Giaûi Nghóa Lôøi Chuùa Naêm C
Nhöõng Baøi Suy Nieäm Lôøi Chuùa Chuùa Nhaät
cuûa Ñöùc coá Giaùm Muïc Bartoâloâmeâoâ Nguyeãn Sôn Laâm
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Chuùa Nhaät 8 Muøa Thöôøng Nieân Naêm C
Lôøi Noùi - Vieäc Laøm - Ôn Chuùa
(Huaán ca 27,4-7; 1Coârintoâ 15,54-58; Luca 6,39-45)
Phuùc AÂm: Lc 6, 39-45
"Mieäng noùi nhöõng ñieàu ñaày öù trong loøng".
Khi aáy, Chuùa Gieâsu phaùn cuøng caùc moân ñeä duï ngoân naøy: "Ngöôøi muø coù theå daãn ngöôøi muø ñöôïc chaêng? Caû hai laïi khoâng sa xuoáng hoá ö? Moân ñeä khoâng troïng hôn Thaày: neáu moân ñeä ñöôïc gioáng nhö Thaày, thì keå laø hoaøn haûo roài.
"Sao ngöôi nhìn caùi raùc trong maét anh em, coøn caùi ñaø trong chính maét ngöôi thì laïi khoâng thaáy? Sao ngöôi coù theå noùi vôùi ngöôøi anh em: 'Naøy anh, haõy ñeå toâi laáy caùi raùc trong con maét anh', trong khi chính ngöôi khoâng nhìn thaáy caùi ñaø trong maét ngöôi? Hôõi keû giaû hình, haõy laáy caùi ñaø ra khoûi maét mình tröôùc ñaõ, roài baáy giôø ngöôi seõ troâng roõ ñeå laáy caùi raùc khoûi maét anh em ngöôi.
"Khoâng coù caây naøo toát maø sinh traùi xaáu; vaø ngöôïc laïi, cuõng khoâng coù caây naøo xaáu maø sinh traùi toát. Thaät vaäy, cöù xem traùi thì bieát caây. Ngöôøi ta khoâng haùi ñöôïc traùi vaû ôû buïi gai, vaø cuõng khoâng haùi ñöôïc traùi nho nôi caây daâu ñaát. Ngöôøi hieàn, bôûi loøng tích chöùa ñieàu laønh, neân phaùt xuaát söï thieän; vaø keû döõ, bôûi tích ñaày loøng aùc, neân phaùt xuaát ñieàu aùc: vì loøng ñaày, thì mieäng môùi noùi ra".
Suy Nieäm:
Ñoïc vaø nghe laàn ñaàu, chuùng ta khoù baét ñöôïc yù töôûng cuûa caùc baøi Kinh Thaùnh hoâm nay. Ñoù khoâng phaûi laø nhöõng lôøi khoù hieåu. Nhöõng yù töôûng sôû dó khoâng deã baét vì caáu truùc cuûa nhöõng ñoaïn vaên naøy khoâng chaët cheõ, vaø caùc taùc giaû döôøng nhö noùi ñeán nhöõng vaán ñeà raát khaùc nhau. Chuùng ta ñöøng laáy laøm laï vì trong caùc Chuùa nhaät quanh naêm, phuïng vuï muoán giaùo duïc chuùng ta veà ñôøi soáng ñaïo moãi laàn moät tí vaø khoâng caàn theo moät heä thoáng naøo. Vì ñaïo laø söï soáng chöù khoâng phaûi laø moät heä tö töôûng. Ñoái vôùi moät heä tö töôûng, muoán thuyeát minh ngöôøi ta phaûi theo luaän lyù ñaàu ñuoâi chaët cheû. Coøn ñoái vôùi söï soáng, khoâng coù quy luaät taêng cöôøng coá höõu naøo. Moãi chaân lyù ñeàu co theå bieät laäp maø vaãn coù theå moài theâm cho söï soáng tinh thaàn cuûa con ngöôøi.
Tuy nhieân chuùng ta coù theå noùi raèng ba baøi Kinh Thaùnh hoâm nay ñeàu muoán noùi ñeán vieäc phaân bieät con ngöôøi ñaïo ñöùc thaùnh thieän, nhôø lôøi noùi, nhôø vieäc laøm, vaø nhaát laø nhôø ôn Chuùa.
1. Lôøi Noùi
Baøi saùch huaán ca khoâng coù veû gì laø ñaïo ñöùc caû. Ñoù laø maáy caâu kinh nghieäm. Noù thuoäc loaïi vaên khoân ngoan, daïy caùch xö xöû ôû ñôøi. Nhöng neáu ñaët nhöõng caâu daïy khoân ngoan naøy vaøo vaên maïch vaø luaän lyù cuûa taùc giaû, chuùng ta thaáy chuùng phuïc vuï ñaïo ñöùc vaø raát coù giaù trò.
Taùc giaû Ben Sira laø moät hoïc giaû Do Thaùi, soáng ôû ñaàu theá kyû II tröôùc coâng nguyeân. Nhö caùc nhaø trí thöùc ñöông thôøi oâng hieåu bieát neàn vaên minh Hy Laïp ñang thònh haønh ôû moïi nôi. Nhöng vì laø con ngöôøi coù ñaïo, oâng bieát duøng lôøi Chuùa ñeå pheâ phaùn neáp soáng do neàn vaên minh aáy taïo ra. Vaø oâng muoán chia seû caùc suy nghó cuûa mình vôùi ñoàng ñaïo vaø ñaëc bieät vôùi lôùp treû Do Thaùi ñang lôùn leân vaø hít thôû neàn vaên minh Hy Laïp. OÂng ñaõ ñöa ra nhieàu nhaän xeùt môùi veà ñôøi soáng gia ñình (25,1-26,18). OÂng ñaõ ñeà caäp tôùi nhieàu neùt trong ñôøi soáng xaõ hoäi, maø noåi baät nhaát laø neàn maäu dòch, thöông maïi thôøi baáy giôø (26,28-27,15).
Ñaây laø ñieåm beùn nhaäy ñoái vôùi ngöôøi Do Thaùi. Hoï bieát laøm aên. Coù theå noùi hoï coù maùu buoân baùn. Vieäc tieáp xuùc vôùi vaên hoùa Hy Laïp ñaõ taïo neân nôi caùc coäng ñoàng Israen nhieàu trung taâm thöông maïi noåi tieáng.
Taïi ñaây ngöôøi Do Thaùi buoân baùn vôùi daân ngoaïi. Hoï khoâng coøn sôï luaät phaùp vaø ñeå yù ñeán caùc tieâu chuaån ñaïo ñöùc nöõa. Coù theå noùi hoï nhö caûm thaáy ñöôïc ra khoûi ñaïo vaø caùc raøng buoäc xöa nay cuûa löông taâm coâng giaùo. Chæ coøn moät luaät chi phoái coâng vieäc laøm aên cuûa hoï laø: mua reû baùn ñaét. Vaø cho ñöôïc nhö vaäy, moâi meùp vaø lôøi noùi laø phöông tieän ñöôïc söû duïng toái ña. Caùc tieân tri ñaõ nhieàu laàn leân aùn caùc thoùi buoân gian baùn laän vaø ñôøi soáng beâ boái cuûa caùc thöông gia. Ben Sira cuõng nhaát trí caûnh caùo: giöõa baùn vaø mua toäi chen vaøo giöõa. OÂng khoâng thích doanh thöông vì buoân baùn laøm sao voâ toäi? Nhöng oâng chaúng caám ñöôïc. Vaø döôøng nhö oâng bieát lôøi khuyeân chaúng coâng hieäu gì nôi taïi keû ñeám tieàn. Coù leõ vì vaäy oâng quay sang noùi vôùi khaùch haøng, vôùi nhöõng ngöôøi daân voâ toäi phaûi ñeán mua ôû caùc cöûa tieäm. OÂng thaáy hoï nhieàu khi ñaõ trôû thaønh moài ngon cuûa caùc con buoân. Vaø nhö vaäy chæ vì hoï deã bò lôøi noùi mua chuoäc. Vöøa nghe con buoân quaûng caùo haøng hoùa laø hoï ñaõ sa baãy. Theá neân trong ñoaïn vaên vaén taét naøy Ben Sira khuyeân ngöôøi ta ñöøng voäi tin lôøi noùi cuûa con buoân. Haõy ñeå cho noù noùi maõi ñi, cuoái cuøng ñieàu noù che giaáu seõ loøi ra. Chaúng khaùc gì cöù saøng maõi, traáu baån seõ coøn laïi vaø gaïo seõ loït xuoáng... Vaø cuõng nhö cöù ñi qua loø, thì ñoà saønh thôï goám seõ ñöôïc hay khoâng. Hoaëc cuõng nhö phaûi chôø khi coù quaû môùi bieát caây daïi hay caây toát. Vaø Ben Sira keát luaän cöù thong thaû nghe lôøi bieän luaän cuûa con ngöôøi seõ bieát taâm tö cuûa hoï. Thaønh ra khoâng neân voäi phaùn ñoaùn moät ai tröôùc khi nghe nhieàu lôøi ngöôøi ñoù noùi.
Nhö vaäy töø thaùi ñoä phaûi coù ñoái vôùi ngöôøi mua baùn, taùc giaû ñaõ daãn chuùng ta sang thaùi ñoä phaûi coù ñoái vôùi moïi ngöôøi: ñöøng voäi tin ai vaø pheâ phaùn ai tröôùc khi nghe ngöôøi ñoù noùi, bôûi vì taâm tö con ngöôøi loä baøy khi bieän luaän. Taùc giaû coù laïc quan quaù khoâng? Coù theå luoân luoân caên cöù vaøo lôøi noùi cuûa con ngöôøi maø ñaùnh giaù hoï khoâng, cho duø khoâng phaûi laø tin vaøo moät lôøi, nhöng laø ñaõ nghe ngöôøi aáy luaän lyù raát nhieàu? Taùc giaû Luca döôøng nhö khoâng hoaøn toaøn tin nhö vaäy. Ngöôøi ñöa theâm moät soá tieâu chuaån nöõa ñeå hieåu bieát con ngöôøi nhö trong baøi Tin Möøng sau ñaây.
2. Vieäc Laøm
Chuùng ta baûo Luca laø taùc giaû cuûa baøi Tin Möøng naøy, maëc duø ñaây laø Lôøi Chuùa ñaõ thoát ra töø mieäng Chuùa Gieâsu Kitoâ. Chaéc Chuùa ñaõ khoâng noùi taát caû nhöõng lôøi naøy moät laàn vaø khoâng theo moät thöù töï nhö ôû ñaây. Roõ raøng chaúng coù moät thöù töï luaän lyù naøo ñeå khaúng ñònh Chuùa ñaõ noùi luoân moät laàn nhöõng ñieàu ít aên khôùp vôùi nhau. Cuõng nhö tö töôûng naøy vaø nhöõng caâu vaên nhö theá, trong saùch Tin Möøng Maùttheâu chaúng haïn, laïi naèm ôû nhöõng choã khaùc vaø phuïc vuï nhöõng chuû ñeà khaùc. Nhö vaäy chuùng ta coù theå noùi ñöôïc raèng, taùc giaû Luca ñaõ duøng nhöõng caâu Chuùa noùi ôû nhöõng tröôøng hôïp khaùc nhau ñem xeáp caû vaøo choã naøy ñeå phuïc vuï moät chuû ñeà naøo ñaáy.
Neáu chuùng ta coøn nhôù, thì Chuùa nhaät tröôùc chuùng ta cuõng ñaõ ñoïc saùch Tin Möøng cuûa Luca. Ñoaïn trích hoâm nay tieáp theo baøi ñoïc laàn tröôùc. Theá maø hoâm ñoù chuùng ta ñaõ thaáy raèng Chuùa daïy chuùng ta phaûi yeâu thuø ñòch, khoâng coøn ñöôïc duy trì ñaàu oùc kyø thò vaø phaân bieät, vaø phaûi coi moïi ngöôøi laø con caùi moät Cha treân trôøi vaø heát thaûy laø anh em cuûa nhau. Hoâm nay döôøng nhö taùc giaû Luca muoán tieáp noái tö töôûng treân vaø noùi ñeán thaùi ñoä baùc aùi ngay trong coäng ñoaøn caùc moân ñoà cuûa Chuùa, töùc laø chính trong loøng Hoäi Thaùnh vaø Giaùo Hoäi.
Chaéc chaén caâu ñaàu tieân trong baøi Tin Möøng hoâm nay phaûi hieåu veà caùc ngöôøi laõnh ñaïo coäng ñoaøn töùc laø haøng giaùo só: linh muïc, giaùm muïc hieän nay cuûa chuùng ta. Thöïc ra caâu vaên coù theå duøng trong moät tröôøng hôïp khaùc. Vaø trong Maùttheâu caâu naøy ñaõ ñöôïc tuyeân boá veà giôùi tö teá, laõnh ñaïo trong Do Thaùi giaùo. Hoï laø nhöõng ngöôøi muø daãn ñaøng cho ngöôøi muø. Nguyeân khôûi ñoù chæ laø moät caâu caùch ngoân. Chuùa Gieâsu coù laàn duøng ñeå noùi veà luaät só vaø bieät phaùi vì hoï khoâng bieát môû maét ñoùn nhaän ñöôøng loái cuûa Thieân Chuùa ñang baøy toû nôi coâng vieäc cuûa Ñaáng Ngaøi sai ñeán. Hoï ôû cöông vò laõnh ñaïo maø muø thì daãn ñaøng chæ loái cho ngöôøi khaùc sao ñöôïc?
Taùc giaû Luca nhôù coù laàn Chuùa noùi nhö vaäy. Nay ñang vieát nhöõng lôøi Ngöôøi khuyeân baûo moân ñoà, Luca söïc nhôù caâu ñoù. Ngöôøi thaáy noù vaãn hôïp ñeå noùi vôùi giôùi laõnh ñaïo trong Hoäi Thaùnh. Nhöõng ngöôøi naøy caàn nhôù raèng: ôû cöông vò laõnh ñaïo, hoï phaûi saùng suoát. Ñoù laø thaùi ñoä baùc aùi quan troïng nhaát hoï phaûi thi haønh cho nhöõng ngöôøi ñöôïc trao phoù cho hoï.
Nhöng trong Hoäi Thaùnh, khoâng phaûi chæ coù caùc nhaø laõnh ñaïo. Ñaïi boä phaän Daân Chuùa ñöôïc goïi laø moân ñoà. Vaø tö caùch ñaàu tieân, thaùi ñoä baùc aùi cô sôû cuûa ngöôøi moân ñoà naèm trong quan heä vôùi Thaày mình. Moân ñoà khoâng leõ hôn Thaày, hoaøn bò laø moïi keû seõ ñöôïc nhö Thaày. Lôøi naøy thoaït nghe coù veû chua chaùt, nhöng neáu nhôù Thaày cuûa caùc moân ñoà chính laø Chuùa Gieâsu Kitoâ, thì ñaây laø caû moät lyù töôûng cao caû: moân ñoà phaûi coá gaéng neân hoaøn bò nhö Thaày.
Sau hai caâu noùi vôùi hai haïng ngöôøi trong Hoäi Thaùnh, nhöõng caâu sau coù theå noùi, môùi thaät söï vaøo ñeà vaø muoán daïy doã moïi thaønh phaàn trong coäng ñoaøn tín höõu. Hoï khoâng neân ñeå yù ñeán khuyeát ñieåm cuûa anh em tröôùc, nhöng tröôùc heát haõy muoán nhôø anh em giuùp mình söûa ñoåi tính hö neát xaáu. Neáu laøm nhö vaäy chaéc chaén seõ khoâng coù caõi coï baát bình; moät coäng ñoaøn nhö theá chaéc chaén moãi ngaøy moät hoaøn toaøn hôn. Ai maø khoâng coù caûm tình yeâu thöông ñoái vôùi ngöôøi muoán söûa mình? Baùc aùi coäng ñoaøn ñöôïc xaây döïng chaéc chaén nhaát, khi caùc phaàn töû trong coäng ñoaøn luoân yù thöùc boån phaän phaûi söûa mình, tröôùc khi noùi ñeán caùc khuyeát ñieåm cuûa anh em. Nhaát laø khi trong coäng ñoaøn aáy, ai cuõng theo göông Chuùa maø söûa mình nhö treân vöøa noùi: hoaøn bò laø moïi keû seõ ñöôïc nhö Thaày?
Theá neân ngöôøi toát phaûi chöùng toû qua vieäc laøm. Chuùng ta ñöøng töôûng ôû ñaây Luca maâu thuaãn hoaëc noùi khaùc vôùi taùc giaû saùch Huaán Ca. Caû hai ñaõ trích caâu tuïc ngöõ: Xem quaû bieát caây. Nôi taùc giaû saùch Huaán Ca, lôøi noùi vaø bieän luaän laø quaû do taâm tö con ngöôøi. Luca coâng nhaän ñieàu aáy vì ôû ñaây ngöôøi cuõng vieát: loøng öùa ñaày nhöõng gì thì mieäng noùi ra. Nhöng lôøi noùi nôi Luca khoâng phaûi chæ laø caùc aâm, caùc tieáng, maø coøn laø taát caû moïi vieäc maø con ngöôøi laøm. Caùc vieäc naøy cuõng baøy toû "loøng" ngöôøi ta, vì "ngöôøi laønh töï kho laønh loøng mình maø ñem ra söï laønh, vaø ngöôøi döõ töï tính aùc maø ñem ra söï aùc".
Nhö vaäy Luca muoán ñaày ñuû hôn taùc giaû saùch Huaán ca. Ngöôøi khieán chuùng ta neân giaûi thích baøi saùch naøy moät caùch roäng raõi nhöng vaãn hôïp yù vôùi taùc giaû. Nhö chuùng ta bieát, oâng vieát nhöõng lôøi treân laø ñeå caûnh giaùc con caùi Israen ñeà phoøng söï gian doái cuûa phöôøng mua baùn. Vaø sôû dó nhö vaäy vì oâng thaáy quaù nhieàu baát coâng vaø toäi loãi trong vieäc mua ñi baùn laïi. OÂng muoán xaõ hoäi coâng baèng huynh ñeä hôn.
Vì theá chuùng ta coù theå hieåu baøi saùch Cöïu Öôùc hoâm nay veà loøng baùc aùi. Cuõng nhö baøi Tin Möøng vaäy. Nhöng ôû moät möùc ñoä saâu saéc hôn. Taùc giaû saùch Huaán Ca thaáy thieáu baùc aùi trong vieäc mua baùn. Taùc giaû Luca coøn nhìn thaáy trong thaùi ñoä ngöôøi ta hay pheâ bình vaø chæ trích nhau. Cuoái cuøng caû hai ñeàu coâng nhaän phaûi söûa chöõa töø taâm tö vaø töø "loøng" con ngöôøi. Do ñoù muoán bieát ngöôøi toát, phaûi xem lôøi noùi, phaûi xeùt vieäc laøm. Nhöng muoán coù lôøi toát vaø vieäc laønh, phaûi söûa ñoåi taâm tö vaø loøng trí, laø con ngöôøi beân trong cuûa chuùng ta. Coù theå laøm coâng vieäc naøy khoâng?
3. Ôn Chuùa
Theo thaùnh Phaoloâ trong baøi thö hoâm nay, khi xaùc hay cheát naøy maëc laáy söï tröôøng sinh, thì baáy giôø con ngöôøi môùi thöïc söï coâng chính. Vaø ñöùc baùc aùi yeâu thöông môùi troïn veïn. Ñoái vôùi chuùng ta dó nhieân laø nhö vaäy roài. Nhöng caùc ñoäc giaû tröïc tieáp cuûa thaùnh Toâng ñoà, töùc laø nhöõng ngöôøi Coârintoâ thôøi baáy giôø, chaân lyù aáy neân ñöôïc giaûi thích roõ raøng hôn. Bôûi vì hoï laø nhöõng ngöôøi Hy laïp toøng giaùo. Ít ra hoï laø caùc tín höõu môùi meû ñang hít thôû baàu khí vaên hoùa Hy Laïp. Nhöõng ngöôøi naøy quan nieäm xaùc vaø hoàn nôi con ngöôøi laø hai yeáu toá raát dò bieät, chaúng theå hoøa hôïp vôùi nhau. Hoàn ôû trong xaùc nhö ôû trong tuø, chæ chôø ñôïi ngaøy thoaùt ra khoûi xaùc ñeå ñöôïc trôû veà soáng nhö nhöõng thaàn linh, bôûi vì tröôùc kia linh hoàn cuøng ôû chung vôùi caùc thaàn thaùnh, nhöng ñaõ sa ñoïa neân rôi vaøo xaùc thòt vaø bò giam ôû ñoù. Thaønh ra bao laâu coøn soáng trong xaùc theå, linh hoàn coøn khoå sôû vaø aám öùc. Con ngöôøi khoâng coù söï hoøa hôïp ngay trong chính mình, neân cuõng chaúng coù hoøa hôïp ñöôïc trong xaõ hoäi. Linh hoàn ñôïi ngaøy giaûi thoaùt ra khoûi thaân xaùc.
Quan nieäm nhö vaäy khoâng hôïp vôùi ñöùc tin. Ñaønh raèng xaùc thòt con ngöôøi hieän nay laø moài cho söï cheát. Nhöng cheát khoâng phaûi laø heát. Nhôø söï soáng laïi cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ, thaân xaùc con ngöôøi cuõng seõ soáng laïi. Khoâng phaûi ñeå roài laïi soáng nhö tröôùc ñaây, nhöng ñeå tröôøng sinh baát töû nhö "thaàn thaùnh". Vaø sôû dó nhö vaäy laø vì xaùc theå con ngöôøi seõ maëc laáy söï baát hoaïi, laø ñaëc tính cuûa Thieân Chuùa. Luùc aáy con ngöôøi seõ ca khuùc khaûi hoaøn cheá nhaïo söï cheát: Töû thaàn hôõi, ñaéc thaéng cuûa ngöôi ñaâu? Töû thaàn hôõi, noïc cuûa ngöôi ñaâu, ngöôi ñaõ duøng toäi loãi laøm noïc saùt haïi con ngöôøi. Vaø toäi loãi ñaõ toû ra maõnh lieät trong cheá ñoä Leà luaät, toaøn laø caám ñoaùn maø khoâng coù cöùu ñoä. Nhöng nay Chuùa Gieâsu Kitoâ ñaõ ñem ôn cöùu ñoä ñeán, taåy saïch toäi loãi, laøm voâ hieäu noïc cuûa töû thaàn, khieán con ngöôøi coù Ôn Chuùa khoâng coøn cheát nöõa.
Nhö vaäy ôn cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ cöùu soáng chuùng ta khi tieâu dieät toäi loãi, vaø ban cho ta söï soáng môùi, söï soáng cuûa Thieân Chuùa thay theá söï soáng cuûa xaùc thòt toäi loãi tröôùc ñaây. Do ñoù ai muoán neân coâng chính, muoán soáng baùc aùi yeâu thöông phaûi ñeå cho Ôn cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ bieán ñoåi taâm tö vaø loøng trí. Vaø coâng vieäc naøy phaûi laøm trong kieân nhaãn, khoâng nao nuùng. Phaûi nhôø laøm theâm nhieàu vieäc laønh, maø thaùnh Phaoloâ goïi laø vieäc cuûa Chuùa.
Nhö vaäy, ngöôøi toát khoâng phaûi ôû lôøi noùi, nhöng ôû vieäc laøm, vaø noùi roõ hôn, ôû vieäc laøm cuûa Chuùa. Ôn cuûa Chuùa laø yeáu toá cuoái cuøng quyeát ñònh söï coâng chính cuûa con ngöôøi chuùng ta vaäy. Vaø ôn cuûa Chuùa phong phuù nôi caùc Bí Tích, ñaëc bieät trong maàu nhieäm thaùnh leã. Nôi ñaây Chuùa ban cho chuùng ta baùnh nuoâi soáng vaø cuûa uoáng thieâng lieâng, ñeå chuùng ta coù söùc soáng cuûa Thieân Chuùa, laøm ñöôïc caùc vieäc Chuùa laø caùc vieäc laønh, haàu taâm tö, loøng trí chuùng ta daàn daàn ñöôïc caûi hoùa neân coâng chính. Chuùng ta seõ coù nhöõng lôøi noùi vieäc laøm ñaày baùc aùi yeâu thöông. Khoâng nhöõng ñôøi soáng baûn thaân seõ ñaïo ñöùc hôn maø ñôøi soáng xaõ hoäi cuõng coâng chính hôn. Baøi thö Phaoloâ giuùp ta ñaït ñöôïc nhöõng ñieàu nhaén nhuû trong hai baøi saùch Huaán ca vaø Tin möøng vaäy.
(Trích daãn töø taäp saùch Giaûi Nghóa Lôøi Chuùa
cuûa Ñöùc coá Giaùm Muïc Bartoâloâmeâoâ Nguyeãn Sôn Laâm)