nhöõng neàn vaên hoùa moät chieàu ñaõ khoâng nhìn ra (Heidegger goïi ñoù laø ñaùnh maát neùt gaáp ñoâi) thaønh ra ngöôøi theo vaên hoùa ñoù chæ thaáy söï vaät ñaëc seät, moät chieàu ñoäc khoái, tónh laëng, vì khoâng nhìn ra moái Töông Quan noái söï vaät laïi nhaát theå, neân chæ thaáy söï vaät ña taïp, caù bieät. Ñoù laø ñieàu sai laàm raát traàm troïng noù chia vaên hoùa ra hai maûng maø Nietzche goïi laø nhaùt cheùm cheû ñoâi luoân dæ maùu qua caùc thôøi ñaïi, beân voâ beân höõu, beân chuû beân noâ... gaây neân ñaày baát an xao xuyeán. Traùi laïi vaên hoùa giöõ ñöôïc chöõ Töông neàn taûng noï thì xem vaïn vaät ñeàu laø ngaønh ngoïn ngoaïi vi laøm neân moät theå, goïi laø "thieân ñòa vaïn vaät nhaát theå". Nhöng nhaát ñaây khoâng laø thaùi nhaát moät chieàu, nhöng laø "nhaát nguyeân löôõng cöïc" vaø töï hai cöïc coù söï ñong ñöa baát taän laøm neân vuõ truï naêng ñoäng giöõa hai boä aâm döông nhò khí, ñöôïc ví vôùi soâng Töông luoân chaûy qua caùnh Ñoàng Töông chôû ñaày tình ngöôøi, tình nöôùc:
"Soâng Töông nöôùc chaûy hai chieàu.
Chaøng taïi Töông giang ñaàu.
Thieáp taïi Töông giang vó.
Töông tö baát Töông kieán.
Ñoàng AÅm Töông giang thuûy".
3. Khoâng thaáy nhöng cuõng töôûng nghó ñeán nhau, hôn theá coøn ñoàng uoáng trong doøng Töông Giang. Vì theá chöõ Töông ñöôïc dieãn taû lu buø baèng nhöõng hình taùc ñoäng "giao chæ" cô baûn hôn heát nhö:
1. Nöõ Oa Phuïc Hi giao chæ baèng ñuoâi.
2. Hai roàng giao chæ baèng tay vaø chaân.
3. Chim Hoàng giao chæ vôùi Laïc Long Quaân baèng mieäng (Hình thuyeàn tình Beå aùi).
4. Hai caëp chim raén tìm ñöôïc ôû ngöôøi Möôøng vaø môùi khai quaät ñöôïc ôû Traøng Sa (baûn ñòa cuûa Vieät toäc).
5. Hoaëc thaàn chim raén Quetzalcoatl ôû Astec, Toltec (Mexico)... Ñaây laø hai vaät bieåu daãn ñaàu caùc daáu chæ khaùc chæ toû ngöôøi baûn thoå Myõ Chaâu töï Alaska xuoáng taän Peru cuøng thuoäc ñaïi toäc Vieät (caùc daáu khaùc nhö ñeo loâng chim khi muùa. Thôø cuùng toå tieân, toân kính meán yeâu meï (daáu toû nguyeân lyù meï vaãn ñöôïc duy trì beàn bæ).
4. Taát caû caùc tieâu bieåu treân ñeàu nhôø caùi boïc AÂu Cô quoác maãu ñaõ thaêng hoa tôùi ñôït cuoái cuøng thaønh ra quaû tröùng vuõ truï cuõng vaãn giöõ ñöôïc con soâng Töông chaûy ngoøng ngoeøo chöõ S laøm neân moät bieåu thò vuõ truï quan cöïc ñeïp, cöïc saâu xa vaø ñaày ñuû khoâng theå naøo coù ñöôïc caùi thöù hai nhö vaäy. Coù chaêng laø "Haø Ñoà Laïc Thö" coá dieãn laïi tích ñeû traêm tröùng: Haø Ñoà 55 tröùng, Laïc Thö 45 (nhö xem hình döôùi chöông IV) cuõng chính caùi tröùng ñoù ñaõ gôïi leân trang saùch veà saùng theá kyù thôøi danh trong Kinh Dòch:
"Thaùi cöïc sinh löôõng nghi.
Löôõng nghi sinh töù töôïng.
Töù töôïng bieán hoùa voâ cuøng"...
Nhieàu hoïc giaû phaûi taùn thaùn raèng ñaây laø trang söû toùm taét cuoäc khai thieân laäp ñòa goïn nhaát maø laïi hôïp vôùi khoa hoïc hôn caû, hôïp cho tôùi vaät lyù vi theå ngaøy nay.
Vì chaân lyù neàn taûng treân ñaây neân ngöôøi Vieät khoâng luùc naøo li lìa 2 vaät bieåu ñaõ bieán thaønh toå maãu toå phuï. Hoï khai quoác xöng mình laø Hoàng Baøng. Hoàng laø chim thieân nga ñaïi dieän cho söï trong traéng tinh tuyeàn laø caùi laøm cho neân ñeïp caùi ñeïp trinh trong sieâu thoaùt. Baøng laø roàng chæ nhöõng chaân lyù thaâm saâu nhö ñaùy beå, phaùt xuaát töø coõi tieàm thöùc u linh. Khoâng nhöõng theá meï coøn ñeû theo loái chim (ñieåu tuïc) ñeû tröùng roài aáp ra con. Vaø coå thôøi caùc baø bao giôø cuõng maëc aùo coù loâng hoàng, hay veõ hình chim tró goïi laø "Ñòch y". Ñòch laø moät thöù tró goïi laø "daõ keâ", "huøng keâ" ñuoâi daøi maøu nguõ saéc neân bieán ra phöôïng. Coøn cha thì veõ hình roàng treân mình goïi laø theå ñaïo: maëc laáy ñaïo vaøo mình. Saùch Sôn Haûi Kinh keâ khai 4 loái tham döï linh löïc vaät toå laø: (1) aên thòt; (2) goïi teân; (3) maëc loát; (4) xaâm mình.
Chuù thích:
Con chaùu laâu ngaøy khoâng hieåu baûo laø veõ mình ñeå thuûy quaùi khoûi laøm haïi, laø tin theo lôøi Coá Daõ Vöông vieát theá trong quyeån Ñòa Dö Chí roài cöù laäp laïi nguyeân vaên. Toäi naëng hôn nöõa laø quyeån Cöông Muïc Trieàu Nguyeãn (Töï Ñöùc) coøn ñoøi boû töø Laïc Long Quaân veà tröôùc. Hoaëc goïi söï phaân cöïc laø boá meï chia reõ nhau!... Ñoù laø nhöõng loãi naëng neà phaûi ñeàn toäi baèng nöôùc maát nhaø tan. Ñaïo maát tröôùc nöôùc maát sau laø khôûi söï töï ñoù.
Tieân chim thì deã thaáy aán tích nôi ngöôøi mang loâng chim. Coøn roàng vì veõ vaøo mình khoâng thaáy trong böùc chaïm neân döôùi ñaây theâm moät phuï chöông ñeå ñoïc lai rai. Neân nhôù raèng tuïc ñua thuyeàn laø ñeå möøng leã gioã toå phuï roàng. Vaø vì toå ôû thuyû phuû neân con chaùu gioûi ñi thuyeàn (Baéc chi maõ, nam chi chu) vaø vì gioûi ñua thuyeàn neân toûa sang taän Myõ Chaâu raát sôùm khoâng caàn qua eo beå Beùring).