4. Nhaø Nöôùc
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
1. Ta vaãn noùi nhaø nöôùc töùc noái lieàn nhaø vôùi nöôùc. Baøi tröôùc noùi veà nhaø, baøi naøy seõ noùi veà nöôùc. Nöôùc Vieät gioáng nhaø Vieät, noù coù moät ñaëc tröng khoâng laãn vaøo ñaâu ñöôïc; ñoù laø neùt gaáp ñoâi ñöôïc goïi laø neùt song truøng: töùc laø caùi gì cuõng ñi ñoâi. Cao hôn caû laø vaät bieåu laø tieân vaø roàng. Caùc nöôùc khaùc chæ coù moät nhö AÁn Ñoä laø voi, Myõ laø chim où, Anh laø con sö töû, Phaùp laø con gaø... Rieâng Vieät mình thì coù caû tieân laãn roàng, caû chim laãn giao long. Vì laâu ngaøy quaù quen, con chaùu khoâng ñeå yù ñeán söï kieän ñaëc thuø ñoù, roài coi nhö thöôøng thöôøng, nhieàu ngöôøi coøn cho laø taàm thöôøng, kyø thöïc laø noù noùi leân caùi ñænh cao choùt voùt maø taâm trí con ngöôøi coù theå ñi tôùi ñöôïc, vì ñieåm ñoù chính laø Ñaïo vieát hoa roài. "Nhaát aâm nhaát döông chi ñaïo" moät aâm moät döông goïi laø Ñaïo, duy döông hay duy aâm, duy vaät hay duy taâm ñaáy khoâng laø ñaïo.
2. Ñeå coù aâm döông moät traät taát phaûi treøo leân ñeán choùp bu kim töï thaùp roài côõi treân ñænh thaùp thaû hai chaân xuoáng hai söôøn, moät chaân beân tay chieâu, moät chaân beân tay muïc ñeå goàm ñöôïc caû hai. Tieàn nhaân ta ñaõ ñaït ñeán ñoù vaø caùc vò ñaõ thi vò hoùa baèng caëp teân tieân roàng. Thay vì noùi khoâng vôùi coù, aâm vôùi döông, ñaát vôùi trôøi thì caùc ngaøi noùi tieân vôùi roàng, vaø duøng chim thay cho tieân cho aâm, vaø roàng thay cho döông. Ta haõy nghieân cöùu veà hai ñieåm noï seõ thaáy hai chöõ tieân roàng phong phuù moät caùch kyø thuù.
3. Tieân = chim. Môû ñaàu huyeàn söû nöôùc nhaø ta thaáy hoï khai saùng nöôùc laø Hoàng Baøng thò, caû ba chöõ ñeàu mang ñaäm yù nghóa. Tröôùc heát laø chöõ Hoàng cuõng thöôøng goïi laø Hoàng hoäc. Hoàng laø ngoãng trôøi, coøn hoäc laø ngaïn trôøi, neân caû hai cuõng coù teân laø thieân nga (swan) haøm yù laø noù bay cao ñeán taän trôøi xanh, neân ôû mieàn Döông töû giang ngöôøi ta hay goïi chim Hoàng laø Ñeá giang coù nghóa laø vua Soâng Döông töû. Coøn baøng coù nghóa laø nhaø lôùn, noùi theo trieát laø loái ôû ñôøi phaûi ôû nôi nhaø lôùn, töùc laø phaûi ñeå taâm tö vaøo nhöõng vieäc ích quoác lôïi daân, trong leã gia quan cha baûo con phaûi ôû nôi lôùn "cö thieân haï chi quaûng cö" con haõy ôû nôi quaûng khoaùt trong thieân haï. Hoûi nôi naøo roäng lôùn hôn heát, thöa ôû nôi naøo maø kieám ñöôïc caû trôøi laãn ñaát. Do ñoù môùi coù truyeän oâng "Höõu Saøo" chính nghóa laø "coù toå" nghóa roäng laø ôû theo loái chim, chöõ Nho goïi "ñieåu tuïc". Chim ôû ñaâu? Thöa ôû toå töùc ôû giöõa cuøng trôøi ñaát. Khi ta goïi tieân nhaân laø "toå tieân" laø vì ñoù; nhöng laâu ngaøy quen ñi khoâng nhaän ra raèng "toå" laø nôi ôû cuûa chim, vaø ngöôøi ôû ñöôïc nhö vaäy ra tieân, goïi laø tieân toå hay toå tieân. Cho neân khi ñoïc saùch xöa noùi "ngöôøi coå vieät ôû treân caây ñeå traùnh huøm beo baõo luït thì phaûi hieåu laø ôû theo kieåu ñieåu tuïc vôùi yù nghóa cao caû ñoù.
4. Tieàn nhaân ta ñaõ thöïc hieän loái ôû nhö chim (höõu saøo) baèng nhaø saøn. Vì noù giuùp cho hieän thöïc yù nghóa tam taøi laø trôøi, ngöôøi, ñaát. Ñaát ôû döôùi neàn, coøn maùi ôû treân chæ trôøi, con ngöôøi ôû giöõa laø saøn nhaø, neân nhaø saøn haøm taøng neàn trieát lyù tam taøi. Chính vì theá sau naøy khi tieàn nhaân ta ñaõ boû nhaø saøn thì cuõng coøn giöõ ôû nôi teá töï coâng coäng töùc laø caùi ñình. trong ñình ôû gian teá töï bao giôø cuõng coù caùi saøn (laøm nhoû laïi) hoaëc sau maát yù thöùc maø boû haún thì cuõng coøn giöõ ba caáp baøn thôø. Treân maët troáng ta thaáy nhaø maùi cong treân noùc coù chim ñaäu (ñieåu tuïc ñoù) trong coù hai coâ caäu ñang haùt caøi hoa keát hoa ôû treân saøn nhaø töùc ôû giöõa trôøi ñaát.
5. Chöõ thöù ba laø thò, coù nghóa laø hoï maø sau naøy coøn ñi ñoâi vôùi teân caùc baø. Laâu ngaøy khoâng nhôù yù nghóa neân coi thöôøng, roài coi khinh, nhieàu ngöôøi neù traùnh chöõ "thò", nhöng thöïc ra ban ñaàu chöõ ñoù noùi leân chuû quyeàn trong nhaø cuûa caùc baø goïi laø "noäi töôùng" sau bò aûnh höôûng Haùn Nho môùi goïi laø "noäi trôï" coù nghóa laø trôï giuùp, töùc laø coi vôï chæ laø phuï giuùp trong nhaø, maø thöïc ra laø baø chuû, töø chuû teá trôû ñi. Xöa kia chuû teá laø caùc baø, maõi sau caùc oâng môùi ñöôïc nhaän cho vaøo ñoàng teá. Ñuùc troáng maø ñaùnh khai maïc cuõng laø caùc baø. Xem trong troáng ta thaáy moät baø ñaùnh 14 caùi coàng, moãi beân 7 caùi, heøn chi tuïc ngöõ truyeàn tuïng "leänh oâng khoâng baèng coàng baø". 4 oâng ñaùnh 4 caùi troáng: moãi oâng ñöôïc coù moät caùi. Thì ra tuïc ngöõ coù goác gaùc maõi töø thôøi Ñoâng Sôn. Con chim ñaäu treân noùc nhaø haøm yù chim laøm chuû nhaø maø chim laø tieân baø, khoâng nhöõng chuû nhaø maø luoân chuû nöôùc, vì nöôùc ñöôïc kieán taïo theo maãu nhaø. Ñieàu ñoù coøn ñöôïc aùm chæ trong teân "baø chuùa xöù" töùc laø baø laøm chuû cuûa caû xöù sôû. Vaø caùc thaàn cuûa nöôùc ta toaøn laø caùc baø theo loái ñoù.
Baø nöõ thaàn Moäc.
Baø Cöûu Thieàn huyeàn nöõ.
Thaùi döông thaàn nöõ.
Vaø neân nhôù laø ba ñaàu rau thì hai oâng moät baø, töùc baø laøm chuû theo luaät "quaû vi quaân, chuùng vi daân" neân goïi laø nhöõng nöõ thaàn.
6. Ñieåu tuïc coøn ñöôïc thöïc hieän baèng caùc baø ñeàu mang teân chim. Baø AÂu Cô laø chim haûi aâu. "Vuï" tieân treân nguõ Lónh thì "vuï" laø coø beå. "Loä" baøn, loä boäc thì loä laø coø traéng. Coøn caùc baø khaùc khoâng mang teân chim thì trong ñoà maëc laïi coù loâng chim. Nhö Mî Chaâu raûi loâng chim cho Troïng Thuûy bieát ñöôøng laø ruùt loâng trong ñoà maëc. Roõ nhaát laø khi teá töï hay ca muùa (ca muùa ñeå teá töï) thì ñeàu coù mang loâng chim nhö ta thaáy ñaày treân troáng ñoàng. Ñoà maëc ñoù chöõ Nho keâu laø "vuõ nghi". Töï ñieån Haùn Vieät Ñaøo Duy Anh coøn ghi nghóa laø: "loâng chim hoàng duøng laøm ñoà nghi söùc". Toâi ghi teân saùch vì cho ñoù laø moät söï may chöù coøn haàu heát caùc saùch khaùc ñaõ ñaùnh maát yù nghóa nguyeân thuûy neân khoâng hieåu ñöôïc yù caâu "nghi thöôøng vuõ y khuùc" chæ laø khuùc ca vuõ coù mang loâng chim hoàng. Vôùi Hoàng Baøng coøn trô trô ra ñoù vaäy maø ñeå maát yù nghóa ngöôøi ta chieám maát.
7. Töùc sau chöõ "nghi" cuõng laø "ngheâ" thaønh ra "ngheâ thöôøng vuõ y khuùc" chöõ "ngheâ" coù nghóa laø maøu raùng ñoû hay ñoû maøu raùng, maøu cuûa maët trôøi luùc môùi moïc. Vaø baûn "ngheâ thöôøng vuõ y khuùc" laø baøi haùt chaøo maët trôøi luùc môùi moïc maø Khuaát Nguyeân goïi laø "Ñoâng Quaân" laø vì ñoù. Tuïc ngöõ Vieät Nho coù caâu: "Phöôïng Minh Trieàu Döông" "Con Phöôïng hoùt (minh) chaøo maët trôøi buoåi mai". Saùch Quaûng Ñoâng Taân Ngöõ ghi laø "tuøy döông Vieät tró" = con tró cuûa Vieät toäc khi bay thì theo höôùng maët trôøi. Nhö coù ghi laïi trong "Vaân Ñaøi Loaïi Ngöõ" baûn dòch Phaïm Vuõ vaø Leâ Hieàn nhaø xuaát baûn Mieàn Nam trang 519. Neân ghi nhaän con phöôïng chính laø chim Vieät tró naøy ñaây. (xem ghi chuù cuoái saùch Trieát Lyù Caùi Ñình). Vaên töï ghi cheùp laïi raønh reõ vaäy theá maø sau coù truyeän Ñöôøng Minh Hoaøng naèm mô leân chôi Cung Quaûng Haøm, ñöôïc xem tieân muùa baøi "Ngheâ thöôøng Vuõ y khuùc" töùc coi khuùc haùt ñoù laø cuûa tieân. Theá laø Vieät trô ra cöù töôûng baøi ñoù laø ôû coõi tieân hay coù döôùi traàn gian thì cuõng maõi ôû beân AÁn Ñoä chöù khoâng ai daùm nghó - duø chæ coù yù nghó - ñeán raèng ñoù laø teân baøi vuõ cuûa toå tieân ta hay coøn taïc ghi trong troáng ñoàng. Thoâi taïm chaám döùt ôû ñaây veà chöõ Tieân cuûa Meï.
8. Baây giôø ta noùi veà Roàng hoï cha. Roàng hình thaønh bôûi con Giao long (caù saáu) mieàn Nam vaø Xaø long (raén) mieàn Baéc, chöõ Baéc ñaây laø Hoà Baéc, Hoà Nam beân Taøu. Xaø long cho caùi mình daøi, coøn giao long cho 4 chaân laøm neàn con Roàng. Ngoaøi ra coøn coù Baøn long, ly long, quì long. Baøn long coù saùch giaûi nghóa laø roàng cuoän khuùc, nhöng thöïc nghóa chæ laø roàng cuûa hoï Baøng (Hoàng Baøng) nhöng ñoïc kieåu nam thaønh ra Baøn vôùi Baøng laãn loän (xem töï ñieån Haùn Vieät nguyeãn Duy Khoân chöõ Baøn). Ly long ñöôïc saùch goïi laø roàng vaøng khoâng coù ngaø. Toå tieân ta quen chaïm treân ñaàu coät nhaø vaø goïi laø Ly ñaàu vaø Ly laø teân cuûa "Ly Vöu" maø ngöôì Taøu ñoïc laø Si Vöu. Khoâng hieåu taïi sao ñoïc nhö vaäy traùi caû vôùi luaät haøi thanh laø chöõ ly. Ly Vöu laø roàng cao caû phi thöôøng (ñaøn baø cöïc ñeïp goïi laø Vöu vaät) theá maø ñoïc Si Vöu thì ra ngu xuaån cuøng cöïc. Coù theå vì Ly Vöu choáng Hieàn Vieân (Hoaøng Ñeá) neân taâm lyù chieán cuûa Hieàn Vieân goïi theá ñeå haï nhuïc, ngöôøi sau khoâng hay neân cöù ñoïc Si Vöu. Caùc cuï nhaø ta thaáy ngöôøng ngöôïng sao ñoù neân ñoïc laø Suy Vöu. Töø nay chuùng ta ñoïc laø Ly Vöu, vaø neân nhôù Ly Vöu cuõng laù côø cuûa ta, maøu ñoû giöõa coù mieáng troøn vaøng. Coøn Quyø long laø roàng ñaõ mang yeáu toá chim quaù nhieàu neân coù theå duøng ñeå chæ ngöôøi Vieät do meï tieân cha roàng (ngöôøi Vieät xöa ñaõ veõ mình Roàng vaø mang aùo loâng chim laø ñeå noùi leân mình laø con meï tieân cha roàng). Vì Quyø cuõng laø chim neân coù moät chaân. Do ñaáy coù caâu "Quyø nhaát tuùc" nhö Trang Töû hieáu theá trong truyeän "Reát thöông Quyø, Quyø thöông Raén". Reát coù nhieàu chaân thöông Quyø coù moät chaân, Quyø thöông Raén khoâng coù chaân naøo, nhöng vì khoâng coù chaân naøo neân chaïy mau hôn Reát. Coøn Khoång Töû thieân troïng lyù trí thì caét nghóa "moät oâng Quyø ñaõ ñuû" (nhieàu thaày laøm chi cho thoái ma).
9. Baây giôø chæ coøn baøn ñeán choã ôû cuûa Roàng. Ñoù laø nöôùc, töùc soâng hay bieån. Laïc Long Quaân ôû thuyû phuû laø vaäy. Neân moãi laàn ñi thaêm baø xaõ thì cuõng mang theo nöôùc döôùi hình thöùc maây ta quen goïi laø long vaân. Khi ta haùt "ñöùng leân ñaùp lôøi soâng nuùi" laø ta noùi tôùi nôi ôû cuûa hai toå laø soâng cuûa roàng cha, nuùi cuûa tieân maãu. Ñoù laø hai thöïc theá ñoái choïi goïi laø:
Non nhaân cuûa Meï Tieân
Nöôùc Trí cuûa Cha Roàng
Ñieàu naøy coù phaûn aûnh laïi trong caâu saùch Luaän Ngöõ "trí giaû nhaïo thuyû, nhaân giaû nhaïo sôn" ngöôøi trí thöùc yeâu nöôùc, ngöôøi nhaân öa nuùi. Ñoù cuõng laø tieâu bieåu cuûa nhaân loaïi thôøi sô khai, neân trong nhieàu daân coøn thaáy thoùi quen duøng ñaùy bieån caû ñeå chæ nhöõng chaân lyù thaâm saâu. Ñieàu ñoù tieàn nhaân ta ñaõ dieãn ñaït baèng truyeän saùch öôùc: Thaàn Taûn Vieân xuoáng thaêm vua Thuyû Teà laø Laïc Long Quaân. Vua ban cho Taûn Vieân quyeån saùch 3 trang maø thaàn chæ ñoïc ñöôïc 2 trang hoûa moäc, nhôø ñoù neân khoân ngoan minh trieát, laøm ôn ích cho ñôøi voâ soá keå. Sau thaàn leân ôû treân nuùi Taûn Vieân cuõng goïi laø Ba Vì töùc laø ba chaân lyù saâu thaúm caàn cho con ngöôøi. Chöông keà seõ noùi tôùi ba chaân lyù naøo ñaõ ñöôïc taïc ghi treân maët troáng ñoàng ra sao.
10. Toùm keát. Teân Vieät coù nghóa laø Sieâu Vieät. Vieät leân cuøng toät taän trôøi xanh chæ baèng Thieân Nga hay laø Tieân Maãu (ñoù laø trieät thöôïng). Ñaøng khaùc laïi laën xuoáng taän vöïc saâu bieån caû chæ baèng roàng xanh (ñoù laø trieät haï). Hôïp caû hai laïi goïi laø "nöôùc non chung moät lôøi theà"... laøm neân moät thöïc theå vaên hoùa oai phong laãm lieät ñeán ñoä ta coù theå noùi vaên hoùa daân toäc cuõng chính laø vaên hoùa nhaân toäc, töùc laø ñaõ ñaït phoå bieán tính (Universal) coù theå hôïp cho heát moïi nôi moïi thôøi. Nhö vaäy laø khi tìm veà vaên hoùa daân quoác, kieán quoác maø hieän ta ñang thieáu, vaø hôn theá nöõa, vôùi ñaïo lyù ñoù ta coøn coù theå ñoùng goùp vaøo neàn vaên hoùa nhaân loaïi, hieän cuõng ñang chôùi vôùi chöa tìm ñaâu ra ñöôïc moät neàn trieát lyù daãn ñaïo.