Giaùo Hoäi Vieät Nam
Nhöõng thôøi kyø bò baùch haïi
vaø nhöõng saéc chæ caám ñaïo
Prepared for internet by Vietnamese Missionaries in Taiwan
Giaùo Hoäi Vieät Nam: Nhöõng thôøi kyø bò baùch haïi vaø nhöõng saéc chæ caám ñaïo.
Caùnh ñoàng truyeàn giaùo treân ñaát Vieät Nam ñaõ ñöôïc Thieân Chuùa ban cho caùch doài daøo ngay töø khi môùi nhaän haït gioáng ñöùc Tin, vaø do ñaõ ñöôïc thaám nhuaàn baèng nhieàu maùu caùc vò Töû Ñaïo, xuaát thaân trong haøng giaùo só ngoaïi quoác cuõng nhö trong haøng giaùo só baûn xöù vaø trong Coäng ñoaøn giaùo daân Vieät Nam. Lôøi nhaän xeùt cuûa Tertuliano xöa ñaõ thaønh nhö ngaïn ngöõ baát di baát dòch ngaøn ñôøi: “Sanguis Martyrum, semen Christianorum: Maùu caùc vò Töû Ñaïo laø haït gioáng sinh nhieàu giaùo höõu”. Taát caû caùc vò ñaõ chung vai saùt caùnh trong lao khoå, trong hy sinh vun troàng thì cuõng saùt caùnh trong caùi cheát voâ cuøng anh duõng ñeå laøm chöùng taù cho Chuùa Kitoâ: “Khoâng coù tình yeâu naøo lôùn hôn söï hy sinh maïng soáng mình vì baïn höõu” (Gioan 15,13).
Thôøi kyø môùi khai nguyeân moät soá nhaø truyeàn giaùo ñaõ chieám ñöôïc caûm tình nôi nhieàu vò caàm quyeàn Vieät Nam:
Thöïc tình maø noùi, trong thôøi kyø môùi khai nguyeân moät soá nhaø truyeàn giaùo ñaõ chieám ñöôïc caûm tình nôi nhieàu vò caàm quyeàn Vieät Nam hoài xöa. Lòch söû coøn ghi:
- Naêm 1591 Giaùo só Ordeonez de Cevallos daïy giaùo lyù vaø laøm pheùp Thaùnh Taåy cho Coâng Chuùa Mai Hoa (Phieân aâm töø Maria): Coâng Chuùa Mai Hoa laø chò cöûa Hoaøng Töû Leâ Thaùi Toâng.
- Naêm 1624, taïi Thuaän Hoùa, Giaùo só De Pina daïy giaùo lyù vaø chuan bò cho baø Minh Ñöùc Vöông Thaùi Phi (1568-1648), vôï cuûa chuùa Nguyeãn Hoaøng, vaø cha Ñaéc Loä laøm pheùp Thaùnh Taåy cho baø vôùi thaùnh hieäu Maria Madalena.
- Linh muïc Ñaéc Loä, naêm 1627 tôùi thuû ñoâ Keû Chôï (Haø Noäi), ñaõ ñöôïc tieáp kieán chuùa Trònh Traùng hoài ñoù xöng hieäu laø Thanh Ñoâ Vöông. Trong quaõng thôøi gian ôû taïi thuû ñoâ, ngaøi ñaõ khuyeân ñöôïc em gaùi chuùa Trònh Traùng trôû laïi ñaïo Coâng Giaùo mang thaùnh hieäu laø Catarina coøn chính chuùa Thanh Ñoâ Vöông cho pheùp ngaøi laäp nhaø thôø beân caïnh ñeàn vua.
- Thôøi Voõ Vöông (Nguyeãn Phuùc Khoaùt) 1725-1765: beân caïnh chuùa vaãn coù moät Linh Muïc doøng Teân laøm baùc só vaø daïy toaùn hoïc.
Nhöng chính nhöõng thaønh quaû keå treân ñoàng thôøi cuõng laø cô hoäi gaây neân ghen töông, hieåu laàm, vì söï kieän giaùo daân caøng ngaøy caøng phaùt trieån ñoâng ñuùc, tröôùc söï nhaän xeùt voäi vaøng vaø ña nghi cuûa moät soá vua chuùa, quan laïi vaø caû giôùi Taêng Ni, coù nghóa laø sôï maát ñi moät phaàn thaàn daân, moät phaàn aûnh höôûng, moät phaàn tín ñoà. Theâm vaøo ñoù giaùo lyù cuûa ñaïo Coâng Giaùo ñem tôùi coù veû quùa nghieâm khaéc vaø bò leân aùn laø gaây xaùo troän traät töï xaõ hoäi, thí duï trong gia ñình, theo giaùo lyù Thieân Chuùa, laø chæ coù nhaát phu nhaát phuï, chöù khoâng theå dung thöù, hay cho pheùp baûo toàn cheá ñoä ña theâ, tì thieáp, naøng haàu, laø nhöõng söï kieän raát thònh haønh trong trieàu ñình, trong giôùi quan laïi, trong giai caáp thöôïng löu giaàu sang cuûa thôøi xa xöa.
Nhöõng cuoäc baùch haïi khôûi xöôùng baèng nhöõng lyù do mang naëng thaønh kieán:
Luùc ban ñaàu moät soá nhöõng cuoäc baùch haïi khôûi xöôùng baèng nhöõng lyù do lu môø vaø coù theå noùi laø mang naëng thaønh kieán. Thí duï:
Trong Nam, hai laàn leänh caám ñaïo ñöôïc ban haønh: naêm 1617 döôùi thôøi chuùa Saõi (Nguyeãn Phuùc Nguyeân, 1615-1635) nhaân vuï haïn haùn, vaø naêm 1663 döôùi thôøi chuùa Hieàn Vöông (Nguyeãn Phuùc Taàn, 1648-1667) nhaân cô hoäi moät traän baõo luït, caùc Thaày Taêng Ni giaûi thích raèng: söï coù maët cuûa taây phöông ñaïo tröôûng vaø söï kieän nhieàu ngöôøi tin theo ñaïo môùi laøm cho caùc vò Thaàn Phaät baát maõn, do ñoù maø khoâng cho möa xuoáng, hay ñaõ khieán doøng nöôùc daâng cao laøm thieät haïi muøa maøng!
Nhöng veà sau, trong nhöõng cuoäc baùch haïi ñaãm maùu, môùi daàn daàn hieän roõ lyù do chính thöùc toân giaùo: Sôû dó laø vì chính quyeàn thôøi ñoù ra maët choáng ñoái baøi baùc baét bôù Thieân Chuùa Giaùo, haønh quyeát nhöõng vò Thöøa sai ngoaïi quoác hay linh muïc, giaùo daân baûn xöù vaø tìm caùch tieâu dieät ñaïo Chuùa, noùi theo danh töø chuyeân moân, laø vì “haän thuø tín ngöôõng: odium fidei”. Tín ngöôõng noùi ñaây laø nieàm xaùc tín saâu xa vaøo Thieân Chuùa, söï toân thôø Ngaøi laø ñaáng Taïo döïng muoân loaøi, laø vò Cöùu tinh nhaân loaïi vaø laø Thaåm phaùn toái cao. Vaø chæ khi naøo cheát vì tín ngöôõng, nghóa laø thaø cheát ñeå chöùng minh loøng mình trung kieân vôùi Thieân Chuùa, luùc ñoù caùi cheát môùi cao caû, môùi laø lyù töôûng baát dieät cuûa con ngöôøi: tröôùc maët Giaùo hoäi hoaøn vuõ, caùi cheát naøy môùi ñaùng tuyeân döông vaø ñöôïc ñeà cao laøm moâ phaïm cho toaøn daân Thieân Chuùa.
Nhöõng saéc chæ caám ñaïo:
Lòch söû Giaùo Hoäi Vieät Nam ghi nhôù taát caû 53 Saéc chæ chính thöùc do caùc chuùa (hai doøng hoï Trònh, Nguyeãn: trong Nam ngoaøi Baéc), do nhaø Taây Sôn vaø do caùc vua: Minh Maïng, Thieäu Trò, Töï Ñöùc ban haønh nhaèm khai tröø vaø tieâu dieät ñaïo Thieân Chuùa.
1. Trong Nam: döôùi thôøi caùc chuùa Nguyeãn (1615-1778): 8 Saéc chæ:
- Chuùa Saõi (Nguyeãn Phöôùc Nguyeân, 1615) Saéc chæ naêm 1625.
- Chuùa Thöôïng (Nguyeãn Phöôùc Lan, 1635-1648) Saéc chæ naêm 1639 vaø 1644.
- Chuùa Hieàn Vöông (Nguyeãn Phöôùc Taàn, 1648-1687) Saéc chæ naêm 1663 vaø 1665.
- Chuùa Ngaõi Vöông (Nguyeãn Phöôùc Traân, 1687-1691) Saéc chæ naêm 1691.
- Chuùa Minh Vöông (Nguyeãn Phöôùc Chu, 1691-1725) Saéc chæ naêm 1700.
- Chuùa Voõ Vöông (Nguyeãn Phöôùc Khoaùt, 1725-1765) Saéc chæ naêm 1725.
Cuoäc baùch haïi döõ nhaát vaøo naêm 1665 laø vì coù ngöôøi vu khoáng cho raèng: töôïng aûnh Thaùnh Giaù laø hình aûnh vua Boà Ñaøo Nha, do ñoù ngöôøi theo ñaïo töùc khaéc laø con daân cuûa ñeá quoác Boà. Chuùa Hieàn Vöông noåi giaän truïc xuaát heát moïi vò Thöøa sai vaø saùt haïi daân laønh, nhaát laø vaøo hai thaùng gieâng vaø thaùng hai naêm 1665: laàn ñaàu tieân tung ba thieáu nöõ (Gioana, Maria vaø Luxia) cho voi giaày chaø!
2. Ngoaøi Baéc: döôùi thôøi caùc chuùa Trònh (1627-1786): 17 Saéc chæ:
- Chính Trònh Traùng (1627-1658): 5 Saéc chæ: naêm 1629 laàn ñaàu tieân taïi Baéc Vieät vaø caùc naêm 1632, 1635, 1638, 1643.
- Chuùa Trònh Taïc (1658-1682): 3 Saéc chæ: naêm 1658, 1663, 1669.
- Chuùa Trònh Caên (1682-1709): 1 Saéc chæ: naêm 1696.
- Chuùa Trònh Cöông (1709-1729): 4 Saéc chæ: naêm 1709, 1712, 1721, 1722.
- Chuùa Trònh Giang (1729-1740): 1 Saéc chæ: naêm 1736.
- Chuùa Trònh Doanh (1740-1767): 2 Saéc chæ: naêm 1754, 1765.
- Chuùa Trònh Saâm (1767-1782): 1 Saéc chæ: naêm 1773.
Moät ñaëc ñieåm: trong thôøi caùc chuùa Trònh Cöông vaø Trònh Giang, Doøng Teân ñaõ ñoùng goùp xöông maùu vaøo doøng gioáng Töû Ñaïo Vieät Nam: Lm Messari cheát ruõ tuø ngaøy 15/06/1723, vaø ngaøy 11 thaùng 10 cuøng naêm ñeán löôït Lm Bucharelli bò haønh quyeát taïi Ñoàng Mô cuøng vôùi 9 Thaày giaûng vaø Giaùo daân. Naêm 1736 boán linh muïc Doøng Teân khaùc: Alvarez, Cratz, D' Abreu, Da Cumba bò traûm quyeát; 2 Thaày Vieät Nam bò ñaùnh giaäp ñaàu goái: 1 Thaày cheát trong tuø, coøn Thaày kia bò ñaøy chung thaân bieät xöù.
3. Nhaø Taây Sôn (1775-1800): Khôûi nghóa naêm 1775, ñoùng ñoâ taïi Quy Nhôn:
Mieàn Nam: 3 Saéc chæ: baùt ñaàu 1779.
- Vua Thaùi Ñöùc: naêm 1785.
- Vua Caûnh Thònh: naêm 1798.
Mieàn Baéc: naêm 1786 Taây Sôn keùo quaân ra chinh phuïc mieàn Baéc: 3 Saéc chæ:
- Quan Thaùi Sö Buøi Ñaéc Tuyeân: 2 Saéc chæ: naêm 1795: ngaøy 7/01/1795 vaø 24/01/1795.
- Khaâm Sai Baéc Vieät Ngoâ Vaên Sôû: 1 Saéc chæ: naêm 1799.
Cuoäc taøn saùt naêm 1798 gheâ gôùm hôn caû, vì ñaõ khai dieãn nhöõng maøn tra taán daõ man nhö taåm daàu vaøo caùc ñaàu ngoùn tay, hay ñoå vaøo roán, tröôùc khi chaâm löûa, hoaëc treo ngöôïc ñaàu “toäi nhaân” xuoáng. Caùc cô sôû Coâng Giaùo taïi Boá Chính, Ngheä An, Thanh Hoùa (nhaø thôø, nhaø xöù, tu vieän, tröôøng hoïc) ñeàu bò cöôùp phaù, daân chuùng chaïy troán leân röøng.
4. Vua Minh Maïng (1820-1840): 7 Saéc chæ:
Caùc söû gia AÂu Chaâu khi vieát veà nhöõng cuoäc baùch haïi toân giaùo taïi Vieät Nam thöôøng taëng vua Minh Maïng danh xöng: “Neùron cuûa Vieät Nam”, vì Hoaøng ñeá Neùron hoài xöa kheùt tieáng taøn baïo hung döõ trong nhöõng cuoäc luøng baét ñaïo Coâng Giaùo taïi thuû ñoâ Roma vaø trong ñeá quoác La Maõ. Thöïc ra trong toång soá 117 vò Thaùnh Töû Ñaïo Vieät Nam, moät nöûa (58 vò) ñaõ bò haønh quyeát trong voøng 20 naêm nhaø vua Minh Maïng caàm quyeàn, ñaëc bieät vaøo hai naêm 1838-1839.
Caám ñaïo: vua Minh Maïng caám moät caùch khoa hoïc:
- Moät ñaøng cho leänh taäp trung veà Hueá taát caû caùc soá Linh muïc Thöøa sai ngoaïi quoác. Beà ngoaøi noùi kheùo laø nhaø vua caàn ñeán caùc vò ñeå dòch saùch ngoaïi ngöõ ra tieáng Vieät, nhöng thöïc ra laø ñeå caàm chaân caùc nhaø truyeàn ñaïo, khoâng cho hoï hoaït ñoäng vaø lieân laïc vôùi giaùo ñoaøn. Trong khi ñoù chôø coù cô hoäi coù taøu ngoaïi quoác caäp beán laø ñaåy soá Thöøa sai naøy veà nöôùc, ñoàng thôøi khoâng cho vò Thöøa sai môùi naøo ñöôïc pheùp nhaäp caûnh Vieät Nam.
- Ñaøng khaùc tieâu dieät caùc cô sôû, caùc toå chöùc Coâng Giaùo ñòa phöông, nhaát laø caêng maøn löôùi kieåm soaùt gaét gao ñeå luøng baét caùc ñaïo tröôûng ngöôøi baûn xöù.
Nhaø vua ñaõ kyù 7 Saéc leänh nghieâm caám vaøo nhöõng naêm 1825, 1826, 1830, 1833, 1834, 1836 vaø 1838. Bieát trong giaùo lyù ñaïo Coâng Giaùo coù “10 ñieàu raên” vaø nhieàu leã cöû haønh trong naêm, ngaøy 15/07/1834, vua cho coâng boá moät ñaïo luaät trong ñoù goàm 10 khoaûn, laáy töø trieát hoïc Khoång Töû ñem aùp duïng vaøo xaõ hoäi Vieät Nam ñeå daïy ñaïo laøm ngöôøi. Noäi dung: veà cöông vò con ngöôøi, löông taâm ngay thaúng, töï troïng baûn lónh, neàn taûng kinh teá, thuaàn phong myõ tuïc, giaùo duïc giai caáp, vaán ñeà vaên hoùa, haõm deïp tình duïc, toân troïng phaùp luaät vaø quaõng ñaïi vôùi tha nhaân. Ñaïo luaät naøy ñöôïc nieâm yeát treân khaép moïi neûo ñöôøng, baét daân chuùng phaûi hoïc taäp vaø tuaân haønh. Moäng cuûa nhaø vua laø ñeå cho ñaàu oùc ngöôøi daân khoûi bò tieâm nhieãm caùc thöù giaùo lyù ngoaïi bang, rieâng vôùi ngöôøi Coâng Giaùo laø ñeå thay theá cho 10 giôùi raên ñaïo Chuùa.
Ngoaøi ra caùc Quan trong nöôùc laøm hai Kieán nghò (naêm 1826 vaø 1830) yeâu caàu nhaø vua thaúng tay tieâu dieät ñaïo tröôûng Thieân Chuùa Giaùo baèng aùn töû hình, vieän côù raèng: caùc vò Thöøa sai toå chöùc töøng xöù ñaïo, coù nghóa laø chia nöôùc ra thaønh nhieàu ñòa haït chæ huy nhö moät chính quyeàn vaø giaùo daân trieät ñeå tuaân theo. Nhöõng vuï taøn saùt ôû Ngheä An, ôû laøng Döông Sôn: Linh muïc, giaùo daân bò baét, bò xöû! Nhaát laø taïi Nam Ñònh do baøn tay khaùt maùu cuûa Thoáng Ñoác Trònh Quang Khanh. Cuoái naêm 1837 oâng bò nhaø vua trieäu veà Kinh khieån traùch naëng lôøi, vì chöa thaúng tay vôùi Coäng ñoaøn Coâng Giaùo mieàn Trung Chaâu vaø Duyeân Haûi Baéc Vieät laø hai ñòa ñieåm töø xöa ñeán nay vaãn laø trung taâm Coâng Giaùo phoàn thònh. Töø Hueá trôû veà Nam Ñònh, Trònh Quang Khanh mang theo moùn quaø 40 aûnh Thaùnh Giaù côõ lôùn, quaø cuûa vua trao taëng, vaø 6 ngaøn quaân binh. AÛnh Thaùnh Giaù ñöôïc mang ñaët khaép caùc cöûa ngoõ trong thaønh phoá, hay laø veà sau di chuyeån trong caùc hoï ñaïo moãi khi coù caùc cuoäc haønh quaân baùch haïi, trong khi ñoù töøng ngaøn quaân môùi ñöôïc tieáp vieän chaïy ñi bao vaây khaép nôi, xua heát moïi gia ñình Coâng Giaùo ra ngoaøi, eùp buoäc hoï phaûi böôùc leân aûnh Thaäp Giaù, vaø böôùc leân aûnh Thaäp Giaù coù nghóa laø töø boû ñaïo thaùnh. Ba naêm cuoái ñôøi Minh Maïng laø nhöõng naêm ñau khoå nhaát cho Giaùo Hoäi Baéc Vieät thôøi ñoù. Ñöùc Giaùm Muïc Retord, Hoäi Thöøa Sai Paris, dieãn taû: “Khoâng theå troán thoaùt ñöôïc nöõa, vì khoâng coøn choã naøo toái ñuû ñeå traùnh neù traêm nghìn con maét rình raäp”!
5. Vua Thieäu Trò (1840-1847: 2 Saéc Leänh:
Sang ñôøi vua Thieäu Trò cuoäc baùch haïi vaãn tieáp tuïc, nghóa laø vua vaãn ñeå cho thi haønh nhöõng saéc leänh ñaõ ñöôïc coâng boá ñôøi vua Minh Maïng, maëc daàu trong moät vaøi ñòa phöông ñaõ coù phaàn giaûm ñoä gaét gao. Taïi Phuùc Nhaïc (Ninh Bình) Nöõ Thaùnh Ine Leâ Thaønh (töùc baø Thaùnh Ñeâ, vò nöõ Thaùnh duy nhaát trong 117 Thaùnh Töû Ñaïo) bò baét, vì can toäi chöùa chaáp “ñaïo tröôûng”, töùc hai linh muïc Thöøa sai Berneux vaø Galy. Baø ñaõ anh duõng xöng ñaïo vaø cam chòu maáy cuoäc tra taán daõ man ñeán cheát trong tuø. Cuõng nhö Linh Muïc Pheâroâ Khanh bò traûm quyeát naêm 1842 vaø Thaùnh Matteâoâ Leâ Vaên Gaãm bò xöû naêm 1847. Maõi cho tôùi 1847, sau khi thaát baïi trong cuoäc tranh chaáp vôùi ñoaøn taàu Phaùp taïi Cöûa Haøn, vua phaûn öùng baèng caùch ñoå heát toäi loãi treân ñaàu ngöôøi Coâng Giaùo, vaø ngaøy 3/05/1847 vua ban haønh saéc leänh luøng baét caùc linh muïc Thöøa Sai ngoaïi quoác.
6. Vua Töï Ñöùc (1847-1883): 13 Saéc leänh:
Neáu tính soá Saéc leänh baét ñaïo, döôùi thôøi Töï Ñöùc leân tôùi 13 Saéc leänh kyù vaøo nhöõng naêm 1848, 1851, 1855, rieâng trong naêm 1857: 4 Saéc leänh; naêm 1859: 3 Saéc leänh; vaø naêm 1860: 4 Saéc leänh sau cuøng. Nhieàu leänh nhö theá minh chöùng yù chí nhaø vua muoán taän dieät ñaïo Thieân Chuùa baèng moïi giaù, vaø taän dieät suoát trong 30 naêm chaáp chính. Chuùng ta seõ thaáy noäi dung nhöõng Saéc leänh ñoù khuûng khieáp tôùi möùc naøo!
- Ñaïo Coâng Giaùo ñöôïc ñònh nghóa khoâng nhöõng nhö moät “Taû Ñaïo” maø coøn teä hôn nöõa: nhö moät toân giaùo xaáu xa “moät dòch teã” (Saéc leänh: 7/06/1857).
- Do ñoù leänh vua laø caùc cô quan chính quyeàn phaûi raùo rieát baøi tröø:
- Leänh cho caùc xaõ uûy, cai toång (Saéc leänh: Thaùng 5 naêm 1857): Ai khoâng tuaân theo seõ bò caùch chöùc (Saéc leänh 7/06/1857).
- Leänh cho Trieàu ñình vaø caùc quan ñòa phöông (Saéc leänh 24/08/1857).
- Phaûi baét taát caû caùc taàng lôùp Coâng Giaùo:
- Heát moïi thanh nieân treân 15 tuoåi phaûi trình dieän thöôøng xuyeân theo thôøi gian nhaát ñònh (Leänh 17/01/1860). Ngöôøi Coâng Giaùo, duø hoïc gioûi, coù khaû naêng, cuõng khoâng ñöôïc boå nhieäm giöõ chöùc vuï naøo (Saéc leänh 18/09/1855).
- Ñaëc bieät giôùi ngö phuû: vì hoï luoân luoân di chuyeån vaø thöôøng laø choã aån naùu cho caùc ñaïo tröôûng (Saéc leänh 18/09/1855).
- Ñaëc bieät giôùi ngö phuû: vì hoï luoân luoân di chuyeån vaø thöôøng laø choã aån naùu cho caùc ñaïo tröôûng (Saéc leänh 18/09/1855).
- Nhöõng ngöôøi chöùa chaáp ñaïo tröôûng seõ bò phaân thaây vaø buoâng soâng (Saéc leänh 30/03/1851).
- Giaùo daân khoâng chòu ñaïp leân Thaùnh Giaù seõ bò khaéc hai chöõ “Taû Ñaïo” treân maët vaø ñi ñaày bieät xöù (Saéc leänh 18/09/1855). Ai coá chaáp xöng ñaïo: ñaøn oâng seõ bò cöôõng baùch toøng quaân, ñaøn baø bò tuyeån laøm noäi trôï cho caùc quan (Saéc leänh 7/06/1857).
- Baét caùc thaønh phaàn trong Hoäi ñoàng giaùo xöù (Saéc leänh thaùng 10/1859).
- Binh só Coâng Giaùo khoâng ñaïp aûnh Thaùnh Giaù seõ bò giaûi nguõ, bò khaéc hai chöõ Taû Ñaïo vaø bò ñaày chung thaân (Saéc leänh Thaùng 12/1859).
- Giôùi Quan laïi Coâng Giaùo: caû nhöõng ai ñaõ choái ñaïo cuõng bò caát chöùc. Nhöõng ai trung kieân seõ bò traûm quyeát (Saéc leänh 15/12/1859).
- Caùc Nöõ tu: khoâng ñöôïc caáp giaáy thoâng haønh ñeå di chuyeån ngoaøi ñòa phöông mình ñang ôû, vì hoï laø nhöõng lieân laic vieân ñaéc löïc. Ai khoâng tuaân leänh seõ bò: tuø chung thaân, hay laøm noäi trôï cho caùc quan (Saéc leänh 17/01/1860 vaø Saéc leänh thaùng 7/1860).
- Caùc Linh muïc Vieät Nam: ñaïp Thaùnh Giaù hay khoâng ñeàu bò phaân thaây ñeå neâu göông; Ngoaïi quoác: bò traûm quyeát, ñaàu phaûi treo luoân trong 3 ngaøy, roài buoâng soâng hay neùm xuoáng bieån (Saéc leänh 15/09/1855).
- Caùc cô sôû Coâng Giaùo (nhaø thôø, nhaø xöù, tu vieän, nhaø tröôøng) bò ñoát phaù vaø tieâu huûy (Saéc leänh 18/09/1855 vaø Saéc leänh 8/12/1857). Nhaát laø cô sôû taïi Vónh Trò: phaûi bình ñòa hoùa trieät ñeå (Saéc leänh 1/12/1857).
- Nhöõng khoå hình daõ man nhaát: Phaân saùp (1860): goàm 5 khoaûn:
- Khoaûn 1: Heát moïi ngöôøi theo ñaïo Thieân Chuùa, baát cöù nam nöõ, giaàu ngheøo, giaø treû ñeàu bò phaân taùn vaøo caùc laøng beân löông.
- Khoaûn 2: Taát caû caùc laøng beân löông coù traùch nhieäm canh gaùc nhöõng tín höõu Coâng Giaùo: cöù naêm ngöôøi löông canh gaùc moät ngöôøi Coâng Giaùo.
- Khoaûn 3: Taát caû caùc laøng Coâng Giaùo seõ bò phaù bình ñòa vaø tieâu huûy. Ruoäng ñaát, vöôøn caây, nhaø cöûa seõ bò chia cho caùc laøng beân löông laân caän, vaø caùc laøng beân löông naøy coù nhieäm vuï phaûi noäp thueá haèng naêm cho Chính Phuû.
- Khoaûn 4: Phaân taùn nam giôùi ñi moät tænh, nöõ giôùi ñi moät tænh khaùc, ñeå khoâng coøn cô hoäi gaëp nhau, con caùi thì chia cho nhöõng gia ñình beân löông naøo muoán nhaän nuoâi.
- Khoaûn 5: Tröôùc khi phaân taùn, taát caû giaùo daân nam nöõ vaø treû con ñeàu bò khaéc treân maù traùi hai chöõ Taû Ñaïo vaø treân maù beân phaûi teân toång, huyeän, nôi bò giam giöõ, nhö theá khoâng coøn caùch naøo troán thoaùt.
Phaùp luaät nghieâm khaéc nhö theá, thaûo naøo soá ngöôøi Coâng Giaùo bò ngaõ guïc ñaõ leân cao: trong toång soá 117 vò Thaùnh Töû Ñaïo, 50 vò ñaõ hy sinh maïng soáng döôùi ñôøi Töï Ñöùc!
Ñoïc laïi trang söû ruøng rôïn treân ñaây chuùng toâi töï hoûi: con ngöôøi vôùi nhau, cuøng laø coâng daân moät nöôùc, cuøng noùi moät ngoân ngöõ, cuøng soáng moät giang sôn, cuøng ñoùng goùp nghóa vuï chung, taïi sao laïi coù theå taøn baïo vôùi nhau ñeán theá? Nhöõng Linh Muïc, Tu Só, Giaùo Daân Vieät Nam thôøi xöa laø nhöõng coâng daân toát laønh, hoï truyeàn baù nhöõng ñieàu hôïp lyù, hoï soáng ñôøi soáng göông maãu, hoï aên ôû löông thieän baùc aùi. Coù nhöõng ngöôøi bò baét bôù vì tín ngöôõng, bò ñeo goâng cuøm, nhöng nhieàu laàn ñöôïc caû lính canh gaùc nguïc tuø caûm phuïc, toân kính; nhieàu laàn treân phaùp tröôøng ñöôïc caû nhöõng lyù hình xin loãi, thanh minh tröôùc khi giô tay haønh quyeát, taïi sao hoï bò bao vaây taàm naõ, bò ñoái xöû daõ man, teä hôn nhöõng toäi nhaân phaûn loaïn, bò coi reû hôn nhöõng thaønh phaàn baát haûo? Theo lyù luaän traàn gian, söï kieän lòch söû laøm cho chuùng ta ñieân ñaàu khoâng tìm ra caâu giaûi ñaùp!
Nhöng roài ngöûa maët leân nhìn vaøo caây Thaäp Giaù: töø ñaây moät aùnh saùng thieâng lieâng seõ cho chuùng ta nhaän thaáy: trong loaøi ngöôøi ai ñaõ thaùnh thieän baèng Chuùa Kitoâ, ai ñaõ thi aân cho nhaân loaïi baèng Ngaøi: qua giaùo lyù Ngaøi coâng boá, qua pheùp laï Ngaøi laøm, qua ñôøi soáng trong saùng Ngaøi neâu cho caû theá giôùi? Nhöng roài ai ñaõ phaûi cheát ñau khoå baèng Ngaøi vaø nhö Ngaøi? Chính Chuùa Gieâsu hoài xöa ñaõ tieân baùo: “Thaày phaûi ñi Gieârusalem, ôû ñoù seõ phaûi chòu nhieàu ñau khoå, seõ phaûi töû naïn vaø ngaøy thöù ba seõ soáng laïi” (Matt. 16,21). Sôû dó Chuùa ñi chòu cheát (vaø sau coù phuïc sinh) laø ñeå: “Nhaân danh Ngaøi söï aên naên thoáng hoái vaø ôn tha toäi seõ ñöôïc lan truyeàn khaép nôi baét ñaàu töø Gieârusalem” vaø Ngaøi trao cho caùc Toâng Ñoà söù meänh “laøm chöùng nhaân veà taát caû nhöõng söï kieän ñoù” (Luc. 24,48-68).
Töï Ñöùc laø vua sau cuøng ñaõ baùch haïi ñaïo Coâng Giaùo, yù muoán cuûa nhaø vua laø tieâu dieät taän goác, nhöng nhaø vua, cuõng nhö caùc ngöôøi baùch haïi ñaïo Coâng Giaùo treân theá giôùi, ñaâu coù yù thöùc ñöôïc raèng: ñaïo Thieân Chuùa xaây ñaép khoâng phaûi trong ranh giôùi thôøi gian, trong laõnh vöïc ñòa dö quoác gia, nhöng laø ñöôïc cuûng coá trong löông taâm, trong taâm hoàn nhaân loaïi, laøm sao maø tieâu dieät noåi? Ñaïo Thieân Chuùa ñöôïc môû roäng bieân cöông, ñöôïc phaùt trieån khoâng phaûi baèng nhöõng phöông tieän kinh teá, vaät chaát, binh ñao, nhöng baèng moät luaät tieán trieån sieâu nhieân: “Haït gioáng gieo xuoáng ñaát maø khoâng muïc naùt seõ khoâng sinh hoa traùi, nhöng neáu muïc naùt ñi noù seõ sinh nhieàu haït khaùc” (Gio. 12,24-25).
7. Cuoäc Baùch Haïi do nhoùm Vaên Thaân (1885-1886):
Chính lyù ra nhöõng cuoäc baùch haïi chaám döùt döôùi thôøi Töï Ñöùc, vì theo khoaûn 9 Hieäp Öôùc Giaùp Tuaát kyù giöõa Vieät Nam vaø nöôùc Phaùp, ngaøy 15/03/1874, vua Töï Ñöùc ñaõ kyù nhaän “quyeàn töï do theo ñaïo vaø haønh ñaïo cuûa ngöôøi Coâng Giaùo”. Tuy nhieân lòch söû coøn ghi cheùp: sau vua Töï Ñöùc söï baét bôù Coäng Ñoaøn Coâng Giaùo Vieät Nam vaãn tieáp tuïc, khoâng keùm phaàn döõ doäi taøn baïo, vaø dieãn tieán trong hoaøn caûnh roái ren khaùc bieät. Caùc vua keá vò Töï Ñöùc:
- Hieäp Hoøa leân chaáp chính ñöôïc 4 thaùng roài sau ñoù eùp buoäc phaûi uoáng thuoác ñoäc quyeân sinh.
- Kieán Phuùc leân ngoâi hoài môùi 15 tuoåi;
- Haøm Nghi leân keá vò luùc coøn 12 tuoåi:
Do ñoù moïi quyeàn ñieàu khieån quoác söï, giöõa luùc ñang phaûi ñöông ñaàu vôùi ngoaïi bang, ñeàu naèm trong tay maáy vò ñaïi thaàn: Nguyeãn Vaên Töôøng vaø Toân Thaát Thuyeát. Keát quaû ñöa ñeán choã khoâng may maén: do hai Hieäp öôùc 1883 vaø 1884 moät phaàn laõnh thoå Vieät Nam vaø quyeàn haønh cai trò quoác gia sang tay ngöôøi ngoaïi quoác! Do ñoù naêm 1885-1886 phong traøo Vaên Thaân noåi daäy, loäng quyeàn treân khaép ba mieàn Nam Baéc Trung, vaø con vaät hy sinh, moät laàn nöõa, laïi laø nhaân daân Coâng Giaùo raûi raùc treân toaøn quoác! Cuoäc baùch haïi taøn aùc vì lôïi duïng hoaøn caûnh “ñuïc nöôùc beùo coø”: chæ trong maáy naêm Vaên Thaân, soá ngöôøi Coâng Giaùo bò taøn saùt vì Tín ngöôõng ñaõ leân cao gaàn baèng toång soá tín höõu ñaõ hy sinh trong hôn hai theá kyû baùch haïi, töø ñôøi caùc chuùa Trònh, Nguyeãn, cho tôùi heát ñôøi Töï Ñöùc.
Nhöõng cuoäc taøn saùt thaät aùc lieät ruøng rôïn: töøng lôùp ngöôøi, keå ra töøng traêm töøng ngaøn, cöù moãi laàn phaûi qua moät côn baùch haïi laø cöù tieáp tuïc ngaõ xuoáng, nhö nhöõng traùi sung ruïng tröôùc côn gioù loäng! Ngöôøi ta öôùc löôïng: döôùi thôøi caùc chuùa Trònh, Nguyeãn, vaø Taây Sôn, chöøng 30,000 giaùo daân bò gieát; döôùi thôøi ba vua Minh Maïng, Thieäu Trò, Töï Ñöùc, chöøng 40,000 tín höõu bò xöû töû hay cheát trong lao tuø; nhöng döôùi thôøi Vaên Thaân coù tôùi treân döôùi 60,000 ngöôøi daân Coâng Giaùo bò saùt haïi, chæ vì laø thaønh phaàn trong daân Thieân Chuùa. Linh muïc Ñ. Traàn Vaên Phaùt, hoài xöa Toång Quaûn Giaùo Phaän Hueá, coøn ñi xuoáng nhöõng chi tieát “ñoä 100,000 ñaáng Töû Ñaïo: öôùc 58 vò Giaùm Muïc vaø Linh Muïc ngoaïi quoác, 150 vò Linh Muïc Vieät Nam, 340 Thaày Giaûng, 1 chuûng sinh, 270 Chò Doøng Meán Thaùnh Giaù vaø 99,182 giaùo daân”.
Hoài ñoù vua Caûnh Thònh (1798) ra leänh taøn saùt caùc hoï ñaïo: daân chuùng, treân ñöôøng thoaùt naïn, boàng beá con caùi chaïy vaø aån naáp trong röøng La Vang, vaø nôi ñaây, theo truyeàn thoáng, ñöôïc Ñöùc Meï hieän ra traán an vaø baûo veä. Hoài ñoù Phong Traøo Caàn Vöông ñang tung hoaønh vôùi khaåu hieäu “bình Taây saùt Taû” (ñuoåi quaân Taây dieät Taû Ñaïo) ñem töøng ngaøn binh ñoäi ñeân vaây haõm töù phía laøng Traø Kieäu, nhaát laø töø hai ngoïn ñoài Böûu Chaâu vaø Kim Sôn lieân tuïc baén phaù. Hoï ñaïo Traø Kieäu khaùc naøo moät hoøn ñaûo beù nhoû naèm döôùi thung luõng laøm moài cho nhöõng cuoäc taán coâng lieân tieáp 21 ngaøy ñeâm, töø 1 tôùi 21 thaùng 9 naêm 1885. Nhöng Traø Kieäu ñaõ ñöôïc moät “Baø maëc aùo traéng” töø treân ngoïn thaùp ñeàn thôø boàng con ñôõ ñaïn cho ñaùm daân quaân Coâng Giaùo ñang caàm cöï beân trong.
(Trích taäp saùch Vuï AÙn Phong Thaùnh
cuûa taùc giaû Ñöùc OÂng Vinh Sôn Traàn Ngoïc Thuï, xuaát baûn naêm 1987, Hoa Kyø)