14. Nhaân Baûn Taâm Linh
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
1. Thoâng thöôøng thì chöõ taâm linh ñöôïc hieåu nhö linh thieâng, thieâng lieâng... nhöng trong trieát coù moät nghóa raát khaùc bieät vaø troáng ñoàng chæ baèng nhöõng voøng troøn, voøng ñoàng taâm, voøng xoay ngöôïc chieàu.
Söï vieäc xaûy ra nhö sau: ôû thôøi baùi vaät, con ngöôøi tin caùi gì cuõng do thaàn ñieàu ñoäng, maët trôøi maët traêng chaúng haïn ñeàu phaûi do thaàn keùo ñi. Trong thôøi aáy con ngöôøi phaûi van vaùi caàu khaån caùc thaàn thaùnh beân ngoaøi phuø trôï ban ôn chöù con ngöôøi keå nhö khoâng coù quyeàn löïc gì. Thôøi ñoù ngöôøi ta quan nieäm theá giôùi caùc thaàn laø theá giôùi linh thieâng ôû treân cao xa theá giôùi con ngöôøi neân coù veû quaùi dò ñeán ñoä ngöôøi ta phaûi gieát teá: tröôùc gieát ngöôøi ñeå teá trôøi, sau gieát thuù vaät. Thôøi naøy ñöôïc bieåu thò baèng voøng troøn O coù theå goïi laø duy thaàn.
2. Nhöng ñeán khi lyù trí con ngöôøi naåy nôû thì noù khoâng caàn gieát teá maø coøn coù theå choái boû thaàn linh, neân coá giaûi nghóa moïi vieäc baèng töï nhieân töùc khoâng coù thaàn thaùnh naøo maùy ñoäng caû. Söï taïo thaønh vaïn vaät giaûi nghóa baèng cô caáu "töù toá", four elements: ñaát nöôùc, khí löûa. Ñoù laø moät thöù nguõ haønh. Ñaây laø thôøi duy vaät, hay yù heä: caùi gì cuõng phaûi hôïp lyù, khoâng coù linh thieâng naøo heát vì linh thieâng vöôït ra ngoaøi taâm trí, neân keå laø voâ lyù khoâng coù thöïc. Bôûi vaäy, thôøi naøy ñöôïc goïi laø yù heä hay voâ thaàn coù theå ñöôïc bieåu thò baèng hình vuoâng cuõng ñöôïc goïi laø duy nhaân.
Nhöng ñeán moät giai ñoaïn naøo ñoù khi taâm thöùc con ngöôøi tieán hôn nöõa thì thaáy raèng khoâng theå choái boû thaàn linh, phaûi chaáp nhaän coù Thöôïng Ñeá, chæ caàn chaáp nhaän theá naøo ñeå quan nieäm Thöôïng Ñeá khoâng laøm haïi con ngöôøi nhö ôû thôøi baùi vaät. Cuoái cuøng ngöôøi ta khaùm phaù ra moät phöông theá môùi goïi laø taâm linh töùc tìm Thöôïng Ñeá ngay trong Taâm con ngöôøi; ñaáy laø böôùc raát ít nôi tìm ra ñöôïc vì taâm beù nhoû laøm sao Thöôïng Ñeá coù theå ôû trong ñoù? Cuoái cuøng ngöôøi ta tìm ñöôïc caâu giaûi ñaùp baèng quan nieäm Thöôïng Ñeá laø voâ hình "Thieân voâ thanh voâ xuù" vôùi caâu ñònh nghóa thaàn cuõng laø voâ: "Thaàn voâ phöông". Vaø caâu tuyeân boá ñaùnh daáu giai ñoaïn tieán cao nhaát naøy cuûa con ngöôøi laø "thieân lyù taïi nhaân taâm".
3. Vôùi caâu ñònh nghóa ñoù con ngöôøi vöøa laáy laïi ñöôïc Thieân khoâng caàn voâ thaàn maø vaãn khoâi phuïc ñöôïc laøm ngöôøi goïi laø nhaân chuû: con ngöôøi ñöôïc phoàng leân to nhö vuõ truï, do ñoù coù Ñaïi Ngaõ, coù "vuõ truï chí taâm". Ñaây laø lyù do taïi sao Trieát Ñoâng ñeà cao chöõ Khoâng (Voâ) heát côõ. Ñem khoâng vaøo heä thoáng töù toá cho ra nguõ haønh, töùc theâm haønh Thoå vaøo giöõa töù toá ñeå noù ñaïi dieän cho Voâ, nguõ haønh ôû töù toá chæ coù hình vuoâng, coøn beân nguõ haønh thì troøn vuoâng hoøa hôïp, vì theá haønh Thoå cuõng goïi laø "haønh voâ haønh, ñòa voâ ñòa". Ñaây laø naác tieán thöù ba cuûa con ngöôøi sau hai böôùc baùi vaät vaø yù heä.
Bieåu thò baùi vaät laø troøn coøn yù heä laø vuoâng, thì nay taâm linh ñöôïc bieåu thò baèng troøn oâm vuoâng, goïi laø "meï troøn con vuoâng", hoaëc thay baèng hình cong löôïn nhö voøng xoaùy oác, hoaëc voøng ñoàng taâm vó ñaïi, bao goàm voâ soá voøng ñoàng taâm hay xoaùy oác ngöôïc chieàu. Vôùi nhöõng voøng naøy Troáng Ñoàng laø bieåu töôïng choùi chang cho giai ñoaïn thöù ba laø taâm linh, noù khaùc vôùi toân giaùo ôû choã giöõ toái thieåu nghi leã ñeå ñi vaøo pheùp toàn taâm döôõng tính. Ta thaáy böôùc naøy roõ nhaát nôi Phaät toå vôùi Balamon. Balamon döïa haàu troïn treân nghi leã neân laø toân giaùo suoâng, coøn Phaät toå ñi thaúng vaøo taâm hoàn baèng thieàn neân ñaõ ñi saâu vaøo taâm lyù vaø trieát lyù.
4. Sau nhöõng nhaän ñònh treân baây giôø ta môùi hieåu ñöôïc nghóa sieâu hình cuûa nhöõng Giao Chæ laø chæ Trôøi giao thoa vôùi chi Ñaát ñeå laøm neân moät thöïc theå môùi laø vaïn vaät, laø con ngöôøi. Kinh Dòch goïi laø queû Thaùi vaø ñoù laø neùt ñaëc tröng cuûa taâm linh, ôû baùi vaät vaø yù heä khoâng coù giao thoa vì trôøi ôû treân bay leân, ñaát ôû döôùi ñi xuoáng khoâng gaëp nhau. Kinh Dòch goïi ñoù laø queû Bó coù nghóa laø khoâng thoâng caûm: anh ñi ñaøng anh (trôøi bay leân) toâi ñi ñaøng toâi (ñaát trì xuoáng) hai ñaøng khoâng coù gaëp nhau: khoâng coù giao chæ. Giao chæ toät cuøng laø trôøi ñaát giao thoa vaø ñoù laø baûn tính cuûa muoân loaøi, keå caû Thöôïng Ñeá vaø con ngöôøi: nôi vaïn vaät thì bieán coá giao chæ xaûy ra caùch voâ thöùc, coøn nôi ngöôøi thì phaûi xaûy ra caùch yù thöùc, nghóa laø con ngöôøi phaûi tham gia vaøo baèng yù, tình, chí. Caøng tham gia caùch yù thöùc thì taâm linh caøng cao.
Heã giao thoa ñöôïc ñuùng lieàu löôïng 2-3 thì laø ñaït Ñaïo, neân coù Minh Trieát.
5. Nhö vaäy Minh Trieát ôû taïi hoäi nhaät Voâ vôùi Höõu, Trôøi vôùi Ñaát... noùi theo taâm lyù thì Minh Trieát ôû taïi hoäi nhaäp tieàm thöùc vôùi yù thöùc. YÙ thöùc chæ höõu, tieàm thöùc chæ Voâ (voâ thöùc) muoán cho hai ñaøng giao thoa thì phaûi ñeà cao Voâ, vì Voâ tieàm aån neân deã bò laõng queân. Theá maø Voâ laø Trôøi, laø chuùa, laø tinh thaàn, laø taâm linh, boû maát Voâ laø boû maát phaàn quan troïng hôn caû, trôû neân voâ thaàn cuõng laø voâ nhaân, khoâng coøn ra ngöôøi ñích thöïc nöõa, vì theá Vieät Nho quan nieäm con ngöôøi phaûi bao goàm caû "voâ, caû höõu", caû ñöùc trôøi laãn ñöùc ñaát: "nhaân giaû kyø thieân ñòa chi ñöùc". Noùi toûa roäng ra cho deã hieåu thì vôùi Vieät toäc caùi laøm neân con ngöôøi khoâng chæ laø xaùc thaân maø coøn laø caù nhaân, laø nghóa, laø leã, laø trí, laø tín... laø nhöõng vieäc voâ vò lôïi, nhöõng vieäc ôn ích cho tha nhaân, cho nhaân quaàn xaõ hoäi thì ñeàu caên cöù treân Voâ. Voâ ích cho mình nhöng ñoù chính laø neàn taûng linh thieâng cao troïng. Toùm laïi, taát caû nhöõng ñöùc tính khoâng hieän hình ñöôïc ñaïi dieän cho taâm linh hay Voâ. Khi ta noùi troïng nghóa khinh taøi thì nghóa ñaïi dieän cho phaàn Voâ, coøn troïng taøi laø troïng hình, ñoù laø Höõu: nghóa caàn cho ngöôøi hôn caû taøi vaät laø theá. "Chöõ taâm kia môùi baèng ba chöõ taøi" chính laø vaäy.
6. Ca dao noùi:
"Naêm canh thì "nguû" laáy ba,
Hai canh lo laéng vieäc nhaø laøm aên".
Vieäc nhaø hay vieäc laøm aên thì chæ neân chieám 2 phaàn taâm trí, coøn 3 phaàn phaûi daønh cho Voâ taâm linh töùc nhöõng vieäc voâ hình, voâ vò lôïi, nhöõng vieäc coâng ích, xaõ hoäi, vò tha. Noùi laø 3 trôøi 2 ñaát: giöõ ñöôïc tæ leä noï thì môùi laø lyù töôûng, ñuùng hôn môùi ñaït baûn tính, hay laø ñaït "giao chæ" cuõng laø ñaït ñaïo. Muoán coù ñaïo phaûi coù giao chæ. Muoán coù giao chæ phaûi traùnh caùc thöù duy moät chieàu. Phaûi coù caû 2 chieàu, caû chieàu trôøi laãn chieàu ñaát, noùi baèng soá 2-3: 2 ñaát 3 trôøi coäng laïi thaønh 5.
7. Coäng saûn khoâng tin theá, cho ñoù laø duy taâm mô moäng. Chuùng muoán doàn caû 5 phaàn taâm trí vaøo taøi vaät neân xöng mình laø duy vaät, baùc boû taâm linh ñeå ñi haún vaøo con ñöôøng duy lyù, gaûy boû tình ngöôøi, khinh thöôøng nhaân nghóa, doàn heát 5 canh vaøo cho vieäc lao ñoäng vinh quang, töôûng laøm theá seõ giaøu maïnh theâm, ngôø ñaâu nöôùc coäng saûn naøo cuõng thieáu aên. Ñuû chöùng toû raèng neáu boû qua phaàn 3 trôøi thì ngöôøi khoâng ra ngöôøi vaø gaëp tai hoïa ngay töø mieáng aên. Theá môùi bieát chöõ Voâ, chöõ taâm linh, nhaân nghóa khoâng phaûi laø truyeän khuyeân raên suoâng muoán nghe cuõng ñöôïc khoâng nghe cuõng chaúng sao. Thöïc teá ñaõ coù sao laém. Vì ñoù laø baûn tính con ngöôøi, con ngöôøi laø thieân ñòa chi ñöùc, caû ñöùc trôøi laãn ñöùc ñaát. Duy vaät laø duy ñaát thì heát laø ngöôøi, maø heát ngöôøi cuõng laø baét ñaàu heát aên. Cho neân khi xeùt bao truøm trình söû con ngöôøi seõ thaáy roõ, caùi laøm neân con ngöôøi khoâng phaûi chæ coù mieáng aên (duy vaät) maø coøn phaûi coù nhöõng vieäc nghóa, vieäc voâ vò lôïi, nhöõng vieäc ích chung, vì nhaân quaàn xaõ hoäi ñeàu laø thaønh phaàn laøm neân con ngöôøi, chöù khoâng phaûi chæ laø nhöõng vieäc tuøy phuï beân ngoaøi. Nhöõng taâm hoàn ñaõ tieán cao ñeàu caûm nhaän ñöôïc nhö theá, neân ñeàu xaû thaân vì nghóa, taän tình lo cho tha nhaân, cho nhaân quaàn xaõ hoäi. Khoâng keå chi tôùi lôïi ích tö rieâng, vaø nhöõng ngöôøi ñoù ñeàu ñöôïc coi laø cao thöôïng. Noùi kieåu bieåu töôïng thì ñöøng töôûng nhöõng vieäc thieän, vieäc nghóa laø nhöõng vieäc voâ ích. Söï thöïc ñoù laø nhöõng vieäc coù traû löông caû ñaáy. Trôøi coù traû löông caùch raát huyeàn dieäu. Söï beá taéc kinh teá trong caùc nöôùc coäng saûn xaûy ra do thieáu nhöõng vieäc nhaân nghóa neân khoâng ñöôïc Trôøi traû löông. Ñaïo Ñöùc Kinh noùi:
"Baäc
thaùnh nhaân khoâng thu giöõ,
Caøng vì ngöôøi mình caøng theâm coù,
Caøng cho ngöôøi mình caøng theâm nhieàu".
Do ñoù ta môùi hieåu caâu sau laø raát thaät:
"Thieân
cao ñaõ coù Thaùnh trò,
Ngöôøi nhaân nghóa chaúng haøn vi bao giôø".