2. Loát Chaân Minh Trieát
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Khoa hoïc laø gì neáu khoâng phaûi
laø söï tieáp noái keùo daøi tröïc giaùc.
Nhöõng Neûo Ñöôøng Moøn
Baø meï Vieät Nam quaû laø hình boùng cuûa neàn Minh Trieát Laïc Vieät: Ngöôøi khoâng ñi treân nhöõng ñaïi loä huy hoaøng xaùn laïn, nhöng aâm thaàm laëng leõ böôùc ñi treân nhöõng loái moøn, nhöõng ngoõ ngaùch queâ höông taàm thöôøng, xem ra chaúng maáy quan troïng. Cuõng nhö theá, neàn vaên minh trieát Vieät Nho luoân ñaët treân caùc neûo ñöôøng moøn cuûa daân toäc, thoaït xem töôûng khoâng coù gì saâu saéc, coù cuõng ñöôïc maø khoâng coù cuõng chaúng sao. Vì theá, töø luùc tieáp xuùc vôùi neàn vaên minh xaùn laïn Thaùi Taây, nhieàu ngöôøi AÙ Ñoâng ñaõ giaõ töø nhöõng neûo ñöôøng xöa cuõ ñeå tieán böôùc theo loái ngoaïi nhaân. Nhöng roài töø ñoù heát theo beân naøy laïi ngaõ beân kia vôùi muoân vaøn ñoå vôõ, khieán phaûi daàn daàn hoài taâm vaø nhìn laïi... Ñeå roài môùi nhaän ra raèng nhöõng caùi taàm thöôøng baáy laâu khoâng haún chæ coù theá, maø coøn tieàm taøng moät caùi gì phi thöôøng. Vaø laïi nhaän ra khoâng nôi ñaâu coù ñöôïc caùi loái bình thöôøng cuûa chuùng ta, theo lôøi nhaän xeùt cuûa baù töôùc Keyserling thì khoâng moät nôi naøo treân theá giôùi laïi coù söï laï luøng naøy: Neàn minh trieát yù thöùc laïi laáy ngay ñôøi soáng bình thöôøng cuûa daân gian laøm maãu möïc. Khoâng nôi naøo loái thoâng thöôøng theo baûn naêng laïi trôû thaønh tieâu bieåu hoøa hôïp cho moät neàn tö töôûng phong phuù. Vaø cuõng khoâng nôi naøo ñôøi soáng laïi ñöôïc toå chöùc theo ñaïo lyù cao vaø saâu hôn, ñeán noãi aùnh ñaïo soi thaáu nhöõng hieän töôïng maø bình thöôøng ta khoâng thaáy coù lieân heä chi caû (Journal II. 87). Taïi sao laïi coù vieäc kyø laï ñoù? Ñeå traû lôøi, chuùng ta thöû xem ít nhieàu söï kieän. Ta haõy môû ñaàu baèng quan nieäm con ngöôøi cuûa tieân toå. Con ngöôøi ñöôïc tieân toå goïi laø "hoa ñaát ngoïc nöôùc" maø sau Nho coâng thöùc hoùa thaønh caâu "nhaân giaû kyø thieân ñòa chi ñöùc", ngöôøi laø ñöùc cuûa trôøi ñaát, töùc ngöôøi laø tinh hoa cuûa caû ñaát trôøi, caû aâm döông, toå tieân ta ñaõ thi vò hoùa thaønh meï tieân cha roàng. Meï tieân ôû treân nuùi, maø nuùi laø ñaát vöôn leân cao ñeå ñoùn trôøi. Coøn trôøi thì ñöôïc bieåu thò baèng nöôùc, töùc nöôùc möa xuoáng töø trôøi. Leõ ra trôøi ôû treân, ñaát ôû döôùi, nhöng neáu ñaët theá thì khoâng coù truyeän boá meï gaëp nhau, vaø laø queû Bó (queû soá 12) maø khoâng gaëp nhau thì khoâng ra ngöôøi, neân lôøi kinh queû Bó noùi: "Bó chi phæ nhaân", "Bó ñaáy, chaúng phaûi laø ngöôøi ñaâu", khoâng phaûi ngöôøi vì coù duy ñaát quen goïi laø duy vaät thì khoâng ra ngöôøi, cuõng nhö chæ coù trôøi goïi laø duy taâm thì cuõng khoâng ra ngöôøi noát. Muoán vaäy thì phaûi ñaët ñaát treân, trôøi döôùi nhö queû Thaùi (queû soá 11) vì ñaát naëng ñi xuoáng, trôøi nheï bay leân neân hai ñaøng gaëp nhau, trong Kinh Huøng (hay Lónh Nam Trích Quaùi) goïi laø Meï AÂu Cô gaëp Boá Laïc Long Quaân treân "caùnh ñoàng Töông" nhôø vaäy coù queû Thaùi laøm neân ñaïi ngaõ taâm linh.
"Caùnh ñoàng Töông" cuõng ñöôïc cha oâng goïi boùng laø soâng Töông. "Soâng Töông nöôùc chaûy hai doøng", doøng soâng trong, doøng soâng ñuïc, töùc doøng trôøi, doøng ñaát, vaø noù ñoå vaøo Hoà Ñoäng Ñình maø tieàn nhaân quen goïi laø caùi noâi nöôùc Vieät. Caùi noâi naøy phaûi hieåu theo nghóa huyeàn söû töùc theo nghóa haøm taøng caû hai beân trong ngoaøi, ñoù laø caùi hoà troøn ôû giöõa chæ trôøi, coù caùi nhaø vuoâng (hay hình chöõ nhaät cuõng ñöôïc, ñeàu coù goùc boán phöông) chæ ñaát. Coøn voøng troøn chæ trôøi, trôøi phaûi troäi hoân ñaát, neân neáu noùi baèng soá 3 (soá 3 troøn nhö soá Pi) phaûi ñaët treân soá ñaát laø 4. Ñoù cuõng laø soá haøm nguï trong baùnh daày baùnh chöng. Söï troäi hôn cuûa trôøi ñöôïc bieåu thò baèng voøng troøn oâm laáy hình vuoâng, tuïc ngöõ noùi "meï troøn con vuoâng" laø nghe chuùc caùc baø sinh nôû ñöôïc "meï troøn con vuoâng" chöù neáu hieåu theo nghóa thöôøng thì con vuoâng seõ ra duy vaät vuoâng chaønh chaïnh boán goùc baùnh chöng, coøn meï maø troøn nhö caùi chum thì trôû neân quaû bí: neùt ñan thanh coù coøn ñaâu!
Xem nhö vaäy thì ta hieåu chöõ Giao Chæ quan troïng ngaàn naøo. Vì trôøi ñaát coù giao chæ thì ngöôøi môùi ra Ngöôøi Ñaïi Ngaõ, cho neân tieân toå ta ñaõ nhaän caû tieân laãn roàng laøm vaät bieåu (symbolic animal) vaø ñaõ taïc laïi trong moät di vaät ñeå gioái laïi cho mieâu dueä muoân theá heä veà sau, ñoù laø caùi troáng, quen goïi laø troáng Ñoâng Sôn, vì tìm ra ñöôïc nhieàu nhaát ôû laøng Ñoâng Sôn tænh Thanh Hoùa (Baéc Vieät). Xem laïi troáng seõ thaáy quaû laø moät cuoäc giao chæ cuûa tieân roàng, nhöng laâu ngaøy con chaùu khoâng nhaän ra ñöôïc. Vì tieân ñaïi dieän baèng chim, coøn roàng ñaïi dieän baèng thuyeàn roàng, töùc thuyeàn ñaõ hoùa ra roàng coù mieäng coù maét, vaø mieäng ñang môû ra ñeå ñoùn nhaän caùi hoân noàng chaùy cuûa AÂu Cô tieân nöõ bieåu thò baèng chim haûi aâu. Do ñoù maø troáng ñoàng ñöôïc thôø kính vaø moãi naêm vua quan hoäi nhau taïi "Minh Chuû Ñoàng Coå", nghóa laø Troáng (Coå) baèng Ñoàng chöùng giaùm (Chuû) cho cuoäc Minh öôùc, ñeå theà trung thaønh vôùi nhaø nöôùc. Ta coøn ñoïc ñöôïc nhöõng caâu nhö "Ñoàng coå vang nhöõng lôøi theà hieáu trung", hieáu vôùi cha meï laø nhaø, coøn trung laø vôùi nöôùc. Ñoù laø caùch cheû nhoû Ñaïo ra cho deã hieän thöïc. Thay vì noùi "nhaát aâm nhaát döông chi vò ñaïo" nhö Kinh Dòch thì ñaây noùi nhaø nöôùc hay hieáu trung cuõng vaäy.
Hieåu nhö theá thì troáng Ñoàng laø bieåu töôïng raát ö cao troïng neân ñaõ ñöôïc tieân toå toân thôø vaø nhôø ñaáy maø caùc ngaøi ñaõ döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc ñöôïc nhieàu ngaøn naêm, ta quen noùi boán ngaøn naêm vaên hieán laø noùi non, chöù thaät ra phaûi noùi baûy ngaøn naêm, töùc leân tôùi thôøi ñaù maøi Baéc Sôn, vì ôû ñaáy ngöôøi ta ñaõ gaëp thaáy nhöõng hoøn soûi maøi nhaün, coù gaïch hai vaïch chaïy song song, maø chuùng ta suy ñoaùn laø noù töôïng tröng cho neùt song truøng, hay laø neùt löôõng hôïp (dual unit) ñöôïc bieåu dieãn ñaày trong caùc huyeàn thoaïi, bao giôø cuõng coù hai haïn töø (term) nhö soâng nuùi, nöôùc non, oâng coå baø coäc vaø nhaát laø tieân roàng. Troáng Ñoâng Sôn ñöôïc öôùc tính chung quanh moät ngaøn naêm tröôùc Coâng Nguyeân, nhöng ñoù laø thôøi cöïc thònh, coøn thôøi sô khai thì phaûi tính leân tôùi hai hoaëc ba ngaøn naêm tröôùc. Vì caùc con soá chính trong troáng laø boä soá vaøi ba (2-3), tham löôõng 3-2 ñaõ coù töø thôøi Phuøng Nguyeân töùc loái ba ngaøn naêm tröôùc Coâng Nguyeân. Vì theá noùi boán ngaøn naêm vaên hieán laø noùi non, neáu noùi giaø thì phaûi ngöôïc leân ñeán Baéc Sôn laø baûy ngaøn naêm, hoaëc caû thôøi vaên hoùa Hoøa Bình laø möôøi ngaøn naêm. Khoâng theå bieát chaéc nhöng quaû laø moät thôøi gian daøi, theá maø tieàn nhôn ñaõ giöõ ñöôïc nöôùc laâu beàn, ñeán ñoä ñaõ coù teân Vieät Thöôøng hay Vaïn Xuaân. Vieät Thöôøng coù hai nghóa, moät laø nöôùc Vieät noùi chung coù tính caùch tröôøng cöûu, hai laø chæ mieàn Chaâu Hoan (mieàn Quaûng Trò?) nhöng neân hieåu chöõ Hoan laø hoan laïc, an vui thaùi bình (nhôø queû Thaùi) theo nghóa huyeàn söû thì ñuùng hôn.
Trong saùch "Huøng Vöông söï tích ngoïc phaû coå truyeàn" coù cheùp raèng: "Vua Kinh Döông Vöông vaâng ngoïc chæ phuïng meänh Trôøi veà nuùi Nam Mieân laäp ñoâ ôû phía Hoan chaâu thuoäc Ngheä An xöù". Caâu saùch naøy cuõng neân hieåu theo nghóa huyeàn söû töùc khoâng caàn tìm Hoan chaâu ôû ñaâu, maø phaûi tìm xem Hoan chaâu coù yù nghóa gì. Vaø nghóa ñoù laø: ai vaøo xöù Ngheä thì seõ ñöôïc hoan laïc. Vaäy chöõ Ngheä keùp bôûi neùt phaåy vaø neùt maùc giao thoa vôùi nhau ôû giöõa. Neùt phaåy ñi theo kim ñoàng hoà coù theå ñaïi dieän neùt ñaát, neùt maùc ñi ngöôïc kim ñoàng hoà chæ trôøi, hai chöõ trôøi ñaát giao thoa thì moïi söï ñöôïc haïnh thoâng hoan laïc. Ñaáy laø chaân lyù caàn minh taâm khaéc coát, neân tieân toå ñaõ duøng chöõ Ngheä laøm neàn cho chöõ Vaên trong Vaên Lang vaø caû chöõ Giao trong giao chæ, vaø ta coù theå ñoaùn caùc ngaøi coøn göûi vaøo theå thô Luïc Baùt ñöôïc coi nhö theå thô cuûa ñaát nöôùc. Suy ñoaùn naøy döïa treân loaïi troáng coù saùu maët vaø taùm maët ñöôïc noùi ñeán trong saùch "Muïc Thieân Töû Truyeän" chöông 5 (d. 440) vaø goïi laø Linh Coå (Troáng Thaàn). Troáng keùp 3 (6 maët) ñeå thôø thaàn Ñaát, troáng keùp 4 (8 maët) ñeå thôø thaàn Trôøi (ñaët theo kieåu giao chæ) neân 3 qui cho ñaát ôû treân, 4 qui cho trôøi ôû döôùi, y nhö baùnh daày baùnh chöng. Vaäy thô luïc baùt cuõng gieo vaàn theo loái giao chæ töùc gieo vaøo loøng laø "yeâu vaän" vaàn ôû löng.
"Traêm naêm / trong coõi / ngöôøi ta
Chöõ taøi / chöõ meänh / kheùo laø / gheùt nhau."
Ñoïc nhö thaàm baûo "yeâu em anh ñeå trong loøng" (trong loøng) chöù khoâng ñeå ngoaøi da ñaâu maø em ngaïi. Ñeå ngoaøi da laø ñeå ôû vaàn cuoái nhö moïi thöù thô, chæ coù theå luïc baùt môùi ñeå ôû trong loøng! vaø nhôø ñaáy maø coù caùnh ñoàng Töông vôùi soâng Töông nöôùc chaûy hai doøng ñoå vaøo hoà meï troøn con vuoâng gaây neân caûnh Hoan Laïc chaân chính.
"Nhöng than oâi coù moät chieàu thu laù rôi", rôùt xuoáng soâng Töông, laáp ñi moät chieàu trôû neân löu tuïc nhö soâng Luïc Ñaàu saùu khuùc nöôùc chaûy xuoâi moät doøng anh ôi. theá laø soâng Töông bieán ra Thöông (queû Minh Di aùnh saùng bò thöông) vaø töø ñaáy heát chaûy vaøo Ñoäng Ñình Hoà nöõa, khieán neân queû Bó: non nöôùc heát gaëp nhau.
Soâng Töông nöôùc chaûy xuoâi doøng,
Cho non nhôø nöôùc suoái ñong leä hoàng.
Phaûi chi nhôù baïn thuûy chung.
Phaûi chi nhôù baïn naõo nuøng ñöôøng tô!
Toâi thuù thaät moãi khi nhôù tôùi ñoaïn naøy thì nöôùc maét cöù öùa ra chan hoøa vì caùc hình aûnh ñau thöông cöù doàn daäp tôùi: töø bao chieán só anh huøng xöa cho tôùi caûnh ñaáu toá ruøng rôïn, caûnh bao nhaø tan taùc chia ly, Ñaïi loä kinh hoaøng, moà taäp theå ôû Hueá roài bao nhieâu quaân nhaân coâng chöùc trong caùc traïi tuø khuûng khieáp goïi laø caûi taïo, bao ñoàng baøo cheát treân bieån Thaùi Bình, trong caùc röøng raäm, ñeán noãi maáy naêm ñaàu di taûn toâi khoâng daùm thuyeát giaûng, vì ñang noùi maø heå nhôù tôùi laø nöôùc maét traøn ra, ngheïn ngaøo noùi khoâng ra tieáng. Maõi tôùi nay vaãn chöa haún caàm laïi ñöôïc. Hoâm nay toâi thuù nhaän ñieàu ñoù ôû ñaây ñeå mong coù theå caàm laïi, caàm laïi baèng moät hai haønh ñoäng tích cöïc. Vì toâi sôï neáu khoâng theá thì toâi cuõng nhö ñoàng baøo toâi lieàu mình trôû neân nhö Thuïc ñeá, vì quaù nhôù queâ höông maø trôû neân chim quoác, keâu suoát muøa heø. Chuùng toâi ñaõ keâu quoác quoác suoát caû möôøi heø maø chöa thaáy ñöôïc gì tích cöïc. Vì theá chuùng toâi ñeà ra moät chöông trình cuûa vaøi vieäc beù nhoû:
1. Öôùc mong cho moïi gia ñình Vieät Nam treo moät tranh troáng Ñoàng laøm nhö leã gioã toå quanh naêm.
2. Hoïc veà nhöõng baøi khoân ngoan taøng aån trong troáng.
3. Vaø sau cuøng laøm theâm moät caùi gì tích cöïc, duø nhoû nhoi cuõng keä, mieãn tích cöïc coù laøm nhö seõ ñeà nghò ôû phaàn döôùi.
Tranh troáng thì chuùng tôi ñaõ in ra moät lôùp vaø coù theå seõ tieáp tuïc in theâm. Baây giôø ñeán vieäc thöù hai, hoïc moät baøi haøm nguï trong troáng. Nhôù caâu ñaõ tröng ôû treân "Ñoàng coå vang nhöõng lôøi theà hieáu trung". Hai chöông sau seõ noùi veà "hieáu" hay "gia ñình", roài "trung" hay "queâ nöôùc".