Ñoùa Hoa Töû Teá

(Nhöõng Chia Seû Muïc Vuï vaø Nhöõng Caâu Chuyeän Gôïi YÙ

Suy Tö Vaø Caàu Nguyeän haèng ngaøy)

Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia

- 051 -

Phuùc aâm Chuùa Gieâsu vaø nhöõng bieåu töôïng

Phuùc aâm Chuùa Gieâsu vaø nhöõng bieåu töôïng.

Lm. Daminh Nguyeãn ngoïc Long

Khi vaøo thaêm vieáng ñeàn thôø Thaùnh Pheâroâ beân Vatican, ngöôøi thaêm vieáng raát thích thuù cuøng ngaïc nhieân veà cô caáu kieán truùc, nhaát laø voøm hình troøn nôi cung thaùnh trong ñeàn thôø do Michelangelo veõ hoïa ñoà theo kieán truùc thôøi Phuïc höng.

Chung quanh phía treân ñaàu cuûa boán coät to lôùn choáng ñôõ voøm troøn, coù veõ trình baøy boán vò Thaùnh söû vieát phuùc aâm Chuùa Gieâsu vôùi boán bieåu töôïng:

- Thaùnh söû Mattheâu vôùi hình moät ngöôøi,

- Thaùnh söû Marcoâ vôùi hình con sö töû,

- Thaùnh söû Luca vôùi hình con boø,

- vaø Thaùnh söû Gioan vôùi con chim ñaïi baøng.

Khoâng chæ trong ñeàn thôø Thaùnh Pheâroâ coù khaéc veõ hình boán Thaùnh söû phuùc aâm vôùi nhöõng bieåu töôïng nhö theá. Nhöng coøn ôû nhieàu thaùnh ñöôøng khaùc treân theá giôùi cuõng veõ khaéc nhöõng bieåu töôïng nhö theá trong thaùnh ñöôøng.

Bieåu töôïng boán hình haøi, theo tieáng Hylaïp laø Tetramorph: tetra laø boán, Morphe laø hình haøi, ñöôïc duøng ñeå chæ goïi cho boán Thaùnh söû vieát phuùc aâm Chuùa Gieâsu ñaõ coù lòch söû truyeàn thoáng laâu ñôøi cuøng luoân gaây aán töôïng haáp daãn ngöôøi ngaém nhìn.

Nhöng ñaâu laø nguoàn goác cuûa loái trình baøy naøy? YÙ nghóa loái kieåu trình baøy nhö theá naøy coù töø bao giôø ? Taïi sao boán hình haøi thuù vaät laïi duøng laø bieåu töôïng cho boán vò Thaùnh söû vieát phuùc aâm Chuùa Gieâsu?

1. Thaàn thoaïi Babylon

Nguoàn goác cuûa Tetramorphe coù leõ baét nguoàn ôû thaàn thoaïi beân xöù Babylon, nôi coù boán vò Thaàn haønh tinh:

- Marduk, vò Thaàn cuûa xöù Babylon döôùi hình daïng moät con vaät nhö con boø;

- Nergal, vò Thaàn chieán tranh döôùi hình daïng con sö töû;

- Ninurta, vò Thaàn gioù döôùi hình daïng con chim ñaïi baøng;

- vaø Nabu, vò Thaàn söï khoân ngoan döôùi hình daïng moät ngöôøi.

Boán vò Thaàn naøy ñöôïc trình baøy theo boán phöông höôùng cuûa voøm trôøi, nôi moãi vò nhö coät truï choáng ñôõ cho baàu trôøi ñeå phaân bieät vôùi traùi ñaát ñòa caàu. Hoï laø nhöõng ngöôøi choáng ñôõ cho voøm trôøi ñöôïc giöông cao ñöùng vöõng.

Theo thôøi coå xöa soá boán nhö laø con soá chæ veà söï taän cuøng keát thuùc vaø theá giôùi ñöôïc phaân ñònh qua nhöõng phöông höôùng cuûa baàu trôøi. Caáu truùc theo boán soá cuõng laø voøng tuaàn hoaøn cuûa naêm.

Boán vò Thaàn Babylon nhö nhöõng bieåu töôïng cuûa boán muøa trong naêm:

- Hình con boø sao cho muøa Xuaân,

- hình con sö töû cho muøa Heø,

- hình con boï caïp maø thöôøng veõ döôùi daïng hình ngöôøi bieåu töôïng cho muøa Thu,

- vaø hình con chim ñaïi baøng bieåu tröng cho muøa Ñoâng.

Nhöõng vò Thaàn Babylon naøy ñöùng laø bieåu töôïng khaùc thöôøng cho traät töï trong theá giôùi vôùi nhöõng ñaëc ñieåm cuøng phaän vuï khaùc nhau nhö nhöõng vò ñôõ naâng cho baàu trôøi ñöôïc ñöùng vöõng.

2. Trong Cöïu öôùc: saùch ngoân söù Ezechiel

Nhöõng hình aûnh thaàn thoaïi Babylon veà boán con vaät ñöôïc taùc giaû ngoân söù Ezechiel vieát laïi trong saùch Kinh Thaùnh, ñeå dieãn taû veà ngai Thieân Chuùa trong trí oùc möôøng töôïng cuûa mình:

"Toâi nhìn ÔÛ chính giöõa, coù caùi gì töïa nhö boán sinh vaät. Ñaây laø daùng veû cuûa chuùng: chuùng troâng gioáng nhö ngöôøi ta.6 Moãi sinh vaät coù boán maët vaø boán caùnh.7 Coøn chaân cuûa chuùng thì thaúng; baøn chaân töïa baøn chaân con beâ, laáp laùnh nhö ñoàng saùng loaùng.8 Beân döôùi caùnh, coù nhöõng baøn tay gioáng tay ngöôøi quay veà boán phía; maët vaø caùnh cuûa boán sinh vaät cuõng ñeàu nhö theá.9 Caùnh cuûa chuùng giaùp vaøo nhau. Luùc ñi, chuùng khoâng quay maët vaøo nhau, nhöng cöù thaúng phía tröôùc maët maø tieán.10 Coøn boä maët cuûa chuùng, thì chuùng ñeàu coù maët ngöôøi, caû boán ñeàu coù maët sö töû beân phaûi, caû boán ñeàu coù maët boø röøng beân traùi, caû boán ñeàu coù maët phöôïng hoaøng.11 Ñoù laø maët cuûa chuùng. Coøn caùnh cuûa chuùng thì giöông leân cao. Moãi sinh vaät coù hai caùnh giaùp vaøo nhau vaø hai caùnh khaùc phuû thaân mình.12 Chuùng cöù thaúng phía tröôùc maët maø ñi, thaàn khí ñaåy phía naøo, chuùng ñi phía ñoù; luùc ñi chuùng khoâng quay maët vaøo nhau." (Ezechiel 1, 5-12).

Ngoân söù Ezechiel trong thò kieán ñaõ nhìn thaáy boán con vaät coù caùnh quay nhìn veà boán höôùng khaùc nhau beân ngai Thieân Chuùa treân trôøi. Theo döï ñoaùn trong thôøi soáng löu ñaøy ôû Babylon vaøo khoaûng theá kyû 6. tröôùc Chuùa Giaùng sinh nhöõng hình aûnh thaàn thoaïi ñaõ du nhaäp vaøo baûn vaên cuûa saùch Ngoân söù Ezechiel.

Qua cung caùch duøng hình aûnh thaán thoaïi naøy cuûa daân ngoaïi Babylon , Ngoân söù Ezechiel muoán trình baøy leân veû uy nghi huøng traùng cuøng söï cao caû cuûa Thieân Chuùa, maø OÂng ñaõ ñoïc cuøng nhìn thaáy haàu nhö khaép nôi beân Babylon.

Nôi saùch ngoân söù Isaia cuõng coù thò kieán töông töï

"¹ Naêm vua UÙt-di-gia-hu baêng haø, toâi thaáy ChuùaThöôïng ngöï treân ngai raát cao; taø aùo cuûa Ngöôøi bao phuû Ñeàn Thôø.

² Phía beân treân Ngöôøi, coù caùc thaàn Xeâ-ra-phim ñöùng chaàu. Moãi vò coù saùu caùnh: hai caùnh ñeå che maët, hai caùnh ñeå che chaân vaø hai caùnh ñeå bay.³ Caùc vò aáy ñoái ñaùp tung hoâ:

"Thaùnh! Thaùnh! Chí Thaùnh!

Ñöùc Chuùa caùc ñaïo binh laø Ñaáng Thaùnh!

Caû maët ñaát raïng ngôøi vinh quang Chuùa! " (Isaia 6, 1-3)

Caû hai vò Ngoân söù ñeàu trình baøy veû uy nghi cao caû huøng traùng cuûa Thieân Chuùa. Nhöng nôi saùch Isaia noùi ñeán haèng haø sa soá nhöõng Seraphim, coøn Ezechiel noùi ñeán boán con vaät. Vaø Ngoân söù Ezechiel coøn noùi ñeán con soá boán ôû nhöõng nôi khaùc: boán haønh vi toäi aùc ( Ez 8.) , boán hình phaït keâu than (Ez 14, 12-23), aán ñònh boán laàn ño ñaïc vaø 4 coång ñeàn thôø (Ez. 47-48). Ñieàu naøy dieãn taû söï toaøn veïn hoaøn haûo cuûa Giave Thieân Chuùa, cuøng söùc maïnh cuûa Ngaøi bao truøm khaép boán phöông höôùng trôøi ñaát. (Ez. 37,9).

Hình aûnh boán caùnh vaø boán ñaàu cuûa ngöôøi vaø nhöõng con vaät veõ ra hình aûnh toång quaùt trình baøy söùc maïnh uy quyeàn cuûa Thieân Chuùa linh hoaït soáng ñoäng. Moät soá ngöôøi cuõng coù suy tö laø hình aûnh theo thöù töï: ngöôøi, sö töû, con boø vaø chim ñaïi baøng coøn coù theå noùi leân thang caáp cuûa uy quyeàn nöõa

- "con ngöôøi" laø loaøi Thieân Chuùa döïng neân gioáng hình aûnh cuûa Ngaøi coù söùc uy duõng (St 1,26),

- "Sö töû" laø loaøi thuù vaät hoang daõ,

- "Con Boø" laø loaøi thuù vaät thöïc duïng cho con ngöôøi,

- vaø "Ñaïi baøng" laø loaøi chim trôøi.,

ñöôïc trình baøy taát caû coù maët beân ngai Thieân Chuùa, Ñaáng laø vò kieán truùc sö uy quyeàn cao caû taïo döïng neân vuõ truï, neân söï soáng cho moïi loaøi trong trôøi ñaát.

3. Trong Taân öôùc: saùch Khaûi huyeàn

Trong saùch cuoái cuøng cuûa Taân öôùc, saùch Khaûi Huyeàn cuûa Thaùnh Gioan toâng ñoà, thò kieán cuûa Ngoân söù Ezechiel coù boán sinh vaät beân ngai Thieân Chuùa laïi xuaát hieän.

"⁶ Tröôùc ngai coù caùi gì nhö bieån trong vaét töïa pha leâ. ÔÛ giöõa ngai vaø chung quanh ngai coù boán Con Vaät, ñaèng tröôùc vaø ñaèng sau ñaày nhöõng maét. ⁷ Con Vaät thöù nhaát gioáng nhö sö töû, Con Vaät thöù hai gioáng nhö boø tô, Con Vaät thöù ba coù maët nhö maët ngöôøi, Con Vaät thöù boán gioáng nhö ñaïi baøng ñang bay. ⁸ Boán Con Vaät aáy, moãi con coù saùu caùnh, chung quanh vaø beân trong ñaày nhöõng maét. Ngaøy ñeâm chuùng khoâng ngöøng hoâ leân raèng:

Thaùnh! Thaùnh! Chí Thaùnh!

Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa toaøn naêng,

Ñaáng ñaõ coù, hieän coù vaø ñang ñeán!" (Kh 4,6-8.)

Nôi Ezechiel boán sinh vaät ñöôïc trình baøy vôùi boán khuoân maët, coøn nôi saùch Khaûi huyeàn laø boán hình daïng, tuy saùch Khaûi Huyeàn cuõng laáy hình aûnh boán sinh vaät töø saùch Ezechiel.

Vaø thöù töï cuõng khaùc nöõa. Nôi saùch Ezechiel laø boán khuoân maët: maët ngöôøi, maët sö töû, maët con boø vaø maët chim ñaïi baøng.

Coøn nôi saùch Khaûi huyeàn: hình daïng sö töû, hình daïng con boø, hình daïng ngöôøi, vaø hình daïng chim ñaïi baøng.

Sôû dó coù söï khaùc bieät veà saép xeáp thöù töï boán sinh vaät nhö theá, theo giaû thuyeát coù theå taùc giaû saùch Khaûi Huyeàn ñaõ theo hoïc moät tröôøng phaùi khaùc veà vieäc saép xeáp thöù töï nhöõng con thuù vaät.

Nôi saùch Khaûi Huyeàn ngai Thieân Chuùa laø hình aûnh ôû trung taâm cuûa trôøi, taát caû ñeàu höôùng veà Ngaøi. Ñaáng ngöï treân ngai giöõ im laëng, vaø Ngaøi noùi lôøi cöùu ñoä, sau khi thôøi vieân maõn sau cuøng ñeán: Nhìn xem, Ta seõ ñoåi môùi moïi söï (Kh 21,5).

Nhö theá, boán sinh vaät trong thò kieán baàu trôøi ôû ñaây khoâng coù nhieäm vuï laø caây coät choáng ñôõ ngai Thieân Chuùa, nhöng chæ ñöùng chung quang ngai cuûa Ngaøi, cuøng tham döï vaøo leã nghi phuïng vuï treân trôøi.

Boán sinh vaät nhö trong saùch Ezechiel vaø saùch Khaûi huyeàn nôi ngai Thieân Chuùa laø thaønh phaàn tröïc tieáp tham söï vaøo söï hieän dieän cuûa Thieân Chuùa. Ñieàu naøy caét nghóa taïi sao caáu truùc kieán truùc ngheä thuaät thaùnh nhö ôû trong voøm troøn ñeàn thôø thaùnh Pheâroâ beân Roma cuøng nhieàu nôi khaùc, hình aûnh bieåu töôïng boán Thaùnh söû Phuùc aâm Chuùa Gieâsu ñöôïc veõ khaéc trình baøy nhö khung bao chung quang baøn thôø, nôi cöû haønh nghi leã phuïng vuï kính thôø Thieân Chuùa.

5. Nhöõng hình aûnh con vaät vaø nhöõng vò Thaùnh söû phuùc aâm

Hình aûnh thò kieán coã xe ngai Thieân Chuùa coù boán sinh vaät choáng naâng ôû trong saùch ngoân söù Ezechiel vaø baøn thôø ngai Thieân Chuùa ôû trung taâm coù boán sinh vaät thôø laïy toân kính trong saùch Khaûi Huyeàn coù aûnh höôûng raát maïnh ñöôïc duøng laøm hình aûnh chæ veà boán Thaùnh söû vieát Phuùc aâm Chuùa Gieâsu.

Boán phuùc aâm Chuùa Gieâsu ñöôïc coâng nhaän laø cuûa nhöõng vò thaùnh söû duy nhaát vieát phuùc aâm. Boán phuùc aâm tuy khaùc bieät nhau, nhöng ñeàu bao löôïn chung quanh cuøng moät ñieåm trung taâm: Ngai Thieân Chuùa vaø Ngöôøi ñöôïc xöùc daàu sai ñeán laø Chuùa Gieâsu Kitoâ.

Hình thöùc boán goùc caïnh cuûa moät phuùc aâm Chuùa Gieâsu ñaõ ñöôïc coâng nhaän töø thuôû xa sôùm trong Canon Muratori ( 150-200 sau Chuùa giaùng sinh).

Vaøo khoaûng thôøi gian naøy Giaùo phuï Irenaeus thaønh Lyon (135- 202 sau Chuùa giaùng sinh) cuõng ñaõ noùi ñeán con soá boán cuûa phuùc aâm theo nhö boán sinh vaät töø trong saùch Ezechiel vaø saùch Khaûi Huyeàn.

Döïa theo baûn töôøng thuaät veà thò kieán trong kinh thaùnh, Giaùo phuï Irenaeus ñaõ lyù luaän, Chuùa Gieâsu Kito ñaõ ñöôïc boán khuoân maët, boán hình daïng cuûa sinh vaät loan baùo, nhö Chuùa Gieâsu toû mình ra trong boán phuùc aâm laø ngöôøi duõng löïc qua hình aûnh con sö töû, laø linh muïc lo phaàn teá töï qua hình aûnh con boø, trôû thaønh con ngöôøi qua hình aûnh moät ngöôøi, vaø laø thaàn linh höôùng daãn taâm linh con ngöôøi qua hình aûnh con chim ñaïi baøng.

Giaùo phuï Irenaeus saép xeáp hình aûnh Sö töû cho Thaùnh söû Gioan, con boø cho Thaùnh söû Luca, hình ngöôøi cho Thaùnh söû Mattheo, vaø hình con chim ñaïi baøng cho Thaùnh söû Marcoâ. Nhöng caùch saép xeáp naøy khoâng ñöôïc coâng nhaän.

Vaøo quaõng theá kyû thöù 4, sau Chuùa giaùng sinh, Thaùnh Hieronimo cuõng cuøng suy nghó nhö thaùnh giaùo phuï Irenaeus, nhöng theo caùch caét nghóa khaùc saép xeáp thöù töï khaùc nhö sau:

- Hình daïng con ngöôøi laø bieåu töôïng cho Thaùnh söû phuùc aâm Mattheo, . Vì phuùc aâm theo Thaùnh söû Mattheo baét ñaàu vôùi gia phaû nguoàn goác toå tieân cuûa Chuùa Gieâsu.

- Hình daïng con sö töû laø bieåu töôïng cho phuùc aâm theo Thaùnh Marco. Vì phuùc aâm theo Thaùnh söû Marco ngay khôûi ñaàu coù tieáng lôøi keâu goïi cuûa Thaùnh Gioan Tieàn hoâ trong sa maïc nhö tieáng sö töû gaàm theùt keâu goïi aên naên thoáng hoái caûi thieän ñôøi soáng doïn ñöôøng cho Chuùa ñeán.

- Hình daïng con boø laø bieåu töôïng cho phuùc aâm Thaùnh Luca. Vì phuùc aâm theo Thaùnh Luca noùi ñeán tieân tri Zacharias vaøo ñeàn thôø daâng höông teá leã Thieân Chuùa, nôi ñaây oâng mang leã teá laø con boø non vaøo laøm cuûa leã daâng tieán Giave nhö cuûa leã hy sinh ñeàn toäi.

Phuùc aâm theo Thaùnh Luca thuaät laïi caûnh Chuùa Gieâsu giaùng sinh trong chuoàng thuù vaät cuûa chieân boø. Vaø chính Chuùa Gieâsu trôû neân laø cuûa leã, nhö xöa nay daân Chuùa duøng chieân boø laøm cuûa leã, hy sinh ñeàn toäi thay cho toaøn daân trong giao öôùc môùi leân Thieân Chuùa mang laïi ôn cöùu ñoä cho nhaân loaïi.

- Hình daïng con chim ñaïi baøng laø bieåu töôïng cho phuùc aâm thaùnh Gioan. Vì nhöõng tö töôûng cao xa veà Thieân Chuùa vöôït quùa taàm khaû naêng suy nghó hieåu bieát cuûa con ngöôøi traàn theá chöùa ñöïng trong phuùc aâm cuûa Thaùnh Gioan, nhö chim ñaïi baøng tung caùnh bay cao vuùt taän trôøi cao vöôït quùa taàm nhìn cuûa con maét con ngöôøi nhìn theo.

Caùch suy tö phaân chia nhö theá naøy khoâng laø söï lyù luaän môùi, nhöng laø söï suy tö saâu saéc lieân keát töø thôøi coå xöa quy höôùng nhaém veà ñích ñieåm con soá boán ñaõ coù töø thôøi ngoân söù Ezechiel trong cöïu öôùc.

Ngöôøi ta cuõng coù theå keå ñeán nhieàu nhöõng thöù töï khaùc cuûa caùc thaùnh Giaùo phuï. Vaøo quaõng naêm 1000, sau Chuùa giaùng sinh, coâng thöùc Tetramorph vaø vaên hoùa Kitoâ giaùo luoân luoân ñöôïc chuù troïng trong caét nghóa veà nhöõng bieåu töôïng:

- Phuùc aâm theo Thaùnh söû Mattheo vôùi hình daïng con ngöôøi bieåu tröng cho söï nhaäp theå laøm ngöôøi cuûa Chuùa Gieâsu.

- Hình aûnh con boø bieåu tröng cho söï hy sinh ñeàn toäi treân thaäp gía cuûa Chuùa Gieâsu.

- Hình aûnh con sö töû bieåu tröng cho söï soáng laïi cuûa Chuùa Gieâsu,

- vaø hình aûnh con chim ñaïi baøng bieåu tröng cho söï trôû veà trôøi cuûa Chuùa Gieâsu.

* * *

Ngay töø thôøi Giaùo hoäi thuôû sô khai ban ñaàu, nhöõng phuùc aâm laø Lôøi cuûa Chuùa ñöôïc vieát ra baèng chöõ vieát lôøi cuûa con ngöôøi traàn theá döôùi nhieàu hình daïng khaùc nhau, nhöng giôùi haïn trong boán hình daïng thoâi. Chuùa Gieâsu Kitoâ ñöôïc trình baøy ôû trung taâm coù boán hình daïng cuûa boán phuùc aâm bao quanh loan baùo. Cuõng nhö ngai Thieân Chuùa theo nhö trong saùch ngoân söù Ezechiel vaø trong saùch Khaûi Huyeàn laø gaïch noái lieàn giöõa trôøi vaø ñaát laïi vôùi nhau.

Theo thò kieán trong saùch ngoân söù Ezechiel vaø saùch Khaûi Huyeàn, boán sinh vaät ñöùng gaàn keà ngay beân ngai Thieân Chuùa. Caùc Thaùnh giaùo phuï ñaõ ñaët boán sinh vaät naøy cho boán phuùc aâm cuûa Chuùa Gieâsu. Vì nhöõng söù vuï cuûa boán vò Thaùnh söû ñaõ vieát trong boán phuùc aâm Chuùa Gieâsu.: laøm chöùng veà Chuùa qua söï gaàn guõi vôùi Chuùa.

Boán phuùc aâm Chuùa Gieâsu theo Thaùnh Mattheâu, Thaùnh Marcoâ, Thaùnh Luca vaø Thaùnh Gioan coù giaù trò gôïi cho taâm trí suy nghó veà taâm linh tinh thaàn, vaø daãn ñöa taâm trí con ngöôøi ñeán gaàn maàu nhieäm cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ.

Nhöõng yù nghóa ñaëc ñieåm naøy duø laø thôøi Giaùo hoäi sô khai ban ñaàu hay baây giôø vaãn luoân thôøi söï ñöôïc quùy chuoäng ngay caû trong ngheä thuaät kieán truùc thaùnh.

Theo truyeàn thoáng xöa nay, boán phuùc aâm Chuùa Gieâsu theo hình aûnh suy dieãn töø Tetramorph laø chöùng töø ñaùng tin caäy dieãn taû noùi veà söï hieän dieän cuûa Thaàn Linh: Gaàn guõi ngai Thieân Chuùa vaø gaàn saùt con ngöôøi cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ.

Lm. Daminh Nguyeãn ngoïc Long

(Nguoàn: Simon Hoøa Ñalat)

Back to Vietnamese Missionaries in Asia Home Page