Chuyeån hoùa thöïc traïng ngaøy hoâm nay
Vai troø laõnh ñaïo cuûa moãi ngöôøi
Nguyeãn Vaên Thaønh, Lausanne, Thuïy Só
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Chuyeån hoùa thöïc traïng ngaøy hoâm nay coù nghóa laø:
Bieán khoâng thaønh coù,
Hoùa boùng ñeâm thaønh maët trôøi raïng toû,
Chuyeån luaân raùc nuoâi soáng nhöõng caùnh ñoàng,
Giöõa sa maïc laøm tuoân chaûy doøng soâng,
Trong cheát choùc vun troàng haït maàm soáng,
Ñöôøng tieán leân : Thöù tha vaø Hy voïng.
(Baøi khai khoùa Tuaàn Leã Xaõ Hoäi 2003 do TT Nguyeãn-Tröôøng -Toä toå chöùc taïi Trung Taâm Violau, Ausbourg, Ñöùc quoác)
Chuyeån hoùa tình traïng ngaøy hoâm nay laø boån phaän vaø traùch nhieäm cuûa moãi ngöôøi trong chuùng ta.
Ñoù khoâng phaûi chæ laø caâu noùi vu vô, thieáu chöùng lieäu trong cuoäc soáng laøm ngöôøi. Nhöõng baäc vò voïng nhö Hoaøng Lieân, Nguyeãn vaên Thuaän, vaø moät soá baïn beø coù maët ôû giöõa chuùng ta... ñaõ töøng thöïc hieän cuoäc ñôøi vaø con ñöôøng chuyeån hoùa aáy, trong thinh laëng, nöôùc maét vaø khoå ñau. Töø caùc traïi tuø bieät giam ôû Mieàn Baéc Vieät Nam, hoï ñaõ trôû veà. Nhöõng taùc phaåm cuûa hoï nhö "AÙnh Saùng vaø Boùng Toái", "Naêm chieác baùnh vaø hai con caù" ñang keå laïi cho chuùng ta nhöõng böôùc ñöôøng maø hoï ñaõ can ñaûm ñi qua töøng ngaøy, trong voøng 13 naêm... Ñoù laø nhöõng "böôùc lang thang, böôùc hoài hoäp, böôùc boàn choàn. Böôùc vaát vaû, böôùc thao thöùc, böôùc xoùt xa. Böôùc coâ ñôn, böôùc eâ cheà, böôùc thaát baïi". Nhöng ñoàng thôøi ñoù cuõng laø nhöõng "Böôùc khoång loà, böôùc lieàu maïng, böôùc phaán khôûi. Böôùc khaûi hoaøn vaø böôùc Yeâu Thöông".
Böôùc nhö vaäy, theo loái giaûi thích cuûa Hoaøng Lieân, laø rôøi boû taát caû nhöõng gì hieän baây giôø ñang coøn laø boùng toái trong con ngöôøi cuûa chuùng ta, vaø can ñaûm ñöùng daäy, ñi vaøo vuøng AÙnh Saùng. Ngaøy ngaøy, hoïc laïi moät loái nhìn. Ngaøy ngaøy, nghe laïi vôùi vaønh tai xoân xao. Ngaøy ngaøy, môû roäng cöûa loøng, ñeå ñoùn tieáp nhöõng caùch laøm môùi. Khuoân ñuùc laïi nhöõng thaùi ñoä môùi. Thieát laäp laïi nhöõng quan heä môùi. Chöùng nghieäm laïi nhöõng tình caûm môùi. Toâi luyeän laïi nhöõng ngoân ngöõ môùi... Noùi toùm laïi, Khaùm Phaù YÙ Nghóa cho cuoäc soáng cuûa chính mình vaø cuûa anh chò em ñoàng baøo chung quanh mình.
Bao laâu con ñöôøng ñoåi môùi aáy chöa ñöôïc khôûi coâng xaây döïng, trong con tim cuûa moãi ngöôøi, taát caû moïi coâng trình ñoåi môùi khaùc, ñang ñöôïc hoâ haøo ñoù ñaây, ôû beân ngoaøi, chæ laø troø heà bòp bôïm, laùo khoeùt, quaûng caùo tuyeân truyeàn hay laø phöông tieän nguïy trang, nhaèm ñaøn aùp, boác loät xöông maùu cuûa ngöôøi khaùc maø thoâi. Bao laâu kyø thò, thieân kieán, haän thuø vaø baïo ñoäng coøn len loûi, naèm vuøng trong taâm töôûng cuûa chuùng ta, baèng caùch naày hay caùch khaùc, chính chuùng ta laø nguyeân nhaân chuû ñoäng, bieán non nöôùc vaø queâ höông thaønh moät traïi tuø to töôùng, voâ bieân cöông, ñöông khi mieäng löôõi chuùng ta laûi nhaûi, eo seøo nhöõng khaãu hieäu "Yeâu Nöôùc, giöõ Nöôùc vaø döïng Nöôùc".
Noùi moät caùch roõ raøng vaø thaám thaáu, caùi gì laø ñieàu quan troïng caàn ñaët leân haøng ñaàu trong cuoäc soáng (What matters most)? Ñieàu naøo laø öu tieân soá moät, trong keá hoaïch haønh ñoäng (First things first)?. Bao laâu chöa coù caâu traû lôøi thoûa ñaùng ôû nôi ñaây, chuùng ta chæ bô vô, loaïn ñoäng, nhö vöôïn chuyeàn caønh, hay laø ñoäi ñaù vaù trôøi, xaây nhaø treân baõi caùt.
Caùch ñaây hôn naêm theá kyû (1442), Nguyeãn Traõi ñaõ khai vaïch cho chuùng ta con ñöôøng caàn daán böôùc vaø tieán tôùi:
"Laáy Ñaïi Nghóa maø thaéng Hung taøn,
Laáy Chí Nhaân maø thay Cöôøng baïo".
Haún thöïc, khoâng ñi con ñöôøng Nhaân Nghóa - Tình Ngöôøi, trong loøng cuoäc ñôøi, chuùng ta chöa yù thöùc mình laø ai vaø khoâng theå naøo keát hôïp, höôùng daãn quaàn chuùng. Khoâng ñi con ñöôøng laøm baèng chaát lieäu hieåu bieát vaø yeâu thöông naày, moãi caù nhaân chuùng ta khoâng theå naøo thöïc thi nhöõng böôùc "ñoàng haønh vaø chia seû" vôùi ngöôøi anh chò em, hai beân caïnh chuùng ta.
Trong tinh thaàn vaø yù nghóa aáy, thay ñoåi thöïc traïng ngaøy hoâm nay, trong con ngöôøi cuûa chuùng ta, cuõng nhö trong moâi tröôøng Queâ Höông vaø Ñaát Nöôùc... khoâng phaûi "laø ñieàu laøm cuõng ñöôïc, khoâng laøm thì khoâng sao". Neáu khoâng ra tay thöïc thi coâng cuoäc thay ñoåi aáy, trong baûn thaân vaø cuoäc ñôøi, chuùng ta chöa laøm ngöôøi moät caùch thöïc söï vaø troïn veïn.
Theá nhöng, chuùng ta laøm theá naøo? Treân bình dieän khoa hoïc, ñaâu laø nhöõng kyõ naêng caàn toâi luyeän vaø hoïc taäp haèng ngaøy, ñeå Ngoân vaø Haønh, lôøi noùi vaø vieäc laøm aên khôùp vôùi nhau?
Nhaèm thuùc ñaåy vaø keâu goïi moãi ngöôøi - nhaát laø nhöõng ai thuoäc giôùi treû - khaùm phaù, saùng taïo cho mình nhöõng caâu traû lôøi trung thöïc, can ñaûm vaø lieâm chính, baøi noùi chuyeän naày seõ laàn löôït giôùi thieäu hai troïng ñieåm:
Trong phaàn thöù nhaát: Taïi sao, ñoäng löïc naøo thuùc ñaåy chuùng ta chuyeån hoùa thöïc traïng ngaøy hoâm nay? Moät caùch cuï theå chuùng ta caàn chuyeån hoùa nhöõng gì? Vaø chuyeån hoùa baèng caùch naøo? Chuùng ta thöïc thi nhöõng ñoäng taùc chuyeån hoùa aáy vôùi ai, trong ñòa haït naøo?
Trong phaàn thöù hai: chuùng ta caàn toâi luyeän nhöõng ñieàu kieän vaø kyõ naêng naøo, treân maët khoa hoïc, ñeå coù theå baét tay vaøo vieäc, khoâng trì hoaõn, heïn raøy heïn mai?
Trong lôøi keát luaän, toâi seõ nhaán maïnh raèng: Chuyeån hoùa thöïc traïng ngaøy hoâm nay, trong baûn thaân cuûa moãi ngöôøi, cuõng nhö chuyeån hoùa thöïc traïng cuûa Queâ Höông vaø Ñaát Nöôùc laø vai troø vaø traùch nhieäm cuûa töøng ngöôøi, khoâng tröø soùt moät ai. Khi laøm nhöõng ñieàu aáy, moät ñaøng, chuùng ta thöïc hieän nhöõng hoaøi baûo troïng ñaïi trong cuoäc ñôøi laøm ngöôøi cuûa mình. Ñaøng khaùc, khi laøm nhöõng ñieàu aáy, chuùng ta ñaûm nhieäm vai troø laõnh ñaïo cuûa chuùng ta, moät caùch can tröôøng. Khoâng traùnh neù. Khoâng thoaùi thaùc. Khoâng khoaùn traéng cho moät ai. Khoâng ngoài chôø quaû sung töø ñaâu ñaâu boãng nhieân rôi vaøo mieäng. Ñoàng thôøi, khoâng ñoäi ñaù vaù trôøi. Khoâng cho mình coù moïi quyeàn naêng. Khoâng töôûng mình naém troïn trong tay moïi chaân lyù.
Laõnh ñaïo trong thôøi ñaïi Nghìn Naêm Thöù Ba, coù nghóa laø ñoàng haønh vaø chia seõ. Thay vì aùp ñaët töø treân, töø ngoaøi, chuùng ta böôùc töøng böôùc ñoàng caûm vôùi ngöôøi anh chò em, treân moãi chaëng ñöôøng laøm ngöôøi vaø xaây döïng queâ huông.
Phaàn thöù nhaát
Boán ñoäng taùc ñeå chuyeån hoùa thöïc traïng ngaøy hoâm nay
Ñeå coù theå chuyeån hoùa cuoäc ñôøi vaø tìm ra yù höôùng laøm ngöôøi, chuùng ta caàn khaûo saùt boán vaán ñeà cô baûn sau ñaây:
- Taïi sao chuùng ta phaûi thay ñoåi thöïc traïng ngaøy hoâm nay?
- Thöïc traïng aáy bao goàm nhöõng gì?
- Chuùng ta thay ñoåi theá naøo, laøm gì, baét ñaàu töø ñaâu?
- Chuùng ta laøm coâng vieäc thay ñoåi vôùi ai?
Vaán ñeà thöù nhaát : Lyù töôûng laøm ngöôøi thuùc giuïc chuùng ta chuyeån hoùa cuoäc ñôøi
- Vai troø cuûa chuùng ta trong loøng cuoäc ñôøi (roles),
- Nhöõng giaù trò chính yeáu coù khaû naêng ñieàu höôùng toaøn dieän cuoäc soáng vaø thuùc giuïc chuùng ta ñi leân, vöôn tôùi (governing values),
- Söù meänh caàn thöïc hieän vaø thaønh ñaït (Mission).
Trong tình hình xaõ hoäi vaø chính trò hieän nay, con ngöôøi coù xu theá söû duïng baïo ñoäng, ñeå cöôõng cheá ngöôøi khaùc thöïc hieän yù muoán cuûa mình. Duøng chieán tranh, ñeå aùp ñaët hoøa bình. Duøng nhaø tuø, ñeå caûi taïo, chænh huaán. Duøng roi ñoøn, ñeå giaùo duïc con caùi. Duøng aùp löïc, ñeå ñoøi hoûi keû khaùc phaûi thay ñoåi. Vaøo thôøi Trung Coã, toân giaùo chính thoáng ôû AÂu Chaâu ñaõ duøng giaøn thieâu, ñeå tröøng trò nhöõng thaønh phaàn phaûn ñaïo.
Tuy nhieân, kinh nghieäm vaø thöïc teá cho chuùng ta thaáy raèng: khi con ngöôøi bò cöôõng cheá, tröøng phaït... thay vì thay ñoåi, con ngöôøi chæ trôû neân phaûn ñoäng hoaëc bò ñoäng. Nhöõng ai Bò ñoái xöû baèng baïo ñoäng vaø cöôõng baùch, trong tuoåi thieáu thôøi, theo ñònh luaät phaûn hoài nhaân quaû, trong ñòa haït taâm lyù, nhöõng ngöôøi aáy chaày kíp seõ trôû thaønh taùc nhaân gaây ra baïo ñoäng cho nhöõng ngöôøi khaùc, baèng caùch naày hoaëc caùch khaùc, khi hoï ñaûm nhaän nhöõng traùch vuï trong loøng xaõ hoäi. Moät caùch ñaëc bieät, trong hoaøn caûnh cuï theå cuûa Ñaát Nöôùc Vieät Nam, haèng trieäu ngöôøi bò daãn ñoä vaøo caùc traïi tuø bieät giam, töø 1975... nhöng maáy ngöôøi ñaõ ñöôïc caûi taïo thöïc söï, theo chí höôùng cuûa cheá ñoä xaõ hoäi chuû nghóa coïng saûn, sau khi ra khoûi nhaø tuø? Phaûi chaêng nhöõng nhaân vaät nhö Hoaøng Lieân, Nguyeãn Vaên Thuaän... vaø bao nhieâu ngöôøi khaùc bò cöôõng böùc caûi taïo, ñaõ trôû thaønh coïng saûn, theo yù ñoà cuûa chính quyeàn Baéc Vieät?
Theo loái nhìn cuûa taâm lyù ñöông ñaïi, duy baûn saéc hay laø lyù töôûng laøm ngöôøi laø ñoäng cô thuùc ñaåy con ngöôøi khoâng ngöøng chuyeån hoùa baûn thaân vaø cuoäc ñôøi. Trong laêng kính vaø yù nghóa aáy, toâi chæ coù theå thay ñoåi, chöøng naøo toâi yù thöùc ñöôïc raèng: Toâi laø ai? Con ngöôøi ñích thöïc cuûa toâi laøm baèng nhöõng chaát lieäu naøo? Nhu caàu laøm ngöôøi ñoøi hoûi toâi phaûi thöïc hieän, thaønh ñaït nhöõng gì trong cuoäc soáng haèng ngaøy?
Noùi moät caùch vaén goïn, lyù töôûng laø naêng ñoäng töø beân trong noäi taâm, keâu môøi vaø thuùc ñaåy toâi ñöùng daäy, vöôn mình leân, tieán tôùi.
Theo taùc giaû Hyrum W. SMITH (2001), lyù töôûng laø moät tieán trình khoâng bao giôø coù ñieåm tôùi nôi. Ñoù laø moät con ñöôøng toâi phaûi ñi, suoát cuoäc ñôøi, baèng caùch höôùng tôùi moät caùi gì cao ñeïp, troïng ñaïi nhaát trong ñôøi toâi. Laø öu tieân soá moät, ñöùng tröôùc taát caû moïi öu tieân coøn laïi.
Tuy nhieân, trong thaân phaän vaø ñieàu kieän laøm ngöôøi, sai laàm coù theå coù maët khaép muoân nôi. Ñieàu maø toâi khaúng ñònh laø toát ñeïp, cao quí ngaøy hoâm nay, chöa haún coøn toát ñeïp vaø cao quí, trong naêm hoaëc möôøi naêm sau naøy. Chính vì lyù do ñoù, ngaøy ngaøy, toâi caàn raø soaùt, kieåm ñieåm vaø ñieàu chænh laïi toaøn dieän con ngöôøi cuûa toâi.
Nhaèm muïc tieâu ñoåi môùi, ñaùnh saùng laïi nhöõng chieàu kích troïng ñaïi vaø cao caû, trong lyù töôûng vaø hoaøi baûo, chuùng ta caàn döïa vaøo nhöõng chuaån möïc sau ñaây:
Chuaån möïc thöù nhaát: Lyù töôûng laø vieãn aûnh kyø huøng, coù khaû naêng ñoäng vieân con ngöôøi toaøn dieän cuûa toâi, trong cuoäc soáng thöôøng ngaøy. Cho neân, boán laõnh vöïc thuoäc cuoäc soáng laøm ngöôøi phaûi ñoùng goùp phaàn mình moät caùch ñoàng ñeàu, vaøo coâng vieäc thöïc hieän lyù töôûng. Laõnh vöïc thöù nhaát laø söï kieän hay laø haønh ñoäng cuï theå vaø khaùch quan. Haún thöïc, thieáu haønh ñoäng chöùng minh, lyù töôûng chæ laø quaûng caùo, tuyeân truyeàn.
Laõnh vöïc thöù hai laø loái nhìn cuûa lyù trí coù khaû naêng ñieàu höôùng moïi haønh ñoäng. Loái nhìn aáy ñöôïc dieãn taû vaø thoâng ñaït cho ngöôøi khaùc baèng ngoân ngöõ.
Laõnh vöïc thöù ba laø nhöõng xuùc ñoäng haêng say, höùng khôûi, nhieät tình, coù khaû naêng ñoäng vieân con ngöôøi ngaøy ngaøy böôùc tôùi, vöôït qua moïi trôû ngaïi vaø thaùch ñoá.
Laõnh vöïc sau cuøng laø quan heä xaây döïng vaø ñoùng goùp, giöõa ngöôøi vaø ngöôøi. Neáu lyù töôûng laø ñoäng cô thuùc ñaåy toâi laøm ngöôøi, toâi khoâng theå nhaân danh lyù töôûng aáy, ñeå ñaøn aùp, boác loät, thoáng trò vaø thuû tieâu nhöõng ai ñang laøm ngöôøi vôùi toâi, hai beân caïnh toâi.
Khi caùn caân thaêng baèng khoâng coù maët giöõa boán yeáu toá sinh hoaït naày, lyù töôûng seõ laäp töùc trôû thaønh thoi choät, phieán dieän: ñoù laø moät yù thöùc heä ñoäc taøi, thoáng trò, ñaøn aùp. Haún thöïc, töï baûn chaát lyù töôûng mang ñeán cho chuùng ta nhieät tình vaø haêng say, haïnh phuùc vaø an bình noäi taâm. YÙ thöùc heä, traùi laïi, baát keå thuoäc loaïi naøo - chính trò, toân giaùo, trieát lyù hay laø khoa hoïc - chæ gieo raéc lo sôï, haän thuø vaø nghi kî, trong cuoäc soáng laøm ngöôøi.
Chuaån möïc thöù hai: Lyù töôûng coù quan heä maät thieát vôùi nhu caàu cô baûn vaø chính ñaùng cuûa toâi vaø ñoàng thôøi toân troïng nhu caàu laøm ngöôøi cuûa keû khaùc.
Ñeå ñònh nghóa vaø khaúng quyeát nhu caàu cuûa mình, chuùng ta caàn thöïc thi hai ñoäng taùc boå tuùc cho nhau. Tröôùc heát, chuùng ta trình baøy, moät caùch tích cöïc, Toâi Muoán gì, ñeå yeâu caàu keû khaùc ñoùng goùp vaø thoûa maõn.
Thöù ñeán, chuùng ta caàn dieãn taû moät caùch tieâu cöïc: Toâi Khoâng Chaáp Nhaän nhöõng gì. Khi ñeà xuaát nhöõng giôùi haïn, chuùng ta khaúng ñònh chuû quyeàn cuûa mình vaø ñoøi hoûi keû khaùc toân troïng, döøng laïi, khoâng tìm caùch vöôït qua.
Ñeå khaúng ñònh lyù töôûng, chuùng ta dieãn taû nhu caàu cuûa mình. Nhöng ñoàng thôøi, chuùng ta cuõng coù traùch nhieäm laéng nghe vaø nhìn nhaän vaø coi troïng nhu caàu cuûa keû khaùc. Khoâng coù thaùi ñoä Ñoàng Caûm hai chieàu nhö vaäy, moïi quan heä giöõa ngöôøi vaø ngöôøi seõ trôû thaønh tranh chaáp vaø xung ñoät, haän thuø vaø chieán tranh: Tao hôn maøy thua. Maøy phaûi cheát, ñeå cho tao soáng.
Thi só John DONNE, vaøo theá kyõ thöù 17, ñaõ nhaán maïnh tính lieân ñôùi, ñoàng traùch nhieäm cuûa nhöõng ai mang thaân phaän vaø cuoäc soáng laøm ngöôøi, qua caâu noùi sau ñaây: "Khoâng moät con ngöôøi naøo laø moät coâ ñaûo. Treân con ñöôøng laøm ngöôøi, chuùng ta coù nhöõng lieân heä, gaén boù chaët cheõ vaøo nhau". Haún thöïc, treân cuøng moät chuyeán taøu laøm ngöôøi, toâi khoâng theå soáng soùt moät mình, khi nhöõng ngöôøi khaùc phaûi cheát ñuoái hay laø bò tieâu dieät.
Chuaån möïc thöù ba: lyù töôûng soi ñöôøng, daãn loái cho chuùng ta trong loøng cuoäc ñôøi. Cho neân, lyù töôûng phaûi ñöôïc chuùng ta yù thöùc, nghóa laø dieãn taû ra ngoaøi, baèng lôøi noùi vaø haønh ñoäng. Nhôø ñoù, chuùng ta bieát: chuùng ta ñi ñaâu, veà ñaâu. Hieän taïi chuùng ta ñang coù nhöõng thuaän lôïi naøo? Nhöõng caïm baãy naøo ñang caûn trôû böôùc ñöôøng cuûa chuùng ta. Theo taùc giaû H.W. SMITH, nhaèm khaùm phaù vaø xaùc ñònh lyù töôûng cuûa mình, chuùng ta caàn khaûo saùt moät caùch roõ raøng vaø töôøng taän ba thaønh toá chính yeáu:
Thaønh toá thöù nhaát: vai troø hay laø traùch nhieäm hieän taïi cuûa toâi laø gì? Trong tình hình hieän taïi, toâi coù nhöõng quan heä raøng buoäc naøo? Toâi caàn laøm nhöõng gì cho nhöõng ngöôøi cuøng chia seû cuoäc soáng vôùi toâi?
Thaønh toá thöù hai: nhöõng giaù trò naøo ñang ñieàu höôùng cuoäc ñôøi cuûa toâi? Khi haønh ñoäng aên khôùp vôùi nhöõng giaù trò cô baûn, toâi coù nhöõng caûm nghieäm haêng say vaø höùng khôûi, haïnh phuùc vaø an bình noäi taâm. Traùi laïi, khi khoå ñau, chaùn naûn, lo buoàn, thaát voïng... xuaát hieän trong noäi taâm, ñoù laø nhöõng tieáng coøi baùo ñoäng cho toâi bieát raèng nhöõng giaù trò cuûa toâi khoâng ñöôïc toân troïng, nhöõng nhu caàu chính ñaùng cuûa toâi khoâng ñöôïc thoûa maõn.
Thaønh toá thöù ba: Muïc ñích cuoái cuøng maø toâi nhaém tôùi laø gì? Söù meänh maø toâi muoán thöïc hieän vaø hoaøn thaønh moät caùch myõ maõn, trong cuoäc soáng laøm ngöôøi bao goàm nhöõng chieàu kích chính yeáu naøo? Noùi moät caùch vaén goïn, "öu tieân soá moät", hay laø "ñieàu quan troïng baäc nhaát" trong cuoäc soáng laøm ngöôøi laø gì? Vì lyù do vaø chí höôùng naøo, toâi saün saøng hy sinh maïng soáng, danh voïng vaø tieàn taøi?
Bao laâu chuùng ta chöa tìm kieám, dieãn taû, moät caùch roõ raøng vaø trong saùng - hay laø vieát ra, treân giaáy traéng möïc ñen - nhöõng ñieåm vöøa ñöôïc trình baøy... Ñoù laø giai ñoaïn khaùm phaù (Discovering),
Bao laâu chuùng ta chöa thieát laäp nhöõng keá hoaïch haønh ñoäng, vôùi nhöõng muïc tieâu ngaén vaø daøi han, coù nhöõng thôøi haïn ñöôïc xaùc ñònh roõ reät... Ñoù laø giai ñoaïn hoaïch ñònh chöông trình (Planning),
Bao laâu chuùng ta chöa bieát: ngaøy hoâm nay, toâi caàn thöïc thi nhöõng ñoäng taùc cuï theå naøo... Ñoù laø giai ñoaïn thöïc hieän (Acting),
Bao laâu chuùng ta chöa ñi qua ba giai ñoaïn aáy, lyù töôûng coøn raát xa vôøi, thoaùt khoûi taàm naém baét cuûa chuùng ta. Noùi ñuùng hôn, ñoù chæ laø moät giaác mô coøn chaäp chôøn, môø aûo, chöa ñöôïc chuùng ta tìm caùch chuyeån hoùa thaønh hieän thöïc, trong cuoäc ñôøi laøm ngöôøi, ôû ñaây vaø baây giôø.
Vaán ñeà thöù hai: Thöïc traïng ngaøy hoâm nay
- Nhöõng naêng ñoäng caàn phaùt huy,
- Nhöõng bò ñoäng caàn chuyeån hoùa.
Khi noùi ñeán lyù töôûng, trong phaàn vöøa qua, chuùng ta ñaõ khaûo saùt muïc ñích toái haäu cuûa cuoäc ñôøi. Ñoù laø taän ñieåm, chuùng ta nhaém tôùi vaø quyeát taâm thöïc hieän, trong toaøn theå cuoäc ñôøi. Thöïc traïng ngaøy hoâm nay, traùi laïi, laø vò trí hieän thôøi cuûa chuùng ta. Ñoù laø con ngöôøi hieän thöïc vaø cuï theå, vôùi bao nhieâu ñieåm tích cöïc vaø tieâu cöïc ñang coøn traø troän vaøo nhau.
Khi so saùnh lyù töôûng vaø con ngöôøi hieän thöïc ngaøy hoâm nay, moät caùch khaùch quan vaø khoa hoïc, chuùng ta seõ deã daøng phaân bieät hai laõnh vöïc ñoái khaùng vôùi nhau: Moät beân laø nhöõng naêng ñoäng thuùc giuïc, keâu môøi chuùng ta thöïc hieän lyù töôûng trong loøng cuoäc ñôøi. Beân kia laø nhöõng bò ñoäng, nhöõng chöôùng ngaïi ñang caûn trôû con ñöôøng ñi leân vaø beû gaõy yù chí vöôn tôùi cuûa chuùng ta.
Ñeå coù theå phaân bieät nhöõng gì laø aùnh saùng vaø boùng toái, nhöõng gì laø naêng ñoäng vaø bò ñoäng, trong con ngöôøi hieän thöïc, chuùng ta caàn söû duïng hai phöông thöùc haønh ñoäng boå tuùc vaø ñieàu höôùng laãn nhau.
Phöông thöùc thöù nhaát laø quan saùt mình, nhìn mình, yù thöùc veà mình. Khi chuùng ta "bieát mình", theo lôøi nhaän xeùt cuûa toå tieân, chuùng ta seõ coù khaû naêng "traêm traän, traêm thaéng", coù nghóa laø "laøm chuû baûn thaân vaø cuoäc ñôøi". Treân con ñöôøng höôùng ñeán lyù töôûng, chuùng ta coù theå ñaùnh giaù chuùng ta ñang ôû ñaâu. Neáu chuùng ta ñaõ ñi ñuùng höôùng, chuùng ta tieáp tuïc ñi tôùi, boå tuùc vaø kieän toaøn. Tröôøng hôïp coù nhöõng sai leäch, chuùng ta ñieàu chænh, söûa sai. Sai laàm laø moät ñieàu töï nhieân vaø thöôøng tình, trong cuoäc soáng laøm ngöôøi. Khi sai laàm ñöôïc yù thöùc vaø söûa chöõa, sai laàm khoâng coøn laø sai laàm. Sai laàm trôû thaønh moät baøi hoïc phong phuù, moät kinh nghieäm quí hoùa, ñeå thaêng tieán baûn thaân vaø laøm ñeïp cuoäc ñôøi. Ngoaøi ra, nhöõng ai yù thöùc moät caùch saùng suoát veà nhöõng sai laàm cuûa mình, nhöõng ngöôøi aáy coù khaû naêng ñoàng caûm vôùi tha nhaân vaø saün saøng thöù tha cho nhöõng anh chò em ñaõ vi phaïm nhöõng loãi laàm, treân con ñöôøng laøm ngöôøi.
Caâu chuyeän sau ñaây minh hoïa nhöõng ñieàu toâi vöøa ñeà xuaát:
Moät thieàn sinh hoûi vò thaày cuûa mình:
- Thöa sö oâng, laøm sao sö oâng coù theå luoân luoân ñieàm ñaïm, laøm chuû baûn thaân mình, moät caùch tuyeät haûo nhö vaäy?
- Sö oâng traû lôøi : vì oâng ñaõ coù nhöõng quyeát ñònh ñöùng ñaén, tröôùc moãi haønh ñoäng.
- Nhöng laøm sao ñeå coù nhöõng quyeát ñònh ñöùng ñaén?
- Vì oâng ñaõ coù nhieàu kinh nghieäm, trong cuoäc ñôøi.
- Nhöng theá naøo laø coù nhieàu kinh nghieäm?
- Vì chính oâng ñaõ coù nhöõng quyeát ñònh sai laàm trong quaù khöù, khi coøn beù nhoû nhö con baây giôø.
Chính vì nhöõng lyù do vöøa ñöôïc ñeà xuaát, trong cuoán saùch "Nguyeãn Traõi vaø vaán ñeà giaùo duïc con caùi" (2001), toâi ñaõ yeâu caàu nhöõng baäc cha meï, cuõng nhö nhöõng ai thöïc thi vai troø giaùo duïc, trong loøng queâ höông, haõy can ñaûm saùng taïo cho con em chuùng ta, naêm khung trôøi môû roäng:
- Thöù nhaát, cho pheùp con em khaúng ñònh tính ñoäc ñaùo vaø khaùc bieät cuûa mình,
- Thöù hai, cho pheùp con em sai laàm,
- Thöù ba, khuyeán khích vaø cho pheùp con em dieãn taû, nhaát laø nhöõng xuùc ñoäng tieâu cöïc, nhö giaän, buoàn, lo, sôï...
- Thöù boán, cho pheùp treû em moäng mô, trình baøy ra ngoaøi nhöõng öôùc voïng vaø hoaøi baûo cuûa mình, moät caùch hoàn nhieân, thoaùng thoaùt,
- Thöù naêm, cho pheùp treû em coù quyeàn töø choái, traû lôøi "Khoâng" vôùi chuùng ta, ñeå khaúng quyeát con ngöôøi cuûa mình.
Laøm ñöôïc nhö vaäy, chuùng ta ñang ñaët neàn moáng vöõng chaéc, cho töøng theá heä töï do vaø saùng taïo, cô hoà Nguyeãn Traõi, Lyù Thöôøng Kieät, Traàn Höng Ñaïo, Hoaøng Haäu YÛ Lan... coù ñieàu kieän xuaát hieän vaø trieån nôû, treân töøng taác ñaát cuûa Nuùi soâng.
Maëc duø vôùi bao nhieâu coá gaéng, nhö toâi vöøa giôùi thieäu, ñeå nhìn mình, quan saùt mình, tìm hieåu mình, moät caùch khaùch quan vaø chính xaùc, thieân kieán, thaønh kieán vaãn luoân luoân toàn taïi. Chuùng noù len loûi, naèm vuøng trong moãi loái nhìn, yù kieán vaø quan ñieåm cuûa chuùng ta, nhaát laø khi chuùng ta noùi veà mình, binh vöïc mình, ñeà cao mình. Theo caùch nhìn cuûa Taâm lyù ñöông ñaïi, chuùng ta coù xu theá nhìn mình, xuyeân qua moät loaïi "cöûa soå voâ hình". Ñoù laø moät "heä tin töôûng" (belief window), ñaõ ñoùng lôùp reâu phong, trong taâm töôûng cuûa chuùng ta, töø nhöõng ngaøy thô aáu. Do ñoù, chuùng ta deã daøng xuyeân taïc, boùp meùo nhöõng tin töùc veà mình. Chuùng ta tin töôûng nhö ñinh ñoùng ñoù laø nhöõng "söï thaät moät traêm phaàn traêm". Cho neân, chuùng ta khoâng bao giôø tìm caùch kieåm chöùng, ñaët laïi vaán ñeà, söûa sai vaø ñoåi môùi.
Coøn coù moät caùch laøm thöù hai laø yeâu caàu keû khaùc ñoùng goùp, phaûn hoài. Laéng nghe hoï vaø taïo ñieàu kieän, ñeå cho hoï noùi veà chuùng ta, moät caùch thaønh thöïc vaø chính xaùc. Toâi seõ khaûo saùt caùch laøm naày, khi ñeà caäp vaán ñeà thöù tö sau naày.
Nhaèm toùm löôïc taát caû nhöõng ñieàu ñöôïc trình baøy trong phaàn naày, chuùng ta haõy trôû laïi vôùi caâu hoûi: thöïc traïng caàn ñöôïc chuùng ta chuyeån hoùa ngaøy hoâm nay bao goàm nhöõng gì? Ñoù laø taát caû nhöõng bò ñoäng, nhöõng söùc naëng uø lì ñang laøm teâ lieät moïi söùc soáng vöôn leân cuûa chuùng ta, treân con ñöôøng thöïc hieän lyù töôûng. Ñoù laø "nhöõng löïc löôïng phaûn ñoäng", ñang ñoùng saøo huyeät giöõa con tim cuûa moãi ngöôøi trong chuùng ta taát caû, khoâng tröø soùt moät ai. Thay vì ñöa tay, chæ phe beân kia, ñeå toá caùo, maït saùt, keát aùn, loaïi tröø, chuùng ta haõy can ñaûm nhìn mình. Teân giaëc ñang ñaøn aùp chuùng ta vaø gieo raéc haän thuø khaép muoân nôi, treân queâ höông cuûa chuùng ta, laø chính mình chuùng ta. Cho neân, moïi keá hoaïch ñoåi thay vaø chuyeån hoùa cuoäc ñôøi... phaûi baét ñaàu töø nôi ñoù: con ngöôøi cuûa chuùng ta.
Haún thöïc, moãi ngöôøi haõy töï nhuû loøng mình: Suoát moät ñôøi phuïc vuï ñieàu Thieän, rao giaûng ñieàu Thieän, ñaáu tranh cho ñieàu Thieän, treân khaép moïi neûo ñöôøng cuûa queâ höông vaø theá giôùi... ñieàu AÙc vaãn luoân luoân toàn taïi trong toâi, trong loái nhìn cuûa toâi, trong töøng hôi thôû vaø lôøi noùi cuûa toâi, trong töøng thôù thòt vaø xöông maùu cuûa toâi.
Khi moãi ngöôøi Vieät Nam yù thöùc ñöôïc ñieàu aáy, moät caùch thaønh khaån vaø khieâm cung, chuùng ta ñang laø bình minh, goïi maët trôøi trôû veà, treân ruoäng ñoàng cuûa queâ höông.
Vaán ñeà thöù ba: Thieát laäp vaø thöïc hieän Keá Hoaïch Haønh Ñoäng
- Caâu hoûi thöù nhaát: Chuùng ta caàn laøm gì, vôùi nhöõng naêng ñoäng ñaõ ñöôïc khaùm phaù?
- Caâu hoûi thöù hai: Chuùng ta chuyeån hoùa theá naøo nhöõng söùc naëng uø lì, bò ñoäng, trong loøng cuoäc soáng?
Ñeå traû lôøi moät caùch vaén goïn, chuùng ta caàn löu taâm ñeán nhöõng giai ñoaïn quan troïng caàn thöïc hieän sau ñaây:
Cuûng coá vaø phaùt huy nhöõng naêng ñoäng ñaõ coù maët, nhöng chöa ñöôïc thuaàn thaønh.
Trôû lui vôùi nhöõng naêng ñoäng ñaõ thuaàn thaønh, trong nhöõng giai ñoaïn khoù khaên vaø khuûng hoaûng, treân con ñöôøng thöïc hieän lyù töôûng.
Phaân chia muïc ñích cuûa cuoäc ñôøi (bao goàm nhöõng giaù trò vaø söù meänh), thaønh nhieàu muïc tieâu cuï theå, ñöôïc xeáp ñaët theo thöù töï öu tieân 1, 2, 3...
Phaân chia moãi muïc tieâu cuï theå thaønh hai loaïi muïc tieâu ngaén haïn vaø daøi haïn. Thôøi gian thöïc hieän muïc tieâu daøi haïn keùo daøi töø 1 ñeán 3 naêm toái ña. Thôøi gian thöïc hieän moãi muïc tieâu ngaén haïn khoâng vöôït quaù 6 thaùng.
Ñeå thöïc hieän moãi muïc tieâu ngaén haïn, chuùng ta caàn saùng taïo töø 5 ñeán 10 taùc ñoäng cuï theå, ñeå thöïc taäp, toâi luyeän laëp lui laëp tôùi, moãi ngaøy, cho ñeán khi naøo muïc tieâu ngaén haïn ñöôïc hoaøn thaønh, nhuaàn thuïc.
Moät caùch ñaëc bieät, ñeå chuyeån hoùa nhöõng söùc naëng uø lì, bò ñoäng, trôû ngaïi... chuùng ta haõy khaûo saùt hai bình dieän khaùc nhau, nhöng luoân luoân choàng cheùo leân nhau. Bình dieän thöù nhaát laø nhöõng haønh vi tieâu cöïc, hoaøn toaøn ñoái nghòch vôùi chí höôùng vöôn leân, ñi tôùi, xích laïi gaàn lyù töôûng. Bình dieän thöù hai laø chöùc naêng hoaëc phaàn vuï Tích Cöïc cuûa nhöõng haønh vi tieâu cöïc ñang gaây cho chuùng ta nhöõng roái loaïn, phieàn haø, trì treä.
Khi tìm ra ñöôïc chöùc naêng tích cöïc, chuùng ta coù theå ñeà xuaát nhöõng taùc ñoäng cuï theå, ñeå ñaùp öùng vaø thoûa maõn nhu caàu laøm ngöôøi cuûa chuùng ta. Xuyeân qua caùch chuyeån hoùa naày, haønh vi tieâu cöïc seõ töø töø nhöôøng böôùc cho nhöõng haønh vi tích cöïc vaø naêng ñoäng, coù khaû naêng phuïc vuï lyù töôûng, maø chuùng ta muoán thöïc hieän trong loøng cuoäc ñôøi.
Ví duï sau ñaây seõ minh hoïa caùch laøm vöøa ñöôïc giôùi thieäu. Em A khoâng muoán ñi hoïc. Phaàn vuï tích cöïc cuûa haønh vi töø choái aáy laø baûo veä an toaøn cho baûn thaân vaø cuoäc soáng cuûa mình, vì ôû tröôøng hoïc, moät vaøi hoïc sinh lôùn hôn ñaõ coù thaùi ñoä ñe doïa, ñoái vôùi em aáy. Ñeå hoùa giaûi tình traïng khoù khaên naày, coâ giaùo ôû lôùp hoïc caàn löu taâm ñeán em A nhieàu hôn, trong caùc giôø ra chôi... ñeå em A tìm laïi ñöôïc loøng töï tin vaø an toaøn noäi taâm.
Sau khi thôøi gian thöïc hieän muïc tieâu ñaõ chaám döùt, chuùng ta caàn ngoài laïi, ñaùnh giaù keát quaû. Neáu muïc tieâu ñaõ thaønh ñaït, chuùng ta caàn neâu ra moät caùch roõ raøng: chuùng ta ñaõ ñaït ñöôïc keát quaû, nhôø vaøo nhöõng kyõ naêng naøo? Neáu coâng vieäc ñaõ thaát baïi, chuùng ta cuõng caàn ruùt kinh nghieäm: chuùng ta thaát baïi, taïi ví lyù do naøo? Laàn sau, chuùng ta caàn boå tuùc vaø kieän toaøn ôû choã naøo?
Vaán ñeà thöù tö: Yeâu caàu keû khaùc ñoùng goùp, phaûn hoài
- Baïn Thaáy, Nghe gì, ôû ñaâu, khi naøo...
- Töø nhöõng söï kieän aáy, baïn ñeà xuaát Giaû Thuyeát naøo?
- Xuyeân qua Loái Nhìn hay laø caùch Thuyeân Giaûi cuûa baïn, toâi caàn ruùt ra nhöõng keát luaän naøo? Toâi caàn Laøm Gì?
- Vôùi nhöõng coïng söï vieân, toâi caàn phaùt huy nhöõng Quan Heä naøo?
- Trong laõnh vöïc Xuùc Ñoäng vaø Tình Caûm, theo baïn toâi ñang coù nhöõng nhu caàu naøo? Vaø nhöõng ngöôøi cuøng chung soáng vaø laøm vieäc vôùi toâi, ñang caàn gì? Toâi ñaùp öùng theá naøo?
Töø giai ñoaïn khaùm phaù lyù töôûng cho ñeán luùc ñaùnh giaù nhöõng thaønh quaû thaâu löôïm ñöôïc, trong töøng moãi böôùc ñi tôùi, chuùng ta caàn nhöõng ñoùng goùp phaûn hoài cuûa keû khaùc, veà con ngöôøi cuûa chuùng ta, trong boán laõnh vöïc sinh hoaït:
- thöù nhaát laø nhöõng haønh ñoäng vaø ngoân ngöõ khaùch quan beân ngoaøi,
- thöù hai laø nhöõng giaù trò vaø loái nhìn coù khaû naêng ñieàu höôùng toaøn dieän con ngöôøi,
- thöù ba laø ñôøi soáng xuùc ñoäng vaø tình caûm,
- thöù boán laø nhöõng quan heä tieáp xuùc vaø trao ñoåi qua laïi giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi, trong moâi tröôøng xaõ hoäi.
Nhö tröôùc ñaây toâi ñaõ nhaán maïnh, thieáu moät trong boán thaønh toá treân ñaây, con ngöôøi cuûa chuùng ta seõ maát quaân bình. Vaø lyù töôûng, maø chuùng ta muoán thöïc hieän, chæ laø moät yù ñoà "maù phaán moâi son hay laø veõ roàng hoïa raén".
Tuy nhieân, toâi caàn phaûi theâm, khoâng moät tin töùc naøo laø söï thaät moät traêm phaàn traêm. Moãi tin töùc do ngöôøi khaùc cung öùng ñeàu laø quaëng saûn. Chính chuùng ta, theo loái noùi cuûa vaên haøo Paulo CUELHO, laø ngöôøi "luyeän vaøng", coù khaû naêng bieán saét, theùp, ñoàng, chì... thaønh vaøng nguyeân chaát. Neáu chuùng ta thích nònh bôï, ngöôøi khaùc seõ tìm caùch ñeå "vuoát ñuoâi" chuùng ta. Neáu chuùng ta thích leøo laùi moïi söï, ngöôøi khaùc seõ "laøm vui loøng", "voå tay hoan hoâ", hay laø "thinh laëng ñoàng loõa". Neáu chuùng ta laø nhöõng ngöôøi "coá quyeát tìm söï thaät", ôû cuoái chaëng ñöôøng tìm kieám, söï thaät seõ ñeán vieáng thaêm vaø cö nguï trong quaû tim cuûa chuùng ta. Söï thaät khoâng bao giôø laø söï kieän, coù saün tröôùc maët. Söï thaät - baát kyø loaïi söï thaät naøo - ñi ñoâi vôùi ñöùc tin vaøo mình vaø vaøo ngöôøi khaùc. Söï thaät laø hoa traùi cuûa moät quan heä qua laïi, hai chieàu giöõa hai taâm hoàn boài ñaép vaø nuoâi döôõng laãn nhau.
Trong taùc phaåm "Ñoàng caûm ñeå ñoàng haønh" (Tình Ngöôøi, Muøa xuaân 2003), toâi ñaõ quaûng dieãn moät caùch saâu roäng nhöõng ñoäng taùc cuï theå caàn thöïc hieän, khi chuùng ta ñoàng caûm vôùi keû khaùc: coù maët vôùi hoï, laéng nghe hoï, traân troïng vaø nhìn nhaän nhöõng gì hoï trao ban cho chuùng ta, maëc duø ñoù coù theå laø nhöõng nhu caàu laøm ngöôøi bò nguïy trang ñaèng sau ngoân ngöõ haän thuø, toá caùo, keát aùn, laêng nhuïc... Khi chuùng ta coù khaû naêng nhaän ra khuoân maët laøm ngöôøi cuûa keû khaùc, ñaèng sau nhöõng "neùt maët coøn nöûa ngöôøi, nöûa ngôïm, nöûa ñöôøi öôi", chính luùc ñoù, chuùng ta Ñang Laøm Ngöôøi. Lyù töôûng laøm ngöôøi ñang thaønh xöông thaønh thòt, trong con ngöôøi cuûa chuùng ta.
Khoâng böôùc ñi nhöõng böôùc ñoàng caûm vôùi anh chò em ñoàng baøo, chuùng ta khoâng theå naøo khaùm phaù nhu caàu chính ñaùng vaø cô baûn cuûa hoï. Baûn chaát ñích thöïc cuûa vai troø laõnh ñaïo phaûi chaêng laø taïo ra moïi ñieàu kieän thuaän lôïi vaø toát haûo, ñeå keû khaùc cuõng laøm ngöôøi vôùi chuùng ta?
Noùi khaùc ñi, trong moãi phuùt giaây, khi chuùng ta coá quyeát laøm ngöôøi, trong töøng quan heä tieáp xuùc vaø trao ñoåi, chuùng ta ñang ñaûm nhieäm vai troø laõnh ñaïo cuûa mình, maëc duø chuùng ta chæ laø moät tuø nhaân soáng chui ruùc trong traïi tuø bieät giam. Hieåu ñöôïc söï thaät aáy, chuùng ta seõ nhaän thöùc ñöôïc moät caùch roát raùo theá naøo laø trôû neân ngöôøi laõnh ñaïo coù khaû naêng ñoàng haønh vaø ñoàng caûm, trong loøng queâ höông vaø daân toäc, trong nhöõng tình huoáng hieän nay.
Phaàn thöù hai
Boán kyõ naêng khoa hoïc ñeå thöïc hieän lyù töôûng trong moãi giaây phuùt cuûa cuoäc ñôøi
- YÙ thöùc veà mình (Self-awareness),
- Laøm chuû baûn thaân vaø cuoäc ñôøi cuûa mình (Self-management),
- Khaû naêng ñoàng caûm vôùi tha nhaân (Empathy),
- Khaû naêng keát deät nhöõng quan heä ñoùng goùp xaây döïng vaø trao ñoåi haøi hoøa vôùi nhöõng ngöôøi chung soáng trong moâi tröôøng (Relationship-management).
Ñeå coù theå thöïc hieän lyù töôûng, trong boán giai ñoaïn ñöôïc trình baøy treân ñaây, veà maët kieán thöùc vaø khoa hoïc, chuùng ta caàn vaän duïng kyõ naêng "vöøa Tình vöøa Lyù", trong con ngöôøi cuûa chuùng ta. Theo loái goïi cuûa Daniel GOLEMAN, ñoù laø moät loaïi "Trí Thoâng Minh coi troïng Tình Caûm", coù cô sôû cuï theå vaø khaùch quan, trong Heä Thaàn Kinh trung öông naõo boä.
Cô sôû naày laø ñöôøng giaây lieân laïc noái keát caáu truùc Haïnh Nhaân thuoäc Heä Vieàn naèm saâu trong naõo boä vaø Thuøy Traùn beân traùi, thuoäc Heä Taân Voû Naõo. Neáu vì lyù do tai naïn hoaëc beänh hoaïn, caáu truùc Haïnh nhaân bò thöông toån, beänh nhaân vaãn duy trì khaû naêng lyù luaän, nhöng khoâng coøn bieát ñoàng caûm vôùi ngöôøi khaùc. Traùi laïi, khi Thuøy Traùn - nhaát laø phaàn phía treân - bò töông toån, beänh nhaân seõ maát khaû naêng laøm chuû hay laø cheá ngöï ñôøi soáng xuùc ñoäng vaø tình caûm cuûa mình.
Nhôø coù nhöõng tin töùc trao qua göûi veà giöõa Haïnh Nhaän vaø Thuøy Traùn, chuùng ta keát hôïp boán loaïi khaû naêng cuøng moät luùc:
- thöù nhaát laø khaû naêng hieåu bieát yù nghóa cuûa nhöõng söï kieän xaûy ra beân ngoaøi,
- thöù hai laø khaû naêng vaän duïng tröïc giaùc, ñeå coù moät loái nhìn toaøn dieän, toång theå tröôùc nhöõng vaán ñeà,
- thöù ba laø khaû naêng ñieàu höôùng, ñieàu hôïp ñôøi soáng tình caûm vaø xuùc ñoäng,
- thöù boán laø khaû naêng ñoàng caûm vôùi ngöôøi khaùc, nghóa laø ñaët mình vaøo vò trí cuûa hoï, hieåu ñöôïc hoï, nhö chính hoï hieåu mình, trong nhöõng quan heä tieáp xuùc vaø trao ñoåi.
Khaû naêng keát hôïp vöøa Tình vöøa Lyù, nhö chuùng ta ñaõ noùi, coøn mang teân laø "Trí Thoâng Minh coi troïng Tình Caûm", cung öùng cho chuùng ta boán loaïi kyõ naêng caàn thieát cho moïi coâng taùc laõnh ñaïo, töø giai ñoïan ñeà xuaát khaùm phaù moät höôùng ñi söï ñeán giai ñoaïn hoaøn thaønh keá hoaïch haønh ñoäng.
Kyõ naêng thöù nhaát: yù thöùc veà mình
Khi yù thöùc veà mình ñöôïc maøi nhoïn vaø ñaùnh saùng moãi ngaøy, nhôø hoïc taäp, toâi luyeän vaø khaû naêng laéng nghe keû khaùc... toâi coù ít nhaát hai kyõ naêng tinh nhueä, khaû dó boài ñaép cho lyù töôûng laøm ngöôøi vaø vai troø laõnh ñaïo.
Kyõ naêng thöù nhaát cho pheùp toâi nhaän thöùc vaø phaân ñònh moät caùch deã daøng, nhanh choùng: ñaâu laø nhöõng naêng ñoäng tích cöïc, ñaâu laø nhöõng bò ñoäng tieâu cöïc ñang cuøng coù maët trong con ngöôøi hieän thöïc cuûa toâi.
Kyõ naêng thöù hai taïo ñieàu kieän cho toâi bieát phaân bieät moät caùch saùng suoát vaø beùn nhaïy laèn ranh giöõa nhöõng söï kieän khaùch quan vaø nhöõng thieân kieán hay laø nhöõng ñònh kieán. Ñoù laø nhöõng "Heä tin töôûng" xa xöa, coã ñaïi, chöa bao giôø ñöôïc toâi nhaän dieän vaø ñoái dieän, baèng caùch kieåm chöùng, moät caùch can ñaûm, chaân thaønh vaø khoa hoïc.
Kyõ naêng thöù hai: Laøm chuû baûn thaân mình
Khi coù kyõ naêng laøm chuû baûn thaân vaø cuoäc ñôøi, toâi bieát: toâi ñang ñi veà ñaâu? Hieän taïi toâi ôû choã naøo? Toâi caàn phaûi laøm gì? Khi coù moät chöôùng ngaïi xuaát hieän, treân ñöôøng ñi, toâi hoùa giaûi baèng caùch naøo? Toâi chuyeån bieán theá naøo nhöõng thaát baïi, loãi laàm... trong cuoäc ñôøi thaønh kinh nghieäm quí hoùa vaø baøi hoïc thaêng tieán baûn thaân?
Moät caùch ñaëc bieät, trong ñôøi soáng xuùc ñoäng vaø tình caûm, con ngöôøi coù kyõ naêng laøm chuû baûn thaân mình khoâng bao giôø bò teâ lieät vaø traøn ngaäp, tröôùc nhöõng côn khoå ñau traàm troïng, hay laø trong nhöõng tình huoáng beänh hoaïn, tang cheá xaûy ñeán moät caùch baát ngôø.
Treân ñaây, toâi ñaõ noùi ñeán vai troø cuûa Thuøy Traùn, beân phía traùi, thuoäc heä Taân Voû Naõo. Nhôø hoaït ñoäng cuûa caáu truùc naày, con ngöôøi coù khaû naêng goïi trôû veà, trong cuoäc ñôøi cuûa mình, nhöõng kinh nghieäm thaønh coâng, haïnh phuùc, vui söôùng ñaõ coù maët trong quaù khöù, ñeå hoùa giaûi hoaëc boài ñaép cho nhöõng tình huoáng cay nghieät, u toái ñang xaûy ra trong giôø phuùt hieän taïi.
Kyõ naêng thöù ba: Ñoàng Caûm vôùi tha nhaân
Maëc duø bao nhieâu neùt khaùc bieät, ñang taïo ngaên caùch giöõa baûn thaân toâi vaø ngöôøi ñoái dieän, nhôø vaøo kyõ naêng ñoàng caûm, toâi vaãn nhaän ra khuoân maët cuûa toâi, trong ngöôøi aáy, vaø khuoân maët cuûa ngöôøi aáy ñang hieän dieän trong thaâm cung cuûa quaû tim toâi. Caâu noùi cuûa ngöôøi ñi tröôùc ñang nhaéc nhuû cho chuùng ta veà söï thaät "nhaát taâm" aáy: "Mình vôùi ta, tuy hai maø moät. Ta vôùi Mình sao moät maø hai?". Döïa vaøo nhöõng neùt khaùc bieät, toâi coù theå ñoùn nhaän nôi ngöôøi khaùc, nhöõng baøi hoïc vaø kinh nghieäm, ñeå boå tuùc vaø kieän toaøn nhöõng gì coøn thieáu soùt, trong con ngöôøi vaø cuoäc ñôøi cuûa toâi. Traùi laïi, khi khaùm phaù ñöôïc nhöõng ñieåm gioáng nhau, nhö khoå ñau, buoàn chaùn, thaát voïng, phaûn boäi, loãi laàm... chuùng ta chæ coù moät con ñöôøng, ñeå cuøng ñi vôùi nhau: ñoù laø Thöông Yeâu vaø Tha Thöù. Daân toäc naøo khoâng ruùt ra ñöôïc, töø lòch söû cuûa mình, nhöõng baøi hoïc Tha Thöù, daân toäc aáy ñang treân ñöôøng suy vong vaø töï huûy.
Kyõ naêng thöù tö: Ñoùng goùp xaây döïng vaø quan heä haøi hoøa
Ngöôøi khaùc - baát keå hoï laø ai, baïn hay thuø, thaân nhaân hoaëc xa laï - laø voán ñaàu tö lôùn lao vaø phong phuù hôn taát caû moïi loaïi voán ñaàu tö khaùc. Ñoù laø voán ñaàu tö coù khaû naêng bieán chuùng ta thaønh ngöôøi.
Tuy nhieân, nhö toâi ñaõ nhaán maïnh nhieàu laàn tröôùc ñaây, chuùng ta laø "ngöôøi luyeän vaøng", coù khaû naêng bieán thaønh vaøng nhöõng gì laø quaëng saûn, trong taàm tay cuûa chuùng ta. Ñoái vôùi tha nhaân, coù maët trong moâi tröôøng sinh hoaït haèng ngaøy, töø ngaøy sinh ra khoûi loøng Meï, chuùng ta cuõng coù moät traùch nhieäm luyeän vaøng nhö vaäy. Hoï seõ ñoùng goùp, neáu chuùng ta yeâu caàu vaø ñoùn nhaän nhöõng ñoùng goùp cuûa hoï. Neáu chuùng ta ñoái xöû vôùi hoï nhö keû thuø, hoï seõ laø nhöõng teân thöïc daân, xaâm löôïc. Theå theo loái nhìn cuûa Eric BERNE - taùc giaû saùng laäp Phöông Phaùp phaân tích nhöõng quan heä trao ñoåi - (Analyse transactionnelle), khoâng moät ngöôøi naøo laø naïn nhaân, cöùu tinh hay thöïc daân, töï baûn saéc cuûa mình. Trong moïi quan heä trao ñoåi giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi, neáu chuùng ta thaáy mình laø naïn nhaân, chuùng ta seõ tìm ngöôøi, ñeå "taán phong hoï" thaønh thöïc daân hay laø cöùu tinh. Traùi laïi, khi chuùng ta thaáy ai khaùc laø naïn nhaân, chuùng ta seõ nhaûy vaøo laøm teân thöïc daân hay laø vò cöùu tinh. Tuy nhieân, khoâng ai coù theå "chôi" troø chôi laøm thöïc daân hay laø laøm vò cöùu tinh suoát cuoäc ñôøi. Teân thöïc daân seõ bò ñaùnh ngaõ quò, ñeå trôû thaønh naïn nhaân. Vò cöùu tinh moät ngaøy naøo ñoù seõ trôû thaønh teân thöïc daân, ñoái vôùi nhöõng ngöôøi, maø mình ñaõ cöùu vaõn vaø vieän trôï. Vaø naïn nhaân ngaøy tröôùc baây giôø trôû thaønh teân thöïc daân, ñoái vôùi ngöôøi khaùc, thaäm chí ñoái vôùi anh chò em ñoàng baøo cuûa mình.
Chính vì nhöõng lyù do vöøa ñöôïc quaûng khai, trong nhöõng quan heä tieáp xuùc vaø trao ñoåi, neáu keû khaùc ñöôïc chuùng ta cö xöû vaø ñaõi ngoä laø ngöôøi, chuùng ta seõ laøm ngöôøi. Traùi laïi, khi keû khaùc chæ laø "coâng cuï" hay laø "ñoà vaät", trong loái nhìn cuûa chuùng ta, luùc baáy giôø chuùng ta chæ laø "nöûa ngöôøi, nöûa ngôïm, nöûa ñöôøi öôi", nghóa laø moät quaùi thai, trong theá giôùi laøm ngöôøi.
Trong tinh thaàn vaø laêng kính aáy, ñeå coù theå laõnh ñaïo anh chò em ñoàng baøo, chuùng ta haõy baét ñaàu Laøm Ngöôøi vaø traân troïng tö caùch laøm ngöôøi cuûa anh chò em chuùng ta.
Keát Luaän
Caùi gì seõ xaûy ra, neáu chuùng ta thöïc hieän lyù töôûng vôùi boán giai ñoaïn ñöôïc ñeà xuaát treân ñaây?
Ñeå traû lôøi, toâi xin neâu ra moät soá caâu hoûi vaén goïn sau ñaây:
- Phaûi chaêng chuùng ta laø nhöõng Thaùnh Gioùng? Leân ñöôøng ñaùnh tan Giaëc AÂn, vaø mang veà cho Ñaát Nöôùc thanh bình vaø thònh vöôïng, sau khi ñöôïc baø con xa gaàn cho aên, cho maëc, cho ngöïa, cho göôm. Laøm xong phaän söï, Thaùnh Gioùng ñaõ ra ñi, trôû veà Trôøi vôùi Meï AÂu Cô.
- Phaûi chaêng chuùng ta laø nhöõng Traàn Höng Ñaïo? Taïi Vaïn Kieáp, khi vua Traàn Nhaân Toân ngöï thuyeàn ñeán tham vaán: "Theá giaëc qua to, ñaùnh nhau laâu sôï haïi cho daân. Hay laø Traãm ra haøng, ñeå cöùu muoân daân?". Traàn Höng Ñaïo ñaõ khaûng khaùi taâu laïi: "Neáu Beä Haï muoán haøng, xin haõy cheùm ñaàu traãm tröôùc ñaõ".
- Phaûi chaêng chuùng ta laø nhöõng vua Lyù Thaùnh Toân ñaày loøng nhaân töø vaø quí troïng ngöôøi daân cuûa mình? Nhaø vua thöôøng than thôû vôùi Trieàu Ñình: "Traãm yeâu daân nhö yeâu con". Cho neân, vaøo muøa reùt laïnh, Nhaø Vua truyeàn leänh phaân phaùt chaên chieáu cho nhöõng toäi nhaân.
- Phaûi chaêng chuùng ta laø nhöõng Traàn Bình Troïng? Khi quaân Nguyeân xaâm chieám Nöôùc ta laàn thöù hai, Traàn Bình Troïng bò baét ôû bieân thuøy vaø bò giaûi ñeán tröôùc töôùng Nguyeân laø Thoaùt Hoan. Töôùng naày ñem moài phuù quí duï Traàn Bình Troïng: "Haõy veà haøng ta ñi, roài seõ ñöôïc phong laøm vöông ñaát Baéc". Traàn Bình Troïng noåi giaän, quaùt leân raèng: "Ta thaø laøm quæ Nöôùc Nam, chöù khoâng theøm laøm vöông ñaát Baéc".
- Phaûi chaêng chuùng ta laø nhöõng Nguyeãn Traõi? "Chaên laïnh choaøng vai, ñeâm chaúng nguû. Suoát ñôøi, oâm maõi noãi lo daân".
Ñeå tìm ra caâu traû lôøi trung thöïc, moãi ngöôøi haõy trôû veà trong thaâm cung cuûa loøng mình. Haõy laéng nghe lôøi keâu goïi cuûa Nuùi Soâng, Ñaát Nöôùc. Haõy goïi Laïc Long Quaân vaø Baø AÂu Cô trôû veà giöõa chuùng ta:
"Haõy goïi Cha veà, loøng ai thao thöùc soùng voã,
Haõy laéng nghe lôøi ru cuûa Meï, khi cuoäc ñôøi ñaày gioâng toá.
- Coâng cha Nhö Nuùi Thaùi Sôn,
Nghóa Meï nhö Nöôùc trong nguoàn chaûy ra -,
Anh em cuøng moät Maùi Nhaø,
Ngoït buøi chia seû, gaàn xa moät loøng.
Con laø ai? - Haït buïi, giöõa Ñaát Trôøi Vuõ Truï.
Nhöng ñôøi con gaây ñoäng chuyeån haèng ngaøng tinh tuù.
Con ñöùng leân, ñaäp tan nhöõng haän thuø, bom ñaïn...
Baøn tay con, saùng taïo laïi Nuùi Soâng troøn ñaày vaø vieân maõn.
Böôùc chaân con mang Haïnh phuùc cho Ñôøi,
Quaû Tim con Nguoàn Suoái khoâng bao giôø caïn vôi.
Giöõa baõo toá, Hoàn Ñaïi Döông vaãn laëng,
Ngaøy söông muø, Loøng Trôøi Cao cöù naéng.
Ngaøn soâng traøn nöôùc, ngaøn maûnh traêng rôi...
Muoân daëm khoâng maây, chæ moät Baàu Trôøi".
Phaûi chaêng ñoù laø lyù töôûng cuûa chuùng ta?
Nguyeãn Vaên Thaønh, Lausanne, Thuïy Só
Saùch tham khaûo
1.- Goleman D. -The new Leaders - Little Brown, London 2002
2.- Smith H.W. - What matters most - Simon & Schuster, London 2001
3.- Hoaøng Lieân - AÙnh Saùng vaø Boùng Toái - Van Nghe, California 1990
4.- Nguyeãn vaên Thuaän - Naêm chieác baùnh vaø hai con caù - Ñònh Höôùng, Strasbourg 1999
5.- Nguyeãn vaên Thaønh - Nguyeãn Traõi vaø Vaán ñeà giaùo duïc con caùi - Tình Ngöôøi, Lausanne 2001
6.- Nguyeãn vaên Thaønh - Ñoàng Caûm ñeå Ñoàng Haønh - Tình Ngöôøi, Lausanne 2003
7.- Moät nhoùm giaùo sö - Vieät Söû, quyeån 1 vaø 2 - Inst. Asie du Sud-Est, Paris 1993
Last updated July 7, 2003, by Giaùo Sö Nguyeãn Ñaêng Truùc
Trung Taâm vaên hoùa Nguyeãn-Tröôøng-Toä
13 g rue de l'ILL F- 67116 Reichstett, France
Tel 00 33 3 88205822