Sô löôïc tieåu söû
Ñöùc Cha Pheâroâ Maria Nguyeãn Naêng
Sô löôïc tieåu söû Ñöùc Cha Pheâroâ Maria Nguyeãn Naêng.
Ñöùc Giaùm muïc Pheâroâ Maria Nguyeãn Naêng sinh naêm 1910 taïi xöù Keû Gai, haït Xaõ Ñoaøi, xaõ Höng Taây, huyeän Höng Nguyeân, tænh Ngheä An, thuoäc Giaùo phaän Vinh, laø laø con thöù naêm trong gia ñình thuaàn noâng. Cha cuûa Giaùm muïc Nguyeãn Naêng teân laø Nguyeãn Vaên Ñang, qua ñôøi naêm 1957 taïi Keû Gai thoï 89 tuoåi vaø meï laø baø Nguyeãn Thò Vöøa, cheát naêm 1964 cuõng taïi Keû Gai thoï 84 tuoåi. Ngaøi coù moät ngöôøi chò ruoät teân laø Nguyeãn Thò Hôïi ñaõ cheát vaø hai ngöôøi em trai: Nguyeãn Haûo cheát taïi queâ vaø em trai thöù hai laø Nguyeãn Xuaân Laäp, sau ñoåi teân laø Nguyeãn Thieát Thaïch.
Luùc coøn nhoû, caäu beù Nguyeãn Naêng ñi hoïc chöõ Haùn vaø chöõ Quoác ngöõ vaø luoân ñaõ toû ra laø moät ngöôøi neát na, ñöùc haïnh. Naêm 1921, linh muïc Kieân (Nguyeãn Ñoàng Queâ) quaûn xöù Löu Myõ, haït Baûo Nham nhaän laøm nghóa töû ñöôïc hai naêm thì linh muïc Kieân qua ñôøi. Linh muïc Giuse Dy töøng quen bieát vaø phuï giuùp linh muïc Kieân nhaän caäu beù Nguyeãn Naêng vaø cho ñi hoïc taïi Tieåu Chuûng vieän Xaõ Ñoaøi vaøo naêm 1924. Suoát thôøi gian hoïc taïi Chuûng vieän, caäu chuûng sinh Nguyeãn Naêng ñöôïc Giaùm ñoác Chuûng vieän teân Vaên (Peøre Le Gourierec), vaø caùc linh muïc giaùo sö chuûng vieän nhö linh muïc Gioan Baotixita Traàn Höõu Ñöùc, linh muïc Phaoloâ Nguyeãn Ñình Nhieân, caùc thaày giaùo vaø anh em ñoàng höông yeâu meán phuïc vì ñöùc ñoä neát na vaø chaêm chæ hoïc haønh.
Thaùng 5 naêm 1931, maõn Tieåu Chuûng vieän, Ñöùc Giaùm muïc Eloy Baéc sai ngaøi veà giuùp Sôû Quaûn lyù cuûa Coá Laygue Kính ñaëc traùch nhaø Laãm, coi soùc vaán ñeà luùa maù, taøi saûn Nhaø chung Xaõ Ñoaøi.
Thaùng 8 naêm 1935 heát haïn thöïc taäp, thaày Nguyeãn Naêng ñöôïc goïi veà Ñaïi chuûng vieän Xaõ Ñoaøi, ngaøi laàn löôït laõnh nhaän chöùc caét toùc, caùc chöùc nhoû, chöùc phoù teá vaø cuoái cuøng ñöôïc thuï phong linh muïc do Ñöùc Giaùm muïc Eloy Baéc ñaët tay truyeàn chöùc taïi nhaø thôø chính toøa Xaõ Ñoaøi vaøo ngaøy 23 thaùng 12 naêm 1941.
Thôøi gian laøm Linh muïc
Sau moät thaùng nghæ ngôi sau khi thuï phong linh muïc, ngaøi ñöôïc sai phuï traùch Giaùo xöù Voi (Höu Leã) haït Kyø Anh, tænh Haø Tónh. Nhaän giaùo xöù ñaàu tieân trong ñôøi linh muïc, vì nhaän thaáy nhieàu giaùo daân ñoùi ngheøo, ngaøi ñi xin khaép nôi löông thöïc ñem veà cöùu ñoùi ñoàng baøo, khoâng phaân bieät löông giaùo. Vì Laïc Sôn laø giaùo hoï thuoäc Giaùo xöù Voi, giaùo daân tuy ñoâng maø chöa coù nhaø thôø neân ngaøi tìm caùch vaø kieán taïo ñöôïc moät nhaø thôø cho giaùo hoï naøy.
Vì phaûi laên loän vaát vaû phuïc vuï, ngaøi trôû neân giaø yeáu, maøu da hoaù ra xaùm ñen, ñeàu laøm moïi ngöôøi thöông xoùt. Vì theá, naêm 1944, ngaøi ñöôïc ñoåi ñi phuï traùch Giaùo xöù Duõ Yeân cuõng trong haït Kyø Anh. Khi bieát nhaø xöù suïp naùt, ngaøi boû ra hai naêm, kieám tìm phöông tieän, vaän ñoäng tieàn cuûa, nhaân coâng, ñeå laøm môùi nhaø xöù Duõ Yeân.
Naêm 1946 ngaøi laøm linh muïc Quaûn haït Kyø Anh, Haø Tónh. Ñeán nhieäm sôû taïi ñaây khoâng caàn lo veà löông thöïc, vaät chaát, tuy theá phaûi lo giaûi quyeát eâm ñeïp caùc coâng vieäc vôùi chính quyeàn. Naêm 1952, khaép nôi trong Giaùo phaän, Coâng giaùo bò phong traøo Vieät Minh gheùt boû, caùc linh muïc bò baùch haïi tuø ñaøy. Linh muïc Caùt, nguyeân Quaûn lyù Giaùo phaän bò baét, Giaùm muïc Giaùm quaûn ñaønh ñem ngaøi veà thay theá vaø ngaøi xoay xôû ñoùng toâ noäp thueá cho chính quyeàn...
Thôøi gian laøm Giaùm muïc
Ñang luùc Giaùo phaän chòu nhieàu khoù khaên thì Ñöùc Giaùm muïc chính toøa Gioan Baotixita Traàn Höõu Ñöùc qua ñôøi vaøo ngaøy 5 thaùng 1 naêm 1971. Cuøng ngaøy hoâm ñoù, Toøa Thaùnh loan tin boå nhieäm linh muïc Pheâroâ Maria Nguyeãn Naêng laøm Giaùm muïc chính toøa Keá vò. Taân Giaùm muïc sau ñoù ñöôïc taán phong taïi Haø Noäi ngaøy 12 thaùng 3 naêm 1971. Ñöùc Giaùm muïc Chuû phong laø Toång giaùm muïc Toång giaùo phaän Haø Noäi Giuse Maria Trònh Nhö Khueâ, hai vò phuï phong laø Ñöùc giaùm muïc Pheâroâ Khuaát Vaên Taïo, Giaùm muïc chính toøa Giaùo phaän Haûi Phoøng vaø Ñöùc Toång giaùm muïc Phoù Toång giaùo phaän Haø Noäi Giuse Maria Trònh Vaên Caên. Cuõng nhö vò tieàn nhieäm, Ñöùc taân Giaùm muï cai quaûn giaùo phaän Vinh trong hoaøn caûnh hoang taøn.
Moät tuaàn sau leã taán phong, ngaøy 19 thaùng 3 naêm 1971, phaùt ngoân vieân vaên phoøng baùo chí Toøa Thaùnh xaùc nhaän veà leã taán phong cho Ñöùc taân giaùm muïc Pheâroâ Maria Nguyeãn Naêng theo söï cho pheùp cuûa Toøa Thaùnh. Tröôùc ñoù, thoâng tin boå nhieäm Ñöùc taân giaùm muïc khoâng ñöôïc coâng boá trong baûn tin thöôøng ngaøy cuûa Vatican.
Naêm 1976 vôùi söï yeâu caàu cuûa caùc linh muïc vaø giaùo daân vaø ñöôïc söï cho pheùp cuûa nhaø nöôùc, Ñöùc cha Pheâroâ Maria Nguyeãn Naêng ñoàng yù vôùi chöông trình taùi thieát nhaø thôø Chính Toaø Xaõ Ñoaøi. Vôùi söï coäng taùc cuûa linh muïc Quaûn lyù Phaoloâ Maria Cao Ñình Thuyeân, coâng trình ñaõ ñöôïc khôûi ñaàu naêm 1977. Coâng vieäc ñaõ hoaøn thaønh vaø Thaùnh ñöôøng ñöôïc khaùnh thaønh vaø cung hieán vaøo ngaøy 3 thaùng 3 naêm 1979. Moät ngaøy sau khi khaùnh thaønh vaø cung hieán nhaø thôø chính toøa, vaøo ngaøy 4 thaùng 3 naêm 1979, laø leã taán phong cho Ñöùc taân Giaùm muïc Pheâroâ Gioan Traàn Xuaân Haïp, taân Giaùm muïc Giaùo phaän Vinh.
Thôøi gian ngaøi cai quaûn giaùo phaän gaén lieàn vôùi thôøi kyø khoù khaên nhaát cuûa Giaùo phaän Vinh, vôùi phong trao di cö, sô taùn, hoài cö, bom ñaïn tan hoang vaät chaát vaø tinh thaàn. Ngaøi qua ñôøi ngaøy 6 thaùng 7 naêm 1978, thoï 68 tuoåi, laøm giaùm muïc 7 naêm. Ñöùc Giaùm muïc Pheâroâ Maria Nguyeãn Naêng ñöôïc ghi nhaän laø ngöôøi dòu hieàn, yeâu thöông vaø khieâm toán. Söï qua ñôøi cuûa ngaøi ñöôïc nhaän ñònh xuaát phaùt töø nguyeân nhaân laø ngaøi phaûi lo laéng quaù nhieàu veà vieäc quaûn lyù giaùo phaän Vinh trong thôøi kyø khoù khaên nhaát cuûa giaùo phaän, cuõng nhö vaøo thôøi laøm quaûn lyù giaùo phaän vaø sau ñoù laø laøm giaùm muïc giaùo phaän.
Vaøi neùt veà giaùo phaän Vinh trong thôøi gian gaëp nhieàu khoù khaên
Ngaøy 31/7/1950, Toøa Thaùnh ñaõ boå nhieäm cha Gioan Baotixita Traàn Höõu Ñöùc laøm Giaùm quaûn Toâng Toøa Giaùo phaän, vaø ngaøy 19/8/1951, boå nhieäm ngaøi laøm Giaùm muïc Ñaïi dieän Toâng toøa. Vò giaùm muïc ngöôøi Vieät tieân khôûi cuûa Giaùo phaän Vinh phaûi ñoái maët vôùi nhöõng khoù khaên töôûng chöøng khoâng theå vöôït qua: caám ñoaùn, baét bôù, tuø ñaøy... Trong boái caûnh ñoù nhieàu ngöôøi Coâng giaùo Vinh, keå caû linh muïc vaø tu só, ñaõ leân ñöôøng di cö vaøo Nam. Hoäi Doøng Phanxicoâ cuõng ñaõ laàn löôït rôøi khoûi Vinh.
Nhìn chung, so saùnh vôùi caùc giaùo phaän khaùc ôû mieàn Baéc, soá ngöôøi Coâng giaùo Vinh di cö chieám tyû leä khoâng nhieàu. Tuy vaäy, ñoù cuõng laø moät cuoäc "chaûy maùu noäi löïc". Sau di cö laø nhöõng caêng thaúng do caûi caùch ruoäng ñaát cuûa chính quyeàn mieàn Baéc. Roài tröôùc thöïc teá khoâng theå naøo khaùc, ngöôøi Coâng giaùo phaûi chaáp nhaän soáng trong tình theá thöôøng ñöôïc goïi laø "Giaùo Hoäi thaàm laëng". Moät "Giaùo Hoäi thaàm laëng" nhöng luoân luoân soáng döôùi söï daãn daét cuûa Ñöùc cha Gioan Baotixita Traàn Höõu Ñöùc, vò giaùm muïc maø theo oâng Nguyeãn Theá Thoaïi - moät nhaân syõ Coâng giaùo Hueá ñaõ soáng gaàn ngaøi - vieát: "Ñöùc tính cuûa ngaøi hieàn töø, khieâm toán, nhaõ nhaën... vaø taát caû nhöõng ai tieáp xuùc vôùi ngaøi ñeàu khoâng theå queân ñöôïc dung maïo, cöû chæ, ngoân ngöõ cuûa ngaøi phaùt ra nhöõng ñöùc tính sieâu phaøm cuûa Phuùc AÂm: thaät thaø maø khoân ngoan, oân toàn maø cöùng raén, dòu daøng maø can ñaûm, hieàn haäu maø kieân quyeát, luoân bình tónh tröôùc phong ba vaø thaûn nhieân trong ñau khoå...".
Naêm 1960, khi haøng Giaùo phaåm Vieät Nam ñöôïc thaønh laäp, Giaùo phaän Vinh trôû thaønh giaùo phaän Chính toøa. Ngaøy 15/3/1963, cha Phaoloâ Nguyeãn Ñình Nhieân ñöôïc taán phong giaùm muïc phoù vaø vaãn ôû Ñaïi Chuûng vieän vôùi nhieäm vuï laø giaùm ñoác. Trong thôøi kyø chieán tranh, khu vöïc Nhaø chung Xaõ Ñoaøi bò truùng bom, Ñöùc cha Nhieân bò troïng thöông. Ngaøy 24/3/1969 Ñöùc cha Nhieân qua ñôøi. Ñöùc cha Traàn Höõu Ñöùc tieáp tuïc leøo laùi con thuyeàn Giaùo phaän cho tôùi ngaøy ñöôïc Chuùa goïi veà, ngaøy 8/1/1971.
Ngaøy 15/3/1971, Ñöùc cha Pheâroâ Nguyeãn Naêng ñöôïc taán phong Giaùm muïc. Ngaøi laõnh ñaïo giaùo phaän trong thôøi gian 8 naêm. Tröôùc nhöõng khoù khaên choàng chaát, chieán tranh, ñoå naùt ñieâu taøn, sinh hoaït toân giaùo bò nhieàu caám ñoaùn... Ñöùc cha Pheâroâ chöa theå laøm ñöôïc gì nhieàu. Ngaøi vöøa khôûi coâng xaây döïng laïi nhaø thôø Chính toaø thì ñaõ phaûi ra ñi ñoät ngoät vaøo ngaøy 6/7/1978, höôûng thoï 68 tuoåi vaø cha quaûn lyù Phaoloâ Cao Ñình Thuyeân tieáp tuïc coâng vieäc naøy.
Duø giöõa muoân vaøn khoù khaên gian khoå, nhöng Giaùo phaän Vinh vaãn luoân phaùt trieån nhôø söï hieän dieän cuûa caùc giaùm muïc keá tieáp nhau vaø söï coäng taùc tích cöïc cuûa caùc linh muïc. Tieåu Chuûng vieän Xaõ Ñoaøi vaãn lieân tuïc hoaït ñoäng töø naêm 1948-1968. Ñaïi Chuûng vieän Xaõ Ñoaøi vaãn tieáp tuïc aâm thaàm ñaøo taïo caùc chuûng sinh töø thaùng 2/1952 cho tôùi naêm 1981. Töø naêm 1954-1975, Giaùo phaän Vinh coù theâm hôn 50 linh muïc vaø luoân laø giaùo phaän coù ñoäi nguõ linh muïc ñoâng ñaûo nhaát ôû mieàn Baéc.