Sô löôïc tieåu söû
Ñöùc Cha Pheâroâ Phaïm Taàn
Sô löôïc tieåu söû Ñöùc Cha Pheâroâ Phaïm Taàn, Giaùm muïc Tieân khôûi Giaùo phaän Thanh Hoùa.
Ñöùc Giaùm muïc Pheâroâ Phaïm Taàn sinh ngaøy 4 thaùng 1 naêm 1913 (hoaëc ngaøy 3 thaùng 1 naêm 1913) taïi giaùo hoï Beán Caùt, giaùo xöù Hieáu Thuaän thuoäc Giaùo phaän Toâng Toøa Thanh Hoùa - nay thuoäc Giaùo phaän Phaùt Dieäm. Veà ñòa giôùi haønh chaùnh thuoäc xaõ Khaùnh Maäu, huyeän Yeân Khaùnh, tænh Ninh Bình. Naêm 1926, khi caäu Phaïm Taàn ñöôïc 13 tuoåi, gia ñình cho nhaäp hoïc taïi Tröôøng Taäp Ba Laøng, Thanh Hoùa. Moät naêm sau ñoù, caäu nhaäp hoïc Tieåu chuûng vieän Phuùc Nhaïc, Phaùt Dieäm. Sau 8 naêm laø tieåu chuûng sinh, naêm 1935, chuûng sinh Taàn ñöôïc göûi hoïc taïi Ñaïi chuûng vieän Xuaân Bích, Haø Noäi vaø ñaõ hoaøn thaønh chöông trình Trieát hoïc vaø Thaàn hoïc taïi ñaây.
Thôøi gian laøm Linh muïc
Sau thôøi gian hoïc Trieát hoïc vaø Thaàn hoïc taïi Ñaïi chuûng vieän Xuaân Bích, Haø Noäi, ngaøy 7 thaùng 6 naêm 1941, Phoù teá Phaïm Taàn ñöôïc thuï phong linh muïc. Sau khi ñöôïc truyeàn chöùc linh muïc, taân linh muïc Pheâroâ Phaïm Taàn ñöôïc boå nhieäm ñaûm nhaän vai troø giaùo sö vaø linh höôùng cuûa Tieåu Chuûng vieän Ba Laøng keå töø naêm 1942. Trong khoaûng thôøi gian hai naêm töø naêm 1945, Ñöùc giaùm muïc ñòa phaän cöû linh muïc Phaïm Taàn laøm linh muïc phoù xöù Giaùo xöù Ba Laøng. Naêm 1947, ngaøi ñöôïc boå nhieäm laøm linh muïc chaùnh xöù Giaùo xöù Phuùc Laõng. Trong thôøi gian naøy linh muïc Pheâroâ Phaïm Taàn quan taâm caûi thieän ñôøi soáng ngöôøi daân khoâng phaân bieät toân giaùo. Taïi giaùo xöù, ngaøi thieát laäp caùc nhaø maùy giaáy, nhaø maùy in, xöôûng deät, xöôûng laøm noùn vaø cho ra ñôøi baùo Chaân Lyù ñeå giaùo huaán giaùo daân caû veà ñôøi soáng laãn toân giaùo. Caùc nhaø maùy ngaøi thaønh laäp ñaõ taïo nhieàu vieäc laøm cho ngöôøi daân.
Noùi veà tôø baùo Chaân Lyù, cuoán Vieät Nam Giaùo söû Quyeån II cuûa linh muïc Phan Phaùt Huoàn cho raèng vôùi tinh thaàn cuûa linh muïc Pheâroâ Phaïm Taàn, tôø baùo coù söù maïng ñeà cao vaên hoùa Coâng giaùo, choáng laïi söï boùp ngheït veà vaên hoùa trong cheá ñoä Coäng saûn. Nhaø maùy saûn xuaát giaáy cuûa linh muïc Pheâroâ Phaïm Taàn cung caáp giaáy trong phaïm vi toaøn tænh. Xöôûng deät do ngaøi thieát laäp ngoaøi cung caáp ñuû löôïng vaûi cho ngöôøi daân, coøn ñuû cung öùng cho caùc laøng laân caän. Nhôø xöôûng deät, caùc coâng vieäc coù lieân quan nhö troàng boâng laáy sôïi, thu löôïm laù noùn vaø ñaøo taïo ngöôøi daân caùch laøm noùn laù. Nhôø nhöõng coá gaéng cuûa linh muïc Pheâroâ Phaïm Taàn, ñôøi soáng ngöôøi daân quanh vuøng giaùo xöù Phuùc Laõng aám no vaø oån ñònh. Naêm 1952, ngaøi cho khôûi coâng taùi thieát nhaø thôø Phuùc Laõng vôùi 7 gian.
Sau 5 naêm ñaûm nhaän vai troø linh muïc chính xöù Phuùc Laõng, töø naêm 1952 ñeán naêm 1954, linh muïc Taàn bò chính quyeàn Vieät Minh ñöa ñi hoïc taäp caûi taïo. Sau khi trôû veà, ngaøy 24 thaùng 3 naêm 1954, ngaøi ñöôïc Ñöùc Giaùm muïc Louis de Cooman Haønh boå nhieäm giöõ chöùc vuï Linh muïc Toång ñaïi dieän Ñòa phaän Thanh Hoùa. Ñöùc Giaùm muïc Louis de Cooman Haønh chính thöùc phaûi hoài höông ít thaùng sau ñoù, vaøo ngaøy 21 thaùng 6 naêm 1954. Caùc linh muïc giaùo phaän phaàn lôùn bò chính quyeàn Vieät Minh ñöa ñi hoïc taäp caûi taïo vaø caùc vieäc muïc vuï ñoå doàn veà linh muïc Toång ñaïi dieän. Sau khi hieäp ñònh Geneøve ñöôïc kyù keát vaøo cuoái thaùng 7 naêm 1954, moät soá löôïng lôùn linh muïc, tu só vaø giaùo daân ñaõ di cö vaøo nieàn Nam. Ñieàu naøy khieán nhieàu cô sôû ñaøo taïo cuõng nhö hoäi doøng taïi giaùo phaän phaûi ñoùng cöûa. Trong thôøi gian naøy linh muïc Pheâroâ Phaïm Taàn toå chöùc ñi thaêm muïc vuï trong ñòa phaän. Tính ñeán naêm 1955, ñòa phaän Thanh Hoùa chæ coù 30 linh muïc.
Soá giaùo daân naêm 1954 öôùc löôïng vaøo khoaûng 100,000 vaø toå chöùc thaønh 45 giaùo xöù; soá giaùo daân di cö vaøo mieàn Nam khoaûng 15,000 vaø 60 linh muïc phaân taùn khaép mieàn Nam Vieät Nam, theo Vieät Nam Giaùo söû Quyeån II cuûa Linh muïc Phan Phaùt Huoàn. Trong boái caûnh khi khoâng chæ rieâng giaùo phaän Thanh Hoùa, caùc giaùo phaän mieàn Baéc Vieät Nam nhö Haûi Phoøng, Buøi Chu, Phaùt Dieäm,... nhieàu linh muïc vaø moät soá giaùm muïc ñòa phaän cuõng quyeát ñònh daãn daét giaùo daân di cö vaøo mieàn Nam, linh muïc Toång ñaïi dieän Pheâroâ Phaïm Taàn quyeát ñònh ôû laïi giaùo phaän vôùi söï hoã trôï muïc vuï cuûa baûy ñeán taùm linh muïc treû tuoåi.
Theo baûn tin cuûa Catholic News Service ngaøy 22 thaùng 8 naêm 1955 baùo caùo linh muïc Pheâroâ Phaïm Taàn ñaõ bò Chính quyeàn Vieät Minh baét ñi töø ngaøy 14 thaùng 6 naêm 1955, ngaøy maø Chuû tòch Hoà Chí Minh cam keát veà töï do toân giaùo. Lyù do linh muïc Pheâroâ Phaïm Taàn bò baét laø vì chính quyeàn Vieät Minh keát aùn ngaøi uûng hoä ngöôøi tî naïn di cö vaøo mieàn Nam vaø ñaõ thöôøng hay rao giaûng moät vuï ñöôïc cho laø hieän ra cuûa Ñöùc Baø Maria (ngöôøi Coâng giaùo goïi laø Ñöùc Meï). Treân thöïc teá, sau khi trôû veà chaâu AÂu naêm 1954, vaøo thôøi ñieåm baûn tin keå treân, Ñöùc giaùm muïc Cooman Haønh ñaõ trôû laïi Vieät Nam vaø ñònh cö ôû mieàn Nam Vieät Nam do khoâng theå trôû laïi ñòa phaän Thanh Hoùa.
Thôøi gian laøm Giaùm muïc
Ngaøy 17 thaùng 3 naêm 1959, linh muïc Pheâroâ Phaïm Taàn ñöôïc Toøa Thaùnh boå nhieäm laøm Giaùm muïc Ñaïi dieän Toâng Toøa Giaùo phaän Toâng Toøa Thanh Hoùa vôùi töôùc hieäu Giaùm muïc hieäu toøa Giustiniapoli, keá vò Ñöùc Giaùm muïc Ñaïi dieän Toâng Toøa Louis Haønh. Tính ñeán naêm 2009, ngaøi laø moät trong soá 7 giaùm muïc ngöôøi Vieät xuaát thaân töø giaùo phaän Phaùt Dieäm (chöa bao goàm Ñöùc giaùm muïc Giuse Nguyeãn Naêng).
Cuøng vôùi vieäc thieát laäp haøng Giaùo phaåm Vieät Nam, Toøa Thaùnh chính thöùc naâng Giaùo phaän Ñaït dieän Toâng Toøa Thanh Hoùa trôû thaønh Giaùo phaän Chính toøa Thanh Hoùa, ñaët Ñöùc Giaùm muïc Pheâroâ Phaïm Taàn laøm Giaùm muïc chính toøa Tieân khôûi Giaùo phaän Thanh Hoùa. Vaên thö coâng boá ngaøy 24 thaùng 11 naêm 1960, loan tin ñeán Vieät Nam ngaøy 8 thaùng 12 naêm 1960.
Baûn tin ngaøy 13 thaùng 8 naêm 1962 cuûa Catholic News Agency cho raèng hai giaùm muïc taân cöû laø Ñöùc Cha Pheâroâ Phaïm Taàn vaø Ñöùc Cha Vinh Sôn Phaoloâ Phaïm Vaên Duï ñaõ gaàn nhö trong traïng thaùi bò quaûn thuùc, nhaèm ngaên chaën caùc giaùo só naøy ñöôïc toå chöùc leã taán phong giaùm muïc. Trong tình hình chieán söï khoù khaên, töø naêm 1964, vieäc ñaøo taïo chuûng sinh giaùo phaän ñaõ bò ñình treä. Sau bieán coá di cö vaøo mieàn Nam naêm 1954, soá giaùo daân giaûm heát 30,000 vaø chæ coøn laïi khoaûng 70,000 giaùo daân ñöôïc chia thaønh 44 giaùo xöù. Trong hoaøn caûnh chieán tranh, caùc cô sôû toân giaùo nhö caùc khu ñaát xung quanh Toøa giaùm muïc, nhaø thôø chính toøa, caùc hoäi doøng laàn löôït bò chính quyeàn mieàn Baéc möôïn hoaëc tröng thu. Caùc cô sôû töø thieän xaõ hoäi vì thieáu ngöôøi troâng coi cuõng ñaõ phaûi ñoùng cöûa. Tình hình muïc vuï khoù khaên: thieáu linh muïc, ñieän, nöôùc, baùnh vaø röôïu leã,...
Sau 16 naêm ñöôïc boå nhieäm laøm Giaùm muïc, maõi ñeán ngaøy 22 thaùng 6 naêm 1975 (theo taøi lieäu chính thöùc cuûa Toøa Thaùnh), (coù moät soá taøi lieäu ghi nhaän laø ngaøy 26 thaùng 6 naêm 1975) ngaøi môùi ñöôïc Ñöùc Giaùm muïc Pheâroâ Maria Nguyeãn Naêng laøm chuû leã taán phong Giaùm muïc taïi nhaø thôø chính toaø Thanh Hoaù. Trong moät giai ñoaïn lòch söû, Ñöùc giaùm muïc Pheâroâ Phaïm Taàn cuøng moät soá giaùm muïc cuûa caùc Giaùo phaän mieàn Baéc khaùc nhö Ñöùc Cha Pheâroâ Maria Khuaát Vaên Taïo, Ñöùc Cha Gioan Baotixita Traàn Höõu Ñöùc, Ñöùc Cha Vinh Sôn Phaoloâ Phaïm Vaên Duï,... ñöôïc goïi laø caùc giaùm muïc "chui" vì ñöôïc truyeàn chöùc aâm thaàm vaø khoù tieáp caän vôùi giaùo daân do bò söùc eùp töø chính quyeàn mieàn Baéc Vieät Nam. Ñaøi voâ tuyeán Haø Noäi chính thöùc loan tin taân giaùm muïc ñaõ chính thöùc nhaän giaùo phaän Thanh Hoùa vaøo thaùng 7 naêm 1975. Baûn tin cuõng loan tin xaùc nhaän veà taân giaùm muïc Giaùo phaän Buøi Chu Ña Minh Leâ Höõu Cung.
Ñöùc Giaùm muïc Pheâroâ Phaïm Taàn cuøng caùc giaùm muïc Vieät Nam thöïc hieän chuyeán vieáng thaêm Toøa Thaùnh (Ad Limina) vaøo naêm 1980. Nhaân chuyeán ñi naøy, ngaøi cuõng ñi ñeán caùc nöôùc chaâu AÂu nhaèm xin vieän trôï cho Vieät Nam. Phaùt bieåu taïi Turin, ngaøi cho bieát tình traïng thieáu thoán cuûa Vieät Nam. Khi ñöôïc hoûi taïi sao moät giaùm muïc Coâng giaùo laïi xin vieän trôï cho moät quoác gia Coäng saûn, Ñöùc giaùm muïc Pheâroâ Phaïm Taàn cho raèng nhöõng ngöôøi töø choái hoã trôï chæ vì Vieät Nam laø moät quoác gia xaõ hoäi chuû nghóa laø vì khoâng hieåu roõ tình hình ngöôøi daân Vieät Nam taïi ñaây, vaø khoaûn hoã trôï laø hoã trôï cho ngöôøi daân, chöù khoâng phaûi cho chính quyeàn Vieät Nam.
Ñöùc Giaùm muïc Pheâroâ Phaïm Taàn cai quaûn giaùo phaän Thanh Hoùa trong thôøi gian khoù khaên nhaát cuûa giaùo phaän, traûi qua nhieàu bieán coá ñoåi thay cuûa lòch söû ñaát nöôùc, trong suoát quaù trình laøm giaùm muïc cuûa mình, nhö söï kieän thieát laäp Haøng Giaùo phaåm Vieät Nam, Coâng ñoàng chung Vaticano II, Vieät Nam thoáng nhaát Baéc Nam. Tuy nhieân, ngaøi ñaõ luoân vöõng böôùc vaø hoaøn thaønh taùc vuï trong cöông vò giaùm muïc cuûa giaùo phaän ñöôïc giao. Vôùi linh muïc ñoaøn ít oûi, sau bieán coá naêm 1975, Ñöùc giaùm muïc Pheâroâ Phaïm Taàn chæ phong chöùc linh muïc cho theâm 7 chuûng sinh, trong khi soá linh muïc giaùo phaän ngaøy caøng giaûm suùt. Tính ñeán cuoái naêm 1989, töø con soá 30 linh muïc naêm 1955, chæ coøn laïi 1 giaùm muïc, 13 linh muïc, quaûn lyù 46 giaùo xöù vaø 115,000 giaùo daân. Caùc nöõ tu doøng Meán Thaùnh Giaù chæ coøn laïi 50 nöõ tu vaø ña soá ñeàu cao nieân.
Töø naêm 1983, Hoäi ñoàng Giaùm muïc Vieät Nam baàu choïn Ñöùc Giaùm muïc Pheroâ Phaïm Taàn giöõ chöùc Chuû tòch UÛy ban Giaùo daân tröïc thuoäc Hoäi ñoàng Giaùm muïc Vieät Nam nhieäm kyø 3 naêm töø naêm 1983 ñeán naêm 1986. Ngaøi taùi ñaéc cöû chöùc vuï naøy vaø theâm moät nhieäm kyø, töø naêm 1986 ñeán naêm 1989. Naêm 1988, ngaøi cuøng vôùi Ñöùc Giaùm muïc Pheâroâ Gioan Traàn Xuaân Haïp thaønh laäp Ñaïi chuûng vieän Vinh Thanh vaø ngaøi laøm Phoù Giaùm ñoác cuûa Ñaïi chuûng vieän naøy. Leã khai giaûng chuûng vieän chính thöùc toå chöùc vaøo ngaøy 22 thaùng 11 naêm 1988. Chuû teá thaùnh leã khai giaûng laø Ñöùc giaùm muïc Pheâroâ Gioan Traàn Xuaân Haïp vaø Ñöùc giaùm muïc Pheâroâ Phaïm Taàn giaûng leã. Hôn 100 linh muïc tham gia ñoàng teá vôùi soá giaùo daân tham gia leân ñeán 30,000.
Laø laõnh ñaïo giaùo phaän, tuy vaäy Ñöùc Giaùm muïc Pheâroâ Phaïm Taàn öa thích vieäc töï löïc möu sinh. Ngaøi ñaõ quyeát ñònh daønh taát caû caùc vuøng ñaát quanh Toøa giaùm muïc ñeå troàng luùa vaø caùc loaïi hoa maøu. Chính Ñöùc Giaùm muïc Pheâroâ Phaïm Taàn cuõng nhö caùc linh muïc, chuûng sinh taïi Toøa giaùm muïc thöôøng xuyeân lao ñoäng troàng troït taïi khu vöïc naøy. Trong thaäp nieân 1980, Ñöùc Giaùm muïc Pheroâ Phaïm Taàn thöôøng hoã trôï caùc ñoaøn ngöôøi thaân cuûa caùc linh muïc mieàn Nam ñang bò caûi taïo taïi caùc traò caûi taïo taïi mieàn Baéc Vieät Nam baèng caùch cho hoï taïm truù taïi Toøa giaùm muïc vaø ñaøi thoï caùc chi phí. Vieäc naøy gaây ñöôïc nhieàu thieän caûm vaø caùc ñoaøn naøy sau khi veà mieàn Nam daønh nhieàu lôøi khen ngôïi.
Ngaøy 1 thaùng 2 naêm 1990 (muøng 6 Teát Canh Ngoï), Ñöùc Giaùm muïc Pheâroâ Phaïm Taàn qua ñôøi luùc 4 giôø saùng taïi Toøa giaùm muïc Thanh Hoùa, höôûng thoï 77 tuoåi. Ngaøi ñöôïc an taùng taïi nhaø thôø chính toøa Thanh Hoùa.
Theo soá lieäu töø saùch Löôïc söû Giaùo phaän Thanh Hoùa, vaøo naêm 1990 giaùo phaän Thanh Hoùa coù linh muïc ñoaøn laø 13 ngöôøi vôùi phaân nöûa ñaõ treân 70 vaø 2 thaày giaûng, quaûn lyù 112,000 giaùo daân trong 48 giaùo xöù. Sau khi Ñöùc giaùm muïc Pheâroâ Phaïm Taàn qua ñôøi, Ñöùc hoàng y Toång giaùm muïc Haø Noäi Giuse Maria Trònh Vaên Caên ñaûm nhaän vai troø Giaùm quaûn Toâng toaø Giaùo phaän Thanh Hoùa cho ñeán khi qua ñôøi vaøo ngaøy 18 thaùng 5 naêm 1990. Giaùo phaän Thaùnh Hoùa ñöôïc linh muïc Giaùm quaûn Antoân Traàn Loäc quaûn lyù cho ñeán khi coù taân giaùm muïc Thanh Hoùa laø Ñöùc Bartoâloâmeâoâ Nguyeãn Sôn Laâm ñeán nhaän giaùo phaän vaøo naêm 1994.