Phong Traøo Vaø Thaàn Hoïc Phuï Nöõ
Trong Theá Kyû 20
Susan A. Ross
Lm. Nguyeãn Huøng Cöôøng, M.M. chuyeån dòch ra Vieät Ngöõ
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
"Töø ngaøy khai môû phong traøo giaûi phoùng phuï nöõ, Kinh Thaùnh ñaõ ñöôïc tröng daãn, söû duïng ñeå kìm giöõ hoï trong "vò trí xaõ hoäi ñònh bôûi Thieân Chuùa", dieãn taû trong Cöïu vaø Taân Öôùc... Daøi nhö haøng ngaøn cuoán Kinh Thaùnh ñöôïc in haøng naêm vaø phaân phaùt ñeán taát caû nhöõng nôi coù con ngöôøi hieän dieän, vaø daân chuùng ôû caùc quoác gia noùi tieáng Anh toân kính Kinh Thaùnh nhö laø Lôøi Chuùa, neân thaät laø voâ ích trong vieäc laøm aûnh höôûng cuûa noù giaûm ñi."
Elizabeth Cady Stanton, The Woman's Bible
"Kinh Thaùnh khoâng chæ laø saùch ñôn thuaàn veà toân giaùo nhöng noù coøn coù taàm möùc chính trò caùch saâu xa nhö khi noù tieáp tuïc cung öùng söï töï hieåu bieát veà nhöõng neàn vaên hoùa vaø xaõ hoäi cuõa Myõ vaø AÂu Chaâu. Vì theá, nhöõng dieãn giaûi Kinh Thaùnh cuûa phuï nöõ coù taàm möùc chính trò quan troïng khoâng chæ cho nhöõng phuï nöõ trong toân giaùo thuoäc veà kinh thaùnh coøn cho taát caû phuï nöõ trong caùc xaõ hoäi Taây Phöông."
Elizabeth Schussler Fiorenza, Bread Not Stone
Elizabeth Cady Stanton, saùng laäp phong traøo ñoøi quyeàn lôïi cho phuï nöõ vaø Elizabeth Schussler Fiorenza, nhaø thaàn hoïc phuï nöõ tieân phong cuûa cuoái theá kyû 20. Hoï soáng caùch nhau khoaûng moät theá kyû, tuy nhieân quan ñieåm cuûa hoï töông ñoàng caùch ñaùng keå vaø chuùng duøng ñeå minh hoïa khoâng nhöõng caû veà söï tieán trieån ñaõ ñöôïc thaønh hình, chaúng haïn nhö "caùc suy tö thaàn hoïc theo quan ñieåm phuï nöõ" ñaõ aûnh höôûng ñeán moân thaàn hoïc maø coøn neâu leân nhöõng chöôùng ngaïi cho quyeàn bình ñaúng cuûa phuï nöõ caàn phaûi vöôït qua. Trong baøi tieåu luaän naøy, toâi seõ chuù taâm phaàn lôùn, maëc duø khoâng ñaëc bieät, vaøo phong traøo thaàn hoïc phuï nöõ taïi Hoa Kyø, chuû yeáu töø goùc nhìn cuûa caùc nhaø thaàn hoïc Coâng Giaùo. Daãu bieát raèng khoâng moät baøi tieåu luaän naøo coù theå laøm moät vieäc coâng bình cho moät ñeà taøi bao la vaø vaãn ñang coøn tieáp tuïc ñöôïc trieån khai nhö theá. Hy voïng cuûa toâi laø laøm saùng toû moät vaøi vaán ñeà quan troïng ñang noåi leân khi theá kyû 20 ñang ñi vaøo nhöõng ngaøy cuoái.
I. Boái Caûnh Lòch Söû
Maëc duø theá kyû 20 laø ñoái töôïng löu taâm cuûa cuoán saùch naøy, nhöng ñeå hieåu söï taùc ñoäng aûnh höôûng cuûa phong traøo phuï nöõ treân thaàn hoïc cuõng nhö caùc moân hoïc khaùc thì ít nhaát chuùng ta phaûi ñi ngöôïc laïi theá kyû 19 moät chuùt. Naêm 1998 ñaùnh daáu 150 naêm kyû nieäm Ñaïi Hoäi Seneca Falls, baét ñaàu keát hôïp söï tranh ñaáu thaønh toå chöùc ñeå tranh ñaáu cho caùc quyeàn caên baûn cuûa phuï nöõ taïi Hoa Kyø. Laõnh ñaïo bôûi Elizabeth Cady Stanton vaø nhöõng ngöôøi khaùc, Seneca Falls ñaùnh daáu söï baét ñaàu "laøn soùng thöù nhaát" cuûa phong traøo giaûi phoùng phuï nöõ maø cao ñieåm laø vieäc tu chính hieán phaùp cuûa Hoa Kyø, pheâ chuaån naêm 1920, cuoái cuøng ñaõ phaûi coâng nhaän quyeàn baàu cöû cuûa phuï nöõ. Giôùi phuï nöõ taïi Anh cuõng tranh ñaáu cho quyeàn baàu cöû cuûa hoï trong nhöõng naêm ñaàu cuûa theá kyû 20, ñaõ phaûi toå chöùc tuyeät thöïc ñeå keùo söï chuù yù cuûa ngöôøi daân vaøo muïc ñích cuûa hoï. Trong khoaûng 72 naêm keå töø naêm 1848 ñeán 1920, phong traøo phuï nöõ taïi Hoa Kyø cuõng chuù taâm vaøo nhöõng vai troø khaùc cuûa phuï nöõ trong toân giaùo vaø nhöõng bieán coá nhö söï truyeàn chöùc cho baø Antoinette Brown Blackwell bôûi giaùo hoäi Congregration vaøo naêm 1853, vieäc xuaát baûn cuoán The Woman's Bible naêm 1895 cuûa Elizabeth Cady Stanton vaø hoaït ñoäng cuûa Margaret Sanger veà nhöõng vaán ñeà ñieàu hoøa sinh saûn (gaây cho nhieàu giaùo hoäi aên khoâng ngon nguû khoâng yeân) trong nhöõng naêm ñaàu cuûa theá kyû 20. Taát caû cho thaáy nhöõng quan taâm cuûa phuï nöõ veà toân giaùo.
The Woman's Bible coù khaû naêng thaáy tröôùc söï thöùc tænh cuûa noù veà nhöõng vaán ñeà giaûi thích nhö khi quyeàn taùc giaû cuûa Kinh Thaùnh laø ñaøn oâng, vaøi troø cuûa Kinh Thaùnh trong vieäc nhaán maïnh vai troø thöù yeáu cuûa phuï nöõ trong gia ñình cuõng nhö ngoaøi xaõ hoäi vaø söï quan troïng trong vieäc laøm noåi baät nhöõng phuï nöõ ñoùng vai troø quan troïng trong Kinh Thaùnh. "Laøn soùng thöù nhaát" cuûa phong traøo phuï nöõ noùi chung ñöôïc coâng nhaän laø ñaõ chaám döùt vaøo khoaûng thôøi gian baûn tu chính ñieàu 19 ñöôïc thoâng qua. Cuoäc tranh ñaáu cho quyeàn ñaàu phieáu ñaõ thaéng, nhöng thöïc ra vieäc tranh ñaáu cho nöõ quyeàn vaãn coøn ñang tieáp tuïc.
Ñieàu naøy trôû thaønh hieån nhieân roõ raøng laø vaøo naêm 1930, khi giaùo hoäi Anh Giaùo Hieäp Thoâng trong hoäi nghò taïi Lambeth ñaõ boû phieáu cho pheùp caùc ñoâi vôï choàng ñöôïc duøng caùc phöông phaùp ñieàu hoøa sinh saûn. Theo sau quyeát ñònh cuûa hoï, Ñöùc Giaùo Hoaøng Pius XI vaøo ngaøy 31 thaùng 12 naêm 1930 ñaõ ra thoâng ñieäp Casti Connubii (Thanh saïch trong ñôøi soáng gia ñình). Ñöùc Pius ñaõ laäp laïi giaùo huaán cuûa giaùo hoäi raèng muïc ñích chính cuûa hoân nhaân laø sinh saûn con caùi, vì theá baát cöù phöông phaùp ñieàu hoøa sinh saûn naøo khoâng theo phöông phaùp töï nhieân töï baûn chaát ñeàu traùi vôùi luaân lyù. Ngaøi coøn tranh luaän xa hôn raèng phong traøo phuï nöõ ñe doïa söï cöôùp ñi "vai troø thanh cao nhaát cuûa phuï nöõ laø laøm vôï, laøm meï vaø laøm baïn ñôøi" vaø phuï nöõ phaûi phuïc tuøng choàng mình trong ñôøi soáng vôï choàng (soá 26). Tuy nhieân thoâng ñieäp cuõng taïo ra moät laøn soùng vaên chöông ca ngôïi söï toát ñeïp trong hoân nhaân, maëc duø khoâng phaûi khoâng nhaán maïnh caû ñaëc tính quyeàn bính giai caáp cuûa giaùo hoäi vaø cuûa caû gia ñình. Quan nieäm cuûa Ñöùc Pius XI veà phuï nöõ laø nhöõng baø meï (nöõ tu ñöôïc hieåu laø meï thieâng lieâng) vaø nhö laø "söï khaùc bieät veà baûn chaát" khaùc vôùi phaùi nam ñaõ ñöôïc laäp laïi bôûi caùc vò giaùo hoaøng keá tieáp vaø vaãn coøn laø caên baûn cho caùc giaùo huaán chính thöùc cuûa Vatican veà phuï nöõ nhö seõ ñöôïc phaân tích sau ñaây.
Naêm 1952 cuoán Le Deuxieøme Sexe (The Second Sex) cuûa Simone de Beauvoir xuaát baûn vaø ñöôïc thöøa nhaän roäng raõi khaép nôi nhö laø khôûi xöôùng cho "laøn soùng thöù hai" cuûa phong traøo giaûi phoùng Taây Phöông. Maëc duø quan ñieåm cuûa de Beauvoir thuoäc veà chuû nghóa hieän sinh caù nhaân vaø söï quan taâm vôùi khaùi nieäm cuûa söï taùch rôøi con ngöôøi ñaõ khieán caùc nhaø hoïc giaû phuï nöõ pheâ bình sau naøy, nhöng khoâng ai nghi vaán ñöôïc lôøi tuyeân boá cuûa baø, "ngöôøi ta sinh ra khoâng laø phuï nöõ, nhöng laø trôû neân phuï nöõ", ñaõ coù aûnh höôûng saâu xa vaø laø laâu beàn trong vieäc hieåu bieát laø ngöôøi phuï nöõ thì mang yù nghóa gì. "Nöõ tính", töø ngöõ sau naøy ñöôïc duøng bôûi caùc kinh vieän, laø "söï taïo ra cuûa xaõ hoäi", chöù khoâng phaûi laø ñaëc tính baåm sinh, ñaõ thaùch ñoá quan nieäm cho raèng taát caû phuï nöõ (cuõng nhö taát caû ñaøn oâng trong moät caùch theá khaùc) ñeàu chia seû cuøng moät tính chaát töï nhieân coá ñònh vaø ñaõ neùm vaøo maët cuûa nhöõng quan nieäm truyeàn thoáng veà nöõ tính ñöôïc gìn giöõ tin töôûng bôûi nhöõng truyeàn thoáng cuûa xaõ hoäi vaø toân giaùo Taây Phöông: cho raèng phuï nöõ thì yeáu ôùt hôn, raèng soá phaän cuûa hoï laø laøm meï, raèng hoï phaûi phuïc tuøng quyeàn bính ñaøn oâng. Nhöng nhöõng tö töôûng nhö theá ñaõ toàn taïi qua moät thôøi gian raát laâu; naêm 1998 Hoäi Nghò cuûa giaùo hoäi Thanh Taåy Mieàn Nam cuûa Hoa Kyø ñaõ thoâng qua moät baûn tuyeân boá cho raèng phuï nöõ ñaõ "ñoä löôïng phuïc tuøng quyeàn bính toâi tôù cuûa ngöôøi choàng".
Naêm 1960, Valerie Saiving (Goldstein) moät sinh vieân phaân khoa Thaàn Hoïc cuûa tröôøng Ñaïi Hoïc Chicago (laø meï ñôn) trong moät baøi tieåu luaän ñaêng treân baùo Journal of Religion laäp luaän raèng söï hieåu bieát veà toäi cuûa Kitoâ giaùo ñang löu haønh chính laø toäi kieâu ngaïo thích hôïp hôn vôùi kinh nghieäm cuûa ñaøn oâng bôûi hoï, noùi chung, thöôøng ôû trong nhöõng vai troø vò theá deã ñöa ñeán vieäc phaïm toäi naøy hôn laø phuï nöõ, bôûi phuï nöõ ñaõ ñöôïc xaõ hoäi cuõng nhö toân giaùo khuyeán khích hoï neân bieát töï hy sinh. Vì theá nhaân ñöùc yeâu thöông cuûa Kitoâ giaùo nhö laø agape (tình yeâu hy sinh taän hieán) thì thích hôïp cho ñaøn oâng hôn, bôûi hoï caàn phaûi qui höôùng troïng taâm tình yeâu vaøo ngöôøi khaùc. Trong khi ñoù, phuï nöõ caàn phaùt trieån moät yù thöùc maïnh meõ veà caù tính caù theå cuûa hoï hôn. Saiving laäp luaän raèng kinh nghieäm cuûa phuï nöõ hieån nhieân laø khaùc bieät vôùi kinh nghieäm cuûa ñaøn oâng vaø vì theá yù thöùc veà "toäi loãi" vaø "aân suûng" cuõng ñöông nhieân khaùc bieät. Baøi tieåu luaän cuûa Saiving ñaõ khoâng ñöôïc chuù yù nhieàu cho maõi ñeán 15 naêm sau, nhöng tö töôûng cuûa Saiving ñaõ laø neàn taûng cho thaàn hoïc phuï nöõ nhö ta bieát say naøy.
Naêm 1963 Betty Friedan xuaát baûn cuoán The Feminine Mystique, cuoán saùch coù theå chaâm ngoøi cho phong traøo giaûi phoùng phuï nöõ taïi Hoa Kyø. Friedan nhaän dieän "moät vaán ñeà khoâng teân", vaán ñeà ôû ñaây laø phuï nöõ - da traéng giai caáp trung löu - caûm nghieäm thaät saâu xa moät caûm giaùc troáng roãng vaø voâ nghóa trong cuoäc soáng cuûa hoï. Friedan cho raèng phuï nöõ caàn phaûi ñöôïc moät yù thöùc cao hôn veà caù tính caù nhaân mình vaø veà quyeàn töï trò veà ñôøi mình. Thaäp nieân 1960 coøn ñöôïc ñaùnh daáu bôûi nhöõng phong traøo giaûi phoùng cho caùc thuoäc ñòa cuõ cuûa AÂu Chaâu vaø cho ngöôøi Myõ da ñen, coâng ñoàng Vatican II, chieán tranh Vieät Nam, caùc phong traøo hoïc sinh vieân vieân taïi Phaùp vaø Hoa Kyø, vaø bôûi haøng loaït nhöõng bieán coá baïo ñoäng - nhö ôû Los Angeles, Newark vaø vieäc chuûng toäc noåi daäy ôû Detroit, roài caùc vuï aùm saùt cuûa John Kennedy, Robert F. Kennedy vaø Martin Luther King Jr.
Phong traøo giaûi phoùng phuï nöõ, nhö thöôøng ñöôïc goïi, cuõng ñeå laïi daáu cuûa noù trong neàn vaên hoùa Hoa Kyø. Keùo theo nhöõng "nhoùm Rap (baát caàn ñôøi)" phaùt trieån trong phong traøo daân quyeàn, "nhoùm thöùc tænh löông taâm" ñaõ trôû thaønh phöông tieän cho phuï nöõ - laàn nöõa, phaàn ñoâng laø phuï nöõ da traéng giôùi trung löu - phaùt trieån moät yù thöùc töï giaùc veà nhöõng hoaøn caûnh soáng cuûa hoï, bao goàm söï leä thuoäc vaøo ñaøn oâng cho teân tuoåi cuûa hoï vaø caù nhaân, vaø nhöõng baát coâng hoï phaûi ñoái dieän trong ngaønh giaùo duïc, trong coâng aên vieäc laøm vaø caû trong toân giaùo. Treân heát, nhöõng nhoùm naøy nhaán maïnh veà yù thöùc cho phuï nöõ khaùc. Höùng khôûi bôûi khaåu hieäu The personal is the political (caù nhaân laø chính trò) vaø bôûi haønh ñoäng trong söï ñoaøn keát vôùi caùc phuï nöõ khaùc, hoï baét ñaàu nhaém vaøo caùc vaán ñeà caû trong xaõ hoäi cuõng nhö taïi gia ñình. Phong traøo phuï nöõ ñaõ coù moät aûnh höôûng lôùn treân vaên hoùa Taây Phöông vaø caû treân caùc neàn vaên hoùa khaùc treân theá giôùi nöõa, trong söï tranh ñaáu cho quyeàn baàu cöû, caùc quyeàn veà sinh saûn, coâng baèng trong coâng aên vieäc laøm vaø saên soùc söùc khoûe vaø caû nhöõng thay ñoåi aûnh höôûng ñeán luaät leä veà hoân nhaân vaø ly dò.
Phong traøo phuï nöõ ñaõ daãn ñeán vieäc thuùc ñaåy cho vieäc truyeàn chöùc linh muïc cho phuï nöõ laø vieäc khoâng theå traùnh ñöôïc. Neáu nöõ giôùi ñöôïc coi laø bình ñaúng vôùi nam giôùi, nhöõng laäp luaän nhaèm choáng laïi vieäc truyeàn chöùc cho phuï nöõ döôøng nhö gia taêng gioáng nhö söï phaân bieät ñoái xöû nhö nhöõng chöôùng ngaïi ñoái vôùi vieäc choáng laïi quyeàn boû phieáu cuûa phuï nöõ vaäy. Vaøo naêm 1918 phuï nöõ thuoäc giaùo phaùi Methodist ñaõ ñöôïc "chính thöùc ñöôïc ban pheùp nhöõng quyeàn haïn vaø ñieàu kieän nhö nhöõng nhaø thuyeát giaûng nam giôùi ñòa phöông"; naêm 1956 giaùo hoäi Presbyterian (giaùo hoäi tröôûng laõo) ñaõ baét ñaàu phong chöùc linh muïc cho phuï nöõ. Naêm 1970 phaùi Lutheran nhaän thaáy raèng döïa treân nguoàn goác kinh thaùnh "caû hai tröôøng hôïp thuaän hay choáng vieäc phong chöùc linh muïc cho phuï nöõ ñeàu khoâng tìm thaáy moät keát luaän roõ raøng naøo" vaø sau ñoù ñaõ phong chöùc linh muïc cho phuï nöõ; giôùi phuï nöõ thuoäc phaùi Episcopalian ñaõ thuùc ñaåy vaán ñeà naøy baèng caùch yeâu caàu boán giaùm muïc veà höu truyeàn chöùc linh muïc cho moät nhoùm 11 phuï nöõ vaøo naêm 1974. Sau ñoù taïi Ñaïi Hoäi Chung naêm 1976, giaùo hoäi naøy ñaõ chính thöùc chaáp thuaän vieäc truyeàn chöùc cho phuï nöõ. Giaùo hoäi Anh giaùo ñaõ chaáp thuaän vieäc phong chöùc cho phuï nöõ naêm 1992. Nhöng vaán ñeà naøy vaãn coøn laø ñieàu gaây chia reõ giöõa caùc truyeàn thoáng vaø ñaõ daãn ñeán vieäc nhieàu nhoùm cuûa nhieàu giaùo phaùi ruùt lui khoâng tham gia ñaïi hoäi toaøn quoác, cuõng nhö nhieàu linh muïc, muïc sö thuoäc giaùo hoäi Episcopal vaø Lutheran rôøi boû giaùo hoäi cuûa hoï vaø xin gia nhaäp vaøo giaùo hoäi Coâng Giaùo Roâma. Rieâng giaùo hoäi Coâng Giaùo Roâma vaãn giöõ vöõng laäp tröôøng chính thöùc laø choáng laïi vieäc phong chöùc linh muïc cho phuï nöõ maø toâi seõ thaûo luaän döôùi ñaây.
Khoaûng giöõa thaäp nieân 1970 moät neàn vaên hoïc veà phong traøo phuï nöõ phaùt trieån, vaø nhöõng moân hoïc veà phuï nöõ ñöôïc quy ñònh ñaõ naåy sinh trong nhieàu tröôøng ñaïi hoïc, cuøng vôùi nhöõng moân hoïc veà ngöôøi Myõ da ñen, Meã, Chaâu Myõ Latinh, daân baûn xöù Myõ, AÙ Chaâu, Myõ goác AÙ Chaâu vaø nhöõng moân hoïc khaùc veà chuûng toäc, daân toäc vaø giôùi tính. Vaøo naêm 1973, toái cao phaùp vieän Hoa Kyø quyeát ñònh "quyeàn rieâng tö" cuûa phuï nöõ laø hôïp hieán, bao goàm quyeàn phaù thai vaø vaán ñeà veà caùc quyeàn lieân quan ñeán vieäc sinh saûn ñaõ trôû thaønh taâm ñieåm cho caùc cuoäc tranh luaän trong toân giaùo cuõng nhö ngoaøi coâng coäng Hoa Kyø. Phong traøo phuï nöõ vì theá ñaõ ñöôïc tuyeân döông - hay bò ñoå loãi - veà nhöõng thay ñoåi ñoät ngoät trong ñôøi soáng gia ñình, bao goàm söï gia taêng veà con soá ly dò vaø gia taêng con soá phuï nöõ ñi laøm vieäc. Laàn ñaàu tieân Hoäi Nghò Phuï Nöõ Theá Giôùi Lieân Hieäp Quoác nhoùm hoïp taïi thaønh phoá Mexicoâ vaøo naêm 1975 vaø tieáp sau bôûi caùc hoäi nghò taïi Nairobi, Stockholm vaø Baéc Kinh; thaäp nieân 1976-1985 ñaõ ñöôïc choïn laøm thaäp nieân cuûa Phuï Nöõ Lieân Hieäp Quoác. Hoäi nghò 1995 taïi Baéc Kinh ñaõ xaùc nhaän tính chaát quoác teá cuûa phong traøo phuï nöõ nhöng noù cuõng cho thaáy söï khaùc bieät saâu roäng giöõa nhöõng chính saùch chính thöùc cuûa caùc quoác gia vaø nhöõng toå chöùc haï taàng cô sôû cuûa phuï nöõ. Ñieàu hieån nhieân laø 40 naêm cuoái cuûa theá kyû 20 ñaõ chöùng kieán nhöõng söï thay ñoåi lôùn lao trong ñôøi soáng cuûa giôùi phuï nöõ treân khaép hoaøn caàu.
(Trích trong cuoán The Twentieth Century - A Theological Overview
Edited by Gregory Baum
Orbis Books - Maryknoll, New York, 1999)