Phong Traøo Vaø Thaàn Hoïc Phuï Nöõ
Trong Theá Kyû 20
Susan A. Ross
Lm. Nguyeãn Huøng Cöôøng, M.M. chuyeån dòch ra Vieät Ngöõ
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
III. Nhaân Chuûng Thaàn Hoïc
Cho maõi ñeán thôøi gian töông ñoái gaàn ñaây - khoaûng thôøi gian cuûa Coâng Ñoàng Vatican II - nhaân chuûng thaàn hoïc ñöôïc ñaët döôùi ñeà muïc cuûa "tín lyù veà con ngöôøi". Theá giôùi töï nhieân cuûa loaøi ngöôøi ñöôïc hieåu nhö laø moät caùi gì töông ñoái khoâng thay ñoåi, trong ñoù nhaân loaïi cuøng chia seû, qua thôøi gian vaø qua caùc neàn vaên hoùa, moät boä phaän vöõng chaéc veà nhöõng ñaëc tính: lyù trí, moät phaåm chaát ñöa con ngöôøi leân treân caùc loaøi vaät; söï höôùng môû taâm hoàn veà Thieân Chuùa; vaø chieàu höôùng thieân veà toäi loãi. Trong khi con ngöôøi hoaëc laø ñaøn oâng hay ñaøn baø, vaø vì theá coù nhöõng khaû naêng veà sinh hoïc khaùc bieät nhau neân chuùng cuõng giöõ moät phaàn trong nhöõng choïn löïa veà ngheà nghieäp, "ngöôøi" ñöôïc coi laø chung chung khoâng phaân bieät. Phong traøo phuï nöõ caên baûn ñaõ thaùch ñoá tö töôûng naøy veà "con ngöôøi".
Thöù nhaát, phong traøo phuï nöõ tham döï vaøo trong söï nhaán maïnh toång quaùt cuøng vôùi phong traøo giaûi phoùng phuï nöõ daân söï vaøo thaäp nieân 1960 baèng caùch ñaët naëng troïng taâm treân söï maãu chuaån hoùa vaø nhöõng phaåm tính ñöôïc khaùm phaù veà "kinh nghieäm" cuûa con ngöôøi, maëc duø moät vaøi vaán ñeà naøy coù theå sau naøy phaûi ñöôïc ñaët thaønh caâu hoûi. Nhaéc laïi raèng Valerie Saiving laäp luaän raèng "nhöõng caùm doã cuûa phaùi nöõ thì khoâng gioáng nhö nhöõng caùm doã cuûa phaùi nam". Nhö ñaõ ñeà caäp tröôùc ñaây, söï ñoùng goùp thöïc söï cuûa Saiving laø chæ ra cho chuùng ta thaáy raèng nhöõng tín ñieàu veà toäi loãi vaø aân suûng ñaõ baét nguoàn nhö theá naøo, phaàn lôùn laø töø kinh nghieäm cuûa phaùi nam, hoï tìm thaáy raèng trong nhöõng hoaøn caûnh cuûa hoï veà quyeàn löïc con ngöôøi vaø söï toäi loãi daãn hoï ñeán söï kieâu caêng ngaïo maïn neân hoï caàn söûa ñoåi sao cho thích hôïp baèng tín ñieàu veà aân suûng vaø tình yeâu cuûa söï hy sinh. Coøn kinh nghieäm cuûa ngöôøi nöõ, Saiving laäp luaän raèng, noùi chung, khoâng phaûi laø nhöõng kinh nghieäm veà quyeàn löïc vaø kieâu caêng nhöng hôn theá laø söï quaù thöôøng xuyeân ñaët ngöôøi khaùc leân treân chính baûn thaân mình, cuûa "nhöõng chuyeän taàm phaøo vaø daøi doøng", vì theá caàn coù moät phöông caùch khaùc bieät ñeå noùi veà toäi loãi vaø aân suûng. Kinh nghieäm con ngöôøi ñöôïc tieát loä laø "ñöôïc ñònh trí bôûi xaõ hoäi" - ñoù laø, giôùi tính, cuõng nhö chuûng toäc, giai caáp, vaø nguoàn goác daân toäc, ñaõ ñònh höôùng naén goït söï hieåu bieát cuûa moät ngöôøi veà thöïc teá, vì theá noù thaùch ñoá tö töôûng cho raèng nhöõng söï hieåu bieát veà "con ngöôøi" hoaøn vuõ nhö laø söï thích hôïp thoûa ñaùng cho moïi ngöôøi. Vì vaäy, phong traøo phuï nöõ, cuøng vôùi caùc phong traøo giaûi phoùng khaùc, thaùch ñoá caùi ñaëc tính chuaån möïc cuûa gioáng daân da traéng, Taây Phöông (vaø thöôøng cuõng laø giôùi ñoäc thaân) nam giôùi nhö laø "taùc giaû" hay "ñoái töôïng" cuûa thaàn hoïc, laøm saùng toû ñaëc tính coù vaán ñeà vaø ñaùng keå cuûa kinh nghieäm, vaø neâu leân caùi xaõ hoäi ñònh trí nhö laø chìa khoùa trong söï giaûi thích cho baát cöù moät tuyeân boá naøo veà thaàn hoïc.
Cuøng vôùi ñieàu naøy, phong traøo phuï nöõ ñaõ thaùch ñoá tö töôûng cho raèng lyù trí vaø söï töï quyeát laø nhöõng phaåm chaát "cao nhaát" cuûa baûn chaát con ngöôøi, vaø phuï nöõ neân phaán ñaáu ñeå ñaït ñöôïc caùi loaïi "lyù trí khoâng thieân vò" naøy ñöôïc ca tuïng bôûi vaøi trieát gia vaø thaàn hoïc gia. Caùc nhaø hoïc giaû phuï nöõ khoâng choái töø laø con ngöôøi thì ñeàu coù nhöõng khaû naêng veà lyù trí; nhöng hôn theá nöõa, töï quyeát vaø lyù trí, hoï laäp luaän raèng caàn phaûi giöõ cho noù quaân bình baèng söï nhaán maïnh vaøo moái töông quan cuûa con ngöôøi vaø caûm xuùc nöõa. Laàn nöõa, caùc nhaø hoïc giaû phuï nöõ ñaõ quay veà vôùi nhöõng kinh nghieäm cuûa nöõ giôùi ñeå laøm neàn taûng cho vieäc pheâ bình veà vieäc cho raèng con ngöôøi nhö laø moät vaät theå coù cuøng chung moät tính chaát. Carol Gilligan, trong cuoán saùch coù aûnh höôûng lôùn, In a Different Voice, ñaõ thaùch ñoá nhöõng tö töôûng veà söï phaùt trieån luaân lyù ñi tieân phong laø nhaø taâm lyù Lawrence Kohberg cuûa tröôøng ñaïi hoïc Harvard, baèng caùch ñeà nghò raèng chính nhöõng söï khaùc bieät trong caùch nuoâi daïy con trai vaø con gaùi coù theå giuùp giaûi thích taïi sao con trai ñaït ñieåm cao trong nhöõng baøi thi veà luaân lyù, bôûi con trai ñöôïc nuoâi daïy ñaët neàn taûng duy lyù veà luaân lyù, trong khi con gaùi ñaït ñieåm thaáp hôn. Trong "tieáng noùi khaùc" cuûa söï suy tö luaân lyù ñaët neàn taûng trong moái töông quan hôn nhö Gilligan ñaõ ñeà nghò laø ñaëc tính cuûa con gaùi vaø phaùi nöõ, vaø coù theå, baø laäp luaän, boå sung cho nhöõng phöông caùch coù veû truyeàn thoáng.
Trong khi nhöõng tö töôûng cuûa Gilligan tieáp tuïc neâu leân nhöõng caâu hoûi cho caùc nhaø taâm lyù, thaàn hoïc vaø xaõ hoäi hoïc, coâng vieäc cuûa baø ñaõ coù aûnh höôûng veà vieäc nhaán maïnh phaåm chaát töông quan trong ñôøi soáng con ngöôøi. Söï hieän höõu cuûa con ngöôøi, caùc nhaø lyù thuyeát phuï nöõ ñaõ tranh luaän, laø töông ñoái cuõng nhö hoaøn caûnh hoùa moät caùch saâu saéc, vaø ñaõ taùch boû nhöõng kinh nghieäm cuûa phaùi nöõ ra khoûi nhöõng khaùi nieäm veà chuaån möïc cuûa moät ngöôøi ñaõ coù aûnh höôûng trong vieäc caét ñöùt tö töôûng cuûa chuùng ta trong vieäc hieåu bieát laø ngöôøi thì coù yù nghóa gì. Vì theá, Beverly Wildung Harrison nhaán maïnh vai troø cuûa söï giaän döõ trong coâng vieäc cuûa tình yeâu, vaø Margaret Farley coi söï daán thaân caù nhaân laø taâm ñieåm cuûa cuoäc soáng con ngöôøi. Coù theå noùi raèng söï nhaán maïnh veà quyeàn löïc cuûa caûm xuùc vaø söï töông quan trong ñôøi soáng con ngöôøi thöïc ra khoâng phaûi laø ñieàu môùi meû chi trong truyeàn thoáng cuûa Kitoâ Giaùo, caû söï aûnh höôûng cuûa vaán ñeà vaøo thôøi khai saùng taùch bieät vaø söï vaéng maët cuûa phuï nöõ trong caùc vaên kieän veà thaàn hoïc vaø trieát hoïc veà con ngöôøi thì khoâng theå choái töø ñöôïc laø ñaõ laøm cho ñònh nghóa veà con ngöôøi trôû neân giôùi haïn vaø nhoû heïp ñi. Mujerista vaø caùc nhaø thaàn hoïc phuï nöõ, cuõng nhö caû nam vaø nöõ sau thôøi ñaïi ñoâ hoä, cuõng ñaõ thaùch thöùc hình aûnh "con ngöôøi duy lyù" nhö laø maãu chuaån cuûa con ngöôøi; hoï ñaët naëng ôû söï quan troïng cuûa gia ñình vaø coäng ñoàng, vai troø cuûa tranh ñaáu haèng ngaøy trong cuoäc soáng, vaø söï khoâng theå taùch boû nhöõng löu taâm cuï theå veà söùc khoûe, haïnh phuùc, nhaân quyeàn vaø phaåm giaù con ngöôøi khi quan taâm ñeán caâu hoûi cuûa baûn chaát con ngöôøi.
Chieàu kích thöù ba cuûa nhaân chuûng thaàn hoïc maø caùc nhaø thaàn hoïc phuï nöõ, nöõ giôùi vaø mujerista ñaõ nhaán maïnh laø ñaëc ñieåm hieän thaân cuûa moät con ngöôøi. Cuøng vôùi söï hieåu bieát veà con ngöôøi chuû yeáu nhö laø lyù trí ñaõ ñöôïc nguï yù, vaø ñoâi khi dieãn taû roõ raøng, nhò nguyeân veà chöùc naêng: trí oùc treân thaân xaùc, ñaøn oâng treân ñaøn baø, con ngöôøi treân loaøi vaät, baéc treân nam, lyù trí treân caûm xuùc. Nhö Rosemary Radford Ruether thaûo luaän trong cuoán saùch cuûa baø naêm 1975, New Woman, New Earth, nhöõng yù töôûng nhò nguyeân nhö theá goäp taát caû vaøo vôùi nhau goàm ñaøn baø, Do Thaùi, ngöôøi da maøu, vaø traùi ñaát, vaø phaân loaïi chuùng nhö laø coù duïc tính hôn, thaân xaùc hôn, caûm xuùc hôn vaø vì vaäy caàn ñöôïc cheá ngöï bôûi "con ngöôøi lyù trí". Moät hình aûnh cuûa con ngöôøi nhö theá ñaõ bò boùp meùo taøn teä vaø khoâng troïn veïn. Taát caû con ngöôøi, ñaøn baø cuõng nhö ñaøn oâng, caàn aên, nguû, nhaø ôû, bò thuùc ñaåy cuûa tình duïc, beänh taät, kinh nghieäm xaûm xuùc, suy nghó, cheát; taét moät lôøi, chuùng ta ñeàu soáng trong thaân xaùc. Trong khi söï hieän thaân moät vaøi caùch theá naøo ñoù phaân bieät bôûi giôùi tính - ví duï, ñaøn baø thì mang naëng ñeû ñau, coù kinh nguyeät, vaø thöôøng thì soáng laâu hôn ñaøn oâng; trong khi ñaøn oâng thì coù raâu, coù khaû naêng laøm ñaøn baø thuï thai, vaø thöôøng thì phaàn thaân theå phía treân to khoûe hôn ñaøn baø - khoâng coù giôùi tính naøo laïi coù tính hieän thaân nhieàu hôn giôùi tính khaùc. Quaû thaät, troïng taâm chuù yù cuûa ñöùc tin Kitoâ Giaùo laø ñaët treân maàu nhieäm nhaäp theå cuûa Thieân Chuùa trong thaân xaùc cuûa moät con ngöôøi. Söï thaät laø taát caû con ngöôøi kinh nghieäm chính mình vaø trong caùc moái töông quan vôùi ngöôøi khaùc vaø vôùi Thieân Chuùa laø ñeàu qua thaân xaùc cuûa hoï nhöng thöôøng bò laõng queân trong moät truyeàn thoáng vaãn mang vôùi noù moät söï luùng tuùng laãn loän veà thaân xaùc vaø tính duïc.
Nhöõng nhaø hoïc giaû phuï nöõ ñaõ tìm kieám ñeå nhaéc nhôù chuùng ta raèng taát caû chuùng laø "baûn chaát thaân xaùc" cuõng nhö "baûn chaát taâm trí" vaø tính duïc laø moùn quaø töø Thieân Chuùa. Chuùng khoâng phaûi laø haøng raøo caûn ngaên ta coù nhöõng lieân heä vôùi Thieân Chuùa, nhö nhöõng söï caám ñoaùn truyeàn thoáng veà tình duïc tröôùc khi laõnh nhaän mình thaùnh vaø nhöõng söï ñoøi hoûi veà ñôøi soáng ñoäc thaân cuûa giaùo só ñaõ cho thaáy nhö theá, söï hieän thaân cuûa con ngöôøi vaø theá giôùi töï nhieân chính laø nhöõng con ñöôøng daãn ta ñeán gaëp gôõ Thieân Chuùa, nhö truyeàn thoáng cuûa caùc bí tích Kitoâ Giaùo neân (nhöng tieác ñaõ khoâng luoân luoân) ñöôïc cöû haønh. Caùc nhaø hoïc giaû phuï nöõ vì theá ñaõ laäp luaän raèng söï choáng ñoái veà vieäc truyeàn chöùc linh muïc cho phuï nöõ phaàn lôùn naèm trong söï sôï haõi thaân theå cuûa phaùi nöõ vaø cuûa tính duïc. Phuï nöõ khoâng theå thöïc söï ñaïi dieän cho Thieân Chuùa, theo kieåu suy tö naøy, bôûi vì söï lieân keát Thieân Chuùa vôùi thaân xaùc vaø tính duïc coù theå laøm nguy haïi cho söï vieäc taùch rôøi hai ñieàu ñoù maø truyeàn thoáng Kitoâ Giaùo Taây Phöông ñaõ phaûi tranh ñaáu ñeå baûo toàn. Ñeå nghó laïi söï quan troïng cuûa söï hieän thaân vaø tính duïc, ñaëc bieät töø caùch nhìn cuûa phuï nöõ qua kinh nghieäm vaø phöông tieän cuûa hoï, cuoái cuøng thì phaûi suy nghó moät caùch nghieäm chænh veà yù töôûng laø ñaøn baø cuõng ñöôïc saùng taïo "trong hình aûnh cuûa Thieân Chuùa". Döôùi ñaây, toâi seõ xem xeùt moät vaøi nguï yù tín lyù veà ñieåm naøy.
Moät söï nguï yù xa hôn veà söï quan troïng cuûa söï hieän thaân laø moät vieãn caûnh môùi trong theá giôùi thieân nhieân. Thuyeát nhò nguyeân maø noù giao tranh "giöõa con ngöôøi vaø thieân nhieân" cuõng döïa treân khaùi nieäm cuûa con ngöôøi muoán taùch rôøi con ngöôøi khoûi moâi tröôøng thieân nhieân vaø coi ñaëc quyeàn phaùt trieån kyõ thuaät leân treân söï quan taâm veà nhöõng aûnh höôûng treân moâi tröôøng soáng. Chaúng phaûi laø söï laï kyø gì maø thieân nhieân thì ñöôïc goïi baèng nhöõng ñaïi danh töø gioáng caùi. Thaùi ñoä ñoái vôùi loaøi vaät, traùi ñaát, bieån vaø trôøi, phaûn aûnh moät thaùi ñoä vaên hoùa vaãn coøn toàn taïi ñoái vôùi phuï nöõ. Söï quan taâm cuûa phuï nöõ veà vieäc hieän thaân tìm kieám ñeå noái keát taát caû taïo vaät laïi vôùi nhau trong moáit töông trôï toaøn theå.
(Trích trong cuoán The Twentieth Century - A Theological Overview
Edited by Gregory Baum
Orbis Books - Maryknoll, New York, 1999)