Vaên kieän môùi cuûa UÛy Ban Thaàn hoïc Quoác teá:
Chuùa Gieâsu Kitoâ, Con Thieân Chuùa, Ñaáng Cöùu Roãi,
ñeå Kyû nieäm 1,700 naêm [325-2025] Coâng ñoàng Niceùe
Vaên kieän môùi cuûa UÛy Ban Thaàn hoïc Quoác teá: Chuùa Gieâsu Kitoâ, Con Thieân Chuùa, Ñaáng Cöùu Roãi, ñeå Kyû nieäm 1,700 naêm [325-2025] Coâng ñoàng Niceùe.
Vuõ Vaên An
Vatican (VietCatholic News 12-04-2025) - Theo Charles Collins cuûa taïp chí maïng Crux xuaát baûn ngaøy 4 thaùng Tö naêm 2025, Khi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo kyû nieäm Naêm Thaùnh 2025, cuõng laø luùc ñaùnh daáu Kyû nieäm 1,700 naêm Coâng ñoàng Chung Niceùe. Coâng ñoàng Chung ñaàu tieân dieãn ra vaøo naêm 325 vaø choáng laïi taø giaùo Arian, phuû nhaän thieân tính thöïc söï cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ. Ñaây laø lyù do taïi sao Kinh Tin Kính Niceùe ñöôïc ñoïc vaøo moãi Chuùa Nhaät trong Thaùnh leã - tuyeân boá raèng Chuùa Gieâsu laø "Thieân Chuùa bôûi Thieân Chuùa, aùnh saùng bôûi aùnh saùng, Thieân Chuùa thaät bôûi Thieân Chuùa thaät, ñöôïc sinh ra chöù khoâng phaûi ñöôïc taïo thaønh, ñoàng baûn theå vôùi Chuùa Cha".
Hoâm thöù naêm, 10 thaùng Tö naêm 2025, UÛy ban Thaàn hoïc Quoác teá ñaõ coâng boá taøi lieäu "Chuùa Gieâsu Kitoâ, Con Thieân Chuùa, Ñaáng Cöùu Roãi: Kyû nieäm 1,700 naêm Coâng ñoàng Chung Niceùe (325-2025)", ñeå neâu roõ: ñöùc tin cuûa Niceùe laø ñöùc tin chung cuûa taát caû caùc Kitoâ höõu.
"Do ñoù, naêm 2025 laø cô hoäi voâ giaù ñeå nhaán maïnh raèng nhöõng ñieåm chung cuûa chuùng ta maïnh hôn nhieàu, veà maët ñònh löôïng vaø ñònh tính, so vôùi nhöõng gì chia reõ chuùng ta: Taát caû chuùng ta cuøng nhau tin vaøo Thieân Chuùa Ba Ngoâi, vaøo Chuùa Kitoâ, con ngöôøi thaät vaø Thieân Chuùa thaät, söï cöùu roãi trong Chuùa Gieâsu Kitoâ, theo Kinh thaùnh ñöôïc ñoïc trong Giaùo hoäi vaø theo yù muoán cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn," tuyeân boá cho bieát.
"Cuøng nhau, chuùng ta tin vaøo Giaùo hoäi, pheùp röûa toäi, söï phuïc sinh cuûa ngöôøi cheát vaø söï soáng vónh cöûu. Coâng ñoàng Niceùe ñöôïc caùc Giaùo hoäi Ñoâng phöông ñaëc bieät toân kính, khoâng chæ laø moät coâng ñoàng giöõa nhöõng ngöôøi khaùc hoaëc laø coâng ñoàng ñaàu tieân trong moät loaït coâng ñoàng, maø laø Coâng ñoàng tuyeät vôøi nhaát," tuyeân boá tieáp tuïc.
Taøi lieäu töø UÛy ban Thaàn hoïc Quoác teá cho bieát naêm 2025 laø cô hoäi ñeå taát caû caùc Kitoâ höõu toân vinh ñöùc tin maø Coâng ñoàng ñaõ taïo ñieàu kieän ñeå theå hieän.
"Lyù thuyeát thaàn hoïc Ñaïi keát, moät caùch hôïp phaùp, taäp trung söï chuù yù vaø noã löïc cuûa mình vaøo nhöõng nuùt thaét chöa ñöôïc giaûi quyeát trong nhöõng khaùc bieät cuûa chuùng ta, nhöng chaéc chaén raèng vieäc cuøng nhau kyû nieäm ngaøy kyû nieäm naøy, ñeå tieán tôùi vieäc taùi laäp söï hieäp thoâng troïn veïn giöõa taát caû caùc Kitoâ höõu, ñeå theá giôùi tin töôûng, khoâng heà keùm hieäu quaû, neáu khoâng muoán noùi laø hieäu quaû hôn", tuyeân boá cho bieát.
Tuyeân boá cuõng noùi veà thöïc teá laø Leã Phuïc sinh seõ ñöôïc cöû haønh vaøo cuøng moät ngaøy ôû caû Giaùo hoäi phöông Taây vaø phöông Ñoâng, vaø chæ ra raèng Coâng ñoàng Niceùe cuõng ñaõ coá gaéng thieát laäp moät ngaøy Leã Phuïc sinh chung trong Giaùo hoäi.
"Söï khaùc bieät cuûa caùc Ki-toâ höõu veà haàu heát lòch cuûa hoï taïo ra söï khoù chòu trong muïc vuï trong caùc coäng ñoàng, ñeán möùc chia reõ caùc gia ñình vaø gaây tai tieáng cho nhöõng ngöôøi khoâng phaûi Ki-toâ höõu, do ñoù laøm toån haïi ñeán chöùng taù cuûa Tin möøng", tuyeân boá cho bieát.
"Vì lyù do naøy, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ, Thöôïng phuï Ñaïi keát Bartholomew vaø nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu caùc Giaùo hoäi khaùc nhieàu laàn baøy toû mong muoán thieát laäp moät ngaøy ñeå cöû haønh Leã Phuïc sinh", tuyeân boá tieáp tuïc.
"Veà vaán ñeà naøy, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo vaãn côûi môû ñoái thoaïi vaø giaûi phaùp ñaïi keát. Ngay trong phaàn phuï luïc cuûa Hieán cheá Sacrosanctum Concilium, Coâng ñoàng Vatican II ñaõ khoâng phaûn ñoái vieäc ñöa ra moät thôøi gian bieåu môùi vaø nhaán maïnh raèng ñieàu naøy phaûi ñaït ñöôïc 'vôùi söï ñoàng yù cuûa nhöõng ngöôøi quan taâm, ñaëc bieät laø nhöõng anh em ñaõ taùch rôøi khoûi hieäp thoâng vôùi Toøa thaùnh'", tuyeân boá neâu roõ.
Sau ñaây laø baûn dòch sang tieáng Vieät taøi lieäu cuûa UÛy Ban Thaàn hoïc Quoác teá döïa vaøo baûn tieáng Phaùp cuûa Toøa Thaùnh:
UÛy Ban Thaàn Hoïc Quoác Teá:
Chuùa Gieâsu Kitoâ, Con Thieân Chuùa, Ñaáng Cöùu Roãi,
Kyû nieäm 1,700 naêm Coâng ñoàng chung Niceùe 325-2025
Ghi chuù sô boä
Trong naêm thöù 10 thaønh laäp, UÛy ban Thaàn hoïc Quoác teá ñaõ quyeát ñònh ñaøo saâu nghieân cöùu veà Coâng ñoàng Chung ñaàu tieân taïi Niceùe vaø söï lieân quan veà maët giaùo lyù cuûa coâng ñoàng naøy. Coâng vieäc naøy ñöôïc tieán haønh bôûi moät Tieåu ban ñaëc bieät do Cha Philippe Vallin laøm chuû tòch, vaø bao goàm caùc thaønh vieân sau: Ñöùc oâng Antonio Luiz Catelan Ferreira, Ñöùc Giaùm Muïc Etienne Vet#, I.C.N., Cha Mario AÙngel Flores Ramos, Cha Gaby Alfred Hachem, Linh muïc Karl-Heinz Menke, Giaùo sö Marianne Schlosser, Giaùo sö Robin Darling Young.
Caùc cuoäc thaûo luaän chung veà chuû ñeà naøy ñaõ dieãn ra taïi caùc cuoäc hoïp khaùc nhau cuûa Tieåu ban vaø taïi caùc phieân hoïp toaøn theå cuûa UÛy ban, ñöôïc toå chöùc trong nhöõng naêm 2022-2024. Baûn vaên naøy ñaõ ñöôïc ñeä trình ñeå boû phieáu vaø ñöôïc caùc thaønh vieân cuûa UÛy ban Thaàn hoïc Quoác teá nhaát trí thoâng qua in forma specifica [theo hình thöùc ñaëc bieät) trong phieân hoïp toaøn theå naêm 2024. Sau ñoù, baûn vaên naøy ñöôïc ñeä trình leân chuû tòch Ñöùc Hoàng Y Víctor Manuel Fernaùndez, Boä tröôûng Boä Giaùo lyù Ñöùc tin, sau khi nhaän ñöôïc yù kieán thuaän lôïi cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ, ñaõ cho pheùp coâng boá vaøo ngaøy 16 thaùng 12 naêm 2024.
Daãn nhaäp:
Vinh Vinh tuïng ca, thaàn hoïc vaø coâng boá
1. Ngaøy 20 thaùng 5 naêm 2025, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo vaø toaøn theå theá giôùi Kitoâ giaùo töôûng nhôù vôùi loøng bieát ôn vaø vui möøng vieäc khai maïc Coâng ñoàng Niceùe naêm 325: "Coâng ñoàng Niceùe laø moät coät moác trong lòch söû cuûa Giaùo hoäi. Leã kyû nieäm cuûa noù môøi goïi caùc Kitoâ höõu ñoaøn keát trong lôøi ca ngôïi vaø taï ôn Chuùa Ba Ngoâi vaø ñaëc bieät laø Chuùa Gieâsu Kitoâ, Con Thieân Chuùa, "ñoàng baûn theå vôùi Chuùa Cha", Ñaáng ñaõ maëc khaûi cho chuùng ta maàu nhieäm tình yeâu naøy.[1] Ñieàu naøy vaãn coøn trong yù thöùc Kitoâ giaùo chuû yeáu thoâng qua Kinh Tin Kính, kinh naøy taäp hôïp, ñònh nghóa vaø tuyeân boá ñöùc tin vaøo ôn cöùu roãi trong Chuùa Gieâsu Kitoâ vaø vaøo Moät Thieân Chuùa, Cha, Con vaø Thaùnh Thaàn. Kinh Tin Kính Niceùe tuyeân xöng tin möøng veà ôn cöùu roãi toaøn dieän cuûa con ngöôøi bôûi chính Thieân Chuùa trong Chuùa Gieâsu Kitoâ. 1,700 naêm sau, vaán ñeà tröôùc nhaát laø cöû haønh bieán coá naøy trong moät Vinh tuïng ca, moät lôøi ngôïi khen vinh quang Thieân Chuùa, vì noù ñaõ ñöôïc theå hieän trong kho taøng ñöùc tin voâ giaù ñöôïc dieãn taû bôûi Kinh Tin Kính: veû ñeïp voâ haïn cuûa Thieân Chuùa Cha, Ñaáng cöùu roãi chuùng ta, loøng thöông xoùt bao la cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ Ñaáng Cöùu roãi chuùng ta, loøng quaûng ñaïi cuûa ôn cöùu chuoäc ñöôïc ban cho moãi con ngöôøi trong Chuùa Thaùnh Thaàn. Chuùng ta cuøng caát tieáng haùt vôùi caùc Giaùo phuï, nhö Thaùnh Ephrem ngöôøi Syria, ñeå haùt leân vinh quang naøy:
"Vinh danh Ñaáng ñaõ ñeán
Nôi chuùng ta qua ñöùa con ñaàu loøng cuûa Ngöôøi!
Vinh quang Ñaáng Im Laëng
Ñaõ noùi leân baèng gioïng noùi cuûa mình!
Vinh quang Ñaáng cao caû
Ñaáng ñaõ trôû thaønh höõu hình qua söï Hieån Linh cuûa Ngöôøi!
Vinh quang cho Ñaáng Thieâng lieâng,
Ñaáng haøi loøng
Ñeå Con cuûa Ngöôøi trôû thaønh thaân xaùc,
Ñeå qua thaân xaùc naøy, söùc maïnh cuûa Ngöôøi seõ trôû neân höõu hình
Vaø thoâng qua thaân xaùc naøy Thaân theå con caùi daân Ngöôøi coù söï soáng! "[2]
2. AÙnh saùng do coâng ñoàng Niceùe soi roïi veà söï maëc khaûi cuûa Kitoâ giaùo cho pheùp chuùng ta khaùm phaù ra moät kho taøng voâ taän, tieáp tuïc toàn taïi qua nhieàu theá kyû vaø caùc neàn vaên hoùa ñeå tìm ra chieàu saâu, vaø töï boäc loä trong nhöõng khía caïnh môùi meû vaø töôi ñeïp hôn bao giôø heát. Nhöõng khía caïnh khaùc nhau naøy ñaëc bieät ñöôïc laøm saùng toû thoâng qua caùch ñoïc caàu nguyeän vaø thaàn hoïc maø phaàn lôùn caùc truyeàn thoáng Kitoâ giaùo thöïc hieän ñoái vôùi Kinh Tin Kính, moãi caùch coù moái quan heä khaùc nhau vôùi bieán coá hieän höõu cuûa kinh. Ñaây cuõng laø cô hoäi ñeå moïi ngöôøi taùi khaùm phaù hoaëc thaäm chí khaùm phaù ra söï phong phuù cuûa noù vaø moái lieân keát hieäp thoâng giöõa taát caû caùc Kitoâ höõu maø noù coù theå taïo neân. "Laøm sao chuùng ta coù theå khoâng nhôù ñeán taàm quan troïng ñaëc bieät cuûa moät leã kyû nieäm nhö vaäy trong vieäc phuïc vuï cho vieäc tìm kieám söï hieäp nhaát troïn veïn cuûa caùc Ki-toâ höõu?"[3], Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ nhaán maïnh.
3. Coâng ñoàng Niceùe laø coâng ñoàng ñaàu tieân ñöôïc goïi laø "ñaïi keát", vì laàn ñaàu tieân caùc giaùm muïc cuûa toaøn boä Oikoumen# [theá giôùi coù ngöôøi ôû] ñöôïc môøi[4]. Do ñoù, caùc nghò quyeát cuûa Coâng ñoàng phaûi coù phaïm vi ñaïi keát, nghóa laø phoå quaùt: chuùng ñöôïc caùc tín höõu vaø truyeàn thoáng Kitoâ giaùo chaáp nhaän nhö vaäy trong moät quaù trình daøi vaø gian khoå. Vaán ñeà giaùo hoäi hoïc raát quan troïng. Kinh Tin kính naøy laø moät phaàn cuûa phong traøo tieáp thu daàn daàn ngoân ngöõ vaø caùc khuoân maãu tö töôûng Hy Laïp theo giaùo lyù cuûa Kitoâ giaùo, baûn thaân chuùng ñaõ ñöôïc bieán ñoåi khi tieáp xuùc vôùi Maëc khaûi. Coâng ñoàng cuõng ñaùnh daáu taàm quan troïng ngaøy caøng taêng cuûa caùc coâng ñoàng vaø caùc phöông thöùc quaûn trò coâng ñoàng trong Giaùo hoäi cuûa nhöõng theá kyû ñaàu tieân, ñoàng thôøi taïo neân moät böôùc ngoaët lôùn: phuø hôïp vôùi exousia [thaåm quyeàn] ñöôïc Chuùa Gieâsu vaø Chuùa Thaùnh Thaàn ban cho caùc Toâng ñoà (Lc 10:16; Cv 1:14-2, 1-4), bieán coá Niceùe thöïc söï ñaõ môû ñöôøng cho moät caùch phaùt bieåu thaåm quyeàn môùi mang tính ñònh cheá trong Giaùo hoäi, thaåm quyeàn coù phaïm vi phoå quaùt hieän ñöôïc coâng nhaän trong caùc coâng ñoàng chung, caû veà hoïc thuyeát laãn kyû luaät. Böôùc ngoaët quyeát ñònh naøy trong caùch suy nghó vaø quaûn lyù trong coäng ñoàng caùc moân ñeä cuûa Chuùa Gieâsu seõ laøm saùng toû nhöõng yeáu toá thieát yeáu cuûa söù meänh giaûng daïy cuûa Giaùo hoäi, vaø do ñoù laø baûn chaát cuûa Giaùo hoäi.
4. Caàn phaûi laøm roõ tröôùc khi ñi vaøo xem xeùt theâm. Chuùng toâi döïa vaøo Kinh Tin Kính Niceùe-Constantinople (381) chöù khoâng hoaøn toaøn döïa vaøo kinh ñöôïc soaïn thaûo taïi Niceùe (325). Treân thöïc teá, phaûi maát khoaûng naêm möôi naêm ñeå chaáp nhaän töø vöïng cuûa Kinh Tin Kính Niceùe vaø thoáng nhaát veà phaïm vi phoå quaùt cuûa coâng ñoàng ñaàu tieân. Quaù trình tieáp nhaän Kinh Tin Kính Niceùe tieáp tuïc dieãn ra trong cuoäc xung ñoät vôùi Pneumatomachus giöõa Niceùe vaø Constantinople, ñöa ra moät soá thay ñoåi quan troïng veà maët baûn vaên, ñaëc bieät laø ôû ñieàu khoaûn thöù ba. Tuy nhieân, theo yù kieán cuûa caùc Giaùo phuï, quaù trình naøy, daãn ñeán Kinh Tin Kính Niceùe-Constantinople, khoâng lieân quan ñeán baát cöù söï thay ñoåi naøo ñoái vôùi ñöùc tin Niceùe, maø laø söï baûo toàn chaân thöïc cuûa ñöùc tin naøy. Theo nghóa naøy, phaàn môû ñaàu cuûa ñònh nghóa tín ñieàu veà Chalceùdoine, ñöôïc ñöa ra sau baûn sao cuûa Kinh Tin Kính Niceùe vaø Kinh Tin Kính Niceùe-Constantinople, "xaùc nhaän" nhöõng gì ñaõ ñöôïc noùi trong Kinh Tin Kính cuûa "150 Giaùo Phuï" (Constantinople), vì yù nghóa cuûa noù, theo caùc ñieàu khoaûn rieâng cuûa noù, naèm trong vieäc chæ roõ nhöõng gì lieân quan ñeán Chuùa Thaùnh Thaàn choáng laïi nhöõng ngöôøi phuû nhaän quyeàn toái cao cuûa Ngöôøi[5]. Quy moâ cuûa nhöõng gì ñaõ xaûy ra taïi Niceùe ñöôïc theå hieän trong leänh caám aùp duïng cho Coâng ñoàng EÙpheøse veà vieäc ban haønh baát cöù coâng thöùc ñöùc tin naøo khaùc[6], bôûi vì trong nhöõng khoaûnh khaéc sau Niceùe, nhöõng ngöôøi uûng hoä chính thoáng giaùo nghó raèng söï phaân ñònh keát tinh trong Kinh Tin Kính Niceùe seõ ñuû ñeå ñaûm baûo ñöùc tin cuûa Giaùo hoäi maõi maõi. Ví duï, Athanase seõ noùi veà Niceùe raèng ñoù laø "lôøi cuûa Thieân Chuùa toàn taïi maõi maõi" (Is 40:8)[7]. Quaù trình soáng ñoäng vaø chuaån möïc cuûa Truyeàn thoáng naøy tieáp tuïc dieãn ra giöõa theá kyû thöù 4 vaø theá kyû thöù 9, thoâng qua vieäc aùp duïng trong caùc nghi leã röûa toäi, ñaëc bieät laø ôû phöông Ñoâng, sau ñoù laø trong caùc nghi leã Thaùnh Theå. Xin löu yù raèng Filioque [vaø Ñöùc Chuùa Con], ñöôïc tìm thaáy trong caùc phieân baûn Kinh Tin Kính hieän taïi cuûa phöông Taây, khoâng phaûi laø moät phaàn cuûa baûn vaên goác cuûa Kinh Tin Kính Niceùe-Constantinople, maø taøi lieäu naøy döï ñònh döïa treân[8]. Ñieåm naøy vaãn tieáp tuïc laø chuû ñeà gaây hieåu laàm giöõa caùc giaùo phaùi Kitoâ giaùo, vì vaäy cuoäc ñoái thoaïi giöõa Ñoâng vaø Taây vaãn tieáp tuïc cho ñeán ngaøy nay.
5. Vì vaäy, trong chöông ñaàu tieân, chuùng toâi seõ ñeà xuaát ñoïc Kinh Tin Kính theo caùch Vinh tuïng ca, ñeå neâu baät nguoàn taøi nguyeân cöùu roãi vaø do ñoù laø nguoàn taøi nguyeân Kitoâ hoïc, Ba Ngoâi vaø nhaân hoïc cuûa noù. Ñaây seõ laø cô hoäi ñeå neâu baät phaïm vi cuûa noù vaø nhaän ñöôïc ñoäng löïc môùi cho söï hieäp nhaát cuûa caùc Kitoâ höõu. Nhöng vieäc chaøo ñoùn söï phong phuù cuûa Coâng ñoàng Niceùe, 1700 naêm sau, cuõng giuùp chuùng ta nhaän thöùc ñöôïc caùch Coâng ñoàng nuoâi döôõng vaø höôùng daãn ñôøi soáng Kitoâ höõu haèng ngaøy: trong chöông thöù hai, mang noäi dung giaùo phuï, chuùng ta seõ khaùm phaù caùch ñôøi soáng phuïng vuï vaø ñôøi soáng caàu nguyeän ñöôïc nuoâi döôõng trong Giaùo hoäi sau Coâng ñoàng. Coâng ñoàng Niceùe taïo neân böôùc ngoaët trong lòch söû Kitoâ giaùo ñeán noãi trong chöông thöù ba, chuùng ta seõ taäp trung vaøo caùch maø Kinh Tin Kính vaø phieân hoïp Coâng ñoàng laøm chöùng cho bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ, Ñaáng ñaõ xuaát hieän trong lòch söû, mang ñeán söï tieáp caän chöa töøng coù vôùi Thieân Chuùa vaø daãn nhaäp moät söï bieán ñoåi trong tö töôûng con ngöôøi, hay noùi caùch khaùc laø bieán coá Khoân ngoan. Kinh Tin Kính vaø Coâng ñoàng cuõng laøm chöùng moät söï môùi laï trong caùch thöùc Giaùo hoäi Chuùa Kitoâ ñöôïc xaây döïng vaø hoaøn thaønh söù meänh cuûa mình: chuùng dieãn giaûi nhöõng gì voán laø moät bieán coá cuûa Giaùo hoäi. Cuoái cuøng, trong chöông thöù tö, chuùng ta seõ phaân tích caùc ñieàu kieän veà ñoä tin caäy cuûa ñöùc tin ñöôïc tuyeân xöng taïi Niceùe trong moät böôùc cuûa thaàn hoïc cô baûn, ñieàu naøy seõ laøm saùng toû baûn chaát vaø caên tính cuûa Giaùo hoäi vôùi tö caùch laø ngöôøi giaûi thích chaân lyù chuaån möïc cuûa ñöùc tin moät caùch xaùc thöïc bôûi Huaán quyeàn, ngöôøi baûo veä caùc tín höõu, ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi nhoû beù vaø deã bò toån thöông nhaát.
6. "Khi thaép ñeøn, ngöôøi ta khoâng ñaët noù döôùi caùi thuøng, nhöng ñaët treân ñeá ñeøn, vaø noù soi saùng cho moïi ngöôøi trong nhaø" (Mt 5:15). AÙnh saùng naøy laø Chuùa Kitoâ, "aùnh saùng cuûa aùnh saùng." Ngaïc nhieân veà ñieàu ñoù cuõng chính laø tìm ra ñoäng löïc môùi ñeå trình baøy tin möøng naøy vôùi nhieàu söùc maïnh vaø söï saùng taïo hôn trong Chuùa Thaùnh Thaàn. AÙnh saùng naøy soi saùng moät caùch soáng ñoäng thôøi ñaïi cuûa chuùng ta, thôøi ñaïi ñaày raãy baïo löïc vaø baát coâng, ñaày raãy nhöõng ñieàu baát traéc, duy trì moái quan heä phöùc taïp vôùi chaân lyù, maø ñöùc tin vaø vieäc thuoäc veà Giaùo hoäi döôøng nhö ñang gaëp khoù khaên. AÙnh saùng aáy caøng röïc rôõ vaø raïng rôõ hôn vì noù ñöôïc chia seû bôûi taát caû caùc Kitoâ höõu, nhöõng ngöôøi coù theå tuyeân xöng ñöùc tin cuûa mình trong cuøng moät cuoäc töû ñaïo, cuøng moät chöùng taù, ñeå goùp phaàn thu huùt nhöõng ngöôøi nam vaø nöõ ngaøy nay ñeán vôùi Chuùa Gieâsu Kitoâ, Con Thieân Chuùa vaø laø Ñaáng Cöùu roãi:
"Ñieàu coát yeáu ñoái vôùi chuùng ta, ñeïp nhaát, haáp daãn nhaát vaø ñoàng thôøi ñieàu caàn thieát nhaát laø ñöùc tin vaøo Chuùa Gieâsu Kitoâ. Taát caû chuùng ta, neáu Chuùa muoán, seõ long troïng ñoåi môùi ñieàu naøy trong Naêm Thaùnh tieáp theo vaø moãi ngöôøi chuùng ta ñöôïc keâu goïi coâng boá ñieàu naøy cho moïi ngöôøi nam vaø nöõ treân traùi ñaát. Ñaây laø nhieäm vuï cô baûn cuûa Giaùo hoäi" [9].
Chöông moät:
Kinh Tin Kính cho ôn cöùu roãi: Vinh tuïng ca vaø thaàn hoïc cuûa tín ñieàu Niceùe
7. Cöû haønh Coâng ñoàng Niceùe nhaân kyû nieäm 1,700 naêm thaønh laäp tröôùc heát laø ñeå thaùn phuïc tröôùc Kinh Tin Kính maø Coâng ñoàng ñaõ ñeå laïi cho chuùng ta vaø tröôùc veû ñeïp cuûa hoàng phuùc ñöôïc ban taëng trong Chuùa Gieâsu Kitoâ, gioáng nhö aûnh töôïng baèng lôøi noùi. Do ñoù, chuùng ta seõ baét ñaàu nghieân cöùu veà Niceùe baèng caùch xem xeùt Kinh Tin Kính naøy ñeå laøm noåi baät söï bao la phi thöôøng cuûa ñöùc tin Ba Ngoâi, cuûa Kitoâ hoïc vaø cuûa cöùu theá hoïc maø noù theå hieän, cuõng nhö nhöõng haøm yù nhaân hoïc vaø giaùo hoäi hoïc cuûa noù, tröôùc khi keát thuùc baèng phaïm vi ñaïi keát cuûa noù. Coù theå noùi, ñaây laø moät haønh ñoäng cuûa thaàn hoïc Vinh tuïng ca. Baøi vieát naøy khoâng nhaèm muïc ñích nghieân cöùu saâu saéc töøng chuû ñeà cuûa ñöùc tin Kitoâ giaùo taäp trung trong Kinh Tin Kính - moät nhieäm vuï ít höõu ích vaø trong moïi tröôøng hôïp laø khoâng theå thöïc hieän ñöôïc trong khuoân khoå cuûa vieäc laøm naøy- nhöng nhaèm laøm noåi baät söï phong phuù cuûa caùc tuyeân boá vaø chaân lyù ñöôïc Kinh Tin Kính Niceùe ñöa ra ôû bình dieän tín lyù, ñaëc bieät laø nhöõng tuyeân boá vaø chaân lyù mang laïi thaùch thöùc vaø hieäu quaû lôùn nhaát cho giai ñoaïn lòch söû naøy cuûa Giaùo hoäi vaø theá giôùi, ngay taïi thôøi ñieåm chuùng ta kyû nieäm ngaøy thaønh laäp Coâng ñoàng Niceùe.
1. Naém baét ñöôïc söï bao la cuûa ba Ngoâi vò thaàn linh cöùu roãi chuùng ta: "Thieân Chuùa laø Tình yeâu", voâ haïn
8. Kinh Tin Kính Niceùe-Constantinople ñöôïc xaây döïng xung quanh lôøi khaúng ñònh veà ñöùc tin Ba Ngoâi:
Chuùng toâi tin kính moät Thieân Chuùa laø Cha toaøn naêng, Ñaáng taïo thaønh trôøi ñaát, muoân vaät höõu hình vaø voâ hình. Chuùng toâi tin kính moät Chuùa Gieâsu Kitoâ, Con Moät Thieân Chuùa, Sinh bôûi Ñöùc Chuùa Cha töø tröôùc muoân ñôøi. Ngöôøi laø Thieân Chuùa bôûi Thieân Chuùa, AÙnh Saùng bôûi AÙnh Saùng, Thieân Chuùa thaät bôûi Thieân Chuùa thaät, ñöôïc sinh ra maø khoâng phaûi ñöôïc taïo thaønh, ñoàng baûn theå vôùi Ñöùc Chuùa Cha: nhôø Ngöôøi maø muoân vaät ñöôïc taïo thaønh... Chuùng toâi tin kính Ñöùc Chuùa Thaùnh Thaàn laø Thieân Chuùa vaø laø Ñaáng ban söï soáng, Ngöôøi bôûi Ñöùc Chuùa Cha vaø Ñöùc Chuùa Con maø ra, Ngöôøi ñöôïc phuïng thôø vaø toân vinh cuøng vôùi Ñöùc Chuùa Cha vaø Ñöùc Chuùa Con: Ngöôøi ñaõ duøng caùc tieân tri maø phaùn daïy... [10].
1.1 Söï vó ñaïi cuûa thieân chöùc laøm cha cuûa Chuùa Cha, neàn taûng cuûa söï vó ñaïi cuûa Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn
9. Ñieåm khôûi ñaàu cuûa ñöùc tin Niceùe laø söï khaúng ñònh veà söï hieäp nhaát cuûa Thieân Chuùa. Kitoâ giaùo veà cô baûn laø moät toân giaùo ñoäc thaàn, tieáp noái söï maëc khaûi ñöôïc ban cho Israel. Tuy nhieân, Kinh Tin Kính naøy khoâng ñaët ra "Thieân Chuùa" thuaàn tuùy vaø ñôn giaûn, vaø caøng khoâng phaûi laø baûn chaát thaàn thieâng duy nhaát, maø ñuùng hôn laø Ngoâi vò thaàn thieâng ñaàu tieân laø Chuùa Cha. Laø "Ñaáng saùng taïo trôøi ñaát" (x. St 1:1; Nkm 9:6; Kh 10:6), Ngöôøi laø Cha cuûa muoân vaät[11]. Hôn nöõa, Chuùa Kitoâ maëc khaûi veà moái quan heä cha con noäi taïi chöa töøng coù cuûa Thieân Chuùa, neàn taûng cho moái quan heä cha con ngoaïi taïi cuûa Ngöôøi. Neáu Chuùa Kitoâ laø Chuùa Con, moät caùch ñoäc nhaát, ñieàu naøy nguï yù raèng coù moät söï sinh saûn trong Thieân Chuùa: Thieân Chuùa Cha ban taëng taát caû nhöõng gì Ngöôøi coù vaø taát caû nhöõng gì Ngöôøi laø. Thieân Chuùa khoâng phaûi laø moät nguyeân lyù ngheøo naøn vaø ích kyû: Ngöôøi laø sine invidia [khoâng ghen tî] [12]. Quyeàn laøm cha, gioáng nhö quyeàn naêng toaøn naêng cuûa Ngöôøi, chính laø khaû naêng hieán daâng troïn veïn baûn thaân mình. Söï hieán taëng cuûa ngöôøi cha naøy khoâng chæ laø moät khía caïnh trong soá nhöõng khía caïnh khaùc, maø coøn ñònh nghóa veà Chuùa Cha, Ñaáng hoaøn toaøn laø cha[13]. Thieân Chuùa luoân laø Cha vaø khoâng bao giôø laø moät Thieân Chuùa "ñôn ñoäc"[14]. Moái quan heä cha con vôùi Thieân Chuùa duy nhaát naøy laø khía caïnh ñaàu tieân cuûa ñöùc tin Kitoâ giaùo, khôi daäy söï ngaïc nhieân vaø söï bao la cuûa ñöùc tin naøy phaûi ñöôïc cöû haønh baèng caùch taùi khaùm phaù Niceùe 1700 naêm sau. Do ñoù, vaán ñeà ôû ñaây laø khaùm phaù nhöõng haøm yù ñeå hieåu ñöôïc maàu nhieäm Ba Ngoâi.
10. Ñöùc tin vaøo Chuùa Cha chöùng thöïc söï sung maõn voâ bieân cuûa Thieân Chuùa. Ñieàu ñaàu tieân khoâng chæ ñôn thuaàn laø moät ñònh nghóa veà Thieân Chuùa, maø tröôùc heát laø moät lôøi ca ngôïi voán laø moät phaàn cuûa truyeàn thoáng Vinh tuïng ca trong phuïng vuï Do Thaùi vaø caùc phuïng vuï Kitoâ giaùo ñaàu tieân[15]. Thieân Chuùa "toaøn naêng" (pantokrator) nhaéc laïi nhieàu caùch dieãn ñaït khaùc nhau trong Cöïu Öôùc, chaúng haïn nhö "Chuùa Sabaoth", ñöôïc nhaéc ñeán trong Taân Öôùc trong boái caûnh caùc nghi leã treân thieân ñaøng (Khaûi Huyeàn 4:8; 11:17; 15:3; 16:14; 19:6).
11. Söï maëc khaûi trong Chuùa Kitoâ veà thieân chöùc laøm Cha cuûa Thieân Chuùa cuõng bieåu loä söï bao la cuûa Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn. Neáu Thieân Chuùa Cha ban taëng moïi söï, ngoaïi tröø quyeàn laøm cha, ñieàu naøy coù nghóa laø Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn hoaøn toaøn bình ñaúng vôùi Chuùa Cha veà thieân tính. Trong Kinh Tin Kính, Chuùa Con laø "moät", Ngöôøi laø "Chuùa" (Kyrios, dòch chöõ Teùtragramme [Keát töø töù töï YHWH] trong Baûn Baåy Möôi), "Con Thieân Chuùa", "Ñaáng duy nhaát ñöôïc sinh ra" (ho monogenes) trong söï thaân maät cuûa Chuùa Cha, "Thieân Chuùa bôûi Thieân Chuùa", "aùnh saùng bôûi aùnh saùng", "Thieân Chuùa thaät bôûi Thieân Chuùa thaät", ñoàng baûn theå (homoousios) vôùi Chuùa Cha. Ví duï, chuùng ta haõy löu yù: trong Tin möøng thöù tö, Chuùa Con nhieàu laàn ñöôïc goïi laø theos [Thieân Chuùa]: Ga 1:1; 5.18; 20.28. Chuùa Con ñöôïc sinh ra "tröôùc muoân ñôøi", ñieàu naøy coù nghóa trong Kinh Tin Kính laø Ngöôøi ñoàng haèng höõu vôùi Chuùa Cha (x. Ga 1:1). Ñieàu naøy nhaèm vaøo caùc chuû tröông cuûa Arius theo ñoù "ñaõ coù moät thôøi ñieåm khi [Chuùa Con] khoâng hieän höõu", "tröôùc khi ñöôïc sinh ra, Ngöôøi ñaõ khoâng hieän höõu" vaø "Ngöôøi ñaõ trôû thaønh töø nhöõng gì khoâng hieän höõu"[16], hoaëc moät laàn nöõa "Chuùa Con ñeán töø hö voâ", theo "yù muoán vaø söï saép ñaët" cuûa Chuùa Cha"[17]. Ñaây laø lyù do taïi sao Chuùa Con coù theå ñöôïc tuyeân xöng laø "Ñaáng nhôø Ngöôøi maø muoân vaät ñöôïc taïo thaønh" (x. 1 Cr 8:6; Ga 1:3). Thieân Chuùa vó ñaïi ñeán noãi Chuùa Cha coù theå taïo ra moät Ñaáng khaùc ngang haøng vôùi Ngöôøi veà maët thaàn tính. Thieân Chuùa vöôït quaù moïi ñieàu chuùng ta coù theå hình dung vaø töôûng töôïng, bôûi vì Söï hieäp nhaát cuûa Ngöôøi mang tính ña nguyeân thöïc söï maø khoâng phaù vôõ Söï hieäp nhaát.
12. Chuùa Cha cuõng trao moïi söï cho Chuùa Thaùnh Thaàn, ñöôïc ñònh nghóa baèng nhöõng thuaät ngöõ cuï theå daønh rieâng cho thaàn tính: "Thaùnh Thaàn", "Thaùnh" vaø "Chuùa" (moät laàn nöõa gôïi leân Teùtragramme). Cuõng nhö Chuùa Cha laø Ñaáng saùng taïo vaø Chuùa Con laø Ngoâi Lôøi maø qua ñoù Chuùa Cha taïo döïng neân muoân vaät, Chuùa Thaùnh Thaàn ñöôïc tuyeân xöng laø "Ñaáng ban söï soáng". Cuõng nhö Chuùa Con ñöôïc sinh ra töø Chuùa Cha, thì Chuùa Thaùnh Thaàn cuõng "xuaát phaùt töø Chuùa Cha". Nhöõng tuyeân boá veà Chuùa Thaùnh Thaàn coá yù nhaéc laïi ñieàu khoaûn veà Chuùa Con.[18] Vì theá, Chuùa Thaùnh Thaàn coù theå vaø phaûi ñöôïc toân thôø cuøng vôùi Chuùa Cha vaø Chuùa Con - ñeå xaùc nhaän tính chaát Vinh tuïng ca cuûa Kinh Tin Kính.
13. Ñieàu coát yeáu laø phaûi giöõ caû thaàn tính cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn laø "ngoâi thöù ba" trong Thieân Chuùa vaø moái lieân heä cuûa Ngöôøi vôùi Chuùa Cha cuõng nhö vôùi Chuùa Con. Thaät vaäy, ngay caû ngaøy nay vaãn coøn khoù khaên khi xem Ngöôøi nhö moät Ngoâi vò thaàn thieâng hoaøn toaøn rieâng bieät chöù khoâng phaûi laø moät söùc maïnh thaàn thieâng ñôn thuaàn hay thaäm chí laø söùc maïnh vuõ truï. Ñoâi khi chuùng ta caàu nguyeän vôùi Chuùa Cha vaø Chuùa Con, boû qua Chuùa Thaùnh Thaàn, khoâng gioáng nhö lôøi caàu nguyeän cuûa Giaùo hoäi luoân höôùng veà Chuùa Cha, qua Chuùa Con, trong Chuùa Thaùnh Thaàn. Chuùng ta seõ nhaän ra taàm quan troïng hoaøn toaøn hôïp phaùp trong Bí tích Thaùnh Theå, trong Ñöùc Trinh Nöõ Maria hoaëc trong Giaùo hoäi - maø khoâng caàn ño löôøng xem nhöõng ñieàu sau naøy quyù giaù nhö theá naøo chính vì chuùng ñöôïc Chuùa Thaùnh Thaàn laøm cho soáng ñoäng[19]. Ngöôïc laïi, nhöõng ngöôøi khaùc seõ daønh moät vò trí trung taâm, thaäm chí laø ñoäc quyeàn cho Chuùa Thaùnh Thaàn, ñeán möùc ñaåy Chuùa Cha vaø Chuùa Con ra phía sau, ñieàu naøy, moät caùch nghòch lyù, töông ñöông vôùi moät hình thöùc giaûn löôïc veà Thaàn khí hoïc, vì Ngöôøi laø Thaùnh Thaàn cuûa Chuùa Cha vaø Thaùnh Thaàn cuûa Chuùa Con (Ga 4:6; Rm 8:9). Söï vó ñaïi voâ bieân cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn ñöôïc theå hieän trong ñöùc tin Niceùe laø söï baûo veä choáng laïi nhöõng chuû nghóa giaûn löôïc naøy.
14. Nhö vaäy, töø nguoàn maïch sung maõn cuûa tình phuï töû Thieân Chuùa, tuoân traøo söï sung maõn voâ bieân cuûa Thieân Chuùa Cha, cuûa Chuùa Con vaø cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, semper major [luoân luoân lôùn lao hôn]. Baây giôø söï vieân maõn cuûa Chuùa Cha nguï yù moät taxis (moät traät töï) trong cuoäc soáng cuûa Thieân Chuùa Ba Ngoâi. Chuùa Cha laø nguoàn goác cuûa moïi thaàn tính[20]. Ngoâi thöù hai thöïc söï laø Thieân Chuùa vaø aùnh saùng, nhöng Ngöôøi laø "Thieân Chuùa bôûi Thieân Chuùa", "aùnh saùng bôûi aùnh saùng". Trong khi ñöôïc tuyeân xöng laø ngang haøng veà maët thaàn tính vôùi Chuùa Con vaø Chuùa Cha, Chuùa Thaùnh Thaàn ñöôïc bieåu loä theo caùch hoaøn toaøn khaùc bieät so vôùi hai Ñaáng kia. Chuùng ta vöøa thaáy (xem ~12 ôû treân) raèng Ngöôøi ñöôïc trình baøy vôùi nhöõng ñaëc ñieåm thaàn thieâng vaø phaûi ñöôïc toân thôø cuøng vôùi Chuùa Cha vaø Chuùa Con. Tuy nhieân, söï khaùc bieät trong caùch dieãn ñaït laø ñaùng chuù yù: nhöõng gì ñöôïc noùi veà Chuùa Cha vaø Chuùa Con "laø moät" hoaëc veà Chuùa Con "ñoàng baûn theå" thì khoâng ñöôïc nhaéc laïi khi noùi veà Chuùa Thaùnh Thaàn. Khoâng laøm maát ñi baát cöù ñieàu gì trong thieân tính cuûa Ngöôøi, caùch ñeà caäp ñeán Chuùa Thaùnh Thaàn trong Kinh Tin Kính nhaán maïnh ñeán söï khaùc bieät ngoâi vò cuûa Ngöôøi. Vì vaäy, baûn chaát rieâng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn laøm noåi baät tính ñoäc nhaát cuûa moãi ngoâi vò thaàn linh. Theo moät caùch naøo ñoù, trong Thieân Chuùa, "hypostase" hay "ngoâi vò" laø moät thuaät ngöõ töông töï, theo nghóa laø moãi moät trong ba "teân" thaàn thaùnh ñeàu laø moät ngoâi vò troïn veïn, nhöng theo moät caùch ñoäc ñaùo rieâng. Tính ñoäc ñaùo naøy cuõng cho thaáy raèng söï bình ñaúng moät maët, coøn söï khaùc bieät vaø traät töï maët khaùc khoâng maâu thuaãn vôùi nhau. Ñaây cuõng laø hoa traùi cuûa tình phuï töû voâ bôø beán cuûa Chuùa Cha. Tieáp nhaän Coâng ñoàng Niceùe coù nghóa laø tieáp nhaän söï phong phuù cuûa tình phuï töû thaàn thieâng, thieát laäp söï bình ñaúng nhöng cuõng coù söï khaùc bieät vaø tính duy nhaát.
1.2 Suy gaãm veà caùch söû duïng bieåu thöùc homoousios
15. Moät trong nhöõng ñoùng goùp coát loõi cuûa Coâng ñoàng Niceùe laø ñònh nghóa veà thieân tính cuûa Chuùa Con theo nghóa ñoàng baûn theå: Chuùa Con "ñoàng baûn theå" (homoousios) vôùi Chuùa Cha, "ñöôïc sinh ra bôûi Chuùa Cha", "nghóa laø, töø baûn theå cuûa Chuùa Cha".[21] Vieäc sinh ra Chuùa Con laø ñieàu gì ñoù khaùc vôùi söï saùng taïo, bôûi vì ñoù laø söï thoâng truyeàn veà moät baûn theå cuûa Chuùa Cha. Ngöôøi Con khoâng chæ laø Thieân Chuùa troïn veïn nhö Chuùa Cha, maø coøn coù baûn theå gioáng heät veà maët soá löôïng [numeùrique] vôùi baûn theå cuûa Ngöôøi, vì khoâng coù söï phaân chia trong moät Thieân Chuùa[22]. Chuùng ta haõy nhaéc laïi: Chuùa Cha ban moïi söï cho Chuùa Con, theo luaän lyù cuûa moät cuoäc soáng thaàn linh, laø tình yeâu agape vaø luoân vöôït quaù nhöõng gì trí oùc con ngöôøi coù theå hình dung.
16. Laàn ñaàu tieân, caùc thuaät ngöõ khoâng phaûi Kinh thaùnh ñöôïc söû duïng trong moät baûn vaên chính thöùc vaø mang tính chuaån möïc cuûa Giaùo hoäi - chuùng ta seõ quay laïi vaán ñeà naøy trong chöông thöù ba vaø thöù tö. YÙ ñònh cuûa caùc Nghò phuï Coâng ñoàng khoâng phaûi laø ñöa ra söï môùi laï vaøo ñöùc tin toâng truyeàn, nhöng laø baûo veä ñöùc tin ñoù baèng caùch giaûi thích söï sinh saûn trong Thieân Chuùa thöïc söï laø gì. Ñaây laø lyù do taïi sao trong Kinh Tin Kính 325, homoousios ñöôïc giôùi thieäu baèng cuïm töø "nghóa laø": thuaät ngöõ baûn theå hoïc cuûa Hy Laïp phuïc vuï cho caùc caùch dieãn ñaït kinh thaùnh truyeàn thoáng[23]. Thuaät ngöõ naøy coù nguoàn goác töø thuyeát Ngoä ñaïo vaø bò leân aùn bôûi coâng ñoàng khu vöïc Antiochee (264-269), ñaõ gaây ra nhieàu tranh caõi trong nhöõng thaäp nieân sau Niceùe. Nhöng töø nhöõng naêm 360 trôû ñi, soá löôïng thaønh vieân taêng leân cho ñeán khi ñöôïc pheâ chuaån hoaøn toaøn vaø hoøa bình taïi Constantinople (naêm 381). Vai troø cuûa noù trong vieäc giaûi thích vaø baûo veä ñöùc tin sau ñoù ñöôïc coâng nhaän, cuõng nhö khaû naêng saùng taïo cuûa lyù trí, trieát hoïc vaø vaên hoùa con ngöôøi trong vieäc chaøo ñoùn Maëc khaûi. Nhö ñaõ noùi trong Kinh Thaùnh, ñieàu naøy nhaán maïnh raèng Maëc Khaûi nguï yù moät cuoäc ñoái thoaïi giöõa Thieân Chuùa vaø con ngöôøi, moät cuoäc ñoái thoaïi ñöôïc thöïc hieän ôû caû hai phía baèng lôøi noùi cuûa con ngöôøi, coù vò trí, coù giôùi haïn vaø do ñoù luoân phaûi ñöôïc dieãn giaûi. Söï soáng thaàn thieâng khoâng chæ töï maëc khaûi nhö voâ cuøng doài daøo, maø chính hình thöùc Maëc khaûi, coù khaû naêng dieãn ñaït baèng lôøi noùi cuûa con ngöôøi, vaø sôùm ñöôïc dòch sang moïi ngoân ngöõ, ñöôïc töï bieåu loä ôû ñaây semper major [luon ôùn lao hôn].
17. Tuy nhieân, caâu noùi naøy khoâng phaûi laø caâu duy nhaát ñöôïc duøng trong kinh Tin Kính ñeå dieãn taû thieân tính cöùu roãi cuûa Chuùa Con. Noù ñöôïc cheøn vaøo giöõa moät loaït caùc thuaät ngöõ coù nguoàn goác töø kinh thaùnh vaø phuïng vuï: "Thieân Chuùa thaät bôûi Thieân Chuùa thaät", "Thieân Chuùa bôûi Thieân Chuùa[24]" vaø "aùnh saùng bôûi aùnh saùng". Khoâng moät thuaät ngöõ naøo coù theå dieãn taû heát ñöôïc söï sung maõn voâ taän cuûa Maëc Khaûi. Ñöùc tin caàn söï dieãn ñaït baèng caùc bieåu thöùc Kinh thaùnh, trieát hoïc vaø phuïng vuï, caùc khaùi nieäm, hình aûnh vaø danh xöng thaàn linh (Cha, Con, Thaùnh Thaàn) ñeå dieãn ñaït theo caùch coâng baèng vaø troïn veïn nhaát. Caùc phöông thöùc dieãn ñaït cuûa caùc Giaùo hoäi vaø coäng ñoàng giaùo hoäi khaùc nhau coù theå hoã trôï laãn nhau trong quaù trình taùi khaùm phaù naøy, vì moät soá nhaán maïnh nhieàu hôn vaøo phöông thöùc naøy hoaëc phöông thöùc kia: do ñoù, truyeàn thoáng phöông Ñoâng nhaán maïnh ñeán söï hieåu bieát veà Chuùa Kitoâ laø "aùnh saùng bôûi aùnh saùng[25]". Söï ña daïng cuûa voán töø vöïng chaéc chaén goùp phaàn laøm cho ñöùc tin ñöôïc dieãn ñaït ôû ñoù deã hieåu hôn trong caùc neàn vaên hoùa khaùc nhau vaø theo caùch hieåu cuûa moãi con ngöôøi.
1.3 Söï thoáng nhaát cuûa lòch söû cöùu roãi
18. Ñeå hieåu ñaày ñuû yù nghóa cuûa Kinh Tin Kính Niceùe-Constantinople, caàn phaûi hieåu tính thoáng nhaát cuûa khuoân khoå lòch söû cöùu roãi, ñieàu naøy hình thaønh neân lôøi tuyeân xöng ñöùc tin. Thaät vaäy, vieäc quy coâng cuoäc saùng taïo hay "moùn quaø söï soáng" cho ba ngoâi vò nhaán maïnh ñeán söï thoáng nhaát giöõa traät töï saùng taïo vaø traät töï cöùu roãi. Söï thaàn linh hoùa baét ñaàu baèng haønh ñoäng saùng taïo, lòch söû cöùu roãi baét ñaàu baèng söï saùng taïo. Choáng laïi thuyeát Marcion vaø caùc hình thöùc khaùc nhau cuûa thuyeát Ngoä ñaïo, phaûi cho raèng chính Thieân Chuùa laø Ñaáng saùng taïo vaø cöùu roãi, vaø chính thöïc taïi ñöôïc saùng taïo, toát laønh vì ñöôïc Thieân Chuùa mong muoán, ñöôïc phuïc hoài trong söï cöùu chuoäc. Vì theá, aân suûng khoâng taïo ra söï giaùn ñoaïn nhöng mang ñeán söï vieân maõn, vì aân suûng ñaõ hoaït ñoäng trong coâng trình saùng taïo ñöôïc giao phoù cho noù.
19. Töông töï nhö vaäy, nhieäm cuïc cöùu roãi ñöôïc thöïc hieän trong Chuùa Kitoâ chæ ñöôïc trình baøy theo ñuùng yù nghóa ñích thöïc vaø troïn veïn cuûa noù neáu söï trung thaønh cuûa noù ñoái vôùi maëc khaûi ñöôïc ban cho daân Israel ñöôïc nhaán maïnh, neáu khoâng thì ñöùc tin ñöôïc dieãn taû taïi Niceùe seõ maát ñi tính chính ñaùng vaø tính troïn veïn cuûa chieàu kích lòch söû cuûa noù. Roõ raøng, chieàu kích Ba Ngoâi vaø Kitoâ hoïc cuûa ñöùc tin Niceùe khoâng ñöôïc truyeàn thoáng giaùo só Do Thaùi chaáp nhaän nhöng theo quan ñieåm Kitoâ giaùo, noù ñöôïc hieåu theo caùch thieát yeáu laø moät söï môùi laï nhöng ñöôïc khaéc ghi trong tính lieân tuïc vôùi söï maëc khaûi ñöôïc giao phoù cho daân Chuùa choïn. Hoïc thuyeát veà Chuùa Ba Ngoâi chaéc chaén khoâng coù muïc ñích laø töông ñoái hoùa, nhöng laø ñaøo saâu ñöùc tin vaøo Thieân Chuùa duy nhaát cuûa Israel[26]. Chuùng toâi ñaõ chæ ra raèng nhöõng aùm chæ veà "moät" Thieân Chuùa vaø "Ñaáng saùng taïo trôøi ñaát" gôïi laïi Cöïu Öôùc, trong ñoù Thieân Chuùa maëc khaûi mình laø Ñaáng saùng taïo vì tình yeâu, böôùc vaøo caùc moái quan heä vì tình yeâu vaø keâu goïi ñöôïc yeâu laïi. Thieân Chuùa goïi Abraham laø "baïn" cuûa Ngöôøi, "ngöôøi Ngöôøi yeâu" (Is 41:8; 2 Sb 20:7; Gc 2:23), vaø Ngöôøi noùi chuyeän vôùi Moses "maët ñoái maët, nhö ngöôøi naøy noùi chuyeän vôùi ngöôøi kia" (Xh 33:11). Töông töï nhö vaäy, söï löïa choïn homoousios ñöôïc thöïc hieän chính laø ñeå baûo veä baûn chaát ñoäc thaàn cuûa ñöùc tin Kitoâ giaùo: trong Chuùa, khoâng coù thöïc taïi naøo khaùc ngoaøi thöïc taïi thaàn thieâng. Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn khoâng ai khaùc chính laø Thieân Chuùa chöù khoâng phaûi laø ñaáng trung gian giöõa Thieân Chuùa vaø theá gian hay chæ laø nhöõng taïo vaät. Hôn nöõa, söï maëc khaûi ñöôïc ban cho daân Israel chöùng minh raèng Chuùa laø Ñaáng Duy Nhaát cam keát, taän hieán vaø giao tieáp vôùi lòch söû loaøi ngöôøi. Kitoâ giaùo hieåu raèng Nhaäp theå laø söï vieân maõn chöa töøng coù cuûa caùch thöïc hieän (nhieäm cuïc) cuûa Thieân Chuùa Israel, Ñaáng ngöï xuoáng vaø ngöï giöõa daân Ngöôøi, ñöôïc thöïc hieän trong söï hieäp nhaát cuûa Thieân Chuùa vôùi moät nhaân loaïi duy nhaát, Chuùa Gieâsu[27].
20. Hôn nöõa, söï phaùt trieån cuûa ñöùc tin Ba Ngoâi ñöôïc dieãn ñaït taïi Niceùe khoâng phaûi laø khoâng coù boái caûnh Do Thaùi. Kinh Tin Kính ñöôïc caáu truùc baèng caùch laëp laïi ba laàn: "Chuùng toâi tin kính moät Thieân Chuùa laø Cha# vaø moät Chuùa Gieâsu Kitoâ# vaø moät Chuùa Thaùnh Thaàn." Thaät vaäy, ñöùc tin Ba Ngoâi môùi ra ñôøi cuûa nhöõng theá kyû ñaàu tieân phaùt trieån söï hieäp nhaát cuûa caùc danh thaùnh, Chuùa Cha, Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn, töø ñöùc tin ñoäc thaàn cuûa Israel ñöôïc dieãn taû vaøo ñaàu Sh'ma Israel, "Chuùa, Thieân Chuùa chuùng ta laø moät" (Ñnl 6:4), baèng caùch laëp laïi lôøi caàu nguyeän trung taâm naøy cuûa Do Thaùi giaùo, môû roäng thuoäc tính veà söï hieäp nhaát-duy nhaát cuûa Thieân Chuùa duy nhaát cho Chuùa Con: "Toâi tin kính moät Thieân Chuùa... vaø moät Chuùa...". Ñieàu naøy ñaõ ñuùng trong caùc phaùc thaûo veà caùch dieãn ñaït ñöùc tin Ba Ngoâi cuï theå trong Taân Öôùc: "Ñoái vôùi chuùng ta, chæ coù moät Thieân Chuùa laø Cha, töø Ngöôøi maø moïi vaät ñöôïc taïo thaønh, vaø chuùng ta hieän höõu nhôø Ngöôøi; vaø moät Chuùa Gieâsu Kitoâ, nhôø Ngöôøi maø muoân vaät hieän höõu, vaø chuùng ta hieän höõu nhôø Ngöôøi" (1 Coâ-rinh-toâ 8:6, chuùng toâi nhaán maïnh). Nhöõng ngoâi vò naøy, "hai ngoâi" [binitaire], cuøng toàn taïi vôùi caùc coâng thöùc "ba ngoâi" [trinitaire]: "Chæ coù moät thaân theå, moät Thaàn Khí,... Chæ coù moät Chuùa, moät nieàm tin, moät pheùp röûa. Chæ coù moät Thieân Chuùa, Cha cuûa moïi ngöôøi, Ñaáng ngöï treân moïi ngöôøi, qua moïi ngöôøi vaø trong moïi ngöôøi" (Ep 4:4-6 chuùng toâi nhaán maïnh; cuõng xem 1 Cr 12:4-6). Roõ raøng, noäi dung seõ nhanh choùng phaùt trieån theo caùc quan nieäm khoâng theå ñöôïc chaáp nhaän bôûi giaùo só Do Thaùi, nhöng chính töø nhöõng vieân ñaù chôø ñôïi naøy vaø töø beân trong caùc caáu truùc phuïng vuï Do Thaùi maø ñöùc tin Kitoâ giaùo phaùt trieån. Hôn nöõa, caàn phaûi nhaán maïnh ñeán söï phong phuù ña dieän cuûa thuyeát ñoäc thaàn cuûa Israel ñöôïc tieát loä qua Kinh thaùnh Do Thaùi vaø caùc taùc phaåm cuûa thôøi kyø Ñeàn thôø thöù hai [28]. Coù yù töôûng veà söï giaøu coù voâ cuøng nôi Thieân Chuùa maø khoâng maâu thuaãn vôùi tính duy nhaát vaø söï thoáng nhaát cuûa Ngöôøi. Ñieàu naøy ñöôïc chöùng minh trong söï ña daïng cuûa caùc hình töôïng cuûa Thieân Chuùa, nhö chieàu kích "hai ngoâi", theo moät nghóa naøo ñoù, maø moät soá chuyeân gia nhaän thaáy trong tính hai maët giöõa "Ñaáng Laõo thaønh" vaø ngöôøi "gioáng nhö con ngöôøi" (Ñn 7,9-14) [29]. Söï giaøu coù naøy vaãn ñöôïc bieåu loä trong caùc hình töôïng khaùc nhau cuûa Thieân Chuùa trong haønh ñoäng cuûa Ngöôøi trong theá giôùi: Thieân thaàn cuûa Chuùa, Ngoâi lôøi (dabar), Thaùnh thaàn (ruah) vaø Khoân ngoan (hakmaâ)[30]. Moät soá nhaø chuù giaûi ñöông thôøi cuõng cho raèng coù moät giai ñoaïn nhò nguyeân ñaàu tieân trong lôøi tuyeân xöng ñöùc tin cuûa Kitoâ giaùo, giai ñoaïn naøy töï nhieân ghi laïi lôøi tuyeân xöng ñöùc tin vaøo Chuùa Chuùa Gieâsu thaønh Nadareùt laø Kyrios ñöôïc toân vinh sau khi cheát, vôùi moät caáp baäc thaàn linh thöïc söï, trong söï lieân tuïc cuûa thuyeát ñoäc thaàn ñöôïc theå hieän trong Kinh thaùnh[31]. Vì vaäy, maëc duø khoâng nhaát thieát phaûi phoùng chieáu ñöùc tin Ba Ngoâi ngöôïc laïi Cöïu Öôùc, nhöng vaãn coù theå nhaän thaáy giöõa Cöïu Öôùc vaø Taân Öôùc moät quaù trình phaùt trieån, maëc duø khoâng theo tuyeán tính, moät hình thöùc taäp hôïp nhöõng thöïc taïi khaùc nhau naøy thaønh hai hình töôïng: Chuùa Con-Ngoâi Lôøi vaø Chuùa Thaùnh Thaàn. Khi tieán ñeán vieäc ngöôøi ta coi lôøi khaúng ñònh veà hai ngoâi vò thaàn linh khaùc nhö söï lieân hôïp beân ngoaøi vôùi moät Thieân Chuùa duy nhaát, ngöôøi ta ñaõ boû qua vieäc thöøa nhaän yù töôûng cuûa Kitoâ giaùo veà khaû naêng sinh saûn noäi taïi cuûa Chuùa Cha trong baûn theå duy nhaát vaø khoâng theå phaân chia cuûa ba ngoâi vò ñoàng vónh haèng.
2. Naém baét söï bao la cuûa Chuùa Kitoâ Cöùu Theá vaø haønh ñoäng cöùu roãi cuûa Ngöôøi
21. Troïng taâm cuûa ñieàu thöù hai trong Kinh Tin Kính Niceùe-Constantinople laø lôøi tuyeân xöng veà söï nhaäp theå vaø haønh ñoäng cöùu chuoäc cuûa Chuùa Con. Sau khi tuyeân xöng thieân tính cuûa Chuùa Kitoâ, Con Thieân Chuùa, chuùng ta cuõng tuyeân xöng raèng:
[Chuùng toâi tin vaøo moät Chuùa Gieâsu Kitoâ]. Vì loaøi ngöôøi chuùng ta vaø ñeå cöùu roãi chuùng ta, Ngöôøi ñaõ töø trôøi xuoáng theá. Bôûi pheùp Ñöùc Chuùa Thaùnh Thaàn, Ngöôøi ñaõ nhaäp theå trong loøng Trinh Nöõ Maria, vaø ñaõ laøm ngöôøi. Ngöôøi chòu ñoùng ñinh vaøo thaäp giaù vì chuùng ta, thôøi quan Phongxioâ Philatoâ; Ngöôøi chòu khoå hình vaø mai taùng, ngaøy thöù ba Ngöôøi soáng laïi nhö lôøi Thaùnh Kinh. Ngöôøi leân trôøi, ngöï beân höõu Ñöùc Chuùa Cha, vaø Ngöôøi seõ laïi ñeán trong vinh quang ñeå phaùn xeùt keû soáng vaø keû cheát, Nöôùc Ngöôøi seõ khoâng bao giôø cuøng
2.1 Nhìn thaáy Chuùa Kitoâ trong taát caû söï vó ñaïi cuûa Ngöôøi
22. Coâng ñoàng Niceùe cho pheùp chuùng ta "nhìn thaáy Chuùa Kitoâ trong taát caû söï vó ñaïi cuûa Ngöôøi[33]". Hai chieàu kích khieán Ngöôøi trôû thaønh trung gian duy nhaát giöõa Thieân Chuùa vaø loaøi ngöôøi ñöôïc ñaùnh daáu baèng vieäc ñeà caäp ñeán hai taùc nhaân cuûa söï nhaäp theå: "Ngöôøi nhaäp theå bôûi Chuùa Thaùnh Thaàn vaø Ñöùc Trinh Nöõ Maria." Ngöôøi laø Thieân Chuùa troïn veïn, laø Ñaáng ñeán töø Ñöùc Trinh Nöõ bôûi quyeàn naêng cuûa Thaùnh Thaàn Thieân Chuùa; Ngöôøi laø ngöôøi troïn veïn, ñöôïc sinh ra töø ngöôøi phuï nöõ. Ngöôøi laø homoousios ñoái vôùi Chuùa Cha nhöng cuõng ñoái vôùi chuùng ta, theo tuyeân boá keùp sau naøy cuûa Chalceùdoine [34] - bieát raèng thuaät ngöõ homoousios khoâng theå coù moät ñôn nghóa khi noùi ñeán moái lieân heä giöõa Chuùa Con nhaäp theå vôùi Chuùa Cha hoaëc vôùi caùc höõu theå nhaân baûn. Ngoâi Lôøi ñaõ trôû neân xaùc phaøm chính laø Ngoâi Lôøi cuûa Thieân Chuùa, Ñaáng duy nhaát vaø khoâng theå thay ñoåi, ñaûm nhaän moät nhaân tính ñoäc nhaát vaø höõu haïn. Chính vì Chuùa Gieâsu ñích thaân ñoàng nhaát (veà maët ngoâi vò) vôùi Chuùa Con vónh cöûu neân Ngöôøi coù theå, baèng caùch chòu caùi cheát cuûa con ngöôøi theo caùch bi thaûm, duy trì moái quan heä soáng ñoäng vôùi Chuùa Cha vaø bieán söï xa caùch Thieân Chuùa, toäi loãi vaø söï cheát (x. Rm 6:23), thaønh söï tieáp caän vôùi Thieân Chuùa (x. 1 Cr 15:54-56; Ga 14:6b). Chính bôûi vì Chuùa Gieâsu laø moät con ngöôøi thaät - "gioáng chuùng ta moïi ñaøng, ngoaïi tröø toäi loãi" (Hr 4:15) - neân Ngöôøi coù theå gaùnh laáy toäi loãi cuûa chuùng ta vaø cheát. Söï ñoàng baûn theå keùp naøy coù nghóa laø chæ coù Chuùa Kitoâ môùi coù theå cöùu roãi. Chæ coù Ngöôøi môùi coù theå mang laïi söï cöùu roãi. Chæ coù Ngöôøi môùi laø söï hieäp thoâng cuûa con ngöôøi vôùi Chuùa Cha[35]. Chæ moät mình Ngöôøi laø Ñaáng Cöùu Theá cuûa toaøn theå nhaân loaïi trong moïi thôøi ñaïi. Khoâng coù con ngöôøi naøo coù theå ñöùng tröôùc hay ñöùng sau Ngöôøi. Söï hieäp thoâng hoaøn haûo chöa töøng coù giöõa Thieân Chuùa vaø con ngöôøi ñaõ ñöôïc hieän thöïc hoùa nôi Chuùa Kitoâ, vöôït xa moïi hình thöùc hieän thöïc maø con ngöôøi coù theå töôûng töôïng ñöôïc.
23. Chuùng ta seõ khoâng che giaáu nhöõng khoù khaên hieän taïi trong vieäc tin vaøo thieân tính troïn veïn vaø nhaân tính troïn veïn cuûa Chuùa Kitoâ. Trong suoát lòch söû cuûa Kitoâ giaùo, vaø cho ñeán taän ngaøy nay, vaãn luoân coù söï phaûn khaùng thöïc söï ñoái vôùi vieäc coâng nhaän toaøn boä thieân tính cuûa Chuùa Kitoâ. Chuùa Gieâsu coù theå deã daøng ñöôïc coi laø moät baäc thaày taâm linh khai saùng hoaëc laø moät ñaáng meâ-xi-a chính trò rao giaûng coâng lyù, trong khi ñoù, trong nhaân tính cuûa mình, Ngöôøi soáng moái quan heä vónh cöûu vôùi Chuùa Cha. Nhöng cuõng coù khoù khaên lôùn trong vieäc thöøa nhaän toaøn boä nhaân tính cuûa Chuùa Kitoâ, Ñaáng coù theå traûi qua söï meät moûi (Ga 4:6), caûm giaùc buoàn baõ vaø bò boû rôi (Ga 11:35; Gethsemane) vaø thaäm chí töùc giaän (Ga 2:14-17) vaø Ñaáng, moät caùch maàu nhieäm nhöng thöïc söï, ñaõ khoâng bieát moät soá ñieàu nhaát ñònh ("chæ coù Chuùa Cha bieát giôø naøo#", Mt 24:36). Ngöôøi Con vónh cöûu ñaõ choïn soáng troïn veïn con ngöôøi cuûa mình nhaân danh söï voâ haïn cuûa baûn chaát thaàn linh, voán vaãn toàn taïi trong söï höõu haïn cuûa baûn chaát con ngöôøi vaø thoâng qua baûn chaát ñoù.
24. Tuy nhieân, chuùng ta caàn löu yù raèng ngay caû khi phaàn Kinh Tin Kính daønh cho ngoâi thöù hai ñöôïc phaùt trieån nhaát thì quan ñieåm veà Chuùa Kitoâ trong ñöùc tin Niceùe vaãn nhaát thieát laø quan ñieåm veà Chuùa Ba Ngoâi. Ñöùc Kitoâ laø Ñaáng semper major chính vì baát cöù nôi naøo Ngöôøi ôû, luoân luoân coù Ñaáng cao caû hôn Ngöôøi: Chuùa Cha vaãn laø Chuùa Cha, laø "Ñaáng Thaùnh cuûa Israel." Chaéc chaén, "ai ñaõ thaáy [Chuùa Kitoâ] laø ñaõ thaáy Chuùa Cha" (Ga 14:9), nhöng, nhö Chuùa Gieâsu noùi, "Chuùa Cha lôùn hôn [Ngöôøi]" (Ga 14:28). Baûn thaân Arius ñaõ thaáy roõ ñieàu naøy khi oâng trích daãn Tin möøng: "Chæ coù moät Ñaáng toát laønh" (Mt 19:17)[36]. Hôn nöõa, khoâng theå hieåu ñöôïc Chuùa Kitoâ neáu khoâng coù Chuùa Cha vaø Chuùa Thaùnh Thaàn: tröôùc khi ñöôïc thuï thai laø Thieân Chuùa-Con Ngöôøi vaø laø Chuù Reå, Ngöôøi ñöôïc trình baøy trong Taân Öôùc nhö Con cuûa Chuùa Cha vaø ñöôïc xöùc daàu bôûi Chuùa Thaùnh Thaàn. Töông töï nhö vaäy, Ngöôøi khoâng cöùu roãi con ngöôøi neáu khoâng coù Chuùa Cha laø nguoàn goác vaø cuøng ñích cuûa moïi söï - vì ñieàu sau chính laø söï keát hôïp con thaûo vôùi Chuùa Cha. Ngöôøi khoâng cöùu roãi con ngöôøi neáu khoâng coù Chuùa Thaùnh Thaàn, Ñaáng khieán chuùng ta keâu leân "Abba, Cha ôi" (Rm 8:15) vaø haønh ñoäng noäi taâm cuûa Ngöôøi cho pheùp con ngöôøi ñöôïc bieán ñoåi vaø tích cöïc böôùc vaøo chuyeån ñoäng daãn con ngöôøi ñeán vôùi Chuùa Cha.
2.2 Söï bao la cuûa haønh ñoäng cöùu roãi: tính nhaát quaùn lòch söû cuûa noù
25. Söï vó ñaïi cuûa Ñaáng Cöùu Theá cuõng ñöôïc baøy toû trong söï vieân maõn voâ cuøng cuûa nhieäm cuïc cöùu roãi. Coâng ñoàng Niceùe trình baøy tính hieän thöïc cuûa coâng trình cöùu chuoäc. Trong Chuùa Kitoâ, Thieân Chuùa cöùu roãi chuùng ta baèng caùch böôùc vaøo lòch söû. Ngöôøi khoâng sai moät thieân thaàn hay moät anh huøng loaøi ngöôøi, nhöng ñích thaân Ngöôøi ñi vaøo lòch söû loaøi ngöôøi, ñöôïc sinh ra bôûi moät ngöôøi phuï nöõ, Ñöùc Maria, trong daân Do Thaùi ("sinh ra bôûi moät ngöôøi phuï nöõ, sinh ra döôùi luaät phaùp", Gl 4:4), vaø cheát trong moät giai ñoaïn lòch söû chính xaùc, "döôùi thôøi quan Phongxioâ Philatoâ" (x. 1 Tm 6:13; xem theâm Coâng vuï 3:13)[37]. Neáu chính Thieân Chuùa ñaõ böôùc vaøo lòch söû, thì nhieäm cuïc cöùu roãi chính laø nôi Ngöôøi maëc khaûi: trong lòch söû, Chuùa Kitoâ ñích thöïc maëc khaûi Chuùa Cha vaø Chuùa Thaùnh Thaàn, vaø ban cho chuùng ta söï tieáp caän troïn veïn vôùi Chuùa Cha trong Chuùa Thaùnh Thaàn. Hôn nöõa, vì Thieân Chuùa böôùc vaøo lòch söû, neân ñoù khoâng chæ laø moät giaùo lyù caàn ñöa vaøo thöïc haønh, nhö trong thuyeát Marcion hay thuyeát Ngoä ñaïo "nhaân danh doái traù", maø laø moät haønh ñoäng hieäu quaû cuûa Thieân Chuùa. Nhieäm cuïc seõ laø nôi dieãn ra coâng cuoäc cöùu roãi cuûa Thieân Chuùa. Chuùng ta tuyeân xöng raèng moät bieán coá lòch söû ñaõ laøm thay ñoåi hoaøn toaøn tình hình cuûa toaøn theå nhaân loaïi. Chuùng ta tuyeân xöng raèng Chaân lyù sieâu vieät ñaõ khaéc ghi vaøo lòch söû vaø hoaït ñoäng trong lòch söû. Ñaây laø lyù do taïi sao söù ñieäp cuûa Chuùa Gieâsu khoâng theå taùch rôøi khoûi con ngöôøi cuûa Ngöôøi: Ngöôøi laø "con ñöôøng, laø söï thaät vaø laø söï soáng" (Ga 14:6) ñoái vôùi taát caû moïi ngöôøi chöù khoâng phaûi laø moät thaày daïy söï khoân ngoan.
26. Maëc duø nhaán maïnh vaøo lòch söû, Kinh Tin Kính khoâng ñeà caäp roõ raøng hoaëc gôïi leân nhieàu veà noäi dung cuûa Cöïu Öôùc, cuõng nhö khoâng ñaëc bieät nhaéc ñeán söï löïa choïn vaø lòch söû cuûa Israel. Roõ raøng, Kinh Tin Kính khoâng coù yù ñònh mang tính bao haøm ñaày ñuû. Tuy nhieân, ñieàu ñaùng nhaán maïnh laø söï im laëng naøy khoâng heà coù nghóa laø söï voâ hieäu cuûa vieäc tuyeån choïn daân cuûa giao öôùc cuõ [38]. Nhöõng gì Kinh thaùnh Do Thaùi maëc khaûi khoâng chæ laø söï chuaån bò maø coøn laø lòch söû cöùu roãi, lòch söû naøy seõ tieáp tuïc vaø ñöôïc hoaøn thaønh trong Chuùa Kitoâ: "Giaùo hoäi Chuùa Kitoâ nhìn nhaän raèng khôûi ñaàu (initia) cuûa ñöùc tin vaø söï tuyeån choïn cuûa mình ñaõ ñöôïc tìm thaáy, theo maàu nhieäm cöùu roãi thaàn thieâng, trong caùc toå phuï, Moâ-seâ vaø caùc ngoân söù"[39]. Thieân Chuùa cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ laø "Thieân Chuùa cuûa AÙp-ra-ham, Y-sa-aùc vaø Gia-coùp," Ngöôøi laø "Thieân Chuùa cuûa Israel." Hôn nöõa, Kinh Tin Kính nhaán maïnh moät caùch kín ñaùo tính lieân tuïc giöõa daân Do Thaùi vaø daân cuûa giao öôùc môùi baèng caùch ñeà caäp ñeán "trinh nöõ Maria", ñaët Ñaáng Meâ-xi-a vaøo trong khuoân khoå cuûa moät gia ñình Do Thaùi vaø gia phaû Do Thaùi, vaø cuõng nhaéc laïi baûn vaên Cöïu Öôùc (Is 7:14 Baûn Baåy Möôi). Ñieàu naøy thu heïp khoaûng caùch giöõa nhöõng lôøi höùa trong Cöïu Öôùc vaø Taân Öôùc, cuõng nhö caùch dieãn ñaït "Ngöôøi ñaõ soáng laïi vaøo ngaøy thöù ba theo lôøi Kinh Thaùnh" trong phaàn coøn laïi cuûa ñieàu khoaûn, trong ñoù "Kinh Thaùnh" coù nghóa laø Cöïu Öôùc (x. 1 Coâ-rinh-toâ 15:4). Tính lieân tuïc giöõa Cöïu Öôùc vaø Taân Öôùc laïi ñöôïc tìm thaáy khi ñieàu khoaûn veà Chuùa Thaùnh Thaàn neâu raèng Ngöôøi "ñaõ phaùn qua caùc tieân tri", coù leõ ñaïi dieän cho moät löu yù choáng laïi phe Marcion.[40] Trong moïi tröôøng hôïp, ñeå hieåu ñaày ñuû, Kinh Tin Kính naøy sinh ra töø phuïng vuï seõ coù yù nghóa troïn veïn khi ñöôïc coâng boá trong phuïng vuï vaø ñöôïc dieãn ñaït baèng caùch ñoïc toaøn boä Kinh thaùnh, Cöïu Öôùc vaø Taân Öôùc. Ñieàu naøy ñaët ñöùc tin Kitoâ giaùo vaøo khuoân khoå cuûa nhieäm cuïc cöùu roãi voán bao goàm caû daân toäc ñöôïc choïn vaø lòch söû cuûa hoï veà maët baûn chaát vaø caáu truùc.
2.3 Söï cao caû cuûa haønh ñoäng cöùu roãi: Maàu nhieäm Vöôït Qua
27. Chuû nghóa hieän thöïc vaø chieàu kích Ba Ngoâi cuûa ôn cöùu roãi trong Chuùa Kitoâ ñaït ñeán ñænh cao trong Maàu nhieäm Vöôït qua. Chuùa Con, aùnh saùng cuûa Thieân Chuùa vaø laø Thieân Chuùa thaät, ñaõ nhaäp theå, chòu ñau khoå, chòu cheát, xuoáng aâm phuû vaø soáng laïi. Ñaây laïi laø moät dieãn bieán chöa töøng coù. Khoù khaên cuûa Arius khoâng chæ lieân quan ñeán söï hieäp nhaát cuûa Thieân Chuùa, khoâng töông thích vôùi söï sinh ra Chuùa Con, maø coøn lieân quan ñeán söï hieåu bieát veà thieân tính cuûa Ngöôøi, khoâng töông thích vôùi cuoäc khoå naïn cuûa Chuùa Kitoâ. Nhöng chính trong Chuùa Kitoâ vaø chæ trong Chuùa Kitoâ, chuùng ta môùi hieåu ñöôïc nhöõng gì Thieân Chuùa coù theå laøm nôi chính Ngöôøi, vöôït xa moïi giôùi haïn hieåu bieát tröôùc ñaây cuûa chuùng ta. Ñoù laø vieäc nghieâm tuùc ñoùn nhaän tieáng keâu cuûa Chuùa Gieâsu nhö tieáng keâu cuûa Con Thieân Chuùa, ñöôïc dieãn taû baèng moà hoâi maùu vaø noãi sôï haõi: "Laïy Cha, neáu coù theå ñöôïc, xin cho cheùn naøy lìa khoûi Con!" (Mt 26,39b). Baûn thaân chöõ homoousios giuùp chuùng ta nhaän ra söï kenosis [töï huûy] chöa töøng nghe thaáy cuûa Nhaäp theå: chæ coù söï khaúng ñònh cuûa Chuùa Con laø "ñoàng baûn theå" vôùi Chuùa Cha môùi cho pheùp chuùng ta nhaän ra tính trieät ñeå vaø chieàu saâu cuûa ñieàu maø chính Ngöôøi Con naøy ñaõ chaáp thuaän khi ñaûm nhaän thaân phaän con ngöôøi. Theo moät nghóa naøo ñoù, ngöôøi ta coù theå noùi raèng Chuùa Con, semper major, thöïc söï trôû neân nhoû beù, vaø raèng Thieân Chuùa Toái Cao ñaõ xuoáng taän cuøng trong Chuùa Gieâsu Kitoâ (x. Pl 2:5-11). Baây giôø, ngay caû khi chæ coù Chuùa Kitoâ ñöôïc sinh ra, chòu ñau khoå vaø cheát, chuùng ta môùi coù theå noùi raèng "unus de Trinitate passus est [moät trong Ba Ngoâi ñaõ chòu thoáng khoå][41]". Toaøn theå Ba Ngoâi ñeàu tham gia, moãi ngoâi vò theo moät caùch rieâng, vaøo cuoäc khoå naïn cöùu roãi cuûa Chuùa Kitoâ. Vì vaäy, Cuoäc Khoå Naïn cho chuùng ta thaáy yù nghóa thöïc söï thaàn thieâng cuûa "quyeàn naêng voâ bieân". Quyeàn naêng voâ bieân cuûa Thieân Chuùa Ba Ngoâi ñoàng nhaát vôùi söï töï hieán vaø tình yeâu. Do ñoù, Ñaáng Cöùu Chuoäc bò ñoùng ñinh khoâng phaûi laø söï che giaáu, maø laø söï maëc khaûi veà quyeàn naêng voâ bieân cuûa Chuùa Cha.
28. Söï troïn veïn cuûa haønh ñoäng cöùu chuoäc cuûa Chuùa Kitoâ chæ ñöôïc bieåu loä troïn veïn qua söï phuïc sinh cuûa Ngöôøi, söï hoaøn thaønh cuûa ôn cöùu roãi, trong ñoù moïi khía caïnh cuûa coâng trình saùng taïo môùi ñeàu ñöôïc xaùc nhaän. Söï phuïc sinh chöùng toû thieân tính troïn veïn cuûa Chuùa Kitoâ, Ñaáng duy nhaát coù khaû naêng vöôït qua vaø chieán thaéng caùi cheát, nhöng cuõng chöùng toû nhaân tính cuûa Ngöôøi, vì chính nhaân tính ñoù, veà maët soá löôïng gioáng heät vôùi nhaân tính cuûa Ngöôøi khi Ngöôøi coøn soáng treân traàn theá, ñaõ ñöôïc bieán ñoåi vaø toân vinh. Ñaây khoâng phaûi laø moät bieåu töôïng hay aån duï: Chuùa Kitoâ phuïc sinh trong nhaân tính vaø trong thaân xaùc cuûa Ngöôøi. Söï phuïc sinh vöôït qua lòch söû nhöng xaûy ra ôû trung taâm lòch söû loaøi ngöôøi vaø cuûa con ngöôøi naøy laø Chuùa Gieâsu. Hôn nöõa, noù mang tính Ba Ngoâi saâu saéc: Chuùa Cha laø nguoàn maïch, Chuùa Thaùnh Thaàn laø hôi thôû ban söï soáng vaø Chuùa Kitoâ vinh quang soáng - luoân luoân trong nhaân tính cuûa Ngöôøi - trong vinh quang thaàn linh vaø trong söï hieäp thoâng baát bieán vôùi Chuùa Cha vaø Chuùa Thaùnh Thaàn. Chuùng ta haõy löu yù raèng chính söï phuïc sinh cuûa Chuùa Kitoâ, "laø tröôûng töû töø coõi cheát soáng laïi" (Cl 1:18; x. Rm 8:29), ñaõ maëc khaûi söï sinh ra ñôøi ñôøi cuûa Chuùa Con, "laø tröôûng töû cuûa moïi loaøi thuï taïo" (Cl 1:15). Vì vaäy, tình phuï töû thaàn thieâng khoâng phaûi laø söï phaùt trieån chuû yeáu cuûa caùc moâ hình con ngöôøi, ngay caû khi chuùng ñöôïc dieãn ñaït baèng nhöõng töø ngöõ mang daáu aán vaên hoùa cuûa con ngöôøi, nhöng chuùng laø nhöõng thöïc taïi sui generis [bieät loaïi] cuûa söï soáng thaàn thieâng.
29. Kinh Tin Kính nhaán maïnh raèng söï phuïc sinh cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ seõ tieáp tuïc cho ñeán taän theá, khi Chuùa Kitoâ "seõ trôû laïi trong vinh quang ñeå phaùn xeùt keû soáng vaø keû cheát; vaø vöông quoác cuûa Ngöôøi seõ voâ taän". Vôùi söï phuïc sinh, chieán thaéng chaéc chaén seõ ñaït ñöôïc, nhöng chieán thaéng ñoù phaûi ñöôïc hieän thöïc hoùa troïn veïn trong Ngaøy Quang Laâm. Nieàm hy voïng cuûa Kitoâ giaùo laø troïn veïn: noù khoâng chæ döïa treân tính moät laàn [ephapax] cuûa Cuoäc Khoå Naïn vaø Phuïc Sinh, hay treân hoàng phuùc aân suûng hieän taïi, maø coøn döïa treân söï saép ñeán cuûa vieäc Chuùa Kitoâ vaø Vöông quoác cuûa Ngöôøi seõ trôû laïi trong vinh quang. Haõy löu yù: khía caïnh naøy cuûa ñöùc tin Niceùe ñöôïc hieåu roõ hôn vaø coù söùc maïnh lôùn hôn neáu noù cuõng ñöôïc ñoïc trong boái caûnh trong ñoù Giaùo hoäi saün saøng laéng nghe Cöïu Öôùc vaø ñöùc tin cuûa ngöôøi Do Thaùi ngaøy nay. Söï troâng ñôïi thöïc söï Ñaáng Meâ-xi-a cuûa daân Israel laøm noåi baät söï troïn veïn cuûa nhöõng lôøi höùa coù tính meâ-xi-a veà hoøa bình treân khaép traùi ñaát vaø coâng lyù cho taát caû moïi ngöôøi, trong moät theá giôùi hoaøn toaøn ñoåi môùi (Is 2:4; 61:1-2; Mk 4:1-3), nôi caùc Kitoâ höõu ñang chôø ñôïi Ngaøy Quang Laâm. Ñieàu naøy coù theå vaø phaûi ñaùnh thöùc nieàm hy voïng cuûa Kitoâ giaùo veà söï trôû laïi cuûa Ñaáng Phuïc sinh, vì chæ khi ñoù coâng trình cöùu chuoäc cuûa Ngöôøi môùi coù theå hieån thò moät caùch ñaày ñuû[42].
3. Naém baét ñöôïc söï bao la cuûa ôn cöùu roãi ñöôïc ban cho con ngöôøi vaø söï bao la cuûa ôn goïi nhaân baûn cuûa chuùng ta
30. Vieäc cöû haønh Coâng ñoàng Niceùe khoâng chæ laø vieäc thaùn phuïc tröôùc söï vieân maõn voâ bieân cuûa Thieân Chuùa vaø cuûa Chuùa Kitoâ Cöùu Theá, maø coøn laø söï vó ñaïi voâ bieân cuûa ôn phuùc ñöôïc ban cho con ngöôøi vaø ôn goïi nhaân baûn ñöôïc maëc khaûi trong ñoù. Söï maàu nhieäm cuûa Thieân Chuùa trong söï bao la cuûa noù chính laø söï maëc khaûi chaân lyù veà con ngöôøi, con ngöôøi cuõng semper major. Muïc ñích ôû ñaây laø phaùt trieån nhöõng heä luaän cöùu theá hoïc vaø nhaân hoïc cuûa nhöõng khaúng ñònh veà Chuùa Ba Ngoâi vaø Chuùa Kitoâ trong Kinh Tin Kính Niceùe, nhöng cuõng löu yù ñeán lôøi daïy ôû cuoái ñieàu khoaûn thöù ba veà Chuùa Thaùnh Thaàn, trình baøy ñöùc tin vaøo Giaùo hoäi vaø vaøo söï cöùu roãi:
[Chuùng toâi tin] tin Hoäi Thaùnh duy nhaát, thaùnh thieän, Coâng Giaùo vaø toâng truyeàn. Chuùng toâi tuyeân xöng coù moät Pheùp Röûa ñeå tha toäi. Chuùng toâi troâng ñôïi keû cheát soáng laïi vaø söï soáng ñôøi sau. Amen
3.1 Söï vó ñaïi cuûa ôn cöùu roãi: Böôùc vaøo söï soáng cuûa Thieân Chuùa
31. Vì Chuùa Kitoâ cöùu chuùng ta, ñöùc tin Niceùe tuyeân xöng "söï tha thöù toäi loãi" vaø "söï soáng laïi cuûa ngöôøi cheát". Kinh Tin Kính ñeà caäp ñeán toäi loãi vì chuùng ta caàn bieát mình ñöôïc giaûi thoaùt khoûi ñieàu aùc naøo. Toäi loãi, theo nghóa thaàn hoïc chaët cheõ, khoâng chæ laø thoùi hö taät xaáu hay loãi laàm xuùc phaïm ñeán yù ñònh cuûa Ñaáng Taïo Döïng nôi taïo vaät (x. Rm 2:14-15), maø coøn laø söï raïn nöùt coá yù vôùi Thieân Chuùa trong moái quan heä ñoái thaàn vôùi Ngöôøi. Theo nghóa ñaày ñuû naøy, toäi nhaân nhaän thöùc ñöôïc toäi loãi cuûa mình döôùi aùnh saùng tình yeâu thöông xoùt cuûa Thieân Chuùa: toäi loãi phaûi ñöôïc "phaùt hieän" bôûi chính coâng trình cuûa aân suûng ñeå coù theå hoaùn caûi taâm hoàn[43]. Vì vaäy, vieäc maëc khaûi toäi loãi laø böôùc ñaàu tieân cuûa söï cöùu chuoäc vaø phaûi ñöôïc xöng thuù nhö vaäy.
32. Vôùi lôøi tuyeân boá quaù möùc [exorbitant] veà söï phuïc sinh cuûa ngöôøi cheát, ñöùc tin Niceùe tuyeân xöng raèng ôn cöùu roãi laø troïn veïn vaø ñaày ñuû. Con ngöôøi ñöôïc giaûi thoaùt khoûi moïi ñieàu aùc, keå caû "keû thuø cuoái cuøng" phaûi bò Chuùa Kitoâ tieâu dieät ñeå moïi söï coù theå quy phuïc Thieân Chuùa (x. 1 Cr 15:25-26). Ñöùc tin vaøo söï phuïc sinh khoâng chæ bao haøm söï soáng coøn cuûa linh hoàn maø coøn laø chieán thaéng tröôùc caùi cheát [44]. Hôn nöõa, con ngöôøi khoâng chæ ñöôïc cöùu roãi theo linh hoàn maø coøn trong chính theå xaùc mình. Khoâng coù gì caáu thaønh neân baûn saéc vaø nhaân tính cuûa con ngöôøi naèm ngoaøi söï saùng taïo môùi maø Chuùa Kitoâ ñeà xuaát. Cuoái cuøng, ôn phuùc naøy seõ ñöôïc sôû höõu maõi maõi, vì noù môû ra trong "cuoäc soáng cuûa theá giôùi mai sau", eschaêton [caùnh chung] ñöôïc thöïc hieän troïn veïn. Töø leã Phuïc sinh, khoâng toäi loãi naøo coù söùc maïnh taùch toäi nhaân khoûi Thieân Chuùa - ít nhaát laø neáu hoï naém laáy baøn tay cuûa Ñaáng chòu ñoùng ñinh vaø Phuïc sinh, Ñaáng ñaõ vöôn tôùi vöïc thaúm ñeå hieán mình cho con chieân laïc: "Cho duø laø söï cheát hay söï soáng, thieân thaàn hay quyeàn löïc, hieän taïi hay töông lai, hoaëc baát cöù söùc maïnh naøo, quyeàn naêng treân trôøi hay döôùi ñaát, hoaëc baát cöù moät loaøi thuï taïo naøo khaùc, seõ khoâng coù gì taùch ñöôïc chuùng ta ra khoûi tình yeâu cuûa Thieân Chuùa toû hieän nôi Chuùa Kitoâ Gieâsu, Chuùa chuùng ta" (Rm 8:38-39).
33. Vì Chuùa Kitoâ nhö Thieân Chuùa thaät cöùu chuùng ta, neân söï phuïc sinh coù nghóa laø chuùng ta böôùc vaøo söï soáng thaàn linh, vöøa laø söï nhaân baûn hoùa vöøa laø söï thaàn thaùnh hoùa, nhö lôøi bình luaän cuûa Chuùa Gieâsu veà Thaùnh vònh 81:6 trong Gioan 10:14 laøm chöùng: "Caùc ngöôi ñeàu laø caùc baäc thaàn thaùnh."[45] Vaø vì Ngöôøi cöùu chuùng ta trong tö caùch Chuùa Con, ñöôïc sinh ra bôûi Chuùa Cha, neân söï thaàn thaùnh hoùa naøy laø söï laøm con nuoâi vaø trôû neân gioáng Chuùa Kitoâ; ñoù laø vieäc böôùc vaøo tình yeâu cuûa Chuùa Cha qua Chuùa Thaùnh Thaàn. Chuùng ta ñöôïc yeâu thöông vaø taùi sinh bôûi cuøng moät tình yeâu maø Chuùa Cha ñaõ yeâu thöông vaø sinh ra Chuùa Con töø ñôøi ñôøi. Ñaây laø heä luaän cöùu roãi cuûa thieân chöùc laøm cha cuûa Thieân Chuùa ñöôïc tuyeân xöng bôûi Coâng ñoàng Niceùe. Cuoái cuøng, vì Chuùa Kitoâ, nhö Chuùa Con, cöùu chuùng ta, vôùi Chuùa Cha vaø Chuùa Thaùnh Thaàn, neân moái quan heä con caùi naøy thöïc söï laø söï ñaém mình vaøo moái quan heä Ba Ngoâi. Ñaây laø lyù do taïi sao Kinh Tin Kính ra ñôøi töø lôøi tuyeân xöng ñöùc tin veà pheùp röûa toäi Ba Ngoâi vaø taïi sao pheùp röûa toäi ñöôïc thöïc hieän "nhaân danh Chuùa Cha, Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn". Söï bao la cuûa ôn phuùc ñöôïc maëc khaûi nhö theá ñöôïc hieän thöïc hoùa trong maàu nhieäm Thaêng Thieân cuûa Chuùa Kitoâ: "Ngöôøi leân trôøi", bieåu loä raèng chính Chuùa Kitoâ laø "thieân ñaøng cuûa chuùng ta"[46]. Ngöôøi Con cao caû seõ göûi ôn phuùc Thieân Chuùa ñaõ höùa, laø Thaùnh Thaàn cuûa Leã Nguõ Tuaàn. Khoâng quan ñieåm haïn heïp naøo veà söï cöùu roãi thöïc söï laø cuûa Kitoâ giaùo nöõa.
3.2 Söï bao la cuûa ôn goïi con ngöôøi höôùng tôùi Tình yeâu Thieân Chuùa
34. Taát caû nhöõng ñieàu treân chaéc chaén seõ coù haäu quaû ñoái vôùi quan ñieåm cuûa Kitoâ giaùo veà con ngöôøi. Ñieàu naøy cuõng ñöôïc maëc khaûi trong söï vó ñaïi voâ bieân cuûa ôn goïi cuûa hoï, nhö homo semper major (con ngöôøi luoân lôùn lao hôn). Kinh Tin Kính Niceùe khoâng chöùa moät ñieàu khoaûn nhaân hoïc theo nghóa chaët cheõ, nhöng con ngöôøi, trong ôn goïi trôû thaønh con caùi thaàn thieâng trong Chuùa Gieâsu, coù theå ñöôïc moâ taû nhö laø ñoái töôïng cuûa ñöùc tin. Theo Kinh Thaùnh, danh tính thöïc söï cuûa hoï ñöôïc maëc khaûi qua maàu nhieäm Chuùa Kitoâ vaø maàu nhieäm cöùu roãi nhö moät maàu nhieäm theo nghóa chaët cheõ, töông töï nhö maàu nhieäm Thieân Chuùa vaø Chuùa Kitoâ, maëc duø nhöõng maàu nhieäm naøy vöôït troäi hôn hoï moät caùch khoâng theå so saùnh ñöôïc.
35. Maàu nhieäm lôùn lao naøy tröôùc heát lieân quan ñeán maàu nhieäm Thieân Chuùa Ba Ngoâi vaø maàu nhieäm Chuùa Kitoâ. Maëc khaûi veà tö caùch laøm cha cuûa Thieân Chuùa cuõng chính laø söï maëc khaûi veà maàu nhieäm tö caùch laøm cha khoâng hôn khoâng keùm: "Toâi quyø goái tröôùc maët Chuùa Cha, töø Ngöôøi maø moïi tö caùch laøm cha treân trôøi döôùi ñaát ñöôïc neâu danh" (Ep 3:14). Vieäc maëc khaûi, ñaëc bieät trong saùch Gioan, veà Ngöôøi Con Moät, laø söï bieåu loä cuûa tình phuï töû theo ñuùng nghóa, baét nguoàn veà phöông dieän höõu theå hoïc töø Laàn Sinh Ñaàu tieân vaø laø moät phaàn cuûa chính maàu nhieäm Chuùa Ba Ngoâi. Döôùi hình thöùc ñaûo ngöôïc moái quan heä hieåu bieát, chính tö caùch laøm cha vaø laøm con Ba Ngoâi soi saùng vaø thanh loïc tö caùch laøm cha, laøm meï, laøm con vaø laøm anh em cuûa höõu theå nhaân baûn, voán naèm trong boái caûnh vaên hoùa vaø bò ñaùnh daáu bôûi toäi loãi. Tröôùc heát, tình phuï töû thaàn thieâng cho thaáy tö caùch con caùi laø ñaëc tính saâu xa nhaát cuûa höõu theå nhaân baûn: con ngöôøi laø ôn phuùc maø Thieân Chuùa Cha ban cho chính hoï vaø con ngöôøi ñöôïc keâu goïi ñoùn nhaän chính hoï töø Thieân Chuùa vaø trong Ngöôøi, ñoùn nhaän nhöõng ngöôøi khaùc vaø theá giôùi taïo vaät bao quanh hoï ñeå ngaøy caøng trôû neân chính hoï hôn. Vì lyù do naøy, caên tính vaø ôn goïi cuûa hoï ñöôïc maëc khaûi moät caùch ñaëc bieät trong Chuùa Kitoâ, Ngöôøi Con nhaäp theå, "con ngöôøi hoaøn haûo", Ñaáng "trong chính söï maëc khaûi veà maàu nhieäm Chuùa Cha vaø tình yeâu cuûa Ngöôøi, ñaõ toû loä troïn veïn con ngöôøi cho chính hoï vaø khaùm phaù cho hoï söï cao caû cuûa ôn goïi cuûa hoï"[47]. Maët khaùc, con ngöôøi cuõng ñöôïc keâu goïi tham gia vaøo maàu nhieäm laøm cha, baèng caùch trôû thaønh cha, meï veà maët xaùc thòt vaø tinh thaàn. Gioáng tình phuï töû thaàn thieâng, tình phuï töû vaø tình maãu töû nhaân baûn haøm yù söï trao taëng baûn thaân, söï bình ñaúng hoaøn toaøn giöõa cha meï vaø con caùi, giöõa ngöôøi cho vaø ngöôøi nhaän, nhöng cuõng coù söï khaùc bieät vaø söï saép xeáp (taxis) giöõa hoï. Cuoái cuøng, khoâng coù ngaønh nhaân chuûng hoïc Kitoâ giaùo thöïc söï naøo maø khoâng lieân quan ñeán thaàn khí hoïc. Chæ coù Chuùa Thaùnh Thaàn "ban söï soáng" môùi coù theå nhaân baûn hoùa con ngöôøi moät caùch troïn veïn, laøm cho con ngöôøi trôû thaønh con trai vaø con gaùi, cha vaø meï. Töông töï nhö vaäy, chuùng ta chaéc chaén coù theå noùi veà moät hình thöùc ñoàng nhieäm xuy (co-spiration) cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, hay ôn linh höùng chung[48], bôûi vì nhöõng haønh ñoäng vaø lôøi noùi hieäu quaû nhaát cuûa chuùng ta laø nhö vaäy trong möùc ñoä hôïp taùc maø chuùng mang laïi cho Chuùa Thaùnh Thaàn, Ñaáng thoâng qua chuùng an uûi, naâng ñôõ vaø höôùng daãn. Vì vaäy, söï thaät vaø yù nghóa cuûa tö caùch laøm cha, laøm con vaø khaû naêng sinh saûn cuûa con ngöôøi phaûi ñöôïc maëc khaûi, vì chuùng khoâng chæ laø thöïc taïi töï nhieân hay vaên hoùa maø coøn laø söï tham gia vaøo caùch thöùc hieän höõu cuûa Thieân Chuùa Ba Ngoâi. Chuùng khoâng theå ñöôïc hieåu saâu saéc neáu khoâng coù Maëc khaûi vaø töông töï nhö vaäy, khoâng theå ñöôïc thöïc hieän neáu khoâng coù aân suûng. Ñaây laø moät tin toát laønh nöõa chuùng ta coù theå khaùm phaù laïi ngaøy hoâm nay töø Niceùe.
36. Theo moät nghóa naøo ñoù, chính homoousios coù theå coù yù nghóa nhaân hoïc. Moät con ngöôøi ñaõ ban pheùp tieáp caän vôùi Thieân Chuùa. Taát nhieân, Chuùa Kitoâ noùi theo caùch ñoäc ñaùo vaø ñuùng ñaén: "Ai thaáy Ta laø thaáy Chuùa Cha" (Ga 14:9), vì maàu nhieäm hieäp nhaát ngoâi vò. Tuy nhieân, söï keát hôïp ñoäc ñaùo naøy trong Ngöôøi phuø hôïp vôùi maàu nhieäm con ngöôøi "ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh vaø hoïa aûnh Thieân Chuùa" (St 1:27). Theo nghóa naøy, vaø quaû thöïc nhö theá, moãi con ngöôøi phaûn aûnh Thieân Chuùa, laøm cho moïi ngöôøi bieát ñeán vaø giuùp moïi ngöôøi tieáp caän vôùi Thieân Chuùa. Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI ñaõ dieãn taû nghòch lyù naøy baèng caùch nhaán maïnh moät maët raèng "ñeå bieát con ngöôøi, con ngöôøi ñích thöïc, con ngöôøi toaøn dieän, ngöôøi ta phaûi bieát Thieân Chuùa", nhöng maët khaùc cuõng nhaán maïnh raèng "ñeå bieát Thieân Chuùa, ngöôøi ta phaûi bieát con ngöôøi[49]. "Nhöõng lôøi naøy phaûi ñöôïc hieåu theo nghóa maïnh: khoâng chæ moãi con ngöôøi cho chuùng ta hình aûnh cuûa Thieân Chuùa, maø khoâng theå bieát Thieân Chuùa neáu khoâng ñi qua con ngöôøi. Hôn nöõa, nhö chuùng ta ñaõ thaáy ôû treân (~22), Giaùo hoäi seõ söû duïng thuaät ngöõ homoousios ñeå dieãn taû tính ñoàng nhaát veà baûn chaát cuûa Chuùa Kitoâ nhö con ngöôøi ñích thöïc, "sinh ra töø moät ngöôøi phuï nöõ" (Gl 4:4), Ñöùc Trinh Nöõ Maria, vôùi taát caû moïi ngöôøi[50]. Hai maët cuûa "ñoàng baûn theå" keùp naøy cuûa Chuùa Con nhaäp theå cuûng coá laãn nhau ñeå xaây döïng tình huynh ñeä cuûa toaøn theå nhaân loaïi moät caùch saâu saéc vaø höõu hieäu. Theo moät nghóa naøo ñoù, chuùng ta laø anh chò em cuûa Chuùa Kitoâ theo söï thoáng nhaát cuûa cuøng moät baûn chaát con ngöôøi: "Vì theá, Ngöôøi phaûi trôû neân gioáng anh em mình trong moïi söï" (Hr 2:17; x. 2:11-12). Chính moái daây lieân keát trong nhaân tính naøy cho pheùp Chuùa Kitoâ, ñoàng baûn theå vôùi Chuùa Cha, ñöa chuùng ta vaøo trong tình Con cuûa Ngöôøi vôùi Chuùa Cha, vaø laøm cho chuùng ta trôû thaønh con caùi cuûa Thieân Chuùa, thaønh anh chò em cuûa Ngöôøi vaø do ñoù, trôû thaønh anh chò em cuûa nhau theo moät yù nghóa môùi, trieät ñeå vaø khoâng theå phaù huûy.
37. Maàu nhieäm cuûa con ngöôøi trong phaåm giaù vó ñaïi cuûa hoï cuõng ñöôïc laøm saùng toû bôûi chieàu kích caùnh chung cuûa Kinh Tin Kính Niceùe. Nieàm tin vaøo "söï phuïc sinh cuûa keû cheát", coøn ñöôïc goïi laø "söï phuïc sinh cuûa xaùc thòt[51]", khaúng ñònh veû ñeïp cuûa thaân xaùc vaø veû ñeïp cuûa nhöõng gì ñöôïc traûi nghieäm treân theá giôùi thoâng qua thaân xaùc, baát chaáp söï mong manh vaø haïn cheá cuûa con ngöôøi. Noù khaúng ñònh giaù trò cuûa thaân theå baûn vò cuï theå naøy seõ ñöôïc phuïc sinh, bieán ñoåi, nhöng vaãn giöõ nguyeân veà maët soá löôïng[52]. Do ñoù, noù ñöa ra moät yeâu caàu veà maët ñaïo ñöùc: neáu nhöõng haønh ñoäng yeâu thöông ñích thöïc ñöôïc thöïc hieän trong vaø bôûi cô theå trong cuoäc soáng naøy theo moät caùch naøo ñoù laø nhöõng böôùc ñaàu tieân cuûa cuoäc soáng phuïc sinh, thì söï toân troïng ñoái vôùi cô theå bao haøm vieäc soáng ngay thaúng vaø trong saïch vôùi moïi thöù chaïm vaøo noù. Chuùng ta haõy löu yù raèng caùc hoïc thuyeát veà Chuùa Kitoâ khoâng thöøa nhaän nhaân tính troïn veïn cuûa Chuùa Kitoâ coù nguy cô daãn ñeán quan nieäm veà söï cöùu roãi nhö moät söï thoaùt ly khoûi thaân xaùc vaø theá gian, thay vì laø söï nhaân baûn hoùa troïn veïn con ngöôøi. Theá maø, söï neo giöõ naøy vaøo theá giôùi vaø thaân theå, ñöôïc taïo ra toát ñeïp vaø hoaøn thaønh bôûi söï saùng taïo môùi, laø moät trong nhöõng daáu aán cuûa Kitoâ giaùo. ÔÛ ñaây chuùng ta tìm thaáy moái lieân heä saâu saéc giöõa saùng taïo vaø cöùu roãi: moïi ñaëc ñieåm nhaân baûn nôi Chuùa Gieâsu, ñöôïc nhaän töø Ñöùc Maria, meï Ngöôøi, ñeàu laø tin möøng vaø môøi goïi moïi höõu theå nhaân baûn xem xeùt ñieàu gì laøm cho nhaân tính cuï theå cuûa hoï trôû thaønh tin möøng.
38. Hôn nöõa, nieàm hy voïng veà söï phuïc sinh, cuõng nhö nieàm hy voïng veà "cuoäc soáng vónh cöûu cuûa theá giôùi mai sau", chöùng thöïc giaù trò to lôùn cuûa moãi caù nhaân, khoâng ñöôïc keâu goïi ñeå bieán maát vaøo hö voâ hay vaøo moïi thöù, nhöng laø vaøo moái quan heä vónh cöûu vôùi Thieân Chuùa, Ñaáng ñaõ choïn moãi ngöôøi tröôùc khi taïo döïng theá giôùi (x. EÂ-pheâ-soâ 1:4). Vieäc tuyeån choïn Abraham, Isaac vaø Jacob cuøng giao öôùc khoâng theå huûy boû vôùi daân Israel ñaõ cho thaáy giao öôùc maø Thieân Chuùa muoán thieát laäp vôùi moïi quoác gia vaø moïi con ngöôøi trong loøng trung thaønh khoâng theå phaù vôõ. Töông töï nhö vaäy, söï nhaäp theå cuûa Chuùa Con vónh cöûu trong moät con ngöôøi ñôn nhaát xaùc nhaän, thieát laäp vaø hoaøn thaønh phaåm giaù baát khaû xaâm phaïm cuûa con ngöôøi, laø anh chò em cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ.
39. Theá giôùi ngaøy nay cuûa chuùng ta coù nhu caàu to lôùn laø taùi khaùm phaù nhöõng khía caïnh cuûa maàu nhieäm con ngöôøi, nhöõng khía caïnh trình baøy con ngöôøi trong söï vó ñaïi cuûa hoï, maø khoâng boû qua söï khoán khoå cuûa con ngöôøi: "Con ngöôøi vöôït troäi hôn con ngöôøi voâ cuøng", Blaise Pascal ñaõ noùi[53]. Nieàm tin Kitoâ giaùo naøy thaùch thöùc moïi hình thöùc giaûn löôïc veà maët nhaân hoïc. Nieàm tin vaøo quyeàn laøm cha, laøm meï vaø nguoàn caûm höùng phong phuù ("thaàn khí") cuûa con ngöôøi ñaët neàn taûng vaø höôùng daãn moïi quan nieäm ñích thöïc veà quyeàn töï chuû, töï do vaø söï saùng taïo cuûa con ngöôøi. Nhöõng ñieàu naøy baét nguoàn töø Thieân Chuùa, Chuùa Cha, Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn, maø ñoái vôùi caùc Ngaøi, toaøn naêng, khoân ngoan vaø tình yeâu ñeàu chæ laø moät trong vieäc töï hieán chính mình. Ngöôïc laïi, vieäc maát nieàm tin vaøo söï phuïc sinh vaø cuoäc soáng vónh haèng seõ trôû thaønh söï töø choái trao vò trí ñích thöïc cho thaân xaùc vaø giaù trò thaùnh thieâng cuûa moãi caù nhaân trong söï ñoäc ñaùo vaø sieâu vieät cuûa hoï. Theá maø, Ñaáng Taïo Döïng ñaõ maëc khaûi cho chuùng ta caùc yù ñònh cuûa Ngöôøi: "Chuùa döïng neân con ngöôøi keùm caùc thaàn moät chuùt, ñoäi cho hoï vinh quang vaø danh döï" (Tv 8:6).
3.3 Veû ñeïp cuûa ôn phuùc Giaùo hoäi vaø pheùp röûa toäi
40. Caùc sôïi chæ khaùc nhau ñaõ ñöôïc deät cho ñeán nay ñöôïc gaén keát vôùi nhau trong nhöõng lôøi khaúng ñònh veà giaùo hoäi hoïc vaø bí tích cuûa Kinh Tin Kính. Ñöùc tin Niceùe cuõng coù nghóa laø tin vaøo Giaùo hoäi "duy nhaát, thaùnh thieän, Coâng Giaùo vaø toâng truyeàn" vaø vaøo pheùp röûa toäi "ñeå ñöôïc tha toäi". Giaùo hoäi vaø pheùp röûa toäi cuõng ñöôïc cöû haønh nhö nhöõng ôn phuùc semper majora. Bôûi vì chuùng xaùc nhaän vaø bieåu loä söï vieân maõn voâ cuøng cuûa taát caû nhöõng gì ñöôïc neâu trong phaàn coøn laïi cuûa Kinh Tin Kính, chuùng laø ñoái töôïng nghòch lyù cuûa ñöùc tin: vaán ñeà laø nhaän ra trong chuùng nhieàu hôn nhöõng gì ñöôïc nhìn thaáy. Giaùo hoäi laø moätvöôït leân treân nhöõng chia reõ höõu hình, thaùnh thieän vöôït leân treân toäi loãi cuûa caùc thaønh vieân vaø nhöõng sai laàm do caùc caáu truùc ñònh cheá cuûa Giaùo hoäi gaây ra, Coâng Giaùo vaø toâng truyeàn vöôït leân treân baûn saéc hoaëc söï thu mình veà vaên hoùa vaø söï hoãn loaïn veà giaùo lyù vaø ñaïo ñöùc lieân tuïc laøm Giaùo hoäi chao ñaûo. Theo nghóa naøy, vaán ñeà ôû ñaây laø phaûi traùnh caû "chuû nghóa nhaát tính [monophysisme]" veà giaùo hoäi hoïc laãn "chuû nghóa Arius": chuû nghóa tröôùc ñaùnh giaù thaáp, thaäm chí che giaáu chieàu kích nhaân baûn cuûa Giaùo hoäi, trong khi chuû nghóa sau boû qua chieàu kích thieâng lieâng cuûa Giaùo hoäi ñeå uûng hoä moät taàm nhìn thuaàn tuùy veà maët xaõ hoäi hoïc vaø chöùc naêng. Töông töï nhö vaäy, trong ñöùc tin, pheùp röûa toäi ñöôïc hieåu laø nguoàn soáng môùi vaø söï thanh taåy khoûi toäi loãi vöôït ra ngoaøi nhöõng gì coù theå nhìn thaáy trong cuoäc soáng khoâng hoaøn haûo vaø ñoâi khi xa caùch Thieân Chuùa cuûa chính nhöõng ngöôøi ñaõ chòu pheùp röûa toäi. Noù môû ra vaø naâng cao phaåm giaù baát khaû xaâm phaïm cuûa moãi con ngöôøi baèng caùch laøm cho hoï neân gioáng Chuùa Kitoâ, tö teá, tieân tri vaø vua.
41. "Tin" vaøo Giaùo hoäi vaø "tuyeân xöng" moät pheùp röûa toäi duy nhaát laø nhaän ñöôïc moät ôn phuùc ñöùc tin cho pheùp chuùng ta nhaän ra söï hieän dieän tích cöïc vaø thaùnh hoùa cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn ngay taïi trung taâm chieàu kích con ngöôøi vaø moûng manh cuûa hoï. Chuùa Thaùnh Thaàn laøm cho Giaùo hoäi trôû neân duy nhaát, thaùnh thieän, Coâng Giaùo vaø toâng truyeàn, ñoàng thôøi ban hieäu löïc cho pheùp röûa toäi. "Tin" vaøo Giaùo hoäi vaø pheùp röûa toäi cuõng laø nhaän thöùc trong ñoù vaø qua ñoù haønh ñoäng cöùu roãi cuûa Chuùa Kitoâ. Nhö Chuùa Kitoâ laø bí tích cô baûn cuûa Thieân Chuùa, laø söï hieän dieän thöïc söï vaø tích cöïc cuûa Ngöôøi trong bieåu töôïng thöïc söï cuûa nhaân tính Ngöôøi theá naøo, thì Giaùo hoäi cuõng laø "bí tích cöùu roãi phoå quaùt nhö vaäy"[54]. Cuoái cuøng, "tin" vaøo Giaùo hoäi vaø pheùp röûa toäi laø nhaän ra söï hieän dieän cuûa Thieân Chuùa Ba Ngoâi ôû ñoù. Giaùo hoäi laø semper major, vì Giaùo hoäi tìm thaáy nguoàn goác vaø neàn taûng cuûa mình nôi Thieân Chuùa Ba Ngoâi vaø trong Giaùo hoäi coù Chuùa Cha, Chuùa Con nhaäp theå vaø Chuùa Thaùnh Thaàn. Trong ñoù ñöùc tin Niceùe ñöôïc coâng boá vaø cöû haønh - thoâng qua pheùp röûa toäi vaø caùc bí tích khaùc: "Vinh danh Chuùa Cha vaø Chuùa Con vôùi Chuùa Thaùnh Thaàn trong Giaùo Hoäi thaùnh thieän[55]".
42. ÔÛ ngaõ ba ñöôøng giöõa cöùu theá hoïc vaø nhaân hoïc, vieäc tin vaøo Giaùo hoäi vaø tuyeân xöng moät pheùp röûa toäi duy nhaát xaùc nhaän vaø môû ra söï bao la cuûa ôn cöùu roãi vaø maàu nhieäm cuûa con ngöôøi. Söï cöùu roãi khoâng chæ laø moät dieãn trình caù nhaân, maø laø moät dieãn trình coäng ñoàng vaø sieâu nhieân, nhaän ñöôïc thoâng qua söï hôïp taùc cuûa nhöõng ngöôøi khaùc laø ngöôøi laân caän cuûa chuùng ta, vaø taïo ra hoa traùi thieâng lieâng cho nhöõng ngöôøi khaùc cuõng laø nhöõng ngöôøi laân caän cuûa chuùng ta[56]. Ñieàu naøy laøm saùng toû baûn chaát cuûa con ngöôøi khoâng phaûi laø moät ñôn töû bieät laäp maø laø moät thöïc theå xaõ hoäi, ñöôïc loàng vaøo vaøo moät gia ñình, moät quoác gia, moät coäng ñoàng ñöùc tin vaø vaøo toaøn theå nhaân loaïi[57]. Do ñoù, ñöùc tin vaøo Giaùo hoäi vaø pheùp röûa toäi haøm yù raèng ôn cöùu chuoäc ñöôïc ghi khaéc trong nhöõng haønh ñoäng vaø caáu truùc höõu hình, gaén lieàn vôùi chieàu kích thaân xaùc cuûa caù nhaân vaø thaân theå xaõ hoäi, dieãn ra trong lòch söû. Ñaây laø nôi Chuùa Thaùnh Thaàn ban söï soáng vaø truyeàn caûm höùng, hoaït ñoäng trong giôùi haïn cuûa hoï vaø vöôït ra ngoaøi ñeå tieáp caän moïi con ngöôøi. Veà cô baûn, baèng caùch laøm chöùng cho söï keát hôïp giöõa caù nhaân vaø toaøn theå, giöõa tính xaùc thòt vaø söï ghi khaéc trong lòch söû, Giaùo hoäi laø moät phaàn trong coâng trình cuûa Chuùa Kitoâ, Ñaáng "bieåu loä troïn veïn con ngöôøi vôùi chính hoï"[58]. Theo moät caùch ñaëc bieät, nhö moät "bí tích hieäp nhaát[59]", Giaùo hoäi ñöôïc tuyeân xöng bôûi ñöùc tin Niceùe laø daáu chæ vaø coâng cuï cuûa söï hieäp nhaát cuûa taát caû caùc khía caïnh naøy cuûa con ngöôøi vaø cuûa toaøn theå nhaân loaïi: taàm nhìn Kitoâ giaùo veà con ngöôøi phaù vôõ söï heïp hoøi cuûa moïi chuû nghóa giaûn löôïc voán töø choái coäng ñoàng vì lôïi ích cuûa caù nhaân, hoaëc caù nhaân vì lôïi ích cuûa taäp theå, vaø khoâng höôùng tôùi söï hieäp nhaát.
4. Cuøng nhau cöû haønh söï bao la cuûa ôn cöùu roãi:
taàm quan troïng ñaïi keát cuûa ñöùc tin Niceùe vaø hy voïng veà moät ngaøy chung ñeå cöû haønh leã Phuïc sinh
43. Ñöùc tin Niceùe, vôùi veû ñeïp vaø söï vó ñaïi cuûa noù, laø ñöùc tin chung cuûa moïi Ki-toâ höõu. Moïi ngöôøi ñeàu thoáng nhaát trong vieäc tuyeân xöng Kinh Tin Kính Niceùe-Constantinople, maëc duø khoâng phaûi taát caû ñeàu trao cho Coâng ñoàng naøy vaø caùc quyeát ñònh cuûa noù moät ñòa vò gioáng heät nhau. Do ñoù, naêm 2025 laø cô hoäi voâ giaù ñeå nhaán maïnh raèng nhöõng ñieåm chung cuûa chuùng ta maïnh meõ hôn nhieàu, veà maët soá löôïng vaø chaát löôïng, so vôùi nhöõng ñieåm chia reõ chuùng ta: chuùng ta cuøng nhau tin vaøo Thieân Chuùa Ba Ngoâi, vaøo Chuùa Kitoâ, laø con ngöôøi thaät vaø laø Thieân Chuùa thaät, vaøo söï cöùu roãi trong Chuùa Gieâsu Kitoâ, theo Kinh thaùnh ñoïc trong Giaùo Hoäi vaø döôùi söï höôùng daãn cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Chuùng toâi cuøng nhau tin vaøo Giaùo hoäi, pheùp röûa toäi, söï soáng laïi cuûa ngöôøi cheát vaø cuoäc soáng vónh haèng. Coâng ñoàng Niceùe ñöôïc caùc Giaùo hoäi Ñoâng phöông ñaëc bieät toân kính, khoâng chæ laø moät coâng ñoàng trong soá nhöõng coâng ñoàng khaùc hoaëc laø coâng ñoàng ñaàu tieân trong moät loaït coâng ñoàng, maø laø Coâng ñoàng tieâu bieåu nhaát, coâng boá lôøi tuyeân xöng ñöùc tin cuûa "318 Giaùo phuï Chính thoáng giaùo".
44. Vì vaäy, naêm 2025 laø cô hoäi ñeå taát caû moïi Kitoâ höõu cuøng nhau cöû haønh ñöùc tin naøy vaø Coâng ñoàng ñaõ giuùp cho ñöùc tin naøy coù theå ñöôïc phaùt bieåu. Chuû nghóa ñaïi keát thaàn hoïc ñuùng ñaén khi taäp trung söï chuù yù vaø noã löïc vaøo nhöõng nuùt thaét chöa ñöôïc giaûi quyeát trong nhöõng khaùc bieät cuûa chuùng ta, nhöng chaéc chaén cuõng hieäu quaû khoâng keùm, neáu khoâng muoán noùi laø hieäu quaû hôn, khi cuøng nhau cöû haønh, höôùng tôùi vieäc taùi laäp söï hieäp thoâng troïn veïn giöõa taát caû caùc Kitoâ höõu, ñeå theá giôùi coù theå tin. Chuùng ta ñaõ nhaán maïnh caùch maø söï nhaán maïnh cuûa caùc truyeàn thoáng Kitoâ giaùo khaùc nhau cho pheùp chuùng ta laøm noåi baät söï phong phuù cuûa baûn vaên Kinh Tin Kính (xem ~17 ôû treân). Vieäc cöû haønh chung Coâng ñoàng Niceùe coù theå laø moät haønh trình ñaïi keát giuùp laøm giaøu laãn nhau, qua ñoù mang laïi söï hieåu bieát saâu saéc hôn veà maàu nhieäm, söï hieäp thoâng lôùn hôn giöõa caùc truyeàn thoáng giaùo hoäi vaø söï gaén boù chaët cheõ hôn vôùi lôøi tuyeân xöng chung veà ñöùc tin Kitoâ giaùo.
45. Moät trong nhöõng ñích nhaém cuûa Niceùe laø thieát laäp moät ngaøy chung cho leã Phuïc sinh ñeå theå hieän söï hieäp nhaát cuûa Giaùo hoäi treân toaøn Oikoumen#. Thaät khoâng may laø cho ñeán ngaøy nay vaãn chöa coù ngaøy chung naøo ñöôïc nhaát trí. Söï khaùc bieät veà quan ñieåm giöõa caùc Ki-toâ höõu veà ngaøy leã quan troïng nhaát trong lòch cuûa hoï gaây ra toån haïi veà muïc vuï trong coäng ñoàng, thaäm chí chia reõ gia ñình, vaø gaây ra tai tieáng cho nhöõng ngöôøi khoâng phaûi laø Ki-toâ höõu, do ñoù aûnh höôûng ñeán chöùng taù Tin möøng. Ñaây laø lyù do taïi sao Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ, Ñöùc Thöôïng phuï Ñaïi keát Bartholomeâoâ vaø caùc nhaø laõnh ñaïo Giaùo hoäi khaùc ñaõ nhieàu laàn keâu goïi thieát laäp moät ngaøy chung ñeå cöû haønh leã Phuïc sinh. Nay, vaøo naêm 2025, leã Phuïc sinh Ñoâng Phöông vaø Taây Phöông truøng vaøo moät ngaøy. Ñaây haù khoâng phaûi laø cô hoäi quan phoøng ñeå tieáp tuïc cöû haønh Cuoäc Khoå Naïn vaø Phuïc Sinh cuûa Chuùa Kitoâ, "leã cuûa caùc leã" (Kinh Saùng Byzantine cuûa Leã Phuïc Sinh), trong söï hieäp thoâng cuûa taát caû caùc coäng ñoàng Kitoâ giaùo hay sao? Coù moät soá ñeà xuaát khaù thöïc tieãn veà moät ngaøy khoâng chia taùch. Veà vaán ñeà naøy, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo vaãn côûi môû ñoái thoaïi vaø tìm kieám giaûi phaùp ñaïi keát. Ngay trong phaàn phuï luïc cuûa Hieán cheá Sacrosanctum Concilium, Coâng ñoàng Vatican II ñaõ khoâng phaûn ñoái vieäc ñöa ra moät lòch môùi vaø nhaán maïnh raèng ñieàu naøy phaûi ñöôïc thöïc hieän "vôùi söï ñoàng yù cuûa nhöõng ngöôøi maø ñoái vôùi hoï vaán ñeà naøy quan troïng, ñaëc bieät laø nhöõng anh em ñaõ taùch khoûi söï hieäp thoâng vôùi Toøa thaùnh[60]." Chuùng ta haõy löu yù taàm quan troïng maø theá giôùi phöông Ñoâng daønh cho caùc yeáu toá ñöôïc thieát laäp trong thôøi haäu Niceùe ñeå xaùc ñònh ngaøy leã Phuïc sinh: Leã Phuïc sinh phaûi ñöôïc cöû haønh "vaøo Chuùa Nhaät ñaàu tieân sau ngaøy traêng troøn tieáp theo hoaëc truøng vôùi ngaøy xuaân phaân[61]". Chuùa Nhaät gôïi leân söï phuïc sinh cuûa Chuùa Kitoâ vaøo ngaøy ñaàu tieân cuûa tuaàn, trong khi traêng troøn sau xuaân phaân gôïi nhôù ñeán nguoàn goác Do Thaùi cuûa leã hoäi, ngaøy 14 thaùng Nissan, nhöng cuõng gôïi nhôù ñeán chieàu kích vuõ truï cuûa söï phuïc sinh, vì xuaân phaân gôïi leân khoaûnh khaéc khi ñoä daøi cuûa ngaøy vöôït quaù ñeâm vaø khi thieân nhieân trôû laïi vôùi cuoäc soáng sau muøa ñoâng.
46. Chuùng ta caàn löu yù raèng trong khuoân khoå Coâng ñoàng Niceùe, Giaùo hoäi ñaõ quyeát ñònh taùch mình ra khoûi ngaøy Leã Vöôït qua cuûa ngöôøi Do Thaùi. Laäp luaän cho raèng Coâng ñoàng muoán taùch mình khoûi Do Thaùi giaùo ñaõ ñöôïc ñöa ra, döïa treân caùc laù thö cuûa Hoaøng ñeá Constantin nhö ñöôïc Euseøbe baùo caùo, trong ñoù neâu roõ nhöõng lyù do choáng Do Thaùi ñeå choïn ngaøy leã Phuïc sinh khoâng lieân quan ñeán ngaøy 14 thaùng Nissan[62]. Tuy nhieân, caàn phaûi phaân bieät ñoäng cô ñöôïc cho laø cuûa Hoaøng ñeá vôùi ñoäng cô cuûa caùc Nghò phuï Coâng ñoàng. Duø sao, khoâng coù ñieàu naøo trong caùc ñieàu luaät cuûa Coâng ñoàng theå hieän söï baùc boû caùch laøm vieäc cuûa ngöôøi Do Thaùi. Ñoái vôùi Giaùo hoäi, taàm quan troïng cuûa söï thoáng nhaát trong lòch vaø vieäc löïa choïn Chuùa Nhaät ñeå baøy toû ñöùc tin vaøo söï phuïc sinh khoâng theå bò boû qua. Hoâm nay, khi Giaùo hoäi kyû nieäm 1,700 naêm Coâng ñoàng Niceùe, ñaây moät laàn nöõa laø nhöõng ñích nhaém cuûa vieäc suy gaãm veà ngaøy leã Phuïc sinh. Ngoaøi vaán ñeà veà lòch, chuùng ta neân luoân nhaán maïnh hôn nöõa moái quan heä giöõa Leã Phuïc Sinh vaø Leã Pesah trong thaàn hoïc, trong caùc baøi giaûng leã cuõng nhö trong giaùo lyù, ñeå ñaït ñöôïc söï hieåu bieát roäng hôn vaø saâu hôn veà yù nghóa cuûa Leã Phuïc Sinh.
47. Trong leã voïng Phuïc sinh vaø trong moïi nghi thöùc röûa toäi, Kinh Tin Kính Niceùe-Constantinople ñöôïc coâng boá döôùi hình thöùc trang troïng nhaát, ñoù laø ñoái ñaùp. Lôøi tuyeân xöng ñöùc tin naøy, laø neàn taûng cuûa ñôøi soáng Kitoâ höõu caù nhaân vaø ñôøi soáng cuûa Giaùo hoäi, seõ tìm thaáy taát caû söùc maïnh cuûa noù neáu noù baét nguoàn töø söï maëc khaûi ñöôïc ban cho "caùc anh caû" vaø "caùc cha cuûa chuùng ta trong ñöùc tin[63]" vaø ñöôïc soáng trong söï hieäp thoâng höõu hình cuûa taát caû caùc moân ñeä cuûa Chuùa Kitoâ.
Chöông hai:
Kinh Tin Kính Niceùe trong ñôøi soáng cuûa caùc tín höõu:
"Chuùng toâi tin nhö chuùng toâi röûa toäi; vaø chuùng toâi caàu nguyeän nhö chuùng toâi tin"
Môû ñaàu: Ñöùc tin ñöôïc tuyeân xöng trong ñöùc tin ñöôïc soáng
48. Ñöùc tin ñöôïc tuyeân xöng taïi Niceùe coù noäi dung tín ñieàu phong phuù, coù yù nghóa quyeát ñònh cho vieäc thieát laäp tín lyù Kitoâ giaùo. Tuy nhieân, muïc ñích cuûa hoïc thuyeát naøy vaãn laø nuoâi döôõng vaø höôùng daãn cuoäc soáng cuûa tín höõu. Theo nghóa naøy, chuùng ta coù theå laøm noåi baät kho taøng taâm linh ñích thöïc cuûa Coâng ñoàng Niceùe vaø Kinh Tin Kính, moät "nguoàn nöôùc haèng soáng" maø Giaùo hoäi ñöôïc keâu goïi kín muùc hoâm nay vaø maõi maõi. Ñeå baûo veä quyeàn tieáp caän nguoàn nöôùc soáng naøy, Thaùnh Anthony ñaõ ñoàng yù rôøi khoûi aån thaát cuûa mình ñeå ñi laøm chöùng choáng laïi nhöõng ngöôøi theo thuyeát Arius ôû Alexandrie[64]. Kho taøng naøy ñöôïc tieát loä tröïc tieáp theo caùch ñöùc tin Niceùe ñöôïc sinh ra töø lex orandi [luaät caàu nguyeän]vaø nuoâi döôõng noù[65]. Hôn nöõa, caùc coâng ñoàng khoâng bao giôø coù yù ñònh giôùi haïn caùc cuoäc tranh luaän cuûa mình vaøo phaïm vi suy lyù veà caùc tuyeân boá ñöùc tin. Ngöôïc laïi, nhöõng ngöôøi tham gia caùc Thöôïng hoäi ñoàng naøy raát muoán thaûo luaän veà toaøn boä ñôøi soáng Giaùo hoäi, caùch toát nhaát ñeå ñaém mình vaøo caùc chaân lyù ñöùc tin haøng ngaøy vaø thöïc haønh chuùng, vaø ngöôïc laïi, ñieàu chænh vieäc giaûng daïy cuûa hoï veà chính haønh [orthopraxie] phuïng vuï, bí tích vaø thaäm chí laø ñaïo ñöùc[66]. Toùm laïi, caùc giaùm muïc ñaõ mang theo mình moät caùch thieâng lieâng caùc thaønh vieân cuûa thaân theå Giaùo hoäi ñeán caùc coâng ñoàng, nhöõng ngöôøi maø hoï chia seû ñôøi soáng ñöùc tin vaø caàu nguyeän, vaø cuøng hoï haùt nhöõng lôøi ca ngôïi vaø toân vinh Chuùa Cha, Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn, moät Thieân Chuùa duy nhaát. Vì vaäy, ñeå naém baét ñöôïc taàm quan troïng taâm linh vaø thaàn hoïc cuûa tín ñieàu Niceùe, chuùng ta caàn tìm hieåu söï tieáp nhaän tín ñieàu naøy trong thöïc haønh phuïng vuï vaø bí tích, giaùo lyù vaø thuyeát giaûng, caàu nguyeän vaø thaùnh ca cuûa theá kyû thöù 4.
1. Pheùp Röûa Toäi vaø Ñöùc Tin Ba Ngoâi
49. Ngay caû tröôùc khi hoïc thuyeát veà Chuùa Ba Ngoâi ñöôïc phaùt trieån veà maët thaàn hoïc, ñöùc tin vaøo Chuùa Ba Ngoâi ñaõ laø neàn taûng cuûa ñôøi soáng Kitoâ höõu ñöôïc cöû haønh trong pheùp röûa toäi. Lôøi tuyeân xöng ñöùc tin khi chòu pheùp röûa toäi ñöôïc neâu trong coâng thöùc bí tích röûa toäi khoâng chæ dieãn taû moät maàu nhieäm lyù thuyeát maø coøn laø ñöùc tin soáng ñoäng lieân quan ñeán thöïc taïi cöùu roãi do Thieân Chuùa ban taëng, vaø do ñoù lieân quan ñeán chính Thieân Chuùa. Ñöùc tin röûa toäi mang laïi "söï hieåu bieát" veà Thieân Chuùa, ñoàng thôøi cuõng laø con ñöôøng ñeán vôùi Thieân Chuùa haèng soáng. Vì vaäy, nhaø bieän giaùo Athenagoras quaû quyeát: "Coù [...] nhöõng ngöôøi [...] chæ ñeå mình ñöôïc höôùng daãn bôûi loøng mong muoán bieát Thieân Chuùa thaät vaø Lôøi cuûa Ngöôøi, bieát söï hieäp nhaát cuûa Chuùa Con vôùi Chuùa Cha laø gì, söï hieäp thoâng cuûa Chuùa Cha vôùi Chuùa Con laø gì, Chuùa Thaùnh Thaàn laø gì, söï hieäp nhaát vaø söï phaân bieät cuûa ba ngoâi vò laøm cho boái roái nhö vaäy, Chuùa Thaùnh Thaàn, Chuùa Con vaø Chuùa Cha, laø gì. [67] "
50. Ñaây laø lyù do taïi sao coâng thöùc röûa toäi, trong ñoù Chuùa Cha, Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn ñöôïc ñaët ngang haøng, taïo neân laäp luaän trung taâm choáng laïi Arius vaø caùc moân ñeä cuûa oâng, hôn laø vieäc vieän ñeán lyù luaän thaàn hoïc. Ñaây cuõng laø tröôøng hôïp cuûa Thaùnh Ambroise[68] vaø Hilaire[69] cuõng nhö vôùi Thaùnh Basil xöù Ceùsareùe, Thaùnh Greùgoire xöù Nysse hay Thaùnh Ephrem ngöôøi Syria[70]. Töông töï nhö vaäy, Thaùnh Athanase nhaán maïnh: Chuùa Con khoâng ñöôïc neâu teân trong coâng thöùc röûa toäi vì Chuùa Cha khoâng ñuû, hay chæ ñôn giaûn laø ngaãu nhieân, maø vì:
Ngöôøi laø Ngoâi Lôøi cuûa Thieân Chuùa vaø laø Söï Khoân Ngoan cuûa Ngöôøi, vaø laø söï raïng ngôøi (apaugasma) cuûa Ngöôøi, Ngöôøi luoân ôû cuøng Chuùa Cha. Vì lyù do naøy, khi Chuùa Cha ban ôn, Ngöôøi chæ coù theå ban ôn qua Chuùa Con, vì Chuùa Con ôû trong Chuùa Cha nhö aùnh saùng huy hoaøng; [#] Baát cöù ai Chuùa Cha röûa toäi, thì Chuùa Con cuõng röûa toäi, vaø baát cöù ai Chuùa Con röûa toäi thì ñöôïc thaùnh hieán trong Chuùa Thaùnh Thaàn[71].
51. Tuy nhieân, ñoái vôùi Thaùnh Athanase vaø caùc Giaùo phuï Cappadocie, vaán ñeà khoâng chæ ñôn thuaàn laø tuyeân boá coâng thöùc Ba Ngoâi, maø pheùp röûa toäi coøn ñoøi hoûi ñöùc tin vaøo thieân tính cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ. Vì vaäy, vieäc daïy ñöùc tin ñuùng ñaén laø caàn thieát vaø laø moät phaàn cuûa vieäc thöïc haønh pheùp röûa ñuùng ñaén. Thaùnh Athanase trích daãn lôøi daïy trong Mt 28:19 laøm cô sôû: "Haõy ñi... giaûng daïy... vaø laøm pheùp röûa"[72]. Ñaây laø lyù do taïi sao Thaùnh Athanase - gioáng nhö Thaùnh Basil vaø Thaùnh Greùgoire thaønh Nysse[73] - phuû nhaän baát cöù hieäu quaû naøo ñoái vôùi pheùp röûa toäi cuûa Arius, bôûi vì nhöõng ngöôøi coi Chuùa Con laø moät taïo vaät khoâng coù quan nieäm ñuùng ñaén veà Thieân Chuùa Cha: ngöôøi khoâng coâng nhaän Chuùa Con cuõng khoâng hieåu Chuùa Cha vaø khoâng "sôû höõu" Chuùa Cha, bôûi vì Chuùa Cha khoâng bao giôø baét ñaàu laø Chuùa Cha[74].
2. Kinh Tin Kính Niceùe nhö moät lôøi tuyeân xöng ñöùc tin
52. Tuyeân boá ñöùc tin Niceùe khoâng chæ laø vieäc phaùt bieåu ñöùc tin röûa toäi maø coøn coù theå xuaát phaùt tröïc tieáp töø Kinh Tin Kính röûa toäi cuûa Giaùo hoäi Ceùsareùe ôû Palestine (neáu chuùng ta tin vaøo nhöõng gì Euseøbe noùi[75]). Coù ba phaàn boå sung: "...nghóa laø, thuoäc baûn theå cuûa Chuùa Cha", "ñöôïc sinh ra, maø khoâng phaûi ñöôïc taïo thaønh", vaø "ñoàng baûn theå vôùi Chuùa Cha (homoousios)". Theo caùch naøy, ñieàu ñöôïc xaùc laäp moät caùch heát söùc roõ raøng laø Ñaáng "ñaõ maëc laáy xaùc phaøm vì loaøi ngöôøi chuùng ta... vaø chòu ñau khoå" chính laø Thieân Chuùa, homoousion to Patri [ñoàng baûn theå vôùi Chuùa Cha]. Tuy nhieân, maëc duø "thuoäc baûn theå cuûa Chuùa Cha" (ek tes ousias tou Patros), Ngöôøi vaãn khaùc bieät vôùi Chuùa Cha vì Ngöôøi laø Con cuûa Ngöôøi. Nhôø Ngöôøi, Ñaáng "ñaõ trôû neân ngöôøi ñeå cöùu roãi chuùng ta", chuùng ta bieát ñöôïc yù nghóa cuûa caâu noùi Thieân Chuùa Ba Ngoâi "laø tình yeâu" (1 Ga 4:16). Nhöõng boå sung naøy laø caàn thieát vaø ñaùnh daáu tính ñoäc ñaùo cuï theå vaø ñoùng goùp quyeát ñònh cuûa Coâng ñoàng Niceùe, nhöng ñoàng thôøi cuõng caàn phaûi lieân tuïc nhaán maïnh raèng Kinh Tin Kính nhö moät Kinh Tin Kính cuûa ñöùc tin ban ñaàu baét nguoàn töø khuoân khoå phuïng vuï, ñaây laø moâi tröôøng soáng ñoäng cuûa noù vaø do ñoù laø khuoân khoå maø noù mang ñaày ñuû yù nghóa. Ñaây chaéc chaén khoâng phaûi laø moät baøi trình baøy lyù thuyeát maø laø moät haønh ñoäng cöû haønh bí tích röûa toäi, ñöôïc laøm phong phuù theâm bôûi phaàn coøn laïi cuûa phuïng vuï vaø laøm saùng toû phaàn coøn laïi. Nhöõng ngöôøi cuøng thôøi vôùi chuùng ta ñoâi khi coù theå coù aán töôïng raèng kinh Tin Kính laø moät baøi giaûng raát lyù thuyeát vì hoï khoâng bieát veà nguoàn goác phuïng vuï vaø pheùp röûa toäi cuûa noù.
53. Theo nghóa naøy, ñöùc tin Niceùe vaãn vaø ñang tieáp tuïc laø moät "symbolon" ("ekthesis", "pistis"), nghóa laø moät lôøi tuyeân xöng ñöùc tin. Coù theå phaân bieät noù vôùi moät caùch giaûi thích hoaëc ñònh nghóa thaàn hoïc kyõ thuaät chính xaùc hôn nhaèm baûo veä ñöùc tin ("oros", "definitio"), nhö ñöôïc ñeà xuaát bôûi Coâng ñoàng Chalceùdoine. Laø moät Kinh Tin Kính, Tuyeân ngoân Niceùe laø moät coâng thöùc vaø lôøi giaûi thích tích cöïc veà ñöùc tin Kinh thaùnh.[76] Noù khoâng tuyeân boá laø moät ñònh nghóa môùi, maø ñuùng hôn laø moät söï gôïi laïi ñöùc tin cuûa caùc toâng ñoà: "Ñöùc tin naøy, Chuùa Kitoâ ñaõ ban cho, caùc toâng ñoà ñaõ coâng boá, caùc Giaùo phuï cuûa toaøn theå Oikoumene cuûa chuùng ta ñaõ tuï hoïp taïi Niceùe ñaõ truyeàn laïi (paradosis).[77]"
54. Töông töï nhö vaäy, chính vì ñòa vò cuûa noù nhö moät lôøi tuyeân xöng ñöùc tin vaø chính xaùc laø ñöùc tin toâng truyeàn, chöù khoâng phaûi laø moät ñònh nghóa hay giaùo huaán, maø Kinh Tin Kính Niceùe ñöôïc coi laø baèng chöùng quyeát ñònh cuûa söï chính thoáng trong giai ñoaïn tieáp theo (ít nhaát laø cho ñeán cuoái theá kyû thöù 5)[78]. Ñaây laø lyù do taïi sao noù ñöôïc söû duïng laøm baûn vaên cô baûn trong caùc coâng ñoàng sau naøy. Vì vaäy, Coâng ñoàng EÙpheøse vaø Chalceùdoine töï nhaän laø ngöôøi dieãn giaûi Kinh Tin Kính Niceùe: hoï nhaán maïnh söï ñoàng thuaän cuûa hoï vôùi Niceùe vaø phaûn ñoái nhöõng quan ñieåm baát ñoàng lieân quan ñeán Niceùe. Khi Baûn Tuyeân Xöng Ñöùc Tin Niceùe-Constantinople ñöôïc ñoïc taïi Coâng Ñoàng Chalceùdoine, caùc giaùm muïc tuï hoïp ñaõ thoát leân: "Ñaây laø ñöùc tin cuûa chuùng ta. Chính trong ñieàu naøy maø chuùng ta ñaõ ñöôïc röûa toäi, chính trong ñieàu naøy maø chuùng ta laøm pheùp röûa toäi! Ñöùc Giaùo Hoaøng Leo tin ñieàu naøy, Thaùnh Cyril tin ñieàu naøy. [79] " Löu yù raèng lôøi tuyeân xöng ñöùc tin coù theå ñöôïc dieãn ñaït ôû daïng soá ít - "Toâi tin" - nhöng thöôøng ôû daïng soá nhieàu: "chuùng toâi tin"; Töông töï nhö vaäy, Kinh Laïy Cha ôû daïng soá nhieàu: "Laïy Cha chuùng con..." Ñöùc tin hoaøn toaøn caù nhaân vaø ñôn nhaát cuûa toâi cuõng ñöôïc ghi khaéc hoaøn toaøn trong ñöùc tin cuûa Giaùo hoäi, nhö moät coäng ñoàng ñöùc tin. Kinh Tin Kính Niceùe vaø Kinh Tin Kính Niceùe-Constantinople goác Hy Laïp môû ñaàu baèng daïng soá nhieàu "chuùng toâi tin", "ñeå laøm chöùng raèng trong 'Chuùng toâi' naøy, taát caû caùc Giaùo hoäi ñeàu hieäp thoâng, vaø taát caû caùc Kitoâ höõu ñeàu tuyeân xöng cuøng moät ñöùc tin."[80]
55. Nhö chuùng toâi ñaõ ñeà caäp trong chöông tröôùc, cho ñeán ngaøy nay, "Niceùe" - "lôøi tuyeân xöng ñöùc tin cuûa 318 giaùo phuï Chính thoáng giaùo[81]" - ñöôïc coi laø coâng ñoàng tuyeät vôøi nhaát trong caùc Giaùo hoäi Ñoâng phöông, nghóa laø khoâng phaûi laø "moät coâng ñoàng trong soá nhöõng coâng ñoàng khaùc", thaäm chí khoâng phaûi laø "coâng ñoàng ñaàu tieân trong moät loaït coâng ñoàng", maø laø chuaån möïc cuûa ñöùc tin Kitoâ giaùo ñuùng ñaén. "318 Nghò phuï" ñöôïc nhaéc ñeán roõ raøng trong phuïng vuï Gieârusalem. Hôn nöõa, trong caùc Giaùo hoäi Ñoâng phöông, khoâng gioáng nhö caùc Giaùo hoäi Taây phöông, Niceùe cuõng ñöôïc kyû nieäm rieâng trong lòch phuïng vuï. Caàn löu yù raèng caùc vaán ñeà kyû luaät ñöôïc giaûi quyeát taïi Niceùe coù taàm quan troïng khaùc ngay töø ñaàu so vôùi lôøi tuyeân xöng ñöùc tin. Trong khi ña soá coù theå ñöa ra quyeát ñònh veà caùc vaán ñeà kyû luaät, thì truyeàn thoáng toâng ñoà laïi mang tính quyeát ñònh ñoái vôùi caùc vaán ñeà ñöùc tin: "Veà ngaøy leã Phuïc sinh, caùc Giaùo phuï ñaõ vieát: 'Ñaõ quyeát ñònh roài.' Veà ñöùc tin, hoï khoâng vieát: "Ñaõ quyeát ñònh roài," maø laø: "Giaùo Hoäi Coâng Giaùo tin nhö vaäy!"[82]"
3. Ñaøo saâu vieäc giaûng thuyeát vaø daïy giaùo lyù
56. Caùc Giaùo phuï ôû caû phöông Ñoâng vaø phöông Taây khoâng chæ tranh luaän baèng caùc chuyeân luaän thaàn hoïc maø coøn laøm saùng toû ñöùc tin Niceùe trong caùc baøi giaûng göûi ñeán moïi ngöôøi, nhaèm baûo veä caùc tín höõu khoûi nhöõng dieãn giaûi sai laàm, thöôøng ñöôïc goïi baèng thuaät ngöõ "arien" - maëc duø "homoiens" ôû phöông Taây vaøo thôøi Thaùnh Augustine khaùc haún vôùi "neùo-ariens" ôû phöông Ñoâng veà laäp luaän cuûa hoï. Quan nieäm thaàn hoïc cho raèng Chuùa Con khoâng phaûi laø "Thieân Chuùa thaät bôûi Thieân Chuùa thaät", maø chæ laø taïo vaät cao quyù nhaát cuûa Chuùa Cha vaø raèng Ngöôøi khoâng ñoàng vónh haèng vôùi Chuùa Cha, ñaõ ñöôïc caùc Giaùo phuï coâng nhaän laø moái ñe doïa dai daúng vaø choáng laïi, thaäm chí khoâng caàn ñeán nhöõng keû thuø cuï theå. Lôøi môû ñaàu cuûa Tin möøng Gioan ñaõ cung caáp cô hoäi ñeå giaûi thích moái quan heä giöõa Chuùa Cha vaø Chuùa Con, hoaëc giöõa "Thieân Chuùa" vaø "Ngoâi Lôøi" cuûa Ngöôøi, theo Tuyeân ngoân Niceùe.[83] Ví duï, Chromace xöù Aquileùe (ñöôïc thuï phong giaùm muïc naêm 387/388, maát naêm 407) ñaõ truyeàn baù ñöùc tin Niceùe cho nhöõng ngöôøi theo ngaøi maø khoâng söû duïng thuaät ngöõ kyõ thuaät[84]. Ngay caû caùc Giaùo phuï, nhöõng ngöôøi coù thaùi ñoä hoaøi nghi coù nguyeân taéc ñoái vôùi "caùc cuoäc tranh luaän thaàn hoïc", cuõng coù laäp tröôøng raát roõ raøng choáng laïi "söï voâ ñaïo cuûa Arius" ("asebeia", "impietas"): nhöõng ngöôøi Arius khoâng hieåu "söï sinh ra vónh cöûu cuûa Chuùa Con", cuõng nhö "söï bình ñaúng-vónh cöûu ban ñaàu" cuûa Chuùa Cha vaø Chuùa Con.[85] Hoï thaäm chí coøn phaïm sai laàm trong thuyeát ñoäc thaàn khi chaáp nhaän moät vò thaàn caáp döôùi thöù hai. Do ñoù, söï thôø phuïng cuûa hoï laø sai leäch vaø sai laàm.
57. Do ñoù, trong caùc baøi giaùo lyù cuûa mình, Thaùnh Gioan Kim Khaåu giaûi thích ñöùc tin röûa toäi ñaõ ñöôïc xaây döïng hôïp leä taïi Niceùe[86], vaø phaân bieät ñöùc tin ñuùng ñaén khoâng chæ vôùi hoïc thuyeát homeùene [ñoàng daïng (*)], maø coøn vôùi hoïc thuyeát sabellienne [phuû nhaän söï khaùc bieät thaät söï giöõ Ba Ngoâi]: Ngöôøi Kitoâ höõu tin vaøo Thieân Chuùa laø "moät baûn theå, ba ngoâi vò." Thaùnh Augustine laäp luaän töông töï trong höôùng daãn cuûa ngaøi cho caùc öùng vieân chòu pheùp röûa toäi.[87] Oratio catechetica magna [caàu nguyeän giaùo lyù vó ñaïi] cuûa Thaùnh Greùgoire thaønh Nysse, trong ñoù phaàn lôùn ñöôïc daønh rieâng cho Ngoâi Lôøi vónh cöûu vaø nhaäp theå cuûa Thieân Chuùa, coù theå ñöôïc coi laø kieät taùc cuûa moät giaùo lyù daønh rieâng cho nhöõng ngöôøi coù nhieäm vuï truyeàn ñaït noù, cuï theå laø caùc giaùm muïc vaø giaùo lyù vieân. Chuû ñeà khoâng chæ laø moái quan heä giöõa Chuùa Con-Ngoâi Lôøi vaø Chuùa Cha (chöông 1.3.4), maø coøn laø yù nghóa cuûa söï nhaäp theå nhö moät haønh ñoäng cöùu chuoäc (chöông 5). Thaùnh Greùgoire muoán laøm roõ raèng sinh vaø töû khoâng phaûi laø ñieàu gì ñoù khoâng xöùng ñaùng vôùi Chuùa hay khoâng töông thích vôùi söï hoaøn haûo cuûa Ngöôøi (chöông 9 vaø 10), vaø giaûi thích söï nhaäp theå theo chuû ñeà tình yeâu cuûa Chuùa daønh cho con ngöôøi. Nhöng treân heát, ngaøi nhaán maïnh vaøo söï thaät raèng pheùp röûa toäi cuûa Kitoâ giaùo ñöôïc thöïc hieän trong "Ba Ngoâi baát taïo", nghóa laø trong ba ngoâi ñoàng vónh haèng. Chæ baèng caùch naøy, pheùp röûa toäi môùi ban söï soáng vónh cöûu vaø baát töû: "Vì baát cöù ai khuaát phuïc moät taïo vaät thì voâ tình ñaët hy voïng cöùu roãi cuûa mình vaøo taïo vaät ñoù chöù khoâng phaûi vaøo thaàn tính. [88] "
58. Troïng taâm cuûa cuoäc tranh luaän thöïc söï laø moät caâu hoûi hieän sinh hôn laø moät vaán ñeà lyù thuyeát: lieäu pheùp röûa toäi coù lieân quan ñeán "söï thieát laäp trong tö caùch con caùi" (Basil), ñeán "söï khôûi ñaàu cuûa cuoäc soáng vónh cöûu" (Greùgoire thaønh Nysse), ñeán "söï cöùu roãi khoûi toäi loãi vaø söï cheát" (Ambroise[89]) khoâng? Ñieàu naøy chæ coù theå xaûy ra neáu Chuùa Con (vaø Chuùa Thaùnh Thaàn) laø Thieân Chuùa. Chæ khi chính Thieân Chuùa trôû thaønh "moät trong chuùng ta" thì con ngöôøi môùi coù khaû naêng thöïc söï tham gia vaøo ñôøi soáng cuûa Chuùa Ba Ngoâi, nghóa laø ñöôïc "thaàn hoùa".
4. Lôøi caàu nguyeän vôùi Chuùa Con vaø nhöõng Vinh tuïng ca
59. Ñöùc tin Niceùe ñoùng vai troø quy taéc cho lôøi caàu nguyeän baûn thaân vaø phuïng vuï[90] vaø nhöõng lôøi caàu nguyeân sau ñöôïc ñaùnh daáu bôûi Niceùe. Maëc duø "lôøi caàu khaån danh Chuùa (Gieâsu)" ñaõ ñöôïc chöùng thöïc trong caùc tröôùc taùc Taân Öôùc[91] vaø treân heát, caùc baøi thaùnh ca veà Chuùa Kitoâ[92] chöùng minh cho vieäc daâng lôøi ngôïi khen vaø toân thôø, lôøi caàu nguyeän vôùi Chuùa Con trôû thaønh moät nôi gaây tranh caõi trong cuoäc khuûng hoaûng Arius.
60. Töï nhaän laø tuaân theo moät soá baûn vaên cuûa Origeøne[93], nhöõng ngöôøi theo thuyeát Arius cuûa theá kyû thöù 4, nhöng cuõng laø nhöõng ngöôøi theo Origeøne cuûa theá kyû thöù 5 vaø thöù 7, ñaëc bieät phaûn ñoái lôøi caàu nguyeän phuïng vuï vôùi Chuùa Con. Nhöõng ngöôøi theo thuyeát Arius quan taâm ñeán vieäc nhaán maïnh nhöõng ñoaïn Kinh thaùnh cho thaáy chính Chuùa Gieâsu ñang caàu nguyeän, nhaèm nhaán maïnh söï thaáp keùm cuûa Ngöôøi so vôùi Chuùa Cha. Keát hôïp vôùi quan ñieåm (cuûa phaùi apollinariste), cuõng phoå bieán trong soá nhöõng ngöôøi theo Arius, theo ñoù Logos chieám choã linh hoàn cuûa Chuùa Gieâsu, söï phuïc tuøng cuûa Ngoâi Lôøi ñoái vôùi Chuùa Cha döôøng nhö ñaõ ñöôïc chöùng minh. Vì theá, ñoái vôùi hoï, lôøi caàu nguyeän höôùng veà Chuùa Con laø khoâng phuø hôïp. Ñeå uûng hoä quan ñieåm cuûa hoï, nhöõng ngöôøi theo thuyeát Arius ñaõ laäp luaän baèng caùch söû duïng coâng thöùc truyeàn thoáng cuûa Vinh tuïng ca, coù taàm quan troïng lôùn, ñaëc bieät laø trong caùc nghi leã phuïng vuï phöông Ñoâng: "Vinh danh vaø toân thôø Chuùa Cha qua (dia / per) Chuùa Con trong (en / in) Chuùa Thaùnh Thaàn."[94] "Söï khaùc bieät trong caùc giôùi töø ñaõ ñöôïc vieän daãn nhö baèng chöùng veà söï khaùc bieät yeáu tính giöõa caùc ngoâi vò. Nhöõng ngöôøi theo thuyeát Arius ñaõ tìm caùch söû duïng nghi leã phuïng vuï - ñöôïc coâng nhaän laø moät ví duï veà chöùng taù cho ñöùc tin cuûa Giaùo hoäi - ñeå chöùng minh nhöõng gì hoï coi laø hôïp lyù veà maët thaàn hoïc.
61. Maët khaùc, nhöõng ngöôøi baûo veä Niceùe khaúng ñònh raèng vieäc thöïc haønh caàu nguyeän phaûi töông öùng vôùi ñöùc tin, nhöng ñöùc tin naøy laïi töông öùng vôùi pheùp röûa toäi. Theá maø, coâng thöùc cuûa pheùp röûa toäi cho thaáy söï bình ñaúng veà phaåm giaù cuûa Chuùa Cha, Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn. Ñieàu ñoù coù nghóa laø lôøi caàu nguyeän - duø laø baûn thaân hay phuïng vuï - cuõng coù theå vaø phaûi ñöôïc daâng leân Chuùa Con. Maëc duø hoï khoâng baùc boû coâng thöùc coå xöa cuûa Vinh tuïng ca, nhöng vaãn baûo veä yù nghóa chính thoáng cuûa noù[95], hoï thích caùc coâng thöùc vaø giôùi töø khaùc: "to Patri kai...kai [nhaân danh Cha vaø...vaø]", "to Patri, dia...sun", cuõng ñöôïc chöùng thöïc trong truyeàn thoáng Kinh thaùnh vaø phuïng vuï[96]. Thaùnh Basil do ñoù ñaõ ñeà caäp ñeán, trong soá nhöõng ñieàu khaùc, baøi thaùnh ca raát coå xöa "Phos hilaêron" (coù leõ töø theá kyû thöù 2), trong ñoù Chuùa Cha, Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn laø ñoái töôïng cuûa moät baøi haùt toân thôø[97].
62. Nguyeân taéc: "Chuùng ta phaûi tin nhö chuùng ta ñöôïc röûa toäi, vaø do ñoù phaûi thôø phöôïng nhö pheùp röûa toäi cho pheùp!"[98] cuõng aùp duïng cho lôøi caàu nguyeän baûn thaân. Vieäc caàu khaån Chuùa Gieâsu - nhö ñaõ ñöôïc thöïc hieän trong caùc hình thöùc caàu nguyeän vôùi Chuùa Gieâsu, ñaëc bieät laø trong caùc moâi tröôøng ñan vieän - ñöôïc bieän minh roõ raøng baèng vieäc caàu khaån "homoousios to Patri". "Khi chuùng ta noùi 'Gieâsu'", Chenouteù, moät giaùo phuï Copt vaøo theá kyû thöù 5 giaûi thích, "thì Chuùa Ba Ngoâi cuõng ñöôïc nhaéc ñeán". Khi Chuùa Con nhaäp theå ñöôïc caàu khaån, Ngöôøi khoâng ñöôïc caàu khaån rieâng reõ vôùi Chuùa Cha vaø Chuùa Thaùnh Thaàn. Ngöôøi naøo khoâng muoán caàu nguyeän vôùi Chuùa Gieâsu thì ñi theo "söï voâ ñaïo môùi"; hoï khoâng hieåu gì veà Chuùa Ba Ngoâi, cuõng khoâng hieåu gì veà "Chuùa Gieâsu". [99] Caùch moät ngöôøi caàu nguyeän cho thaáy hoï tin vaøo ñieàu gì.
63. Söï xaùc ñaùng trong lôøi caàu nguyeän coù yù nghóa cöùu roãi. Thaùnh Greùgoire thaønh Nysse laø ngöôøi ñöa ra lôøi caûnh caùo ñaùng chuù yù nhaát ôû ñaây: nieàm hy voïng cuûa ngöôøi coù ñöùc tin khoâng chæ laø ñaïo ñöùc theo nghóa hieän taïi cuûa thuaät ngöõ naøy, maø coøn ñöôïc phaùt bieåu trong lôøi caàu nguyeän. Nieàm hy voïng höôùng ñeán söï thaàn hoùa do Thieân Chuùa mang laïi: neáu "nieàm hy voïng lôùn lao ñaàu tieân khoâng coøn hieän dieän nôi nhöõng ai ñeå mình bò daãn vaøo sai laàm veà giaùo lyù", ñieàu naøy seõ daãn ñeán haäu quaû laø "khoâng coù lôïi ích gì khi cö xöû ñuùng ñaén vôùi söï trôï giuùp cuûa caùc ñieàu raên". Vaø Thaùnh Greùgoire tieáp tuïc:
Vì theá, chuùng ta ñöôïc röûa toäi nhö chuùng ta ñaõ nhaän ñöôïc noù, nhaân danh Chuùa Cha, Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn; chuùng ta tin nhö chuùng ta ñöôïc röûa toäi; thöïc ra, ñöùc tin phaûi phuø hôïp vôùi lôøi tuyeân xöng; Chuùng ta toân vinh nhöõng gì chuùng ta tin, vì khoâng phaûi töï nhieân maø vinh quang laïi choáng laïi ñöùc tin. Nhöng nhöõng gì chuùng ta tin töôûng, chuùng ta cuõng toân vinh. Ngoaøi ra, vì ñöùc tin laø vaøo Chuùa Cha, Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn, neân ñöùc tin, vinh quang vaø pheùp röûa toäi lieân keát vôùi nhau, vì theá, chuùng ta khoâng phaân bieät vinh quang cuûa Chuùa Cha, Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn[100].
64. Vieäc theâm Vinh tuïng ca Ba Ngoâi vaøo cuoái moãi thaùnh vònh, maø thöù töï cuûa noù ñöôïc cho laø cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Damase (maát naêm 384 Coâng nguyeân), ñaõ ñöôïc hieåu theo ñöôøng höôùng naøy. Cassiodore nhaän xeùt raèng moïi taø thuyeát ñeàu trôû neân voâ nghóa:
Ngoaøi taát caû caùc thaùnh vònh vaø thaùnh ca, Giaùo hoäi Meï coøn theâm lôøi ngôïi khen Chuùa Ba Ngoâi. Noù toû loøng toân kính Ñaáng maø nhöõng lôøi naøy xuaát phaùt, vaø do ñoù caét ñöùt neàn taûng cho caùc taø thuyeát cuûa Sabellius, Arius, Mani vaø nhöõng ngöôøi khaùc[101].
Chính tröôøng hôïp theâm caâu "sicut erat in principio...[nhö ñaõ coù tröôùc voâ cuøng]", ñöôïc hieåu nhö lôøi tuyeân boá ñöùc tin choáng laïi Arius moät caùch roõ raøng[102].
5. Thaàn hoïc trong thaùnh ca
65. Cuoái cuøng, caùc baøi thaùnh ca laø nôi phaùt bieåu ñöùc tin Niceùe, ñöùc tin naøy coù vò trí trong ñôøi soáng caùc tín höõu vaø ñöôïc truyeàn ñaït bôûi Niceùe. Vì vaäy, nhieàu baøi thaùnh ca keát thuùc baèng lôøi toân vinh Chuùa Ba Ngoâi. Hôn nöõa, cuoäc ñoái ñaàu vôùi taø giaùo Arius ñoùng vai troø quan troïng trong söï phaùt trieån thi ca Kitoâ giaùo. ÔÛ phöông Ñoâng, caùc baøi thaùnh ca vaø baøi haùt ñöôïc saùng taùc ñaàu tieân[103], nhaèm ñaùp laïi caùc baøi thô tuyeân truyeàn cuûa caùc nhoùm dò giaùo. Ñoái vôùi phöông Taây, chuùng ta thaäm chí coù theå noùi raèng ñoùng goùp thaàn hoïc quan troïng nhaát cuûa hoï vaøo theá kyû thöù 4 laø saùng taùc thaùnh ca.
66. Beân caïnh Thaùnh Gioan Kim Khaåu, treân heát laø Thaùnh Ephrem ngöôøi Syria (306-373), trong thô thaàn hoïc cuûa mình (sau naøy ñeå laïi daáu aán trong toaøn boä neàn vaên hoïc Syria coå ñieån) vaø ñaëc bieät laø trong caùc baøi thaùnh ca De fide [veà ñöùc tin] vaø De nativitate [veà giaùng sinh], ñaõ haùt veà maàu nhieäm Chuùa Kitoâ: Chuùa Kitoâ laø Thieân Chuùa, maëc duø baûn chaát con ngöôøi cuûa Ngöôøi yeáu ñuoái; Söï töï huûy cuûa Chuùa Kitoâ laø moät pheùp laï vó ñaïi chæ vì chuû ñeà quaùn xuyeán Ngöôøi laø Thieân Chuùa vaø vaãn laø Thieân Chuùa trong söï töï huûy naøy[104]. Vôùi loøng ñaïo ñöùc saâu saéc, Thaùnh Ephrem moâ taû caùc moái quan heä noäi taïi trong Ba Ngoâi: Chuùa Con ôû trong Chuùa Cha "tröôùc moïi thôøi ñaïi", Ngöôøi "bình ñaúng vôùi Chuùa Cha nhöng vaãn khaùc bieät vôùi Ngöôøi". [105] Ngaøi deã daøng söû duïng hình aûnh maët trôøi, aùnh saùng vaø söùc noùng cuûa noù, ñöôïc lieân keát trong söï hieäp nhaát [106]. Ngaøi lieân tuïc nhaéc ñeán ba "danh xöng" maø töông öùng vôùi chuùng laø thöïc taïi thaàn linh vaø trong ñoù "pheùp röûa toäi vaø söï coâng chính hoùa cuûa chuùng ta bao goàm". [107] Ngaøi thöïc hieän taát caû nhöõng ñieàu naøy baèng caùch giaûi thích roõ raøng boái caûnh cuûa ñöùc tin Niceùe, vì ngaøi trích daãn "coâng ñoàng vinh quang", neâu roõ söï tham chieáu ñeán Niceùe[108]. Caùc nhaø thô-thaàn hoïc Syria theá kyû thöù 5 khaùc, chaúng haïn nhö Isaac thaønh Antioche vaø Mar Balai, ñaõ saùng taùc caùc baøi giaûng vaø thaùnh ca theo vaàn ñieäu daønh cho chính Chuùa Kitoâ, toân vinh Ngöôøi moät caùch roõ raøng baèng caùc thuoäc tính thaàn thieâng: "Ngôïi khen Ngöôøi [Chuùa Gieâsu Kitoâ] vaø Cha cuûa Ngöôøi vaø vinh quang cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn" - "Ngôïi khen Ngöôøi, Ñaáng Toái Cao, Ñaáng ñaõ ñeán ñeå cöùu chuoäc chuùng ta, ngôïi khen Ngöôøi, Ñaáng Toaøn naêng, vôùi caùi gaät ñaàu cuûa Ngöôøi maø theá giôùi ñöôïc quyeát ñònh."[109] "
67. Thaùnh Hilaire ñaõ hoïc haùt thaùnh ca trong thôøi gian löu vong vaø giôùi thieäu noù vaøo xöù Gaul; Thaùnh Ambroise cuõng thuù nhaän ñaõ aùp duïng "phong tuïc cuûa phöông Ñoâng" trong cuoäc xung ñoät gay gaét vôùi nhöõng ngöôøi theo thuyeát Arius taïi Milan vaøo naêm 386-87. Chuùa Con "luoân laø Chuùa Con, cuõng nhö Chuùa Cha luoân laø Chuùa Cha. Neáu khoâng, laøm sao Chuùa Cha coù theå mang danh naøy neáu Ngöôøi khoâng coù Chuùa Con?", Thaùnh Hilaire nhaán maïnh trong baøi thaùnh ca Ante saecula qui manens [Ngöôøi coù tröôùc moïi thôøi ñaïi], trong ñoù ngaøi trieån khai "söï ra ñôøi keùp cuûa Chuùa Con, ngöôøi ñöôïc sinh ra töø Chuùa Cha, cho Chuùa Cha khoâng bieát ñeán söï ra ñôøi, vaø ñöôïc sinh ra töø Ñöùc Trinh Nöõ Maria, cho theá giôùi".
68. Khoâng gioáng nhö nhöõng baøi thaùnh ca mang tính thaàn hoïc cao cuûa Thaùnh Hilaire, voán khoù coù choã ñöùng trong phuïng vuï, nhöõng baøi thaùnh ca cuûa thaùnh Ambroise nhanh choùng trôû neân noåi tieáng khaép nôi vaø khích leä ñöùc tin moät caùch maïnh meõ, theo ñuùng muïc ñích maø chính Thaùnh Ambroise ñaõ ñaët ra cho chuùng. Baøi thaùnh ca buoåi saùng Splendor paternae gloriae [söï huy hoaøng trong vinh quang Chuùa Cha] cuûa ngaøi coù theå ñöôïc coi laø lôøi bình luaän veà Tuyeân ngoân Niceùe. Ñaëc bieät noåi baät laø nhöõng khoå thô cuoái cuøng cuûa moät soá baøi thaùnh ca, trong ñoù nhaán maïnh söï bình ñaúng cuûa Chuùa Con vôùi Chuùa Cha: "Aequalis aeterno Patri...[bình ñaúng vôùi Chuùa Cha tröôøng cöûu]", hoaëc noùi tröïc tieáp vôùi Chuùa Con: "Iesu, tibi sit gloria... cum Patre et almo Spiritu [Laïy Chuùa Gieâsu, vinh danh Chuùa...cuøng Chuùa Cha vaø Chuùa Thaùnh Thaàn]" Trong moät baøi thaùnh ca raát ngaén, coù leõ ñöôïc saùng taùc bôûi Thaùnh Ambroise, lôøi tuyeân xöng veà moät Thieân Chuùa trong ba ngoâi vò gaàn nhö ñöôïc ñöa vaøo thô nhö moät cuïm töø then choát cho caùc tín höõu: "O lux beata trinitas, et principalis unitas...[OÂi aùnh saùng ñaày phuùc, ba ngoâi vaø söï hôïp nhaát chính yeáu]".
69. Ngoaøi Thaùnh Ambroise, treân heát Prudentius (Aurelius Prudentius Clemens, 348-415/25) coù nhöõng baøi thaùnh ca raát quan troïng ñoái vôùi Kitoâ hoïc. Nhaø thô Taây Ban Nha ñaëc bieät chuù yù ñeán thieân tính ñích thöïc vaø nhaân tính ñích thöïc cuûa Ñaáng Cöùu Chuoäc, maø trong chuùng, söï saùng taïo môùi cuûa chuùng ta ñöôïc ñaët neàn moùng:
Ñöùc Kitoâ laø hình aûnh cuûa Chuùa Cha, vaø chuùng ta laø hình aûnh cuûa Ñöùc Kitoâ;
Chuùng ta ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh cuûa Chuùa bôûi loøng nhaân töø cuûa Chuùa Cha,
Ñaáng Ki-toâ seõ ñeán gioáng nhö chuùng ta sau caùc thôøi ñaïi.
(Christus forma Patris, nos Christi forma et imago; Condimur in faciem Domini bonitate paterna Venturo khoâng coù stram faciem post saecula Christo)[110].
Chöông ba:
Niceùe nhö moät bieán coá thaàn hoïc vaø nhö moät bieán coá toân giaùo
70. Kyû nieäm Coâng ñoàng Niceùe laø naém baét ñöôïc caùch Coâng ñoàng vaãn luoân môùi meû, töø söï môùi meû caùnh chung ñöôïc khai maïc vaøo saùng leã Phuïc sinh, tieáp tuïc ñoåi môùi Giaùo hoäi 1,700 naêm sau bieán coá phuïc sinh. Thaät vaäy, ñaây thöïc söï laø moät bieán coá theo nghóa maïnh meõ, moät böôùc ngoaët laø moät phaàn cuûa caùi neàn lòch söû vôùi nhöõng moái lieân keát cuûa noù nhöng cuõng laø ñieåm taäp trung, taïo neân söï môùi meû thöïc söï vaø coù aûnh höôûng quyeát ñònh ñeán nhöõng gì xaûy ra sau ñoù. Theo caùc ngoân ngöõ, thuaät ngöõ "bieán coá" aùm chæ nhöõng gì xaûy ra, ad-ventus (Aveønement, Avent, avvenimento), hoaëc nhöõng gì xuaát phaùt töø (eùveønement, event), ñeán vieäc taïo ra moät söï kieän (acontecimiento) hoaëc ñeán söï xuaát hieän cuûa caùi môùi (Ereignis). Nhö vaäy, Coâng ñoàng Niceùe laø bieåu thöùc cuûa moät böôùc ngoaët xaûy ra, khôûi nguoàn, ñöôïc taïo ra, ñöôïc bieåu loä trong tö töôûng cuûa con ngöôøi, ñöôïc gôïi ra bôûi Söï maëc khaûi cuûa Thieân Chuùa Ba Ngoâi trong Chuùa Gieâsu, Ñaáng laøm phong phuù tinh thaàn con ngöôøi baèng caùch ban cho noù nhöõng noäi dung môùi vaø nhöõng khaû naêng môùi. Ñaây laø "Bieán coá cuûa Khoân ngoan". Töông töï nhö vaäy, Niceùe, sau naøy ñöôïc goïi laø coâng ñoàng chung ñaàu tieân, cuõng laø bieåu thöùc cuûa moät böôùc ngoaët trongeønemen caùch thöùc Giaùo hoäi töï xaây döïng vaø ñaûm baûo söï hieäp nhaát cuõng nhö chaân lyù cuûa tín lyù thoâng qua cuøng moät lôøi tuyeân xöng ñöùc tin: ñoù laø moät "bieán coá cuûa Giaùo hoäi". Roõ raøng, trong caû hai tröôøng hôïp, söï môùi laï ñeàu döïa treân moät quaù trình tröôùc ñoù, treân moät thöïc taïi nhaát ñònh, chính thöïc taïi ñöôïc noù bieán ñoåi. Bieán coá Khoân ngoan giaû ñònh neàn vaên hoùa nhaân baûn, coù theå noùi laø giaû ñònh noù ñeå thanh loïc vaø bieán ñoåi noù. Bieán coá toân giaùo naøy döïa treân söï phaùt trieån tröôùc ñoù cuûa caùc caáu truùc Giaùo hoäi trong nhöõng theá kyû ñaàu tieân, baûn thaân noù döïa treân di saûn Do Thaùi vaø Hy Laïp-La Maõ.
71. Theá maø, nguoàn goác cuûa hai bieán coá naøy laïi laø moät bieán coá khaùc, do saùng kieán thaàn linh, bieán coá Maëc khaûi cuûa Thieân Chuùa, "bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ." Ñaây chính laø söï môùi laï tuyeät vôøi nhaát: Novus chính laø Novum [111]. Ñaây chính laø söï Maëc khaûi, trong khi Bieán coá Khoân ngoan vaø Bieán coá Giaùo hoäi laø moät phaàn cuûa vieäc truyeàn ñaït ôn phuùc nguyeân thuûy naøy [112]. Trong ñoù, Thieân Chuùa laäp giao öôùc vôùi moät daân toäc ñeå laäp giao öôùc vôùi moïi daân toäc, Ngöôøi ñaûm nhaän moät nhaân tính ñeå ñaûm nhaän toaøn theå nhaân loaïi. Coâng ñoàng Niceùe laø bieåu thöùc vaø laø hoa traùi cuûa Söï môùi meû trong Maëc khaûi, vaø ñaây laø lyù do taïi sao Coâng ñoàng naêm 325 ñöa ra moät moâ hình cho töøng giai ñoaïn ñoåi môùi tö töôûng Kitoâ giaùo, cuõng nhö caùc cô caáu cuûa Giaùo hoäi. Hôn nöõa, vì Coâng ñoàng Niceùe phaùt sinh töø Novum laø Chuùa Kitoâ, neân noù coù theå ñöôïc hieåu theo caùch luoân ñoåi môùi vaø lieân tuïc laøm phong phuù theâm ñôøi soáng cuûa Giaùo hoäi. Do ñoù, vaán ñeà ñaët ra laø tröôùc tieân phaûi khaùm phaù bieán coá nguoàn, bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ, ñeå sau ñoù xem xeùt haäu quaû cuûa noù ñoái vôùi tö töôûng con ngöôøi vaø cô caáu cuûa Giaùo hoäi.
1. Bieán coá Chuùa Kitoâ: "Khoâng ai thaáy Thieân Chuùa caû. Nhöng Con Moät ñaõ maëc khaûi ñieàu ñoù" (Ga 1:18)
1.1 Chuùa Kitoâ, Ngoâi Lôøi Nhaäp Theå, maëc khaûi Chuùa Cha
72. Kinh Tin Kính Niceùe laø söï dieãn ñaït, laø vieäc dieãn ñaït thaønh lôøi, veà moät con ñöôøng ñeán vôùi Thieân Chuùa chöa töøng coù, chaéc chaén vaø cöùu roãi troïn veïn, ñöôïc ban taëng qua bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ. Trong söï nhaäp theå, cuoäc soáng, cuoäc Khoå naïn, söï Phuïc sinh vaø Leân trôøi cuûa Ngoâi Lôøi ñoàng baûn theå vôùi Chuùa Cha, ñöôïc chöùng thöïc trong Kinh thaùnh vaø trong ñöùc tin cuûa Giaùo hoäi toâng ñoà, Thieân Chuùa semper major ban taëng, theo saùng kieán cuûa rieâng Ngöôøi, moät kieán thöùc vaø söï tieáp caän vôùi chính Ngöôøi maø chæ Ngöôøi môùi coù theå ban taëng, vaø baûn thaân chuùng vöôït quaù nhöõng gì con ngöôøi coù theå töôûng töôïng hoaëc thaäm chí hy voïng [113]. Treân thöïc teá, Taân Öôùc truyeàn ñaït cho Giaùo hoäi moïi thôøi ñaïi, qua nhieàu theá kyû, lôøi chöùng maø Chuùa Gieâsu ñaõ ñöa ra veà chính mình vaø Chuùa Cha, trong aùnh saùng vaø quyeàn naêng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, ñaõ xaùc nhaän moät laàn maõi maõi [114] trong Leã Vöôït Qua cuûa caùi cheát, söï phuïc sinh vaø söï leân trôøi cuûa Chuùa Con ñaõ thaønh xaùc phaøm, cuûa söï tuoân ñoå Chuùa Thaùnh Thaàn vaøo Leã Nguõ Tuaàn, trong thôøi ñieåm vieân maõn, "propter nos et propter nostram salutem [vì loaøi ngöôøi chuùng toâi vaø ñeå cöùu roãi cuùng toâi]." Vì theá, neáu ñuùng laø "chöa töøng coù ai thaáy Thieân Chuùa", thì ñöùc tin cuûa Giaùo hoäi chöùng thöïc raèng Chuùa Gieâsu, "Con moät cuûa Chuùa Cha, ñaõ maëc khaûi Ngöôøi cho chuùng ta" (Ga 1:18; x. Ga 3:16, 18 vaø 1 Ga 4:9). Lôøi chöùng naøy ñöôïc toùm taét trong caâu traû lôøi maø Chuùa Gieâsu ñaõ ñöa ra cho toâng ñoà Philip khi oâng hoûi Ngöôøi: "Laïy Chuùa, xin toû cho chuùng con thaáy Chuùa Cha, nhö theá laø ñuû." Vaø Chuùa Gieâsu traû lôøi oâng:
"Philippe, thaày ôû beân anh laâu nhö vaäy maø anh khoâng bieát thaày sao? Ai ñaõ thaáy Thaày laø ñaõ thaáy Cha. Laøm sao anh coù theå noùi: Xin cho chuùng con thaáy Chuùa Cha? Anh khoâng tin raèng Thaày ôû trong Chuùa Cha vaø Chuùa Cha ôû trong Thaày sao? Nhöõng lôøi thaày noùi vôùi anh em, thaày khoâng töï mình noùi ra! Ngöôïc laïi, chính Chuùa Cha laø Ñaáng ngöï trong thaày vaø hoaøn taát nhöõng coâng trình cuûa Ngöôøi (Ga 14:8-11).
73. Neáu Chuùa Gieâsu toû cho thaáy Chuùa Cha, thì moïi söï trong Ngöôøi ñeàu daãn ñeán Chuùa Cha. Ñöùc Kitoâ trong baûn tính nhaân loaïi moûng manh vaø deã bò toån thöông cuûa Ngöôøi laø bieåu thöùc ñích thöïc cuûa Thieân Chuùa Cha: "ai thaáy Ngöôøi laø thaáy Chuùa Cha" (x. Ga 14:9) [115]. Ñieàu ñoù coù nghóa laø Chuùa khoâng aån mình tröôùc tieân ôû ñoài Golgotha döôùi söï baát löïc cuûa Ñaáng bò ñoùng ñinh ñeå roài töï bieåu loä, vaøo saùng leã Phuïc sinh, cuoái cuøng chính Ngöôøi, cuoái cuøng laø Ñaáng toaøn naêng. Ngöôïc laïi, tình yeâu cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ, Ñaáng ñeå mình bò ñoùng ñinh vaø chòu cheát veà maët theå xaùc, xuoáng nôi toäi nhaân bò giam caàm bôûi toäi loãi (se'oâl hay ñòa nguïc), laø söï maëc khaûi veà Tình yeâu cuûa Thieân Chuùa Ba Ngoâi, Ñaáng khoâng haønh ñoäng baèng vuõ löïc, nhöng maïnh meõ hôn söï cheát vaø toäi loãi. Chính tröôùc caây thaäp giaù, thaùnh Maùccoâ ñaõ baûo moät vieân ñaïi ñoäi tröôûng ngoaïi giaùo noùi: "Quaû thaät, ngöôøi naøy laø Con Thieân Chuùa" (Mc 15:39). Nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng Benedict XVI ñaõ phaùt bieåu trong cuoán saùch veà Chuùa Gieâsu:
"Thaäp giaù chính laø "ñænh cao" ñích thöïc. Ñaây laø ñænh cao cuûa tình yeâu "cho ñeán cuøng" (Ga 13:1). Treân thaäp giaù, Chuùa Gieâsu "ôû treân ñænh", ngang baèng vôùi Thieân Chuùa laø tình yeâu. Ñaây laø nôi chuùng ta coù theå "bieát" Ngöôøi, nôi chuùng ta coù theå hieåu ñöôïc caâu "Ta laø".
Buïi caây chaùy laø caây thaäp giaù. Tham voïng cao nhaát cuûa söï maëc khaûi, "Ta laø" vaø thaäp giaù cuûa Chuùa Gieâsu laø khoâng theå taùch rôøi" [116].
74. Söï hieåu bieát veà Thieân Chuùa qua Chuùa Kitoâ khoâng chæ cung caáp moät noäi dung tín lyù ñôn thuaàn, nhöng ñöa con ngöôøi vaøo moái hieäp thoâng cöùu roãi vôùi Thieân Chuùa, vì coù theå noùi, noù ñöa con ngöôøi vaøo chính trung taâm cuûa thöïc taïi, hay ñuùng hôn, cuûa con ngöôøi caàn ñöôïc bieát ñeán vaø yeâu thöông. Lôøi môû ñaàu cuûa Tin möøng thaùnh Gioan laø lôøi dieãn taû söï chieâm nieäm cao nhaát veà maàu nhieäm Thieân Chuùa ñaõ ñöôïc bieåu loä cho chuùng ta nôi Chuùa Gieâsu ñeå chuùng ta coù theå, trong aân suûng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn ñöôïc ñoå traøn "voâ haïn" (Ga 3:34), böôùc vaøo chính söï soáng cuûa Thieân Chuùa Ba Ngoâi ñöôïc Ngoâi Lôøi maëc khaûi. Hình aûnh cuûa Logos naøy khoâng chæ phaûn aûnh Logos thaàn thieâng ñöôïc nhaän thöùc bôûi tö töôûng Hy Laïp, maø coøn saâu saéc hôn nöõa, phaûn aûnh di saûn Cöïu Öôùc cuûa Lôøi Chuùa, Dabar ñöôïc Cöïu Öôùc chöùng thöïc. Vì söï maëc khaûi ñaõ ñöôïc ban cho Israel vaø ñöôïc truyeàn laïi trong Cöïu Öôùc ñaõ mang ñeán moät kieán thöùc hoaøn toaøn môùi veà Thieân Chuùa, môû ñaàu cho bieán coá Maëc Khaûi naøy. Ngoâi Lôøi naøy, töùc laø Chuùa Con, "Thieân Chuùa bôûi Thieân Chuùa", laø Ñaáng töø ban ñaàu ñaõ ôû cuøng Thieân Chuùa, gioáng nhö Ngoâi Lôøi dieãn taû Ngöôøi trong moïi chaân lyù, Ngöôøi cuõng laø Thieân Chuùa gioáng nhö Chuùa Cha. Khi thôøi gian vieân maõn, Ngoâi Lôøi "ñaõ trôû neân xaùc phaøm vaø döïng leàu giöõa chuùng ta" (Ga 1:14), ñeå nhöõng ai ñoùn nhaän Ngöôøi seõ nhaän ñöôïc "quyeàn naêng (exousia) trôû neân con Thieân Chuùa" (Ga 1:14). Baèng caùch cho pheùp con ngöôøi ñöôïc hieäp thoâng troïn veïn vôùi Ngöôøi, Ngoâi Lôøi ñaõ trôû neân xaùc phaøm ñaõ "khieán hoï trôû thaønh nhöõng ngöôøi thoâng phaàn vaøo baûn tính thaàn linh." [117]
75. Söï hieåu bieát vaø hieäp thoâng ñích thöïc vaø chöa töøng coù naøy vôùi Thieân Chuùa cuõng mang laïi söï hieäp thoâng cöùu roãi vôùi anh chò em trong nhaân loaïi ñöôïc Thieân Chuùa yeâu thöông, bôûi vì bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ laø söï hieäp thoâng khoâng theå taùch rôøi vôùi Thieân Chuùa vaø vôùi moïi con ngöôøi. Ñöùc tin cuûa Giaùo hoäi Toâng truyeàn laøm chöùng cho söï hieäp thoâng naøy trong Chuùa Kitoâ vaø qua Chuùa Kitoâ, trong söï hieäp thoâng Ba Ngoâi:
"Ñieàu ñaõ coù töø luùc khôûi ñaàu, ñieàu chuùng toâi ñaõ nghe, ñieàu chuùng toâi ñaõ thaáy taän maét, ñieàu chuùng toâi ñaõ chieâm ngöôõng vaø tay chuùng toâi ñaõ chaïm ñeán, ñoù laø Lôøi söï soáng [...] chuùng toâi cuõng rao truyeàn cho anh em, ñeå anh em cuõng ñöôïc thoâng coâng vôùi chuùng toâi. Söï hieäp thoâng cuûa chuùng ta laø vôùi Chuùa Cha vaø vôùi Chuùa Con, Chuùa Gieâsu Kitoâ. Chuùng toâi vieát nhöõng ñieàu naøy cho anh em ñeå nieàm vui cuûa chuùng ta ñöôïc troïn veïn (1 Gioan 1:1.3-4)".
Truyeàn thoáng thaàn hoïc nhaán maïnh raèng loøng baùc aùi khieán chuùng ta yeâu meán Thieân Chuùa vaø tha nhaân, bao laâu hoï laø baïn cuûa Thieân Chuùa [118]. Chuùng ta coù theå nghó raèng ba nhaân ñöùc ñoái thaàn daãn chuùng ta ñeán moät söï hieåu bieát hoaøn toaøn môùi meû veà Thieân Chuùa vaø söï hieäp thoâng vôùi Ngöôøi. Nhöng theo caùch tieáp caän môùi vôùi Thieân Chuùa maø chuùng mang laïi, chuùng cuõng töï taïo cho mình moät con ñöôøng ñöùc tin höôùng ñeán tình huynh ñeä, moät nieàm hy voïng ñaùng kinh ngaïc vaøo ngöôøi laân caän vaø loøng baùc aùi naøy tha thöù moïi thöù vaø thuùc ñaåy ngöôøi ta hieán thaân.
1.2 "Chuùng ta coù suy nghó (vouõc) cuûa Chuùa Kitoâ" (1 Cr 2:16): loaïi suy cuûa saùng taïo vaø loaïi suy cuûa loøng baùc aùi
76. Bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ, baèng caùch ban cho chuùng ta con ñöôøng ñeán vôùi Thieân Chuùa theo caùch khoâng gì saùnh baèng, vöøa khôi daäy vöøa haøm yù moät "con ñöôøng" ñeán vôùi Ngöôøi, moät con ñöôøng môùi meû vaø ñoäc ñaùo: ñoùn nhaän Kinh Tin kính trong ñöùc tin vaø baèng trí thoâng minh cuûa mình, toát hôn nöõa, laø ñoùn nhaän Thieân Chuùa töï bieåu loä chính Ngöôøi ôû ñoù, ñöa chuùng ta vaøo trong caùi nhìn cuûa Chuùa Kitoâ ñoàng baûn theå vôùi Chuùa Cha, vaøo trong "suy nghó" hay chính taâm trí cuûa Chuùa Kitoâ vaø vaøo trong moái quan heä cuûa Ngöôøi vôùi Chuùa Cha vaø vôùi tha nhaân. "Chuùng ta coù suy nghó cuûa Chuùa Kitoâ (noun Christou)," Thaùnh Phaoloâ thoát leân (1 Cr 2:16) [119]. Ñoù laø tieáng keâu cuûa söï ngöôõng moä. Moät laàn nöõa Coâng ñoàng Niceùe cho thaáy moùn quaø voâ giaù cuûa Thieân Chuùa. Nhöng Niceùe cuõng chæ ra raèng ñaây laø caùch duy nhaát ñeå hieåu ñöôïc nhöõng gì Kinh Tin Kính dieãn ñaït, caû trong söï vieäc (res) laãn trong baûn vaên. Chuùng ta khoâng theå chieâm ngöôõng vaø tham döï vaøo Thieân Chuùa cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ, vaøo ôn cöùu chuoäc daønh cho chuùng ta, vaøo veû ñeïp cuûa Giaùo hoäi vaø ôn goïi cuûa con ngöôøi, neáu khoâng "coù suy nghó cuûa Chuùa Kitoâ". Khoâng chæ ñôn thuaàn baèng caùch bieát ñeán Chuùa Kitoâ, maø coøn baèng caùch böôùc vaøo chính trí thoâng minh cuûa Chuùa Kitoâ, theo nghóa sôû höõu chuû quan. Ngöôøi ta khoâng theå hoaøn toaøn tuaân thuû Kinh Tin kính cuõng nhö tuyeân xöng noù baèng caû con ngöôøi mình maø khoâng coù "söï khoân ngoan khoâng thuoäc veà theá gian naøy", "ñöôïc Chuùa Thaùnh Thaàn maëc khaûi", Ñaáng duy nhaát "doø thaáu nhöõng ñieàu saâu thaúm cuûa Thieân Chuùa" (x. 1 Cr 2:6.10):
"Trong ñöùc tin, Chuùa Kitoâ khoâng chæ laø Ñaáng maø chuùng ta tin - laø bieåu hieän vó ñaïi nhaát cuûa tình yeâu Thieân Chuùa - maø coøn laø Ñaáng maø chuùng ta keát hôïp vôùi ñeå coù theå tin. Ñöùc tin khoâng chæ höôùng veà Chuùa Gieâsu, maø coøn nhìn töø quan ñieåm cuûa Chuùa Gieâsu, baèng ñoâi maét cuûa Ngöôøi: ñoù laø söï tham gia vaøo caùch nhìn cuûa Ngöôøi. [...] Cuoäc soáng cuûa Chuùa Kitoâ, caùch Ngöôøi bieát Chuùa Cha, caùch Ngöôøi soáng hoaøn toaøn trong moái quan heä vôùi Chuùa Cha, môû ra moät khoâng gian môùi cho traûi nghieäm cuûa con ngöôøi vaø chuùng ta coù theå böôùc vaøo ñoù" [120].
77. Ñieàu naøy coù theå xaûy ra vì Chuùa Kitoâ nhìn thaáy Chuùa Cha qua ñoâi maét con ngöôøi cuûa Ngöôøi vaø môøi goïi chuùng ta böôùc vaøo trong caùi nhìn cuûa Ngöôøi. Maët khaùc, con ñöôøng naøy ñoøi hoûi moät söï bieán ñoåi saâu saéc trong suy nghó vaø taâm trí cuûa chuùng ta, phaûi traûi qua söï hoaùn caûi vaø naâng cao: "Anh em ñöøng coù raäp theo ñôøi naøy, nhöng haõy caûi bieán con ngöôøi baèng caùch ñoåi môùi taâm trí" (Rm 12:2). Ñaây chính laø nhöõng gì bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ mang laïi: trí thoâng minh, yù chí vaø khaû naêng yeâu thöông thöïc söï ñöôïc cöùu roãi bôûi Maëc Khaûi ñöôïc coâng boá taïi Niceùe. Chuùng ñöôïc thanh loïc, ñònh höôùng vaø bieán ñoåi. Chuùng mang moät söùc maïnh môùi, hình thöùc vaø noäi dung chöa töøng coù. Caùc khaû naêng cuûa chuùng ta chæ coù theå böôùc vaøo söï hieäp thoâng vôùi Chuùa Kitoâ baèng caùch trôû neân gioáng Ngöôøi, trong moät tieán trình khieán caùc tín höõu "gioáng nhö (symmorphizomenos)" (Pl 3:10) Ñaáng chòu ñoùng ñinh vaø phuïc sinh ngay caû trong taâm trí hoï. Tö töôûng môùi naøy ñöôïc ñaëc tröng bôûi söï gaén keát khoâng theå taùch rôøi giöõa kieán thöùc vaø tình yeâu. Nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ chæ ra: "Thaùnh Greùgoire Caû ñaõ vieát raèng 'amor ipse notitia est,' baûn thaân tình yeâu laø kieán thöùc, noù mang trong mình moät luaän lyù môùi. [121]" Ñoù laø kieán thöùc thöông xoùt vaø ñaày loøng traéc aån, vì loøng thöông xoùt laø baûn chaát cuûa Tin möøng [122] vaø phaûn aûnh chính baûn chaát cuûa Thieân Chuùa cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ, ñöôïc tuyeân xöng trong Kinh Tin Kính Niceùe. Taâm trí [mens]ñöôïc ñoåi môùi nguï yù söï hieåu bieát veà pheùp loaïi suy ñöôïc xem xeùt laïi döôùi aùnh saùng cuûa maàu nhieäm Chuùa Kitoâ. Noù giöõ laïi nhöõng gì chuùng ta coù theå goïi laø "pheùp loaïi suy cuûa söï saùng taïo", nhôø ñoù chuùng ta nhaän thöùc ñöôïc söï hieän dieän cuûa Thieân Chuùa trong söï bình an cuûa traät töï vuõ truï[123], vaø nhöõng gì chuùng ta coù theå goïi laø "pheùp loaïi suy cuûa loøng baùc aùi".[124] Pheùp loaïi suy naøy, coù theå noùi laø ñaûo ngöôïc, tröôùc maàu nhieäm cuûa söï gian aùc vaø huûy dieät nhöng ñöôïc soi saùng bôûi maàu nhieäm maïnh meõ hôn cuûa Cuoäc Khoå naïn vaø Phuïc sinh cuûa Chuùa Kitoâ, nhaän ra söï hieän dieän cuûa Thieân Chuùa tình yeâu giöõa söï yeáu ñuoái vaø ñau khoå. Söï khoân ngoan cuûa Chuùa Kitoâ ñöôïc moâ taû trong Thö thöù nhaát göûi tín höõu Coâ-rinh-toâ laø ñieàu "laøm cho söï khoân ngoan cuûa theá gian ra ñieân roà":
"Vì Chuùa Ki-toâ chaúng sai toâi ñi laøm pheùp röûa, nhöng sai toâi ñi rao giaûng Tin möøng, vaø khoâng duøng lôøi leõ khoân ngoan cuûa loaøi ngöôøi, khieán cho thaäp giaù cuûa Chuùa Ki-toâ trôû neân voâ giaù trò. Vì lôøi giaûng veà thaäp giaù laø söï ñieân roà ñoái vôùi nhöõng keû ñang treân ñöôøng hö maát, nhöng ñoái vôùi chuùng ta laø nhöõng ngöôøi ñang treân ñöôøng cöùu roãi, thì ñoù laø quyeàn naêng cuûa Thieân Chuùa. Vì Kinh Thaùnh cheùp raèng: "Ta seõ huûy dieät söï khoân ngoan cuûa ngöôøi khoân ngoan, vaø seõ loaïi boû söï hieåu bieát cuûa ngöôøi hieåu bieát." Ngöôøi khoân ngoan ôû ñaâu? Ngöôøi kinh sö ôû ñaâu? Ngöôøi lyù luaän ôû ñaâu beân döôùi naøy? Chaúng phaûi Thieân Chuùa ñaõ laøm cho söï khoân ngoan cuûa theá gian ra ñieân roà sao? Vì theá gian, qua moïi söï khoân ngoan cuûa Thieân Chuùa, ñaõ khoâng nhaän bieát Thieân Chuùa, neân Thieân Chuùa ñaõ vui loøng duøng söï ñieân roà cuûa vieäc rao giaûng Tin nöøng ñeå cöùu nhöõng ngöôøi tin (1 Coâ-rinh-toâ 1:17-25)".
Söï hoaùn caûi vaø bieán hình naøy khoâng theå dieãn ra neáu khoâng coù aân suûng. Trí thoâng minh cuûa con ngöôøi boäc loä baûn chaát ñöôïc saép xeáp theo aân suûng vaø döïa vaøo aân suûng ñeå trôû thaønh chính noù moät caùch troïn veïn, gioáng nhö chính con ngöôøi vaäy [125]. Ñaây laø ñieàu cho pheùp chuùng ta hieåu ñöôïc caùch caùc khaû naêng cuûa con ngöôøi ñöôïc phuïc hoài vaø bieán ñoåi nhôø bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ ñöôïc ñöa ñeán söï vieân maõn baèng caùch trieån khai caùc phöông thöùc ñöùc tin, ñöùc caäy vaø ñöùc meán, hoa traùi ñaàu muøa trong theá giôùi naøy cuûa cuoäc soáng vinh quang: "Anh em haõy coù nhöõng taâm tình nhö Chuùa Kitoâ Gieâsu" (Pl 2:5).
1.3 Söï gia nhaäp ñoái thaàn vaøo vieäc hieåu bieát Chuùa Cha qua lôøi caàu nguyeän cuûa Chuùa Kitoâ
78. Laøm theá naøo chuùng ta coù theå ñi vaøo "suy nghó cuûa Chuùa Kitoâ" ñöôïc ñöa ra bôûi bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ? Bôûi vì Chuùa Gieâsu Kitoâ khoâng chæ laø moät giaùo vieân hay ngöôøi höôùng daãn, maø chính laø söï maëc khaûi vaø söï thaät cuûa Thieân Chuùa, neân nhöõng ngöôøi tieáp nhaän Ngöôøi khoâng chæ laø ngöôøi nhaän ñöôïc söï höôùng daãn. Bôûi vì con ngöôøi cuûa Ñaáng Phuïc Sinh khoâng phaûi laø ñoái töôïng cuûa quaù khöù, neân baát cöù ai muoán hieåu ñöôïc maàu nhieäm saâu xa cuûa Chuùa Gieâsu, söï maëc khaûi cuûa Thieân Chuùa trong nhaân tính cuûa Ngöôøi, phaûi ñeå mình ñöôïc bao goàm trong moái quan heä hieäp thoâng vôùi Chuùa Cha. Ñieàu naøy ñöôïc thöïc hieän thoâng qua ñôøi soáng ñoái thaàn, ñoïc Kinh thaùnh trong Giaùo hoäi, caàu nguyeän caù nhaân vaø phuïng vuï, ñaëc bieät laø Bí tích Thaùnh Theå.
79. Söï tham gia baèng aân suûng vaøo lôøi caàu nguyeän cuûa Chuùa Kitoâ taïo neân con ñöôøng hoaøng gia daãn ñeán söï nhaän bieát Chuùa Kitoâ, Ñaáng maëc khaûi söï hieåu bieát veà Chuùa Cha ("Cha Ta vaø Cha caùc ngöôi", trong Ga 20:17). Joseph Ratzinger / Ñöùc Giaùo Hoaøng Benedict XVI tuyeân boá: "Vì lôøi caàu nguyeän taïo neân chính trung taâm cuûa con ngöôøi Chuùa Gieâsu, neân vieäc tham gia vaøo lôøi caàu nguyeän cuûa Ngöôøi trôû thaønh ñieàu kieän ñeå bieát vaø nhaän ra Ngöôøi.[126] "Noùi caùch khaùc, söï hieåu bieát veà Chuùa Kitoâ baét ñaàu baèng vieäc ngöôøi nhaän ra Ngöôøi böôùc vaøo haønh vi caàu nguyeän cuûa Chuùa Gieâsu: "Nôi naøo khoâng coù moái quan heä vôùi Thieân Chuùa, thì Ñaáng voán saâu xa khoâng laø gì khaùc ngoaøi moái quan heä vôùi Thieân Chuùa, vôùi Chuùa Cha, khoâng theå thöïc söï ñöôïc bieát ñeán hoaëc hieåu ñöôïc.[127]" Vaø ñieàu ñuùng vôùi moãi tín höõu cuõng ñuùng vôùi toaøn theå Giaùo hoäi. Chæ khi naøo coäng ñoàng caàu nguyeän ñöôïc ghi teân trong moái quan heä giöõa Chuùa Gieâsu vôùi Chuùa Cha thì Giaùo hoäi môùi laø " söï suy nghó [nous]" nhaän ra Chuùa Kitoâ nhö Ngöôøi ñöôïc noùi ñeán trong Ga 5:18-20 [128] vaø trong 1 Ga 3:11. Ñaây laïi laø vaán ñeà veà caùc khaúng ñònh Kitoâ hoïc cuûa Kinh Tin Kính: "Lôøi khaúng ñònh trung taâm cuûa tín ñieàu, 'Chuùa Con ñoàng baûn theå vôùi Chuùa Cha, cuøng baûn tính vôùi Chuùa Cha', toùm taét toaøn boä chöùng töø cuûa caùc coâng ñoàng coå thôøi, chæ ñôn giaûn chuyeån dòch bieán coá lôøi caàu nguyeän cuûa Chuùa Gieâsu sang ngoân ngöõ trieát hoïc vaø thaàn hoïc chuyeân ngaønh, khoâng gì hôn.[129]" Ñöùc tin ñöôïc dieãn taû bôûi Coâng ñoàng Niceùe naûy sinh töø moái quan heä cuûa Chuùa Gieâsu vôùi Chuùa Cha vaø ñöa moái quan heä naøy vaøo trong ñoù, ñeå cung caáp cho con ngöôøi vaø Giaùo hoäi vieäc tham gia vaøo kieán thöùc vaø söï hieäp thoâng cuûa Chuùa Gieâsu vôùi Chuùa Cha vaø Chuùa Thaùnh Thaàn.
2. Bieán coá Khoân ngoan: Söï môùi meû cho Tö töôûng nhaân baûn
2.1 Söï maëc khaûi laøm phong phuù vaø môû roäng tö töôûng nhaân baûn
80. Baèng caùch thieát laäp ñöùc tin Kitoâ hoïc vaø Ba Ngoâi, Kinh Tin Kính Niceùe laø moät phaàn cuûa phong traøo töôïng thai (feùcondation ) tö töôûng nhaân baûn, cuûa "söï môû roäng lyù trí[130]", thoâng qua Maëc khaûi trong quaù trình truyeàn taûi cuûa noù. Thaät vaäy, söï tieáp caän voâ song vôùi Thieân Chuùa thoâng qua bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ, cuõng nhö söï tham gia vaøo tö töôûng (phronesis) vaø lôøi caàu nguyeän cuûa Chuùa Kitoâ, khoâng theå khoâng coù taùc ñoäng quyeát ñònh ñeán tö töôûng vaø ngoân ngöõ cuûa con ngöôøi. Chuùng ta ñang chöùng kieán moät "Bieán coá Khoân ngoan", qua ñoù nhöõng ñieàu naøy phaûi ñöôïc môû roäng vaø ñöôïc môû roäng bôûi Söï maëc khaûi ñeå noù coù theå ñöôïc töï bieåu loä ôû ñoù. Vaø trong chính chuyeån ñoäng naøy, chuùng chöùng minh moät caùch chính xaùc raèng chuùng coù khaû naêng ñöôïc daãn daét vöôït qua chính mình. Trong lòch söû cuûa bieán coá Khoân ngoan naøy, Niceùe taïo neân moät böôùc ngoaët lôùn, "moät con ñöôøng môùi vaø soáng" (Hr 10:20), maø Pavel Florensky ñaõ naém baét ñöôïc taàm quan troïng quyeát ñònh cuûa noù, vaø oâng ñaõ dieãn ñaït baèng nhöõng lôøi leõ maïnh meõ:
"Ngöôøi ta khoâng theå nhôù laïi maø khoâng run raåy moät caùch thaùnh thieâng khoaûnh khaéc duy nhaát vaø maõi maõi coù yù nghóa veà maët trieát hoïc vaø tín ñieàu, khoaûnh khaéc khi tieáng saám cuûa "Homoousios" vang leân laàn ñaàu tieân treân Thaønh phoá Chieán thaéng [Niceùe]. Ñaây khoâng phaûi laø moät caâu hoûi cuï theå veà thaàn hoïc, maø laø moät ñònh nghóa caáp tieán maø Giaùo hoäi Chuùa Kitoâ töï ñöa ra. Thuaät ngöõ duy nhaát naøy khoâng chæ dieãn ñaït tín ñieàu veà Chuùa Kitoâ maø coøn ñöa ra söï ñaùnh giaù veà maët tinh thaàn ñoái vôùi caùc quy taéc cuûa lyù trí. Chuû nghóa duy lyù ñaõ bò tieâu dieät ôû ñoù. Laàn ñaàu tieân, nguyeân taéc môùi cuûa hoaït ñoäng hôïp lyù ñöôïc tuyeân boá urbi et orbi [cho thaønh phoá vaø cho theá giôùi]" [131].
Ngoâi Lôøi laø Ñöùc Kitoâ nhaäp theå, Con cuûa Chuùa Cha trong söï hieäp thoâng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, bieåu loä raèng chính Ngöôøi laø thöôùc ño cuûa moïi lôøi cuûa con ngöôøi, raèng Ngöôøi coù theå laøm cho soáng ñoäng vaø môû roäng, nhöng Ngöôøi cuõng coù theå laø thaåm phaùn, ñaët noù vaøo cuoäc khuûng hoaûng (krisis) theo nghóa chaët cheõ cuûa töø naøy. Thaät vaäy, thaät ñaùng chuù yù khi quan saùt caùch Thaùnh Athanase, trong moät phaùn ñoaùn saâu saéc, coi vieäc Arius töø choái söï troïn veïn cuûa hình aûnh Chuùa Kitoâ caáu thaønh söï phuû nhaän lyù trí, phuû nhaän logos thuaàn tuùy vaø ñôn giaûn: "Baèng caùch phuû nhaän Logos cuûa Thieân Chuùa, hoï thaáy mình bò töôùc ñoaït chính moïi logos.[132]" Veà cô baûn, bieán coá Khoân ngoan do bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ taïo ra ñöa lyù trí vaø tö töôûng cuûa con ngöôøi ñeán vôùi ôn goïi cao caû vaø chaân thöïc nhaát cuûa noù. Coù theå noùi laø noù traû laïi noù cho chính noù. Vì vaäy, nhö chuùng ta seõ thaáy, homoousios khoâng chæ ñôn thuaàn laø moät maãu möïc cuûa tính lieân vaên hoùa, maø noù coøn thuoäc veà moät bieán coá nguyeân maãu, khai maïc vaø saùng laäp söï khoân ngoan cuûa Giaùo hoäi trong tính toâng truyeàn cuûa noù.
81. Bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ laøm cho moät höõu theå hoïc môùi trôû neân khaû höõu, trong chieàu kích cuûa Thieân Chuùa duy nhaát vaø ba ngoâi vaø Ngoâi Lôøi nhaäp theå. Lyù trí con ngöôøi ñaõ cho pheùp chính noù ñöôïc môû ra vaø thaâm nhaäp bôûi maàu nhieäm, ñöôïc tieáp caän thoâng qua söï maëc khaûi veà saùng taïo töø hö khoâng (2 Mt 7:28; Rm 4:17), veà söï sieâu vieät höõu theå hoïc cuûa moät Thieân Chuùa, tuy nhieân laïi gaàn guõi hôn vôùi moãi taïo vaät hôn laø vôùi chính noù[133]. Noù cho pheùp baûn thaân ñöôïc ñoåi môùi töø treân xuoáng döôùi khi noù ñöôïc thoâng tin bôûi yù nghóa saâu xa ñöôïc ban cho moïi söï bôûi maàu nhieäm Thieân Chuùa Ba Ngoâi laø tình yeâu (1 Ga 4:8, 16) - tính khaùc bieät, tính töông quan, tính hoã töông, tính noäi taâm laãn nhau keå töø ñaây töï bieåu loä nhö chaân lyù toái haäu vaø caùc phaïm truø caáu truùc cuûa höõu theå hoïc. Höõu theå thaáy mình ñöôïc soi saùng ôû ñoù vaø töï chöùng toû coøn phong phuù hôn so vôùi nhöõng phieân baûn trieát hoïc tröôùc ñoù, saâu saéc vaø phöùc taïp nhö chuùng voán coù. Hôn nöõa, Niceùe, baét ñaàu töø caâu hoûi veà Kitoâ hoïc vaø cöùu theá hoïc ñeå trình baày Thieân Chuùa Cha, Con vaø Thaùnh Thaàn, phaûn aûnh roõ caùch thöùc maø tính hieän töôïng Kitoâ hoïc thuùc ñaåy söï phaùt minh ra [inventio] hoïc thuyeát Ba Ngoâi, thoâng qua ñoäng löïc giöõa traät töï khaùm phaù, Kitoâ hoïc vaø Thaàn khí hoïc, ñaët ôû taâm ñieåm cuûa noù, vaø traät töï thöïc taïi Ba Ngoâi, caáu truùc neân hoïc thuyeát naøy. Niceùe thuùc ñaåy vieäc xem xeùt thaàn hoïc baèng söï phaûn aûnh cuûa Kitoâ giaùo hoaëc khaùm phaù veà "Ba Ngoâi noäi taïi". Vì maàu nhieäm Chuùa Kitoâ, ñöôïc hieän thöïc hoùa trong lòch söû vaø trong moät nhaân loaïi duy nhaát, mang laïi söï tieáp caän vôùi Thieân Chuùa, vaät chaát vaø xaùc thòt, thôøi gian vaø lòch söû, söï môùi laï, höõu haïn vaø mong manh, coù ñöôïc nhöõng neùt chöõ cao quyù vaø söï nhaát quaùn ñeå dieãn taû höõu theå. Saâu thaúm beân trong, höõu theå cuõng töï bieåu loä qua Maëc Khaûi, semper major (luoân lôùn lao hôn).
82. Bieán coá Khoân Ngoan roõ raøng nguï yù moät söï ñoåi môùi veà nhaân hoïc, ñeán noãi bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ ñaõ roõi moät aùnh saùng môùi leân höõu theå nhaân baûn. Chuùng ta haõy ngaén goïn gôïi laïi nhöõng khía caïnh ñöôïc phaùt trieån trong chöông ñaàu tieân cuûa taøi lieäu naøy [134]. Nhaân chuûng hoïc cuûa Kinh thaùnh ñoøi hoûi chuùng ta phaûi xem xeùt laïi khaùi nieäm con ngöôøi döïa treân tính cao quyù cuûa vaät chaát vaø tính duy nhaát. Ñaáng Saùng Taïo cuûa saùch Saùng Theá muoán coù moãi caù nhaân vaø "ghi khaéc chuùng treân loøng baøn tay cuûa Ngöôøi" (Is 49:16). Hôn nöõa, Chuùa Gieâsu goïi moïi con ngöôøi laø anh chò em cuûa Ngöôøi, bôûi vì bieán coá nhaäp theå ñaõ laøm cho moãi con ngöôøi trôû neân cao quyù, theo caùch khoâng theå vöôït qua vaø khoâng theå dieãn taû ñöôïc. Khi Kinh Tin Kính Niceùe-Constantinople tuyeân boá raèng Chuùa Gieâsu Kitoâ, laø con ngöôøi thaät, laø Con Thieân Chuùa vaø nhö vaäy, "bình ñaúng" vôùi Thieân Chuùa Cha, thì moïi con ngöôøi-baát keå nguoàn goác, quoác gia, taøi naêng hay trình ñoä ñaøo taïo-ñeàu ñöôïc ban cho moät phaåm giaù thuùc ñaåy trí tueä con ngöôøi suy nghó theo nhöõng caùch môùi, vöôït ra ngoaøi giôùi haïn cuûa quan ñieåm hoaøn toaøn töï nhieân veà con ngöôøi. Coù moät phaåm giaù Kitoâ hoïc ñuùng nghóa cuûa nhöõng höõu theå ñôn leû.
83. Töông töï nhö nhöõng gì xaûy ra khi ñi vaøo "suy nghó cuûa Chuùa Kitoâ", söï môû roäng höõu theå hoïc vaø nhaân hoïc haøm yù moät söï chuyeån ñoåi vaø coù theå gaëp phaûi söï khaùng cöï cuûa tö töôûng, voán ñaõ quen vôùi nhöõng giôùi haïn cuûa noù. Bieán coá Khoân Ngoan ñoøi hoûi chuùng ta phaûi löu yù khoâng nhöõng ñeán "loaïi suy cuûa saùng theá" maø coøn ñeán "loaïi suy cuûa loøng baùc aùi". Ñoái dieän vôùi söï töï huûy cuûa Nhaäp theå vaø Cuoäc khoå naïn cuûa Chuùa Kitoâ, ñoái dieän vôùi ñau khoå vaø söï döõ aûnh höôûng ñeán nhaân tính, tinh thaàn con ngöôøi seõ chaïm ñeán giôùi haïn cuûa mình. Caâu hoûi ñaët ra laø: taïi sao Chuùa Cha toaøn naêng döôøng nhö ñaõ quan saùt töø treân cao con ñöôøng thaäp giaù ñau khoå cuûa Chuùa Con vaø chæ haønh ñoäng sau khi Ngöôøi ñaõ cheát? Taïi sao Ngöôøi khoâng traû lôøi ngay lôøi caàu nguyeän taïi Vöôøn OÂ-liu, ñöôïc daâng leân baèng moà hoâi maùu vaø noãi sôï haõi: "Laïy Cha, neáu coù theå ñöôïc, xin cho cheùn naøy xa khoûi Con..." (Mt 26:39b)? Treân thöïc teá, söï bình ñaúng veà baûn chaát vôùi Chuùa Cha cuûa Chuùa Con nhaäp theå vaø chòu ñoùng ñinh, ñöôïc tuyeân xöng trong Kinh Tin Kính Niceùe, môøi goïi tö töôûng con ngöôøi chuyeån ñoåi vaø caûi bieán yù nghóa cuûa thuaät ngöõ "toaøn naêng". Thieân Chuùa Ba Ngoâi khoâng phaûi tröôùc heát laø toaøn naêng roài môùi ñeán tình yeâu; Söï toaøn naêng cuûa Ngöôøi ñuùng hôn ñoàng nhaát vôùi tình yeâu ñöôïc theå hieän nôi Chuùa Gieâsu Kitoâ. Thöïc vaäy, nhöõng gì Chuùa Gieâsu ñaõ traûi qua, nhö ñaõ ñöôïc chöùng thöïc trong Taân Öôùc, laø - thoâng qua haønh ñoäng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn - söï maëc khaûi trong lòch söû, treân keá hoaïch nhieäm cuïc Ba Ngoâi, moái quan heä noäi taïi Ba Ngoâi vaø thöïc taïi noäi taïi trong Thieân Chuùa[135]. Thieân Chuùa thöïc söï laø Thieân Chuùa khi quyeàn naêng yeâu thöông cuûa Ngöôøi khoâng aùp ñaët ñieàu gì nhöng ban cho ñoái taùc giao öôùc cuûa Ngöôøi laø con ngöôøi khaû naêng raøng buoäc mình vôùi Ngöôøi moät caùch töï do vaø nhöng khoâng. Thieân Chuùa töông öùng vôùi chính höõu theå cuûa Ngöôøi khi Ngöôøi khoâng duøng vuõ löïc ñeå caûi hoùa nhaân loaïi ñaõ bò toäi loãi laøm cho hö hoûng, nhöng hoøa giaûi nhaân loaïi vôùi chính Ngöôøi qua caùc bieán coá ôû Bethlehem vaø Golgotha. Trong taát caû nhöõng ñieàu naøy, caùch nhìn cuûa con ngöôøi chuùng ta ñöôïc keâu goïi töï cho pheùp mình ñöôïc bieán ñoåi saâu saéc bôûi Chuùa Kitoâ: "Tö töôûng cuûa caùc ngöôi khoâng phaûi laø tö töôûng cuûa Ta" (Is 55:8; xem theâm Mt 16:23).
2.2 Moät bieán coá vaên hoùa vaø lieân vaên hoùa
84. Neáu bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ ñoåi môùi tö töôûng nhö theå ñöôïc taùi taïo theo moät bieán coá cuûa Ñöùc Khoân Ngoan, thì noù cuõng ñoåi môùi vaø thanh loïc, nuoâi döôõng vaø môû roäng neàn vaên hoùa nhaân baûn. Treân thöïc teá, Coâng ñoàng Niceùe, nôi dieãn ñaït ñöùc tin Kitoâ giaùo cuûa Giaùo hoäi lan roäng khaép moïi quoác gia baèng tieáng Hy Laïp vaø söû duïng moät thuaät ngöõ töø trieát hoïc Hy Laïp, chaéc chaén laø moät bieán coá vaên hoùa. Ñöùc tin caàn phaûi bao haøm vaên hoùa nhaân baûn, vì noù bao haøm baûn chaát con ngöôøi, vì baûn chaát vaø vaên hoùa laø yeáu toá caáu thaønh neân con ngöôøi vaø do ñoù khoâng theå taùch rôøi. "Con ngöôøi luoân luoân ñöôïc ñaët vaøo vò trí vaên hoùa [136]", Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ nhaéc laïi. Bôûi vì con ngöôøi laø moät höõu theå coù quan heä vaø xaõ hoäi, laø moät phaàn cuûa lòch söû, neân chính thoâng qua vaên hoùa, con ngöôøi ñaït ñeán söï vieân maõn cuûa nhaân tính mình [137]. Hôn nöõa, Maëc khaûi, thieát laäp söï hieäp thoâng giöõa Thieân Chuùa vaø con ngöôøi, caàn nhöõng ngöôøi tieáp nhaän coù söï nhaát quaùn cuûa rieâng hoï ñeå ñoùn nhaän noù vôùi söï töï do vaø traùch nhieäm troïn veïn. Do ñoù, vieäc baàu choïn daân toäc cuûa möôøi hai chi toäc Israel, nhöõng ngöôøi phaûi phaân bieät mình vôùi taát caû caùc daân toäc khaùc vaø hoïc caùch taùch bieät chaân lyù khoûi sai laàm, tröôùc tieân vì lôïi ích cuûa chính hoï. Do ñoù, Chuùa Gieâsu Kitoâ, trong Ngöôøi, Con Thieân Chuùa thöïc söï trôû thaønh con ngöôøi, moät ngöôøi Do Thaùi, moät ngöôøi Galileâ, ngöôøi maø nhaân tính mang daáu aán vaên hoùa cuûa haønh trình lòch söû cuûa daân Ngöôøi. Do ñoù, Giaùo hoäi, ñöôïc taïo thaønh töø taát caû caùc quoác gia. Do ñoù, döïa treân nguyeân taéc cuûa Thaùnh Thomas, "aân suûng giaû ñònh baûn nhieân", vaø môû roäng noù, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ noùi theâm: "aân suûng giaû ñònh vaên hoùa, vaø aân suûng cuûa Thieân Chuùa ñöôïc nhaäp theå trong neàn vaên hoùa cuûa nhöõng ngöôøi tieáp nhaän noù."[138] "
85. Giaû ñònh veà vaên hoùa naøy cuûa Maëc Khaûi nguï yù moät söï aûnh höôûng qua laïi nhaát ñònh giöõa hai beân, maëc duø chuùng khoâng ñoái xöùng. Cuõng nhö tinh thaàn con ngöôøi coù khaû naêng ñöôïc bieán ñoåi, vaên hoùa coù ôn goïi ñeå cho pheùp mình ñöôïc soi saùng bôûi Maëc khaûi, ñeán möùc coù theå chaøo ñoùn, vôùi caùi giaù hoaùn caûi, söï khoân ngoan cuûa Ñaáng Chòu Ñoùng Ñinh: "Söùc maïnh cuûa Tin möøng [phaûi thaám nhuaàn] caùc caùch suy nghó, caùc tieâu chuaån phaùn ñoaùn, caùc chuaån möïc haønh ñoäng; noùi moät caùch ngaén goïn, toaøn boä neàn vaên hoùa cuûa con ngöôøi caàn phaûi ñöôïc Tin möøng thaám nhuaàn.[139] Tuy nhieân, ñöùc tin khoâng phaûi laø moät yeáu toá xa laï vôùi caùc neàn vaên hoùa trong ñoù ñöùc tin ñöôïc soáng, bôûi vì keå töø Leã Nguõ Tuaàn, ñöùc tin Kitoâ giaùo mang theo mình söï chaéc chaén raèng khoâng coù moät neàn vaên hoùa naøo cuûa con ngöôøi khoâng chôø ñôïi vaø hy voïng vaøo söï hoaøn thaønh cuûa noù trong cuoäc vieáng thaêm cuûa Ngoâi Lôøi Thieân Chuùa, chính Ngöôøi ñaõ truyeàn baù semina Verbi [haït gioáng Lôøi Chuùa] [140] trong moïi neàn vaên hoùa ñang chôø ñôïi söï vieáng thaêm cuûa Ngöôøi. Ñaây laø caùch chuùng trôû thaønh chính mình moät caùch troïn veïn. Do ñoù, chính töø beân trong, töø söï côûi môû cuûa chuùng ñoái vôùi nhöõng gì laø chaân lyù, toát laønh vaø ñeïp ñeõ, maø Maëc khaûi thanh taåy vaø naâng cao chuùng. Nhöng sau ñoù, caùc neàn vaên hoùa vaø ngoân ngöõ ñöôïc tieáp nhaän vaø bieán ñoåi bôûi söï môùi meû cuûa maëc khaûi cho pheùp vieäc theå hieän ñöùc tin ñöôïc phong phuù vaø saùng toû hôn. Söï hoã töông naøy ñaõ ñöôïc quan saùt qua nhieàu theá kyû trong quaù trình phaùt trieån cuûa ngoân ngöõ, thi ca vaø ngheä thuaät nhôø Kinh thaùnh, söï hieåu bieát veà Kinh thaùnh cuõng ñöôïc soi saùng nhö theå "ñeå ñaùp laïi" baèng caùch nhieãu xaï [diffraction] thaønh nhöõng töø ngöõ vaø goùc nhìn khaùc veà theá giôùi. Ñaây cuõng laø ñieàu xaûy ra taïi Niceùe trong vieäc söû duïng homoousios, laøm saùng toû söï hieåu bieát cuûa Giaùo hoäi veà moái quan heä con thaûo cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ trong khi bieán ñoåi thuaät ngöõ maø noù mang laáy.
86. Trong giaû ñònh veà vaên hoùa naøy, moät vò trí ñoäc ñaùo vaø quan troïng phaûi ñöôïc daønh cho moái quan heä giöõa vaên hoùa Do Thaùi vaø vaên hoùa Hy Laïp. Homoousios seõ xuaát hieän ôû ñaây nhö laø thaønh quaû cuûa söï toång hôïp ñaëc bieät maïnh meõ dieãn ra giöõa neàn vaên hoùa Seâ-mit, voán ñaõ ñöôïc Maëc Khaûi chaïm ñeán vaø bieán ñoåi, nhöng cuõng ñöôïc hình thaønh bôûi nhöõng cuoäc gaëp gôõ vaø baát ñoàng vôùi caùc daân toäc thuoäc caùc neàn vaên hoùa khaùc - ngöôøi Ai Caäp, ngöôøi Canaan, ngöôøi Löôõng Haø, ngöôøi La Maõ - vaø theá giôùi Hy Laïp. Trong hôn ba theá kyû tröôùc khi Chuùa Gieâsu ra ñôøi vaø cho ñeán theá kyû thöù ba Coâng nguyeân, vieäc giaûng daäy vaø ñôøi soáng trí thöùc cuûa Do Thaùi giaùo theo vaên hoùa Hy Laïp khoâng chæ ñöôïc dieãn ñaït baèng tieáng Aram maø coøn baèng tieáng Hy Laïp, vôùi Baûn Baåy Möôi laø troïng taâm. Nhöõng lôøi daïy cuûa Chuùa Gieâsu ñaõ ñöôïc ghi laïi vaø truyeàn laïi baèng tieáng Hy Laïp, nhaèm muïc ñích truyeàn ñaït Tin möøng cho moïi ngöôøi baèng ngoân ngöõ chung cuûa löu vöïc Ñòa Trung Haûi, nhöng cuõng vì Taân Öôùc laø moät phaàn trong lòch söû moái quan heä cuûa ngöôøi Do Thaùi vôùi vaên hoùa vaø ngoân ngöõ Hy Laïp. Gioáng nhö trong Baûn Baåy Möôi, nhöõng aûnh höôûng naøy ñi theo caû hai höôùng. Ví duï, panta ta ethne [moïi daân toäc]cuûa Mt 28:19 dòch yù töôûng coå xöa cuûa ngöôøi Do Thaùi veà taát caû caùc quoác gia ñoå xoâ ñeán Gieârusalem, vaø maêthetes (moân ñeä-hoïc troø) dòch chöõ Talmudim tieáng Aram. Ngöôïc laïi, caùc nhaø truyeàn giaùo söû duïng tieáng Hy Laïp cuûa toøa aùn ñeå dieãn giaûi phieân toøa vaø cuoäc khoå naïn cuûa Chuùa Gieâsu, taùc giaû cuûa Coâng vuï laáy caûm höùng töø söû thi Odyssey ñeå keå laïi chuyeán haønh trình cuûa Thaùnh Phao-loâ vaø sau naøy thöôøng phaûn aûnh caùc yeáu toá cuûa trieát hoïc Khaéc kyû, gioáng nhö moät soá ñoaïn trong Taân Öôùc mang daáu veát cuûa voán töø vöïng höõu theå hoïc Hy Laïp[141]. Hoaøn toaøn töï nhieân khi Kitoâ giaùo môùi ra ñôøi tieáp tuïc söï toång hôïp tö töôûng Seâ-mit vaø Hy Laïp, trong cuoäc ñoái thoaïi vôùi caùc taùc giaû Do Thaùi-Hy Laïp vaø Hy Laïp-La Maõ, ñeå giaûi thích Kinh thaùnh vaø phaùt trieån tö töôûng rieâng cuûa mình. Söï phong phuù cuûa caùch dieãn ñaït Hy Laïp cuûa Do Thaùi giaùo vaø Ki-toâ giaùo do ñoù coù theå gôïi yù raèng coù moät chieàu kích saùng laäp trong söï gheùp noái vaên hoùa Hy Laïp vaøo vaên hoùa Do Thaùi, ñieàu naøy seõ giuùp giaûi thích baèng tieáng Hy Laïp tính ñoäc ñaùo vaø tính phoå quaùt cuûa söï cöùu roãi trong Chuùa Gieâsu Kitoâ ñöùng tröôùc lyù trí trieát hoïc[142]. Roõ raøng laø moät boä phaän lôùn caùc Ki-toâ höõu, ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi soáng beân ngoaøi bieân giôùi cuûa Ñeá quoác La Maõ, khoâng thuoäc veà khu vöïc vaên hoùa naøy vaø ñaõ söû duïng taøi naêng cuûa mình ñeå phuïc vuï cho vieäc theå hieän ñöùc tin trong theá giôùi noùi tieáng Syria, ôû Armenia vaø Ai Caäp, nhöng hoï cuõng töï ñaët mình vaøo moái quan heä vôùi tö töôûng Hy Laïp, cho pheùp baûn thaân ñöôïc truyeàn caûm höùng töø tö töôûng ñoù vaø ñoàng thôøi cuõng taùch mình ra khoûi noù.
87. Coâng ñoàng Niceùe khoâng chæ ñôn thuaàn laø moät bieán coá tieáp nhaän vaø nuoâi döôõng vaên hoùa thoâng qua Maëc khaûi, maø coøn laø dòp cho nhöõng cuoäc gaëp gôõ giöõa caùc neàn vaên hoùa. Cuoäc gaëp gôõ cuûa caùc neàn vaên hoùa naøy laø moät khía caïnh quan troïng cuûa bieán coá Khoân ngoan maø Chuùa Gieâsu Kitoâ mang ñeán, vì Maëc Khaûi keát noái vaø ñöa caùc neàn vaên hoùa vaøo söï hieäp thoâng vôùi nhau, taïo neân möùc ñoä lieân vaên hoùa cao nhaát coù theå. Söï trao ñoåi vaø thai ngheùn laãn nhau voán laø nhöõng boä phaän caáu thaønh neân moïi neàn vaên hoùa, chæ toàn taïi trong quaù trình chuùng tieáp xuùc vôùi nhau, vaø do ñoù phaùt trieån, laøm giaøu cho nhau, vaø ñoâi khi ñoái laäp vaø gaây nguy hieåm cho nhau. Tuy nhieân, söùc maïnh ñoåi môùi cuûa Maëc Khaûi mang ñeán böôùc nhaûy voït veà chaát löôïng trong cöôøng ñoä cuûa nhöõng moái quan heä naøy. Moät maët, baèng caùch cho pheùp tieáp caän nguoàn sieâu vieät cuûa chaân lyù vaø loøng toát, ñeán goác reã cuûa tính phoå quaùt cuûa tinh thaàn con ngöôøi khieán cho söï giao tieáp cuûa hoï trôû neân khaû höõu [143], noù môû ra hoaøn toaøn khoâng gian chung cho caùc cuoäc gaëp gôõ vaø trao ñoåi cuûa hoï. Maët khaùc, bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ laø söùc maïnh hoaùn caûi vaø giaûi phoùng khoûi nhöõng theá löïc giam caàm vaø ñoái laäp vôùi nhau hieän höõu trong cuoäc soáng cuûa caùc daân toäc vaø neàn vaên hoùa. Chæ coù neàn vaên hoùa naøo ñöôïc goïi laø "ñöôïc cöùu roãi" môùi coù theå vöôït qua chính mình maø khoâng ñaùnh maát chính mình, vaø môû loøng vôùi ngöôøi khaùc ñeå ñöôïc hoï laøm giaøu cuõng nhö laøm giaøu cho hoï. Vieäc laéng nghe Lôøi Chuùa vaø Truyeàn thoáng, vaø do ñoù laéng nghe lôøi cuûa Ñaáng Khaùc, coù theå noùi laø giuùp cho taâm trí vaø caùc neàn vaên hoùa quen vôùi vieäc laéng nghe ngöôøi khaùc [144]. Ñieàu naøy khoâng daãn ñeán söï ñoái laäp beân ngoaøi vaø keùm coûi cuûa caùc neàn vaên hoùa, cuõng khoâng daãn ñeán söï hôïp nhaát thaønh moät toång theå khoâng roõ raøng, maø daãn ñeán söï lieân vaên hoùa ñöôïc baûo toàn vaø naâng cao, trong ñoù moãi neàn vaên hoùa vöôït qua chính mình trong khi ñöôïc cuûng coá trong tính nhaát quaùn cuûa rieâng mình, nhôø vaøo moät hình thöùc giao thoa giöõa caùc neàn vaên hoùa [145]. Ñaây laø lyù do taïi sao vaán ñeà laø phaûi duy trì caû söï môùi laï thöïc söï laãn "söï naâng cao" cuûa caùc neàn vaên hoùa, chaúng haïn nhö thöïc teá laø nhöõng ngöôøi chaáp nhaän Tin möøng cuûa Chuùa Kitoâ seõ baûo toàn baûn saéc vaên hoùa cuûa hoï vaø thaáy mình ñöôïc cuûng coá bôûi noù [146]: "Caùc Ki-toâ höõu khoâng phaân bieät mình vôùi nhöõng con ngöôøi khaùc veà quoác gia, ngoân ngöõ hoaëc trang phuïc [...]. Trong khi tuaân theo caùc phong tuïc ñòa phöông veà trang phuïc, thöïc phaåm vaø caùc khía caïnh khaùc cuûa cuoäc soáng, hoï theå hieän baûn chaát ñaùng ngöôõng moä vaø theo moïi lyù leõ, laø nghòch lyù cuûa neàn coäng hoøa cuûa hoï"[147].
88. Treân thöïc teá, tính lieân vaên hoùa laø bieåu hieän cuûa moät vaán ñeà saâu xa hôn, taïo neân neàn taûng cuûa noù: keá hoaïch thaàn thieâng veà söï thoáng nhaát cuûa caùc daân toäc vaø con ñöôøng gian khoå ñeå ñaït ñöôïc söï thoáng nhaát trong ña daïng naøy. Ñaây laø moät trong nhöõng chuû ñeà chính cuûa lòch söû cöùu roãi trong Kinh Thaùnh. Caâu chuyeän ñieån hình veà Thaùp Babel trong Saùng theá 11:1-9 nhaán maïnh ñeán söï caêng thaúng giöõa söï phong phuù cuûa nhieàu ngoân ngöõ vaø neàn vaên hoùa, moät maët, vaø khaû naêng cuûa con ngöôøi trong vieäc phaù vôõ söï thoáng nhaát cuûa ngoâi nhaø chung, laøm môø ñi caùc logos cuûa oikos [gia hoä]. Lôøi keâu goïi AÙp-ra-ham, lôøi höùa vôùi oâng raèng trong oâng "moïi gia toäc treân maët ñaát seõ ñöôïc chuùc phuùc" (St 12:3), laø phaûn öùng cöùu roãi ñaàu tieân cuûa Thieân Chuùa. Caùc tieân tri môû roäng lôøi höùa naøy cho caùc daân toäc treân traùi ñaát baèng caùch coâng boá söï hieäp nhaát cuûa taát caû caùc quoác gia xung quanh daân ñöôïc choïn vaø Leà Luaät [148]. Taân Öôùc trình baøy söï hieäp nhaát naøy ñöôïc hieän thöïc hoùa nôi Ñaáng Meâ-xi-a, Ñaáng ñaõ duøng maùu vaø thòt mình ñeå "phaù ñoå böùc töôøng ngaên caùch, laø söï thuø haän" giöõa Israel vaø caùc daân toäc, ñeå "töø ñoâi beân, döïng neân trong Ngöôøi moät con ngöôøi môùi" (EÂ-pheâ-soâ 2:14.15b). Vì theá, caùc quoác gia ñöôïc lieân keát vôùi daân cuûa Giao öôùc, ñöôïc "nhaän vaøo cuøng moät cô nghieäp, laø chi theå cuûa cuøng moät thaân theå, laø nhöõng ngöôøi ñoàng höôûng cuøng moät lôøi höùa" (EÂ-pheâ-soâ 3:6). Ñieàu naøy coù theå xaûy ra nôi Chuùa Kitoâ, Ñaáng duy nhaát vaø phoå quaùt, laø Ñaáng duy trì söï khaùc bieät vaø baûn saéc, vaø laø Ñaáng ñaûm nhaän toaøn theå nhaân loaïi baèng caùch ñaûm nhaän moät nhaân loaïi coù vò trí veà maët phaû heä vaø vaên hoùa. Bieåu töôïng cuûa Babel, Leã Nguõ Tuaàn cuûa nhöõng löôõi löûa trong Coâng vuï 2:1-18, laø söï bieåu hieän vaø hieän thöïc hoùa quyeàn naêng hieäp thoâng cuûa caùc logos nhaân baûn, cuoái cuøng xuaát phaùt töø Logos cuûa Thieân Chuùa [149]. Khoâng phaûi trong söï hieäp nhaát coù tính hôïp nhaát cuûa moät ngoân ngöõ duy nhaát maø Chuùa Thaùnh Thaàn mang laïi söï hieäp thoâng cho nhöõng ngöôøi Do Thaùi thuoäc caùc ngoân ngöõ vaø neàn vaên hoùa khaùc nhau, nhöng baèng caùch truyeàn caûm höùng cho söï hieåu bieát laãn nhau, moät hình aûnh veà nhöõng gì seõ laø Giaùo hoäi quy tuï moïi quoác gia, taát caû ñeàu höôùng tôùi söï hoaøn thaønh cuûa noù, khi "144,000 ngöôøi ñöôïc ñoùng aán" cuûa möôøi hai chi toäc Israel vaø "ñaùm ñoâng voâ soá khoâng ai coù theå ñeám ñöôïc, thuoäc moïi quoác gia" "Caùc daân toäc, boä toäc, daân toäc vaø ngoân ngöõ" seõ hieän thöïc hoùa söï hieäp thoâng troïn veïn vaøo ngaøy taän theá cuûa nhaân loaïi trong thaønh Gieârusalem môùi (Khaûi Huyeàn 7:4.9).
89. Chieàu kích lieân vaên hoùa maø Coâng ñoàng Niceùe laø bieåu hieän saùng laäp cuõng coù theå ñöôïc coi laø moät moâ hình cho giai ñoaïn ñöông thôøi khi Giaùo hoäi hieän dieän ôû nhieàu khu vöïc vaên hoùa khaùc nhau: vaên hoùa Chaâu AÙ, Chaâu Phi, Chaâu Myõ Latinh, Chaâu Ñaïi Döông, vaên hoùa ñaïi chuùng môùi cuûa Chaâu AÂu, chöa keå ñeán hình thöùc vaên hoùa môùi do cuoäc caùch maïng kyõ thuaät soá vaø khoa hoïc coâng ngheä mang laïi. Taát caû caùc vuõ truï vaên hoùa ñöông thôøi naøy döôøng nhö raát xa laï vôùi neàn vaên hoùa Hy Laïp coå thôøi voán chaøo ñoùn theo caùch khai môû hình thöùc hoäi nhaäp vaên hoùa tín ñieàu ñaït ñöôïc trong bieán coá Niceùe. Moät maët, thöïc söï caàn nhaán maïnh raèng chính trong nhöõng phaïm truø Hy Laïp naøy maø Giaùo hoäi ñaõ dieãn ñaït theo caùch chuaån möïc vaø do ñoù, chuùng luoân luoân ñoaøn keát vôùi kho taøng ñöùc tin [150]. Tuy nhieân, maët khaùc, ñeå trung thaønh vôùi caùc thuaät ngöõ xuaát phaùt töø thôøi ñaïi ñoù vaø tìm thaáy nguoàn goác soáng ñoäng cuûa noù ôû ñoù, Giaùo hoäi coù theå laáy caûm höùng töø caùc Nghò phuï Niceùe ñeå tìm kieám nhöõng caùch dieãn ñaït ñöùc tin coù yù nghóa ngaøy nay baèng caùc ngoân ngöõ vaø boái caûnh khaùc nhau. Vôùi aân suûng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, caùc coäng ñoàng Kitoâ giaùo, caùc nhaø thaàn hoïc vaø caùc muïc töû cuûa hoï, trong söï hieäp thoâng hieäu quaû vôùi Huaán quyeàn, phaûi töï mình thöïc hieän, trong hoaøn caûnh vaên hoùa vaø ngoân ngöõ cuûa rieâng mình, moät coâng vieäc töông töï nhö coâng vieäc trong quaù khöù ñeå khaúng ñònh söï hieäp nhaát trieät ñeå cuûa Chuùa Con vaø Chuùa Cha. Coâng ñoàng Niceùe vaãn laø hình maãu cuûa moïi cuoäc gaëp gôõ lieân vaên hoùa vaø khaû naêng tieáp nhaän hoaëc hình thaønh nhöõng caùch thöùc môùi ñích thöïc ñeå dieãn taû ñöùc tin toâng ñoà.
2.3 Söï trung thaønh saùng taïo cuûa Giaùo hoäi vaø vaán ñeà dò giaùo
90. Vieäc nhaän thöùc raèng Coâng ñoàng Niceùe laø thôøi ñieåm cuûa bieán coá Khoân ngoan do Chuùa Gieâsu Kitoâ mang laïi cho pheùp chuùng ta ñoïc laïi moät caùch tinh teá hôn lòch söû caùc taø thuyeát maø Coâng ñoàng ñaõ phaûn öùng. Laïc giaùo, coá tình ñi cheäch khoûi chöùng taù toâng ñoà vaø laøm toån haïi ñeán tính toaøn veïn cuûa noù, bò caùc Giaùo Phuï tri nhaän nhö moät söï môùi laï ñaõ töø boû con ñöôøng cuûa quy luaät ñöùc tin (regula fidei) vaø truyeàn thoáng (traditio) vaø chính vì ñieàu naøy maø xa rôøi thöïc taïi lòch söû cuûa Chuùa Kitoâ. Lôøi chæ trích daønh cho Arius chính laø lôøi chæ trích veà vieäc ñöa ra ñieàu gì ñoù môùi meû [151]. Tuy nhieân, lieân quan ñeán söï môùi meû [novum] ñöôïc khai môû bôûi bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ, chuùng ta coù theå thaáy roõ hôn khi hieåu laïc giaùo cuõng laø moät söï khaùng cöï cô baûn, thuï ñoäng vaø chuû ñoäng, ñoái vôùi söï môùi meû sieâu nhieân môû ra tö töôûng vaø neàn vaên hoùa cuûa con ngöôøi vöôït ra ngoaøi chính chuùng -söï môùi meû cuûa aân suûng maø ngoân ngöõ ñöùc tin môùi ñöôïc dieãn taû baèng homoousios laøm chöùng cho. Gaàn nhö khoâng theå traùnh khoûi vieäc con ngöôøi, vôùi taát caû khaû naêng cuûa hoï, trong toaøn boä höõu theå cuûa hoï, seõ choáng laïi söï môùi laï chöa töøng nghe thaáy naøy, thöù coù theå bieán ñoåi vaø bieán hình con ngöôøi. Noù coù nghóa söï choáng ñoái vaø do ñoù toäi loãi cuûa "con ngöôøi cuõ" (Rm 6:6; xem theâm Ep 2:15), söï khoù khaên trong vieäc hieåu bieát vaø chaáp nhaän troïn veïn söï bao la cuûa Thieân Chuùa vaø tình yeâu cuûa Ngöôøi, cuõng nhö phaåm giaù voâ bieân cuûa con ngöôøi. Con ñöôøng chaäm raõi, thaän troïng nhöng ñaày thöû thaùch cuûa nhöõng noã löïc ñaàu tieân nhaèm hieåu yù nghóa cuûa maàu nhieäm Ñaáng Chòu Ñoùng Ñinh vaø söï phuïc sinh vinh quang cuûa Ngöôøi, söï chuyeån tieáp töø lôøi rao giaûng cuûa caùc toâng ñoà ñeán nhöõng böôùc ñaàu tieân cuûa ñieàu maø ngaøy nay chuùng ta goïi laø thaàn hoïc, do ñoù ñi keøm vôùi nhöõng caêng thaúng lieân tuïc vaø nhieàu yù kieán khaùc nhau ñi cheäch khoûi söï troïn veïn cuûa chöùng taù toâng ñoà vaø ñöôïc goïi baèng thuaät ngöõ baát chính thoáng [heùteùrodoxie], cuõng nhö laïc giaùo.
91. Thay vì xem xeùt kyõ löôõng caùc laïc thuyeát cuûa nhöõng theá kyû ñaàu, chuùng ta haõy laøm noåi baät söï choáng ñoái naøy ñoái vôùi ñieàu môùi meû cuûa Maëc Khaûi thoâng qua moät vaøi ví duï. Thöôøng ñöôïc coi laø laïc giaùo ñaàu tieân, hoïc thuyeát duy lyù cuûa nhöõng ngöôøi theo thuyeát Ngoä ñaïo ñaõ laøm suy yeáu tính hieän thöïc cuûa maàu nhieäm nhaäp theå thoâng qua thuyeát aûo thaân [Docetism] vaø baèng caùch giaûn löôïc lòch söû thaùnh thaønh nhöõng caâu chuyeän thaàn thoaïi, noù phuû nhaän tính toaøn veïn cuûa söï cöùu roãi con ngöôøi, ñaåy noù xuoáng haøng linh ñaïo maây khoùi. Trong cuoäc chieán choáng laïi thuyeát ngoä ñaïo, Thaùnh Ireùneùe nhaán maïnh raèng ñoù laø söï choáng laïi quan nieäm cho raèng Thieân Chuùa coù khaû naêng vaø mong muoán böôùc vaøo lòch söû, ñeå keát hôïp vôùi nhaân loaïi cho ñeán cuøng, ñeán möùc thöïc söï trôû thaønh con ngöôøi vaø bieát ñeán caùi cheát. Ñoù laø söï choáng laïi nieàm tin vaøo veû ñeïp cuûa söï ñôn nhaát, cuûa vaät chaát vaø cuûa lòch söû, cuõng ñöôïc maëc khaûi trong bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ vaø ñöôïc Cöïu Öôùc vaø Taân Öôùc laøm chöùng. Caùc Giaùo phuï sau naøy khoâng ngaàn ngaïi söû duïng caùc khaùi nieäm vaø khuoân khoå tö töôûng töø trieát hoïc Hy Laïp ñeå tinh chænh tö töôûng Kitoâ giaùo. Khi laøm nhö vaäy, hoï buoäc phaûi phaù vôõ caùc khuoân khoå tö duy voán khoâng theå cho pheùp ngöôøi ta quan nieäm raèng Logos coù theå trôû thaønh xaùc thòt, raèng Logos hay Nous (vouõc) noùi leân tính thaàn thaùnh ngang baèng vôùi nguoàn goác maø chuùng xuaát phaùt, hoaëc coù theå coù moät tính ña daïng khoâng maâu thuaãn vôùi tính thoáng nhaát thaàn linh vaø thaäm chí coøn toát ñeïp trong tính thoáng nhaát naøy. Nhöõng ngöôøi uûng hoä laïc thuyeát veà Chuùa Kitoâ vaø Chuùa Ba Ngoâi laø nhöõng ngöôøi khoâng theå cho pheùp nhöõng khuoân khoå tö töôûng naøy, baát keå söï phong phuù vaø ñoùng goùp thöïc söï cuûa chuùng vaøo vieäc suy nghó veà tín lyù Kitoâ giaùo, ñöôïc môû roäng bôûi söï bao la ñaùng kinh ngaïc cuûa nous (vouõc) Christou (suy nghó cuûa Chuùa Ki-toâ). Ñaây vaãn laø khoù khaên maø chuùng ta thaáy trong söï taùc ñoäng cuûa caùc luoàng tö töôûng veà Chuùa Kitoâ ôû phöông Ñoâng trong suoát theá kyû thöù 3, theo moät nghóa naøo ñoù, ñieàu naøy môû ñöôøng cho taø thuyeát Arius. Chuùng ta phaûi traùnh vieäc bieám hoïa nhöõng laäp tröôøng khaùc nhau cuûa nhöõng ngöôøi uûng hoä caùc traøo löu naøy, bôûi vì hoï tröôùc heát laø nhöõng nhaø tö töôûng caù nhaân, nhöng taát caû ñeàu phaûi ñaáu tranh vôùi nhöõng khoù khaên gioáng nhau trong vieäc duy trì söï phong phuù Ba Ngoâi cuûa Thieân Chuùa duy nhaát vaø tính trieät ñeå cuûa vieäc ñaûm nhaän troïn veïn moät nhaân tính duy nhaát bôûi Chuùa Con ngang haøng vôùi Chuùa Cha: moät soá ngöôøi laøm cho neàn thaàn hoïc Ba Ngoâi ñoái dieän vôùi khuynh höôùng duy phuï thuoäc [subordinationniste] vaø moät Kitoâ hoïc coù nguy cô trôû thaønh aûo thaân thuyeát [Docetist], trong khi nhöõng ngöôøi khaùc phaûn ñoái caùc hình thöùc cuûa thuyeát hình thaùi Ba Ngoâi (modalisme= thuyeát cho raèng Ba Ngoâi chæ laø ba caùch theá cuûa cuøng moät Ngoâi Vò duy nhaát) vaø thuyeát Nghóa töû (adoptianisme= nhaän laøm con nuoâi). Chính cuøng nhöõng söï choáng ñoái naøy cuûa caùc sô ñoà tö töôûng cuõ ñaõ töï phaùt bieåu, vaøi thaäp nieân tröôùc Coâng ñoàng Niceùe, trong lôøi daïy cuûa Arius: ñoái vôùi oâng, khoâng theå quan nieäm ñöôïc raèng Chuùa Con, khaùc vôùi Chuùa Cha, Ñaáng ñaõ sinh ra vaø cheát, coù theå ñoàng vónh haèng vaø ngang haøng vôùi Thieân Chuùa, maø khoâng laøm suy yeáu söï hieäp nhaát vaø sieâu vieät cuûa Thieân Chuùa vaø do ñoù laøm suy yeáu ôn cöùu chuoäc cuûa con ngöôøi.
92. Nhöõng söùc ñeà khaùng naøy hoaøn toaøn deã hieåu vì chuùng coù tính nhaân baûn. Chuùng laøm chöùng, maëc duø theo höôùng tieâu cöïc, cho aùnh saùng ñaùng kinh ngaïc ñöôïc chieáu roïi leân tri nhaän veà Thieân Chuùa vaø ôn goïi thaàn thieâng cuûa con ngöôøi thoâng qua bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ vaø veà söï bieán ñoåi khoâng keùm phaàn ñaùng kinh ngaïc cuûa tö töôûng vaø vaên hoùa nhaân baûn ñöôïc trieån khai trong bieán coá Khoân ngoan xuaát phaùt töø ñoù. Khoâng coù gì thuoäc veà con ngöôøi bò xoùa boû, nhöng ñeå tieáp caän ñöôïc tính bao la cuûa chaân lyù Thieân Chuùa ñoøi hoûi söï Maëc khaûi cuûa chính Thieân Chuùa vaø aân suûng coù theå hoaùn caûi vaø naâng cao caùc khaû naêng vaø theå hieän cuûa con ngöôøi. Theo moät nghóa naøo ñoù, söï choáng laïi caùc laïc giaùo cho pheùp chuùng ta thaáy ñöôïc söùc maïnh môùi meû voâ bieân cuûa Coâng ñoàng Niceùe.
3. Bieán coá giaùo hoäi: Coâng ñoàng Niceùe, coâng ñoàng chung ñaàu tieân
3.1 Theo baûn chaát vaø cô caáu cuûa mình, Giaùo hoäi laø moät phaàn cuûa bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ.
93. Coâng ñoàng Niceùe khoâng chæ laø moät bieán coá trong lòch söû tín lyù, maø coøn coù theå ñöôïc hieåu laø moät bieán coá cuûa Giaùo hoäi, töông öùng vôùi moät giai ñoaïn cô baûn trong tieán trình xaây döïng Giaùo hoäi. Trong suoát haønh trình daøi sau Coâng ñoàng Niceùe, "Coâng ñoàng Chung" ñaõ trôû thaønh ngoïn haûi ñaêng veà ñònh höôùng vaø quyeát ñònh veà tín lyù vaø phaùp lyù cho toaøn theå Giaùo hoäi, laø nôi hieäp thoâng vaø coù thaåm quyeàn toái cao. Lieäu chuùng ta coù theå thaáy trong ñoù, töø quan ñieåm veà caáu truùc cuûa noù, moät böôùc ngoaët chæ ñaïo söï tieáp tuïc ñôøi soáng cuûa Giaùo hoäi, töông töï nhö nhöõng gì Kinh Tin Kính Niceùe ñaïi dieän töø quan ñieåm tieáp caän Thieân Chuùa (bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ) vaø tö töôûng con ngöôøi (bieán coá Khoân ngoan)? Ñieàu naøy seõ ñuùng neáu Coâng ñoàng Chung nhö vaäy coù theå ñöôïc coi nhö moät thaønh quaû vaø laø moät bieåu thöùc chuyeân bieät coù tính Giaùo hoäi veà bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ.
94. Ngay töø khi môùi thaønh laäp, Giaùo hoäi ñaõ yù thöùc raèng mình laø moät phaàn trong tính lieân tuïc cuûa daân ñöôïc choïn, moät hoäi ñoàng ñöôïc trieäu taäp (qahal/ekklesia - cf. Hr 5:22) ñeå soáng Torah ñaõ ñöôïc maëc khaûi vaø thôø phöôïng Chuùa laø Thieân Chuùa cuûa hoï. Giaùo hoäi cuõng coi mình nhö "doøng gioáng ñöôïc tuyeån choïn, laø chöùc tö teá hoaøng gia, laø daân thaùnh, moät daân toäc ñöôïc thu nhaän ñeå rao truyeàn lôøi ngôïi khen" (1 Pr 2:9) Thieân Chuùa cuûa Israel. Trong Coâng vuï Toâng ñoà, noù ñöôïc trình baøy nhö moät coäng ñoàng phaân ñònh yù muoán cuûa Thieân Chuùa maø taùc nhaân chính laø Chuùa Thaùnh Thaàn [152], ñöôïc höôùng daãn bôûi nhöõng ngöôøi noái daøi vai troø cuûa möôøi hai toâng ñoà, "nhöõng chöùng nhaân cuûa Söï Phuïc sinh" (Coâng vuï 1:22). Theo moät nghóa naøo ñoù, chính trong coäng ñoàng giaùo hoäi, vôùi tö caùch laø thaân theå cuûa Chuùa Kitoâ, maø ngöôøi ta coù theå nhaän ra "nhöõng taâm tình cuûa Chuùa Kitoâ" (Pl 2:5; xem ~77 ôû treân).
95. Nhaän thöùc naøy ñöôïc theå hieän nôi caùc Giaùo phuï ñaàu tieân, nhöõng ngöôøi lieân keát caáu truùc vaø hoaït ñoäng cuûa Giaùo hoäi vôùi baûn chaát saâu xa vaø ôn goïi cuûa Giaùo hoäi. Vì vaäy, vaøo ñaàu theá kyû thöù 2, Thaùnh Ignace thaønh Antioche nhaán maïnh raèng caùc Giaùo hoäi rieâng bieät khaùc nhau coi nhau trong söï ñoaøn keát nhö laø bieåu hieän cuûa moät Giaùo hoäi duy nhaát. Caùc thaønh vieân cuûa coäng ñoaøn laø synodoi, nhöõng ngöôøi baïn ñoàng haønh, trong ñoù moãi ngöôøi ñöôïc keâu goïi ñoùng vai troø cuûa mình theo traät töï thaàn thieâng taïo neân söï hoøa hôïp, ñöôïc theå hieän qua coäng ñoaøn Thaùnh Theå. Nhö vaäy, qua söï hieäp nhaát vaø traät töï cuûa mình, Giaùo hoäi haùt lôøi ngôïi khen Thieân Chuùa Cha trong Chuùa Kitoâ, höôùng tôùi söï hieäp nhaát troïn veïn seõ ñöôïc hieän thöïc hoùa trong Vöông quoác Thieân Chuùa. Thaùnh Cyprien thaønh Carthage ñaõ ñaøo saâu giaùo huaán naøy vaøo giöõa theá kyû thöù 3 baèng caùch chæ roõ neàn taûng coâng ñoàng vaø giaùm muïc maø ñôøi soáng cuûa Giaùo hoäi phaûi döïa vaøo: khoâng coù gì ñöôïc thöïc hieän maø khoâng coù giaùm muïc (nihil sine episcopo), nhöng töông töï nhö vaäy, khoâng coù gì ñöôïc thöïc hieän maø khoâng coù "hoäi ñoàng cuûa baïn" (hoäi ñoàng cuûa caùc linh muïc vaø phoù teá) hoaëc khoâng coù söï ñoàng yù cuûa ngöôøi daân (nihil sine consilio vestro et sine consensu plebis)[153]. Söï hôïp nhaát lieân keát vôùi söï hôïp nhaát cuûa Chuùa Ba Ngoâi, söï linh höùng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, söï ñoàng haønh (synodos) höôùng tôùi Vöông quoác, söï trung thaønh vôùi giaùo lyù cuûa caùc Toâng ñoà vaø vôùi vieäc cöû haønh Bí tích Thaùnh Theå, traät töï vaø söï hoøa hôïp cuûa caùc thöøa taùc vieân vaø nhöõng ngöôøi ñaõ chòu pheùp röûa toäi, vôùi moät vai troø ñaëc bieät ñöôïc trao cho caùc giaùm muïc: nhöõng yeáu toá naøy cho thaáy raèng Giaùo hoäi, ngay caû trong caáu truùc vaø hoaït ñoäng cuûa mình, ñaõ ñöôïc khaéc ghi saâu saéc trong bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ, nhö thôøi khaéc vaø söï bieåu thöùc ñaëc bieät cuûa mình. Khi cöû haønh Coâng ñoàng Niceùe, toaøn boä tieán trình coâng ñoàng dieãn ra tröôùc ñoù vaø vôùi Coâng ñoàng Chung tìm ñöôïc maøn taùn döông (point d'orgue) ñöôïc chuùng ta töôûng nhôù vaø cöû haønh.
3.2 Söï coäng taùc veà maët caáu truùc cuûa caùc ñaëc suûng cuûa Giaùo hoäi vaø con ñöôøng daãn ñeán Niceùe
96. Nhöõng yeáu toá naøy voán laø ñaëc ñieåm thaàn hoïc cuûa Giaùo hoäi, chæ coù theå laø hoa traùi cuûa bieán coá Maëc khaûi, ñaõ ñöôïc theå hieän trong haønh trình lòch söû daãn ñeán Coâng ñoàng chung Niceùe thoâng qua söï töông taùc cuûa ba ñaëc suûng, ñöôïc aùp duïng vaøo vieäc quaûn trò, giaûng daïy vaø ra quyeát ñònh cuûa coäng ñoàng trong Giaùo hoäi: tröôùc heát laø heä thoáng phaåm traät tam phaân, sau ñoù laø caùc giaùo vieân vaø coâng ñoàng. Moät thöù töï öu tieân, ñaët caùc toâng ñoà leân haøng ñaàu, döôøng nhö ñaõ ñöôïc thieát laäp roõ raøng trong boä thö cuûa Thaùnh Phaoloâ: "Thieân Chuùa ñaõ thieát laäp trong Hoäi Thaùnh, tröôùc heát laø caùc toâng ñoà, thöù ñeán laø caùc ngoân söù, thöù ba laø caùc thaày daïy..." (1 Cr 12:28; x. Ep 4:11). Ñaëc ñieåm ñaàu tieân laø söï phaùt trieån daàn daàn phaåm traät tam phaân goàm giaùm muïc, linh muïc vaø phoù teá. Phaåm traät naøy giaùm saùt caùc nhaø tieân tri vaø giaùo vieân löu ñoäng trong 150 naêm ñaàu tieân cuûa Kitoâ giaùo (thöôøng ñöôïc goïi chung laø "toâng ñoà"), ñaõ thay theá hoï ôû moät möùc ñoä naøo ñoù vaø trôû thaønh cô caáu ñòa phöông cuûa vieäc quaûn trò Giaùo hoäi. Hình aûnh giaùm muïc noùi rieâng theå hieän chieàu kích toâng ñoà cuûa Giaùo hoäi. Töø theá kyû thöù 4 trôû ñi, caùc giaùo tænh ñöôïc thaønh laäp ñeå theå hieän vaø thuùc ñaåy söï hieäp thoâng giöõa caùc Giaùo hoäi ñòa phöông, vôùi moät vò giaùo phaåm giaùo ñoâ (meùtropolite) ñöùng ñaàu.
97. Vì caùc Kitoâ höõu ñöôïc keâu goïi rao giaûng veà Chuùa Kitoâ vaø truyeàn ñaït lôøi daïy cuûa Ngöôøi cuøng lôøi daïy cuûa caùc Toâng ñoà cho muoân daân, neân khoâng coù gì ngaïc nhieân khi ñaëc ñieåm thöù hai cuûa Kitoâ giaùo trong thôøi kyø tieàn Niceùe laø taàm quan troïng mang tính quyeát ñònh cuûa caùc tröôøng hoïc vaø giaùo vieân, nhöõng ngöôøi daïy caùc döï toøng vaø giaûi thích Kinh thaùnh. Hoï coù theå laø caùc thöøa taùc vieân ñöôïc thuï phong hoaëc khoâng. Ví duï, Peùlage ñaõ giaûng daïy ôû Rome vaøo ñaàu theá kyû thöù 5 khi oâng khoâng phaûi laø moät linh muïc, cuõng gioáng nhö Meùlanie Caû vaø Rufin ôû Jerusalem, vaø Thaùnh Jeùroâme ôû Bethleùem, vaø sau ñoù ôû Rome. Baûn thaân Origeøne ñaõ laõnh ñaïo Tröôøng Alexandrie sau caùi cheát cuûa cha oâng laø Leùonidas, tröôùc khi ñöôïc thuï phong.
98. Cuoái cuøng, sau nöûa sau theá kyû thöù 2 vaø ñaàu theá kyû thöù 3, ñaëc bieät laø ôû Tieåu AÙ, thöôïng hoäi ñoàng ñaõ ñaûm nhaän vai troø ngaøy caøng quan troïng trong vieäc quyeát ñònh caùc vaán ñeà quan troïng veà kyû luaät, thôø phöôïng vaø giaûng daïy. Luùc ñaàu, caùc Thöôïng Hoäi Ñoàng laø ñòa phöông, nhöng vieäc göûi caùc laù thö cuûa Thöôïng Hoäi Ñoàng truyeàn ñaït caùc quyeát ñònh cuûa hoï (acta) tôùi caùc Giaùo Hoäi khaùc, vieäc trao ñoåi caùc phaùi ñoaøn vaø caùc yeâu caàu coâng nhaän laãn nhau, chöùng toû "nieàm tin vöõng chaéc raèng caùc quyeát ñònh ñöôïc ñöa ra laø bieåu thöùc cuûa söï hieäp thoâng vôùi taát caû caùc Giaùo Hoäi", vì "moãi Giaùo Hoäi ñòa phöông laø bieåu thöùc cuûa Giaùo Hoäi duy nhaát vaø Coâng Giaùo".[154] "Chuùng ta haõy löu yù raèng Thöôïng Hoäi Ñoàng coù moät chieàu kích phaùp lyù hoaëc giaùo luaät raát roõ raøng, nhö moät ñònh cheá laäp phaùp. Caùc taøi lieäu vaø boä söu taäp giaùo luaät cuûa Thöôïng hoäi ñoàng ñöôïc taäp hôïp taïi kho löu tröõ cuûa caùc giaùm muïc, ñaëc bieät laø ôû Rome: söï phaùt trieån cuûa giaùo luaät vaø söï phaùt trieån cuûa caùc Thöôïng hoäi ñoàng song haønh vaø hoã trôï laãn nhau. Khoâng theå cho raèng söï thay ñoåi höôùng tôùi moät Giaùo hoäi ñöôïc ñònh cheá hoùa, gioáng nhö nhaø nöôùc chæ laø do vieäc Constantine hôïp phaùp hoùa Giaùo hoäi. Ñöôïc coi nhö moät polis (thaønh phoá) phaûn aûnh Thaønh phoá cuûa Thieân Chuùa, Jerusalem treân trôøi (x. Is 60 vaø 62; 65:18; Kh 3:12; 21:1-27), hoaëc nhö moät synodos theo nghóa ñen laø nhöõng ngöôøi ñi cuøng con ñöôøng vôùi Chuùa Gieâsu höôùng tôùi Vöông quoác, vôùi Ngöôøi ñöùng ñaàu hoï nhö proestos, hay chuû tòch cuûa hoï, Giaùo hoäi veà baûn chaát coù tính "chính trò" vaø ñònh cheá [155].
99. Ba ñaëc suûng naøy phaùt trieån theo caùch rieâng vaø khaùc nhau trong Giaùo hoäi, nhöng khoâng coù ñaëc suûng naøo taùch bieät hoaëc thoaùt ly khoûi hai ñaëc suûng kia. Maëc duø caêng thaúng töï nhieân naûy sinh giöõa vaø beân trong chuùng, nhöng chuùng ñaõ laøm phong phuù, boå sung thoâng tin vaø cuûng coá laãn nhau. Giaùo vieân thöôøng tham gia vôùi tö caùch laø thaønh vieân cuûa caùc thöôïng hoäi ñoàng. Töông töï nhö vaäy, caùc giaùm muïc ngay töø ñaàu ñaõ laø nhöõng giaùo vieân vaø nhaø thuyeát giaùo theo göông maãu cuûa Thaùnh Ignace thaønh Antioche. Roõ raøng, caùc giaùm muïc ñaõ chuû trì caùc thöôïng hoäi ñoàng vaø ñoùng vai troø laõnh ñaïo nhö nhöõng ngöôøi baûo veä söï chính thoáng cuûa ñöùc tin vaø vieäc thöïc haønh. Hôn nöõa, trong vai troø bí tích cuûa mình, giaùm muïc chuû trì buoåi cöû haønh Thaùnh Theå môû ñaàu vaø beá maïc moãi Thöôïng hoäi ñoàng, nguoàn goác vaø ñænh cao cuûa "cuoäc haønh trình "cuøng nhau" laø caùc synodos [156]. Moät daáu chæ cuûa vieäc tieáp nhaän caùc quyeát ñònh cuûa coâng ñoàng, cuõng nhö cuûa söï hieäp thoâng cuûa caùc tín höõu vôùi caùc giaùm muïc cuûa hoï, ñöôïc thieát laäp trong söï keá vò toâng ñoà giöõa loøng "Catholica [Coâng Giaùo]", Giaùo hoäi cuûa Thieân Chuùa, laø moät vaø duy nhaát, Thaùnh Theå ñöôïc bieåu loä vaø hieän thöïc hoùa moät caùch höõu hình, vieäc thuoäc veà thaân theå Chuùa Kitoâ vaø thuoäc veà nhau giöõa caùc Kitoâ höõu (x. 1 Cr 12:12)[157].
100. Nhöõng yeáu toá naøy cuûa quaù trình xaây döïng Giaùo hoäi khoâng chæ theå hieän nguoàn goác cuûa noù trong Bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ, maø coøn coù theå nhaän ra trong nhöõng quaù trình naøy moät söï töông töï naøo ñoù vôùi nhöõng gì taïo neân bieán coá Khoân ngoan ñöôïc phaân tích ôû treân. Cuõng nhö tö töôûng cuûa con ngöôøi, ñöôïc ñoåi môùi saâu saéc nhôø bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ, tieáp nhaän vaø bieán ñoåi caùc neàn vaên hoùa nhaân loaïi, ñaëc bieät laø töø söï giao thoa giöõa tö töôûng Seâ-mit, voán ñaõ ñöôïc Maëc Khaûi taùc ñoäng töø beân trong, vôùi vaên hoùa Hy Laïp vaø caùc neàn vaên hoùa khaùc, theo cuøng moät caùch, ba chieàu kích hay ñaëc suûng maø chuùng ta ñaõ ghi nhaän ñeàu xuaát phaùt töø caû caùc ñònh cheá Do Thaùi vaø caùc phieân baûn ñòa phöông cuûa caùc ñònh cheá Hy Laïp-La Maõ trong nhöõng theá kyû ñaàu tieân cuûa thôøi ñaïi chuùng ta, caû daân söï laãn thaùnh thieâng. Moät maët, Do Thaùi giaùo cuûa Ñeàn thôø thöù hai coù heä thoáng giaùo só, tröôøng phaùi vaø giaùo hoäi rieâng. Maët khaùc, vì khoâng coù tröôøng hoïc cuï theå naøo daønh cho hoï neân haàu heát caùc giaùo vieân Ki-toâ giaùo ñeàu ñöôïc ñaøo taïo thaønh nhaø huøng bieän vaø phieân dòch trong enkyklios paideia, hay heä thoáng giaùo duïc chung cuûa theá giôùi Hy Laïp-La Maõ, vaø do ñoù, hoï döïa vaøo thuaät huøng bieän vaø trieát hoïc, nhöõng thöù maø hoï ñaõ goùp phaàn ñöa vaøo di saûn giaùo lyù Ki-toâ giaùo. Thöôïng hoäi ñoàng (concilium trong tieáng Latinh) cuõng ñaõ laø moät ñònh cheá coå xöa trong theá giôùi Hy Laïp-La Maõ khi caùc Ki-toâ höõu daønh cho noù moät vò trí quan troïng. Baây giôø, nhöõng khía caïnh khaùc nhau naøy mang nhöõng chieàu kích rieâng cuûa chuùng, coù theå noùi laø bieán ñoåi, khi chuùng phuïc vuï cho söù meänh cuûa Giaùo hoäi laø coâng boá Tin Möøng vaø trôû thaønh daáu chæ höõu hieäu cuûa söï hieäp nhaát cho nhaân loaïi.
3.3 Coâng ñoàng chung Niceùe
101. Vaøo naêm 325, ngöôøi ta cöû haønh taïi Niceùe moät coâng ñoàng, voán ñöôïc ghi nhaän moät phaàn trong quaù trình naøy nhö moät ñieåm thaønh töïu, nhöng cuõng laø moät hình thöùc ñaëc bieät xeùt veà taàm quan troïng ñaïi keát cuûa noù. Ñöôïc hoaøng ñeá trieäu taäp ñeå giaûi quyeát moät cuoäc tranh chaáp ñòa phöông ñaõ lan roäng ñeán taát caû caùc giaùo hoäi cuûa Ñeá quoác La Maõ phöông Ñoâng vaø nhieàu giaùo hoäi ôû phöông Taây, hoäi nghò naøy ñaõ taäp hôïp caùc giaùm muïc töø nhieàu vuøng khaùc nhau ôû phöông Ñoâng vaø caùc söù giaû cuûa giaùm muïc Rome. Do ñoù, laàn ñaàu tieân caùc giaùm muïc töø toaøn boä Oikoumen# ñaõ tuï hoïp taïi moät coâng ñoàng. Lôøi tuyeân xöng ñöùc tin vaø caùc quyeát ñònh giaùo luaät cuûa noù ñöôïc coâng boá nhö chuaån möïc cho toaøn theå Giaùo hoäi. Söï hieäp thoâng vaø hieäp nhaát chöa töøng coù ñöôïc trong Giaùo hoäi nhôø bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ ñöôïc theå hieän roõ raøng vaø höõu hieäu theo moät caùch môùi, thoâng qua moät caáu truùc coù phaïm vi phoå quaùt, vaø vieäc coâng boá Tin Möøng cuûa Chuùa Kitoâ trong toaøn boä söï bao la cuûa noù cuõng nhaän ñöôïc moät coâng cuï coù thaåm quyeàn vaø phaïm vi chöa töøng coù:
"Taïi Coâng ñoàng Niceùe, laàn ñaàu tieân, thoâng qua vieäc thöïc hieän thöøa taùc vuï cuûa caùc giaùm muïc theo tinh thaàn ñoàng nghò, l'eEouia [quyeàn löïc] cuûa Chuùa phuïc sinh ñaõ ñöôïc phaùt bieåu moät caùch ñònh cheá ôû bình dieän hoaøn vuõ. Moät kinh nghieäm töông töï ñaõ dieãn ra trong caùc coâng ñoàng chung lieân tieáp cuûa thieân nieân kyû ñaàu tieân, qua ñoù baûn saéc cuûa Giaùo hoäi duy nhaát vaø Coâng Giaùo ñaõ ñöôïc phaùc thaûo moät caùch chuaån möïc [158].
102. Vôùi Coâng ñoàng Niceùe, yù töôûng veà moät coâng ñoàng hay moät coâng ñoàng chung ñaõ ñöôïc aùp ñaët. Maëc duø khoâng moät phaùp leänh (acta) naøo cuûa noù coøn toàn taïi, nhöng theo moïi saùc suaát, vaø maëc duø ñöôïc tieáp nhaän chaäm chaïp vaø khoù khaên, baûn tuyeân ngoân homoousios vaø caùc quyeát ñònh cuûa Niceùe vaãn toàn taïi. Sau quaù trình tieáp nhaän laâu daøi naøy - voán laø ñaëc ñieåm cuûa baát cöù coâng ñoàng naøo - Niceùe ñaõ trôû thaønh hình maãu lyù töôûng cuûa coâng ñoàng trong taâm trí nhieàu ngöôøi. Söï trình baøy truyeàn thoáng cuûa noù nhö moät coâng ñoàng thoáng nhaát, ñöôïc Chuùa Thaùnh Thaàn soi saùng, ñaõ giuùp noù trôû thaønh coâng ñoàng lyù töôûng trong truyeàn thoáng sau naøy vaø daàn daàn taïo ra söï toân troïng trong soá caùc Ki-toâ höõu ñoái vôùi caùc coâng ñoàng ñaïi keát. Coâng ñoàng Niceùe ñaõ môû ñöôøng cho caùc coâng ñoàng chung tieáp theo vaø do ñoù môû ñöôøng cho moät phöông thöùc coâng ñoàng hay coâng nghò môùi seõ ñaùnh daáu ñôøi soáng cuûa Giaùo hoäi cho ñeán ngaøy nay, caû trong vai troø xaùc ñònh vaø tuyeân boá ñöùc tin cuõng nhö trong vieäc bieåu loä söï hieäp nhaát cuûa toaøn theå Oikoumene ñöôïc ñaïi dieän trong ñoù.
Chöông boán:
Giöõ cho ñöùc tin coù theå ñeán ñöôïc vôùi toaøn theå daân Thieân Chuùa
Lôøi môû ñaàu: Coâng ñoàng Niceùe vaø caùc ñieàu kieän ñeå coù ñöôïc söï ñaùng tin caäy cuûa maàu nhieäm Kitoâ giaùo
103. YÙ töôûng ñaàu tieân vaø hôïp lyù maø chuùng ta duy trì cho Coâng ñoàng Niceùe laø ñaây laø moät coâng ñoàng tín ñieàu, ñaõ baûo veä vaø laøm saùng toû fides quae (noäi dung ñöùc tin) veà Chuùa Kitoâ vaø Ba Ngoâi. Baây giôø, vaán ñeà laø giaûi thích trong chöông cuoái cuøng naøy laøm theá naøo bieán coá coâng ñoàng cuõng taïo neân moät thieát bò ñònh cheá nhaát ñònh cuûa Giaùo hoäi duy nhaát vaø Coâng Giaùo ñeå giaûi quyeát moät xung ñoät mang tính tín ñieàu trong nhöõng ñieàu kieän coù theå khieán cho quyeát ñònh cuûa noù ñöôïc chaáp nhaän. Do ñoù, vieäc nghieân cöùu thaàn hoïc cô baûn phaûi boå sung cho vieäc nghieân cöùu Tín ñieàu vaø lòch söû. Chính fides quae [noäi dung ñöùc tin], chaân lyù cöùu roãi, taïo neân söï tuaân thuû vôùi ôn cöùu roãi, fides qua [ñöùc tin tín cöù [laøm cho tin]; nhöng taïi Niceùe, baûn thaân fides qua ñöôïc ñöa vaøo ñaây ñeå phuïc vuï cho vieäc tieáp nhaän vaø hieåu bieát fides quae. Baây giôø, vieäc xem xeùt caùc tieán trình cuûa fides qua, nghóa laø caùc ñieàu kieän ñeå xaùc ñònh vaø tieáp nhaän fides quae, theå hieän baûn chaát vaø vai troø cuûa Giaùo hoäi. Roõ raøng laø vieäc phaùt minh ra thieát bò ñònh cheá naøy dieãn ra daàn daàn, raèng noù khoâng xuaát hieän vôùi ñaày ñuû vuõ khí nhö Athena töø ñaàu cuûa Zeus, toùm laïi khaùi nieäm tín ñieàu veà "coâng ñoàng chung" khoâng theå hoaøn toaøn cuøng thôøi vôùi bieán coá naêm 325. Nhö chuùng toâi ñaõ giaûi thích trong Chöông II, nôi tuyeät vôøi nhaát maø fides qua vaø fides quae gaëp nhau laø pheùp röûa toäi. Ñaây laø nôi caù nhaân ñöôïc hoøa nhaäp vaøo ñöùc tin cuûa Giaùo hoäi maø hoï nhaän ñöôïc töø Giaùo hoäi Meï. Trong boái caûnh giaùo lyù veà pheùp röûa toäi vaø khai taâm, Giaùo hoäi coå thôøi ñaõ phaùt trieån quy taéc ñöùc tin nhö laø baûn toùm taét quan troïng nhaát veà ñöùc tin. Do tính lieân quan cuûa noù, noù ñaõ ñöôïc söû duïng ñeå phaân bieät söï thaät cuûa ñöùc tin vôùi laïc giaùo (ví duï nhö Ireùneùe, Tertullien, Origeøne). Ñaây laø tieàn thaân cuûa quan ñieåm tín ñieàu veà kinh tin kính nhö moät baûn toùm taét caùc yeáu toá chuaån möïc cuûa ñöùc tin. Nhaän thöùc veà chuaån möïc (regula; kaên#n) naøy hieän dieän trong tieán trình cuûa caùc thöôïng hoäi ñoàng tieàn Niceùe khi phaân ñònh ñöùc tin.
104. Tuy nhieân, döïa treân nhieàu kinh nghieäm cuûa caùc coâng ñoàng khu vöïc hoaëc ñòa phöông vaøo theá kyû thöù 2 vaø thöù 3, ngöôøi ta coù theå uûng hoä luaän ñeà tín ñieàu cho raèng moät chaân lyù giaùo hoäi hoïc naøo ñoù ñöôïc phaùn ñoaùn moät caùch tieân thieân laø coù hieäu löïc vaø ñöôïc keâu goïi ñeå giaûi quyeát vaán ñeà veà moät chaân lyù Ba Ngoâi, Kitoâ hoïc vaø cöùu theá hoïc ñang bò ñe doïa bò thay ñoåi, boùp meùo hoaëc maát ñi. Caùc tieán trình fides qua bieåu loä baûn chaát cuûa Giaùo hoäi. Ngoâi Lôøi Thieân Chuùa ñaõ thaønh xaùc phaøm (Ga 1:14) thöïc söï laøm cho Chuùa Cha ñöôïc bieát ñeán vaø kieán thöùc naøy, nhôø quyeàn naêng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, ñöôïc trao phoù cho Giaùo hoäi, vôùi nhieäm vuï baûo veä vaø truyeàn ñaït kieán thöùc ñoù. Söù meänh naøy nguï yù raèng Giaùo hoäi coù theå giaûi thích Kinh thaùnh moät caùch coù thaåm quyeàn. Ñieàu naøy cuõng cho thaáy raèng vieäc tin vaøo Giaùo hoäi - nhö Kinh Tin Kính tuyeân xöng - vaø tin vaøo thaåm quyeàn cuûa Giaùo hoäi trong vieäc xaùc ñònh hoïc thuyeát veà Chuùa Kitoâ vaø Ba Ngoâi döïa treân haønh ñoäng ñöùc tin vaøo Chuùa Gieâsu Kitoâ vaø Ba Ngoâi, döôùi hình thöùc "öu tieân" hoaëc "nhaân quaû qua laïi", theo caùch dieãn ñaït toát laønh cuûa tröôøng phaùi Toâma [159]. Cuoái cuøng, ñích nhaém sau cuøng cuûa toaøn boä quaù trình giaùo hoäi naøy cuõng phaûi thu huùt söï chuù yù cuûa chuùng ta. Chuùng toâi ñöa ra giaû thuyeát cho raèng quy trình cuûa coâng ñoàng ñöôïc ñaët ra ñeå phuïc vuï nhöõng ngöôøi nhoû beù, phuïc vuï ñöùc tin cuûa treû em, ñoù laø hình maãu ñöùc tin cuûa ngöôøi moân ñeä chaân chính trong maét Chuùa Gieâsu, vaø do ñoù laø vieäc coâng boá Tin möøng cho taát caû moïi ngöôøi. Ñieàu naøy laøm saùng toû yù nghóa cuûa giaùo huaán cuûa Giaùo hoäi, höôùng ñeán loøng baùc aùi baûo veä nhöõng ngöôøi "nhoû beù nhaát" trong soá caùc "anh em" cuûa Chuùa Kitoâ (x. Mt 25:40).
1. Thaàn hoïc phuïc vuï cho toaøn boä chaân lyù cöùu roãi
1.1 Chuùa Kitoâ, chaân lyù höõu hieäu veà maët caùnh chung
105. Trong phaïm vi nôi Niceùe ñeà xuaát moät chaân lyù trong caùc caâu hoûi lieân quan ñeán söï cöùu roãi vaø phaân bieät noù vôùi sai laàm, vaán ñeà ñaàu tieân cuûa noù theo quan ñieåm cuûa thaàn hoïc cô baûn laø vò trí cuûa chaân lyù trong cöùu theá hoïc. Nieàm tin naøy tröôùc heát ñeán töø chính hình thöùc Maëc khaûi, khi ñeå cho mình ñöôïc ghi cheùp thaønh lôøi vaên, cho thaáy chieàu kích chaân lyù laø yeáu toá caáu thaønh neân noù. Ñöùc tin Kitoâ giaùo giaû ñònh raèng chaân lyù veà Chuùa Kitoâ phaûi ñöôïc truyeàn ñaït cho caùc moân ñeä cuûa Ngöôøi. Thaät vaäy, chính Ñaáng Cöùu Theá laø chaân lyù: "Ta laø ñöôøng ñi, laø söï thaät vaø laø söï soáng" (Ga 14:6). Trong Kitoâ giaùo, chaân lyù laø moät con ngöôøi. Söï thaät khoâng coøn laø vaán ñeà ñôn giaûn veà luaän lyù hay lyù luaän nöõa; khoâng theå sôû höõu noù, vaø noù khoâng theå taùch rôøi khoûi caùc thuoäc tính khaùc gaén lieàn vôùi chính con ngöôøi cuûa Chuùa Kitoâ, chaúng haïn nhö loøng toát, coâng lyù hay tình yeâu. Ñieàu coøn laïi laø söï gaén boù vôùi Chuùa Kitoâ luoân ñoøi hoûi trí thoâng minh cuûa caùc moân ñeä: "Credo ut intelligam [toâi tin ñeå toâi hieåu][160]". Thaät vaäy, thaät khoâng theå töôûng töôïng vaø cuõng khoâng hôïp lyù khi nghó raèng Thieân Chuùa, Ñaáng ñaõ taïo neân con ngöôøi thoâng minh vaø töï do - moät trong nhöõng chieàu kích cuûa söï saùng taïo theo hình aûnh vaø hoïa aûnh cuûa Ñaáng Taïo döïng (St 1:26-27) - laïi coù theå, vôùi tö caùch laø Thieân Chuùa cöùu roãi, khoâng quan taâm ñeán vieäc tieáp caän tri thöùc veà chaân lyù cuûa Ngöôøi vaø chaân lyù cöùu roãi. Hôn nöõa, chaân lyù cöùu roãi naøy coù chieàu kích coäng ñoàng. Coâng ñoàng Niceùe laø moät haønh ñoäng chung nhaèm dieãn ñaït chaân lyù, nhaèm truyeàn ñaït chaân lyù ñoù cho toaøn theå Giaùo hoäi. Treân thöïc teá, khoâng theå töôûng töôïng hay hôïp lyù hôn khi nghó raèng Ñaáng taïo döïng ra gia ñình nhaân loaïi, vaø ñaëc bieät laø khaû naêng thoâng ñaït deã hieåu cuûa noù thoâng qua caùc ngoân ngöõ (x. St 11:1-9 - thaùp Babel, vaø Coâng vuï 2:1-11 - Leã Hieän Xuoáng) coù theå döûng döng vôùi vieäc coäng ñoàng tieáp caän chaân lyù cuûa mình vaø chaân lyù cöùu roãi. Do ñoù, söï tan vôõ hieäp nhaát ñöùc tin seõ laøm giaûm söùc maïnh vaø hieäu quaû cuûa ôn cöùu roãi trong Chuùa Gieâsu Kitoâ.
106. Vò trí caáu thaønh cuûa chaân lyù trong ôn cöùu roãi naøy phaûn aûnh chính baûn chaát cuûa Giaùo hoäi "laø ngöôøi mang chaân lyù" (al#thefora). Giaùo hoäi mang trong mình moät thöù khaùc ngoaøi chính mình, Ñaáng Kitoâ-Chaân Lyù, vaø seõ khoâng theå laø chính mình neáu khoâng coù ñieàu naøy. Giaùo hoäi nhaát thieát phaûi laø nôi nghieân cöùu, khaùm phaù, baûo veä vaø trieån khai chaân lyù ñöôïc neâu trong Lôøi Chuùa vì lôïi ích baûn thaân vaø giaùo hoäi cuûa caùc moân ñeä cuûa Ngöôøi vaø cuûa toaøn theå nhaân loaïi. Ñaây cuõng laø nôi giao thoa vôùi söùc maïnh mang laïi söï soáng cuûa chaân lyù naøy, löu thoâng beân trong noù, ñoàng thôøi töôùi maùt cho cuoäc tìm kieám chaân lyù, tö töôûng vaø vaên hoùa cuûa theá giôùi [161]. Do ñoù, vieäc chuyeån giao (truyeàn ñaït) soáng ñoäng chaân lyù cöùu roãi chính laø moät trong nhöõng yù nghóa maïnh meõ nhaát maø khaùi nieäm Tín ñieàu veà Truyeàn thoáng Giaùo hoäi coù theå coù [162].
107. Vò trí trung taâm cuûa chaân lyù giaûi thích söï baùc boû saâu xa vieäc thôø ngaãu töôïng trong Kinh thaùnh. Ñaáng Thaùnh cuûa Israel laø Thieân Chuùa bieát leân tieáng, khoâng gioáng nhö caùc thaàn töôïng. "Chuùng coù mieäng nhöng khoâng noùi", caùc Thaùnh Vònh (115:5 vaø 135:15) noùi theá, vaø ñöôïc laëp laïi trong 1 Coâ-rinh-toâ 12:2: "Khi anh em coøn laø daân ngoaïi, anh em bieát ñaáy, anh em bò loâi keùo moät caùch khoâng cöôõng laïi ñöôïc ñeán vôùi caùc ngaãu töôïng caâm". Hôn nöõa, theo Kinh thaùnh, chaân lyù, quyeàn naêng, coâng lyù vaø söï thaùnh thieän cuûa Thieân Chuùa luoân ñöôïc quan nieäm lieân quan ñeán tuyeân boá cuûa Ngöôøi veà vieäc mang laïi söï cöùu roãi ñích thöïc vaø phoå quaùt, trong khi caùc hoaït ñoäng thôø ngaãu töôïng chæ tuyeân boá mang laïi moät moùn quaø cuïc boä vaø mang tính khu vöïc. Hôn nöõa, vì chính Ngöôøi ñeán töø Thieân Chuùa vaø laø Thieân Chuùa vaø Chuùa (x. Ga 13:14), neân chaân lyù cöùu roãi phaûi ñöôïc ñoùn nhaän, trong khi söï thôø ngaãu töôïng xaây döïng neân thaàn thaùnh töø con ngöôøi. Söï kieän Thieân Chuùa khoâng theå ñöôïc taïo ra gioáng nhö moät böùc töôïng ngaãu thaàn (xem söï trôù treâu cuûa Kn 13:11-19) daãn ñeán khaùi nieäm veà söï töï maëc khaûi thaàn linh, ñieàu naøy hoaøn toaøn traùi ngöôïc vôùi yù töôûng töï kyû thaønh töïu [autoreùalisation] raát phoå bieán trong caùc cung öùng toân giaùo, caû trong caùc hình thöùc coå xöa, nhö thuyeát Ngoä ñaïo laøm chöùng, bò Thaùnh Ireùneùe chæ ñuùng danh laø moät taø thuyeát vaø laø "moät tröïc tri [gnose] vôùi caùi teân doái traù". Tröïc tri "noùi doái", noù maâu thuaãn vôùi chính khaùi nieäm veà chaân lyù cöùu roãi, vì noù khoâng phaûi laø chaân lyù ñöôïc Thieân Chuùa chaøo ñoùn vaø ñoùn nhaän moät caùch töï do trong tình yeâu. Ngöôïc laïi, qua söï nhaäp theå cuûa Ngöôøi, Ngoâi Lôøi Thieân Chuùa keâu goïi haønh vi ñöùc tin mang tính giaùo hoäi vaø baûn thaân nhö moät söï tieáp nhaän trong Chuùa Thaùnh Thaàn, baèng trí thoâng minh vaø toaøn theå con ngöôøi, veà nhöõng maàu nhieäm cöùu roãi: "Caùc oâng thôø Ñaáng caùc oâng khoâng bieát; coøn chuùng toâi, chuùng toâi thôø Ñaáng chuùng toâi bieát, vì ôn cöùu roãi phaùt xuaát töø ngöôøi Do Thaùi" (Ga 4:22). Cuoái cuøng, Chuùa Gieâsu laø Ngoâi Lôøi cuûa Thieân Chuùa, ñöôïc sai ñeán theá gian vôùi söù meänh truyeàn ñaït moät lôøi chaân lyù toaøn veïn, ñoøi hoûi con ngöôøi phaûi ñaùp laïi baèng ñöùc tin. Ñaây laø lyù do taïi sao ñaây thöïc söï laø chaân lyù cöùu roãi, coù hieäu quaû veà maët caùnh chung: "Hoâm nay, anh seõ ôû vôùi toâi treân thieân ñaøng" (Lc 23:43). Vieäc Coâng ñoàng Niceùe löïa choïn dieãn ñaït baèng lôøi moät chaân lyù toaøn veïn veà ôn cöùu roãi cho taát caû moïi ngöôøi, ñöôïc ñoùn nhaän trong ñöùc tin, khoâng chæ laø söï trung thaønh vôùi chaân lyù Kitoâ hoïc (fides quae) maø coøn laø söï trung thaønh vôùi moái quan heä caù nhaân vôùi chaân lyù laø chính Chuùa Kitoâ (fides qua).
1.2 Söï cöùu roãi vaø tieán trình laøm con caùi Thieân Chuùa
108. Chaân lyù cöùu roãi naøy phaûi ñöôïc hieåu theo nghóa maïnh meõ nhaát, nghóa höõu theå hoïc. Maëc duø khoâng coù tham voïng ñöa ra moät söï hieåu bieát toaøn dieän laøm suy yeáu maàu nhieäm cöùu roãi nhö moät maàu nhieäm, nhöng noù vaãn mang ñeán söï thaät veà vieäc laøm con vaø laøm cha cuûa Thieân Chuùa. Coù theå noùi, Thieân Chuùa cuûa chaân lyù muoán thöû thaùch con ngöôøi veà tham voïng laøm con chöa töøng coù cuûa Con moät Ngöôøi laø Chuùa Gieâsu. Söï thaät ñöôïc Thieân Chuùa maëc khaûi sau ñoù ñöôïc taäp trung vaøo söï thaät veà "Con" duy nhaát cuûa Ngöôøi. Thuaät ngöõ naøy khoâng theå bò giaûn löôïc thaønh moät pheùp aån duï hay pheùp loaïi suy ñôn giaûn, bôûi vì nhöõng gì mang tính aån duï ôû ñaây töï môû ra cho phaïm vi cuûa höõu theå hoïc, cuõng gioáng nhö symbolon [bieåu töôïng], theo nghóa maïnh cuûa thuaät ngöõ, thöïc söï vaø hieäu quaû cho pheùp tieáp caän vôùi thöïc taïi maø noù bieåu thò. Lôøi chöùng cuûa Chuùa Cha ban cho Chuùa Gieâsu thieát laäp chaân lyù naøy: "Neáu chuùng ta nhaän ñöôïc lôøi chöùng cuûa loaøi ngöôøi, thì lôøi chöùng cuûa Thieân Chuùa cao caû hôn, vì ñaây laø lôøi chöùng cuûa Thieân Chuùa: Ngöôøi ñaõ laøm chöùng veà Con cuûa Ngöôøi. "Ai tin vaøo Con Thieân Chuùa thì coù lôøi chöùng trong mình" (1 Ga 5:9). Taùc giaû theâm: "Ai khoâng tin Thieân Chuùa, thì coi Thieân Chuùa laø keû noùi doái" (1 Ga 5:10). Caùc saùch giaùo lyù cuõ cuûa chuùng ta thích xaây döïng nieàm xaùc tín saâu saéc naøy veà haønh vi ñöùc tin cuûa caùc Kitoâ höõu, vôùi söï ñôn giaûn tröïc tieáp: "Thieân Chuùa khoâng theå nhaàm laãn hay löøa doái chuùng ta[163]", trong khi Thaùnh Toâma Aquinoâ seõ nhaän ra nhöõng coâng thöùc cuûa rieâng mình [164]. Ñieàu naøy bieän minh cho löïa choïn höõu theå hoïc cuûa töø môùi cuûa Niceùe, homoousios, ñeå môû roäng vaø laøm roõ thuaät ngöõ Kinh thaùnh vaø thaùnh ca. Xaùc nhaän chaân lyù höõu theå hoïc veà tö caùch con caùi thaàn linh cuûa Chuùa Gieâsu, nhö chuùng ta ñaõ thaáy trong chöông moät vaø chöông ba, laø moái quan heä giöõa quyeàn laøm cha vaø quyeàn laøm con ñaõ bò ñaûo ngöôïc moät caùch maàu nhieäm giöõa quyeàn laøm cha thaàn thieâng vaø quyeàn laøm cha nhaân baûn: quyeàn laøm cha nhaân baûn vaø döôùi theá ñaõ trôû thaønh söï ñònh danh thöù hai vaø phaùi sinh cuûa nguyeân maãu cuûa noù, Thieân Chuùa Cha (xem Ep 3:14; Mt 23:9). Chính söï thaät veà vieäc laøm con caùi cuûa Thieân Chuùa, söï thaät maø ngöôøi tin ñöôïc môøi goïi böôùc vaøo, laø neàn taûng cho söï thaät veà vieäc laøm con luùc chòu pheùp röûa [165]. Theo Tin möøng cuûa Chuùa Gieâsu, ñöôïc cöùu roãi bao goàm vieäc böôùc vaøo chaân lyù troïn veïn cuûa vieäc laøm con caùi ñöôïc loàng vaøo vieäc laøm con caùi vónh cöûu cuûa Chuùa Kitoâ.
2. Söï trung gian cuûa Giaùo hoäi vaø söï ñaûo ngöôïc cuûa chuoãi tín ñieàu: Chuùa Ba Ngoâi, Kitoâ hoïc, Thaàn khí hoïc, Giaùo hoäi hoïc
2.1 Söï trung gian cuûa ñöùc tin vaø thöøa taùc vuï cuûa Giaùo hoäi
109. Chaân lyù cöùu roãi vaø hieäu quaû naøy ñöôïc laøm roõ raøng vaø truyeàn ñaït taïi Niceùe thoâng qua haønh ñoäng giaûi thích baûn vaên Kinh thaùnh baèng nhöõng thuaät ngöõ baét nguoàn töø thaùnh ca vaø trieát hoïc, vaø thoâng qua vieäc thöïc haønh caùi hieåu veà ñöùc tin. Thaät vaäy, toaøn boä nhieäm cuïc Maëc Khaûi Kinh Thaùnh chöùng thöïc raèng söùc maïnh cuûa nieàm tin veà chaân lyù Kitoâ hoïc chaéc chaén khoâng neân ñöôïc hieåu theo chuû nghóa chính thoáng cöïc ñoan, maø ñoái vôùi noù yù nghóa cuûa Kinh Thaùnh chæ coù theå hieåu ñöôïc moät caùch tröïc tieáp. Ngöôïc laïi, truyeàn thoáng dieãn giaûi tín lyù cuûa giaùo hoäi vaø nghieân cöùu cuûa caùc nhaø thaàn hoïc cho thaáy raèng ñöùc tin caàn nhieàu söï trung gian, baét ñaàu vôùi söï trung gian ñaàu tieân, ñoäc nhaát vaø saùng laäp, ñoù laø nhaân tính cuûa Ngöôøi Con duy nhaát maø Ngöôøi coù ñöôïc töø Ñöùc Maria. Thieân Chuùa ñaõ saép ñaët ñeå chaân lyù thaàn linh chöa töøng ñöôïc nghe ñeán cuûa Ngöôøi seõ höôùng ñeán nhaân loaïi thoâng qua söï trung gian cuûa Ngoâi Lôøi nhaäp theå: "Ñaây laø Con yeâu daáu cuûa Ta, haõy vaâng nghe lôøi Ngöôøi" (Mt 17:5; x. Mt 3:17). Hôn nöõa, caùc theå loaïi vaên hoïc khaùc nhau cuûa caùch dieãn ñaït Maëc Khaûi taïo neân caùc saùch Kinh thaùnh ñoøi hoûi nhieàu keá hoaïch giaûi thích[166]. Kinh Tin Kính, phaùt sinh töø phuïng vuï vaø ñöôïc coâng boá trong khuoân khoå phuïng vuï, cuõng chöùng minh raèng söï trung gian dieãn giaûi khoâng bò giaûn löôïc thaønh moät lôøi bình luaän veà baûn vaên, maø trôû thaønh moät gestis verbisque [cöû chæ vaø lôøi noùi], trong ñoù ñöùc tin ñöôïc soáng trong moät coäng ñoàng caàu nguyeän vaø aân suûng [167]. Chuùng ta ñoïc ñieàu naøy trong caâu chuyeän cuûa Luca 24, nôi chính Ñaáng Phuïc Sinh khoâng chæ giaûi thích veà mình qua vieäc giaûi thích Leà Luaät vaø caùc tieân tri, maø, cuoái cuøng, coøn qua söï hieän dieän cuûa Ngöôøi vaø söï hieán thaân Thaùnh Theå cuûa Ngöôøi, trong "vieäc beû baùnh", nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng Benedict XVI ñaõ giaûi thích trong Verbum Domini:
"Lôøi Chuùa vaø Bí tích Thaùnh Theå gaén boù maät thieát vôùi nhau ñeán noãi khoâng theå hieåu ñöôïc ñieàu naøy neáu khoâng coù ñieàu kia: Lôøi Chuùa trôû thaønh xaùc phaøm trong bieán coá Thaùnh Theå. Bí tích Thaùnh Theå môû ra cho chuùng ta söï hieåu bieát veà Kinh Thaùnh, cuõng nhö Kinh Thaùnh soi saùng vaø giaûi thích veà Maàu nhieäm Thaùnh Theå. Thaät vaäy, neáu khoâng nhaän ra söï hieän dieän thöïc söï cuûa Chuùa trong Bí tích Thaùnh Theå, thì söï hieåu bieát veà Kinh thaùnh vaãn chöa ñaày ñuû" [168].
110. Do ñoù, söï noái keát coù traät töï cuûa caùc maàu nhieäm nhö ñöôïc trình baøy trong thaàn hoïc tín lyù coù theå ñöôïc ñaûo ngöôïc moät caùch höõu ích trong thaàn hoïc cô baûn. Chính qua maàu nhieäm Giaùo hoäi, "maàu nhieäm khoù tin nhaát [169]", maø nhöõng maàu nhieäm chöa töøng nghe ñeán cuûa ñöùc tin Kitoâ giaùo ñöôïc ñeà xuaát laàn ñaàu tieân, nhöõng maàu nhieäm maø baûn thaân ñöùc tin Kitoâ giaùo phuï thuoäc veà maët luaän lyù hoïc vaø höõu theå hoïc. Treân thöïc teá, Giaùo hoäi laø ngöôøi ñaàu tieân thieát laäp cheá ñoä uy tín cho haønh trình ñöùc tin. Roõ raøng laø coù "moät traät töï hay 'thöù baäc' cuûa caùc chaân lyù trong tín lyù Coâng Giaùo, lieân quan ñeán moái quan heä khaùc nhau cuûa chuùng vôùi neàn taûng cuûa ñöùc tin Kitoâ giaùo."[170] Hoïc thuyeát veà Chuùa Kitoâ, Ba Ngoâi vaø cöùu roãi cuûa Kinh Tin Kính caáu thaønh neàn taûng naøy. Tuy nhieân, beân trong nexus mysteriorum [moái noái keát giöõa caùc maàu nhieäm], [171] haønh ñoäng giaûi thích cuûa Coâng ñoàng laøm saùng toû söï tham gia cuûa Giaùo hoäi, theo vò trí vaø vai troø cuï theå cuûa mình, vaøo traät töï cöùu roãi.
2.2 Söï baát ñoàng vaø tính ñoàng nghò
111. Söï trung gian giaûi thích cuûa Giaùo hoäi ñöôïc bieåu loä qua caùc cuoäc troïng taøi, ñaëc bieät khi ñoái dieän vôùi nhöõng baát ñoàng hoaëc nhu caàu dòch baûn vaên thaùnh thieâng. "Coâng ñoàng Gieârusalem" trong Coâng vuï 15 laàn ñaàu tieân laøm chöùng veà söï baát ñoàng veà tín lyù (moái quan heä giöõa caùc moân ñeä cuûa Chuùa Ki-toâ töø caùc daân toäc vôùi Leà Luaät Moâ-seâ) vaø veà thöïc haønh (pheùp caét bì, thôø hình töôïng vaø voâ luaân), voán mang theo tính xung ñoät, maø vieäc ra quy ñònh vaø giaûi quyeát noù, döôùi hình thöùc phuïc hoài söï ñoàng thuaän cuûa giaùo hoäi, tröôùc tieân tieán haønh thoâng qua söï khaûo saùt cuûa hôïp ñoaøn tuï taäp goàm "caùc toâng ñoà vaø tröôûng laõo" (Coâng vuï 15:6). Moät quaù trình xuaát hieän: ñaàu tieân chuùng ta nhaän thaáy moät loaït caùc chöùng töø ñöôïc uûy quyeàn (Pheâ-roâ, Phao-loâ vaø Ba-na-ba, Gia-coâ-beâ) vaø ñöôïc hoan ngheânh trong söï laéng nghe laãn nhau [172], sau ñoù laø vieäc naïi tôùi thaåm quyeàn cuûa Moâ-seâ, vieäc thieát laäp caùc söù giaû ñöôïc uûy quyeàn choáng laïi caùc söù giaû "khoâng ñöôïc uûy quyeàn" (Coâng vuï 15:24), vaø cuoái cuøng laø vieäc soaïn thaûo moät baûn vaên quy phaïm ñeå chính thöùc göûi cho coäng ñoàng Antioche (Coâng vuï 15:30-31) ñöôïc taäp hôïp theo saùng kieán cuûa nhöõng söù giaû ñöôïc uûy quyeàn naøy. Taát caû ñeàu laø nhöõng taùc nhaân (Coâng vuï 15:12), hieän dieän trong suoát quaù trình phaân ñònh cuûa Giaùo hoäi vaø tham gia vaøo quyeát ñònh cuoái cuøng (Coâng vuï 15:22)[173]. Daáu hieäu cuûa khía caïnh coäng ñoàng naøy laø caùc söù giaû ñöôïc sai ñi theo töøng caëp (Coâng vuï 15:27). Ñieåm coát yeáu ñeå chuùng ta suy tö laø Giaùo hoäi ñöôïc Chuùa Thaùnh Thaàn trôï giuùp vaø hoaït ñoäng theo caùch thöùc thöôïng hoäi ñoàng, döïa vaøo sensus fidei fidelium [caûm thöùc ñöùc tin cuûa caùc tín höõu] [174] vaø thaåm quyeàn ñaëc bieät cuûa caùc toâng ñoà, taïo neân maàu nhieäm soáng ñoäng vaø hoaït ñoäng trong ñoù söï phaùt trieån tín lyù veà söï phaân bieät giöõa caùc moân ñeä cuûa Chuùa Kitoâ vôùi daân Do Thaùi vaø nhöõng ngöôøi töø caùc daân toäc tröôùc vieäc thöïc haønh Luaät Moâseâ ñaõ ñöôïc xaây döïng. Söï phaân xöû ñöùc tin lieân quan ñeán muïc ñích phoå quaùt cuûa Thieân Chuùa, ñeán vieäc caùc quoác gia böôùc vaøo maàu nhieäm ñöôïc maëc khaûi ñaàu tieân cho Israel, ñaõ dieãn ra ôû ñaây, trong söï trao ñoåi giöõa fides qua vaø fides quae, trong maàu nhieäm naêng ñoäng cuûa Giaùo hoäi.
112. Töø thôøi tröôùc khi Ngoâi Lôøi nhaäp theå, daân Chuùa choïn ñaõ phaûi giaûi quyeát moät vaán ñeà töông töï veà vieäc baûo toàn, nhöng ñaëc bieät laø veà vieäc truyeàn baù Maëc Khaûi trong coäng ñoàng ngöôøi Israel löu vong vaø xa hôn nöõa, trong nhöõng coäng ñoàng maø Taân Öôùc goïi laø "caùc taân toøng" (Mt 23:15 vaø Coâng vuï 2:10 vaø 6:15), vaø "nhöõng ngöôøi kính sôï Chuùa" (Coâng vuï 10:2), coù nguoàn goác ngoaïi giaùo. Ñaây laø löïa choïn cô baûn, nguoàn goác thöïc söï cuûa noù bò thaát laïc trong caùc truyeàn thuyeát (Thö cuûa Aristeas hoaëc Talmud-Soferim 1,7), cho pheùp dòch Kinh thaùnh cuûa ngöôøi Do Thaùi töø tieáng Do Thaùi sang tieáng Hy Laïp, vaø do ñoù daãn ñeán phieân baûn Alexandria cuûa Baûn Baåy Möôi. Bôûi vì nhöõng baûn dòch naøy, gioáng nhö vieäc söû duïng töø môùi homoousios sau naøy, seõ lieân quan ñeán nhieàu quaù trình phaân xöû töø vöïng ñeå caùc söï thaät cuûa baûn vaên goác ñöôïc hình thaønh trong lónh vöïc ngöõ nghóa cuûa ngoân ngöõ Seâ-mit khoâng bò maát ñi khi baûn vaên ñöôïc chuyeån sang lónh vöïc ngöõ nghóa cuûa ngoân ngöõ AÁn-AÂu.
113. Nhöõng söï phaân xöû naøy theå hieän baûn chaát cuûa Giaùo hoäi vaø cho pheùp chuùng ta naém baét ñöôïc yù nghóa cuûa huaán quyeàn ñöôïc Giaùo hoäi thöïc thi. Bôûi vì Giaùo hoäi laø thöïc taïi cuûa aân suûng ñöôïc ghi khaéc trong lòch söû. Noù ñöôïc hình thaønh vaø thuùc ñaåy bôûi Chuùa Thaùnh Thaàn, chính Ñaáng ñaõ thöïc hieän söï Nhaäp theå cuûa Ngoâi Lôøi vaø tieáp tuïc thöïc hieän vieäc saùp nhaäp caùc tín höõu vaøo Thaân theå Maàu nhieäm, ñoái ñaàu vôùi nhöõng nieàm vui, caùm doã vaø thaêng traàm cuûa lòch söû. Söù meänh cöùu roãi cuûa Giaùo hoäi khoâng chæ ñöôïc thöïc hieän qua vieäc rao giaûng, qua vieäc daïy Kinh thaùnh vaø cöû haønh caùc bí tích, maø coøn qua huaán quyeàn cuûa caùc giaùm muïc, nhöõng ngöôøi keá vò caùc toâng ñoà, trong söï hieäp thoâng vôùi Giaùm muïc Roâma, ngöôøi keá vò thaùnh Pheâroâ. Ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø chaân lyù cuûa ñöùc tin mang tính lòch söû vaø coù theå thay ñoåi: maø ñuùng hôn, ñieàu naøy coù nghóa laø vieäc thöøa nhaän chaân lyù vaø ñaøo saâu söï hieåu bieát veà chaân lyù ñoù laø nhieäm vuï lòch söû cuûa Giaùo hoäi Chuû theå duy nhaát. Do ñoù, Giaùo hoäi khoâng tuøy yù söû duïng chaân lyù, chaân lyù khoâng theå bòa ñaët, vì veà cô baûn chaân lyù ñoù laø chính Chuùa Kitoâ, nhöng Giaùo hoäi tieáp nhaän, nhôù laïi vaø giaûi thích chaân lyù ñoù. Tin cuøng vôùi Giaùo hoäi coù nghóa laø moãi theá heä ñeàu tham gia vaøo nhöõng noã löïc khoâng ngöøng nghæ cuûa Giaùo hoäi ñeå coù ñöôïc söï hieåu bieát saâu saéc vaø troïn veïn hôn veà ñöùc tin. Nghóa vuï trung thaønh khoâng theå chæ bò ruùt goïn thaønh söï ngoan ngoaõn thuï ñoäng: ñoù laø nghóa vuï chieám höõu tích cöïc cuûa taát caû caùc moân ñeä, vôùi söï hoã trôï vaø giaùm saùt cuûa huaán quyeàn soáng ñoäng cuûa giaùm muïc ñoaøn. Nhöõng vò vöøa keå, neáu hoï ñoàng yù, seõ coù thaåm quyeàn quyeát ñònh moät caùch raøng buoäc xem moät caùch giaûi thích thaàn hoïc coù trung thaønh vôùi nguoàn goác - Chuùa Kitoâ vaø Truyeàn thoáng Toâng ñoà- hay khoâng. Huaán quyeàn khoâng theâm gì vaøo Maëc khaûi ñaõ ñöôïc hoaøn thaønh trong Chuùa Kitoâ vaø ñöôïc Kinh thaùnh chöùng thöïc, ngoaïi tröø nhöõng lôøi giaûi thích veà söï phaùt trieån tín ñieàu, bôûi vì Giaùo hoäi thöïc hieän vai troø cuûa mình nhö laø ngöôøi giaûi thích ñích thöïc Lôøi Chuùa trong caùc haønh vi trung thaønh saùng taïo vôùi Maëc khaûi [175]: "Vì vaäy, phaùn ñoaùn veà tính xaùc thöïc cuûa sensus fidelium [caûm thöùc tín höõu] cuoái cuøng khoâng thuoäc veà chính caùc tín höõu hay thaàn hoïc maø thuoäc veà Huaán Quyeàn [176]." Caùi goïi laø Huaán quyeàn thoâng thöôøng cuûa nhöõng ngöôøi keá nhieäm caùc Toâng ñoà bao goàm tín lyù thöôøng leä, lieân tuïc phaùt trieån truyeàn thoáng - ñaõ ñöôïc chæ ñònh trong Taân Öôùc laø "giaùo lyù laønh maïnh" (2 Tm 4:3). Ngöôïc laïi, huaán quyeàn ngoaïi thöôøng hieám khi ñöôïc söû duïng, nhöng noù ñöôïc söû duïng moãi khi phaûi ñöa ra quyeát ñònh coù phaïm vi giaùo lyù lieân quan ñeán toaøn theå Giaùo hoäi, ñaëc bieät laø khi coù thaùch thöùc töø moät boä phaän cuûa Giaùo hoäi. Ñaây chính laø ñieàu ñaõ xaûy ra moät caùch noåi baät vaø roõ raøng taïi Coâng ñoàng chung Niceùe.
2.3 Caùc ngoân ngöõ cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn ñeå hình thaønh vaø ñoåi môùi söï ñoàng thuaän
114. Veà cô baûn, nhieäm vuï cuûa Giaùo hoäi do ñoù tröôùc heát vaø quan troïng nhaát laø nhieäm vuï thaàn khí hoïc phaûi phieân dòch theo noäi dung [meùtaphrase]. Ñieàu naøy hoaït ñoäng trong boä ghi [registre] dòch thuaät, gioáng nhö baûn Baåy Möôi vaø Targumim [baûn dòch Kinh Thaùnh Do Thaùi sang tieáng Aram], tìm kieám söï trung thaønh vôùi baûn vaên tieáng Do Thaùi baèng caùch kieân quyeát ñaët mình vaøo caùc phöông thöùc tö duy vaø thieân taøi cuûa rieâng tieáng Hy Laïp vaø tieáng Aram. Chuùng ta coù theå cho raèng quaù trình töông töï cuõng dieãn ra khi dòch nhöõng lôøi Chuùa Gieâsu noùi baèng tieáng Aram sang tieáng Hy Laïp trong caùc saùch Tin möøng. Ñaây cuõng laø coâng vieäc chuù giaûi caùc baûn vaên thaùnh thieâng, baét ñaàu vôùi caùc midrashim [chuù giaûi Kinh Thaùnh ] vaø caùc taùc phaåm cuûa caùc Giaùo phuï ñaàu tieân cuûa Giaùo hoäi. Chính phong traøo keùp naøy phaùt trieån maïnh meõ trong nhöõng cuoäc trao ñoåi soâi noåi cuûa moät coâng ñoàng chung ñöôïc cöû haønh theo söï thuùc ñaåy cuûa Thaùnh Thaàn ngaøy Nguõ Tuaàn, nôi nhöõng dieãn giaû coù theå ñeán töø theá giôùi Syria, Hy Laïp, Copt hoaëc La Tinh, vaø ñöa ñeán nhöõng ñònh nghóa coù theå dòch sang caùc ngoân ngöõ vaø hình thöùc dieãn ñaït khaùc. ÔÛ ñaây chuùng ta ñang chöùng kieán söï daïn dó gaáp ñoâi nhaän ñöôïc töø Chuùa Thaùnh Thaàn. Tröôùc heát, caàn cuûng coá söï hieåu bieát veà ñöùc tin ñöôïc tuyeân xöng taïi Coâng ñoàng Niceùe töø phía nhöõng ngöôøi coâng boá ñöùc tin naøy moät caùch maïnh daïn [parresia] vaø hieäu quaû vì lôïi ích cuûa daân Chuùa trong caùc boái caûnh khaùc nhau cuûa theá giôùi; sau ñoù, söï daïn dó trong Chuùa Thaùnh Thaàn cuûa nhöõng ngöôøi laéng nghe (auditus fidei) vaø tieáp nhaän (obsequium fidei) lôøi coâng boá naøy [177]. Chuyeån ñoäng naøy cho thaáy caû baûn chaát cuûa Giaùo hoäi laãn caên tính cuûa Thaùnh Thaàn chaân lyù, Ñaáng "nhaéc nhôù" nhöõng lôøi cuûa Chuùa Kitoâ vaø höôùng daãn chuùng ta tôùi "toaøn boä chaân lyù" (Ga 16:13; x. Ga 14:26). Khoâng coù gì ngaïc nhieân khi moät nhieäm vuï giaùo hoäi hoïc nhö vaäy, voán giaû ñònh caùc hoaït ñoäng cuûa ngoâi vò thaàn linh thöù ba, phaûi quay ngöôïc laïi töø lòch söû cöùu roãi ñeán maàu nhieäm nguyeân thuûy cuûa moái quan heä Ba Ngoâi, töø nhieäm cuïc ñeán höõu theå hoïc thaàn linh.
115. Trong nhieäm vuï dieãn dòch theo noäi dung [meùtaphrase] thaàn khí hoïc naøy, voán giôùi thieäu moät khaùi nieäm môùi, khoâng coù trong Kinh thaùnh, homoousios noåi tieáng, ñieàu caàn thieát laø phaûi löu yù raèng caùc töôøng thuaät trong Kinh thaùnh cuõng nhö caùc aån duï cuûa caùc baûn vaên Kinh thaùnh khoâng bò xoùa boû hoaëc laøm lu môø bôûi caùc baûn sao suy ñoaùn voán thu heïp vaø laøm roõ baûn chaát cuûa chuùng. Söï laøm saùng toû Tín ñieàu chæ coù giaù trò neáu noù baûo toàn ñöôïc goác reã mang laïi söùc soáng cho noù trong ñaát muøn Kinh thaùnh vaø trong söï hieäp thoâng cuûa ñöùc tin phuïng vuï. Ñieàu naøy roõ raøng ñuùng trong baûn vaên Kinh Tin Kính. Trong nhöõng hoaøn caûnh nhö cuoäc khuûng hoaûng cuûa Arius, khi Lôøi Chuùa döôøng nhö cung caáp söï uûng hoä mô hoà cho vieäc baûo toàn chaân lyù ñöùc tin (Luca 18:19: "Sao caùc ngöôi laïi noùi raèng Ta nhaân laønh? Chaúng coù ai nhaân laønh, tröø moät mình Thieân Chuùa"), thì caàn phaûi coù caùch dieãn ñaït mang tính suy lyù ñeå laøm loaõng ñi cuoäc tranh luaän veà chuù giaûi. Tuy nhieân, söï phaùt trieån tín lyù, vôùi nguoàn taøi nguyeân cuï theå cuûa caùc töø môùi, phaûi baèng loøng vôùi vieäc khaùm phaù nhöõng chaân lyù tieàm aån trong ngoân ngöõ maëc khaûi, theo caùch maø chính Chuùa Kitoâ giaûi thích duï ngoân veà ngöôøi gieo gioáng trong Mt 13:3-9 roài 18-23. Theo nghóa naøy, caàn löu yù raèng trong lòch söû Giaùo hoäi, xeùt cho cuøng, caùc töø môùi mang tính Tín ñieàu raát ít vaø chuùng töông öùng vôùi nhöõng nuùt thaét thöïc söï mang tính quyeát ñònh cuûa maàu nhieäm Kitoâ giaùo: "ñoàng baûn theå" vaø "söï keát hieäp ngoâi vò" trong Kitoâ hoïc; vaø trong phaïm vi Ba Ngoâi, "moái quan heä laäp höõu [subsistante]" vaø "söï töông taïi [peùrichoreøse]"; maø coøn laø "ngoâi vò" (prosoâpon vaø hypostasis), theo yù nghóa ñaëc bieät cuûa Kitoâ giaùo, trong thaàn hoïc Ba Ngoâi, Kitoâ hoïc vaø nhaân hoïc.
3. Haõy chaêm lo giöõ gìn kho taøng ñöùc tin: baùc aùi phuïc vuï nhöõng ngöôøi beù nhoû
3.1 Ñöùc tin ñoàng taâm nhaát trí cuûa daân Chuùa daønh cho moïi ngöôøi
116. Kinh Tin Kính vaø caùc ñieàu luaät ñöôïc Coâng ñoàng Niceùe thoâng qua khoâng chæ ñôn thuaàn laø nhöõng haønh vi giaûi thích, dòch thuaät vaø aån duï cuûa Giaùo hoäi, maø coøn nhaèm muïc ñích "baûo veä" hoaëc "chaêm lo giöõ gìn" (phylaxein) kho taøng ñöùc tin ñöôïc caùc Toâng ñoà truyeàn laïi (1 Tm 6:20). Söï baûo veä naøy ñaëc bieät coù lôïi cho nhöõng ngöôøi deã bò aûnh höôûng nhaát. Cuõng nhö, xeùt veà fides quae, homoousios laø nguyeân taéc vaø neàn taûng cuûa koinonia [hieäp thoâng] trong Chuùa Kitoâ cuûa taát caû moïi con ngöôøi vôùi nhau, cho ñeán nhöõng ngöôøi nhoû nhaát, thì xeùt veà fides qua, quyeát ñònh cuûa Coâng ñoàng nhaèm xaùc ñònh moät lôøi tuyeân xöng ñöùc tin chung baûo veä taát caû caùc moân ñeä. Thaät vaäy, söï roõ raøng veà tín lyù khieán ñöùc tin coù khaû naêng choáng laïi caùc theá löïc cuûa chuû nghóa khu vöïc vaên hoùa tuyeät ñoái vaø söï chia reõ ñòa chính trò cuõng nhö caùc theá löïc dò giaùo, thöôøng gaén lieàn vôùi moät hình thöùc tinh vi cuûa chuû nghóa duy tinh hoa.
117. Chuùng ta haõy nhaán maïnh vaøo khía caïnh cuoái cuøng naøy. Vaøo theá kyû thöù 4, trong thôøi ñaïi "hoaø bình cuûa Giaùo hoäi", khi nieàm tin cuûa Ki-toâ giaùo coù nguy cô suy yeáu trong quaù trình truyeàn baù roäng raõi, nhöõng ngöôøi uûng hoä chuû nghóa ngoaïi giaùo coå thôøi ngöôïc laïi ñaõ coá gaéng khoâi phuïc söùc soáng ñaõ maát cuûa noù baèng caùch nhaán maïnh vaøo tính chaát deã tieáp caän caùc vò thaàn trong ñeàn thôø cuûa hoï, caùc taäp tuïc vaø phong tuïc cuûa toå tieân hoï ñoái vôùi nhöõng ngöôøi töû sinh taàm thöôøng. Theá maø, ñöùc tin ñöôïc Chuùa Gieâsu rao giaûng cho nhöõng ngöôøi ñôn sô khoâng phaûi laø ñöùc tin giaûn ñôn. Caùc duï ngoân vaø nhöõng caâu noùi khaùc, hoaëc moät soá tuyeân boá cuûa Gioan nhö lôøi tuyeân boá: "Cha vaø Ta laø moät" (Ga 10:30), chöùng toû raèng vieäc tieáp caän maàu nhieäm Thieân Chuùa ít nhaát cuõng laø nghòch lyù. Caû ñieàu Tín ñieàu goïi laø Chuùa Ba Ngoâi, cuõng nhö söï hieäp nhaát ngoâi vò, ñöôïc neâu taïi Coâng ñoàng Chalcedoine, cuõng nhö thuyeát nhò nguyeân naêng ñoäng ñöôïc baûo veä bôûi cöùu theá hoïc cuûa Ngöôøi Tuyeân Tín Maximus, ñeàu khoâng theå ñöôïc coi laø nhöõng ñeà xuaát ñôn giaûn. Tuy nhieân, Kitoâ giaùo chöa bao giôø ñöôïc bieát ñeán nhö moät tín lyù bí truyeàn daønh rieâng cho moät nhoùm tinh hoa. Chuùa Kitoâ khaúng ñònh ñieàu naøy trong moät tuyeân boá cô baûn: ""Toâi ñaõ noùi coâng khai tröôùc maët thieân haï; toâi haèng giaûng daïy trong hoäi ñöôøng vaø taïi Ñeàn Thôø, nôi moïi ngöôøi Do-thaùi tuï hoïp. Toâi khoâng heà noùi ñieàu gì leùn luùt. Sao oâng laïi hoûi toâi? Ñieàu toâi ñaõ noùi, xin cöù hoûi nhöõng ngöôøi ñaõ nghe toâi. Chính hoï bieát toâi ñaõ noùi gì." (Ga 18:20). Ngay caû kyõ thuaät khai taâm veà bí thuaät [dicipline d'arcane], trong moät thôøi khaéc cuûa Kitoâ giaùo sô khai, khoâng cho thaáy söï baän taâm ghen tò naøo vôùi bí maät, maø ñuùng hôn laø söï ñaùnh giaù cao tính nghieâm tuùc vaø caùc giai ñoaïn cuûa söï khai taâm Kitoâ giaùo. Vaø theo thôøi gian, coù veû nhö ñöùc tin Kitoâ giaùo ñaõ hoaøn toaøn mang phong caùch phoå bieán vaø coâng khai cuûa noù. Cuoái cuøng, moãi Kitoâ höõu, khi laøm daáu thaùnh giaù treân mình, ñaõ dieãn taû ñaày ñuû vaø troïn veïn coát loõi cuûa ñöùc tin Ba Ngoâi vaø Phuïc Sinh [178]. Toaøn theå daân Chuùa phaûi ñöa ra lyù do cho ñöùc tin vaø nieàm hy voïng cuûa mình (x. 1 Pr 3:5): theo nghóa naøy, hoï laø nhöõng nhaø thaàn hoïc [179].
118. Theo cuøng moät nghóa, vieäc thöïc thi Huaán quyeàn, nhö ñöôïc thöïc thi taïi Coâng ñoàng Niceùe, vaø trao cho giaùo huaán cuûa Giaùo hoäi "Coâng Giaùo" moät phong caùch coâng khai vaø mang tính ñònh cheá ñích thöïc, do ñoù thieát laäp söï bình ñaúng cuûa taát caû moïi ngöôøi lieân quan ñeán noäi dung cuûa ñöùc tin. Kinh Tin Kính phuïng vuï, ñöôïc thöïc haønh bôûi taát caû caùc thaønh vieân cuûa Thaân Theå Maàu Nhieäm, trong moät phuïng vuï coâng khai vaø chung, seõ taïo thaønh moät chuaån möïc cho contesseratio (moái lieân heä hieáu khaùch) cuûa söï hieäp thoâng giaùo hoäi, ñöôïc Tertullien yeâu thích [180]. Ích chung cuûa Maëc khaûi thöïc söï ñöôïc ñaët "vaøo quyeàn söû duïng tuøy yù" cuûa taát caû caùc tín höõu, nhö ñöôïc xaùc nhaän bôûi giaùo lyù Coâng Giaùo veà söï baát khaû ngoä in credendo cuûa nhöõng ngöôøi ñaõ chòu pheùp röûa toäi: "Coäng ñoàng tín höõu, ñöôïc xöùc daàu töø Ñaáng Thaùnh (x. 1 Ga 2:20, 27), khoâng theå sai laàm trong ñöùc tin.[181] "Caùc giaùm muïc coù vai troø cuï theå trong vieäc xaùc ñònh ñöùc tin nhöng khoâng theå ñaûm nhaän vai troø ñoù neáu khoâng ôû trong söï hieäp thoâng giaùo hoäi cuûa toaøn theå daân Chuùa[182]. Theo nghóa naøy, Luaät Môùi cuûa Taân Öôùc mang nhöõng ñaëc ñieåm cuûa Luaät Cuõ, maø chieàu kích coâng khai cuûa noù thöôøng khoâng ñöôïc ñaùnh giaù ñaày ñuû: vì luaät ñöôïc ban haønh long troïng neân moïi ngöôøi ñeàu bieát ñeán noù nhö laø luaät thaàn linh. Vì vaäy, vì tính coâng khai cuûa Leà Luaät, caû nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo cuõng phaûi tuaân thuû noù. "Vieäc chaáp nhaän cuûa nhöõng con ngöôøi", thöôøng ñöôïc phaùt hieän vaø leân aùn trong Toâra, seõ deã daøng xuaát hieän ôû ñoù theo caùch khaùch quan hôn nhö moät loãi laàm choáng laïi phaåm giaù bình ñaúng cuûa con caùi Thieân Chuùa (x. Lv 19:5; Hr 10:17; Cv 10:34; Rm 2:11).
3.2 Baûo veä ñöùc tin choáng laïi quyeàn löïc chính trò
119. Do ñoù, Coâng ñoàng Niceùe, vôùi taát caû nhöõng gì noù mang ôn saùng kieán cuûa Hoaøng ñeá Constantine, vaãn seõ laø moät coät moác treân con ñöôøng daøi höôùng tôùi libertas Ecclesiae [töï do cuûa giaùo hoäi], voán luoân laø söï baûo ñaûm baûo veä ñöùc tin cuûa nhöõng ngöôøi ñôn sô vaø deã bò toån thöông nhaát tröôùc quyeàn löïc chính trò. Khoâng coøn nghi ngôø gì nöõa, cuøng luùc ñoù moät phong traøo caïnh tranh höôùng tôùi ñieàu goïi laø "Caesaropapism [cheá ñoä vöông giaùo]" ñaõ ra ñôøi, vaø ñaây laø moät caùm doã dai daúng trong caùc Giaùo hoäi Ki-toâ giaùo. Vaäy chuùng ta neân xaùc ñònh trong coâng ñoàng naøy söï khôûi ñaàu cuûa moät söï baûo ñaûm cuûa giaùo hoäi ñoái vôùi quyeàn töï do löông taâm cuûa nhöõng ngöôøi nhoû beù, hay söï khôûi ñaàu cuûa moät coâng cuï chính trò hoùa toân giaùo cuûa Chuùa Kitoâ? Ñuùng laø nhöõng moái quan taâm chính trò cuûa Hoaøng ñeá Constantine thöôøng ñöôïc nhaán maïnh ngaøy nay; ngöôøi ta nhaán maïnh raèng Coâng ñoàng Niceùe coù muïc ñích, trong soá nhöõng muïc ñích khaùc, laø ñeå kyû nieäm 20 naêm trò vì cuûa oâng, vaø thaäm chí coøn aùm chæ raèng, trong moät soá tröôøng hôïp, lôøi tuyeân xöng ñöùc tin ñöôïc Niceùe thoâng qua tröôùc heát laø nhaèm khoâi phuïc söï hoøa hôïp trong Ñeá quoác. Töông töï nhö vaäy, khaùi nieäm dò giaùo bò chæ trích vì gaén lieàn vôùi quyeàn löïc aùp cheá cuûa nhaø nöôùc toân giaùo. Maëc duø khoâng theå ñi vaøo vieäc giaûi quyeát ñaày ñuû nhöõng vaán ñeà phöùc taïp naøy trong phaïm vi cuûa taøi lieäu naøy, chuùng ta vaãn coù theå phaân bieät ôû ñaây caùc hình thöùc vaø muïc tieâu cuûa söï hieäp nhaát, söï hieäp nhaát veà ñöùc tin giöõa caùc Ki-toâ höõu vaø söï hieäp nhaát cuûa caùc coâng daân. Moät maët, treân thöïc teá, thuyeát ñoäc thaàn Ba Ngoâi cuûa Niceùe, trong chaân lyù Tín ñieàu cuûa noù, cuõng nhö thuyeát Arius, khoâng cho pheùp moät caùch chính ñaùng tham voïng cuûa Basileus [nhaø vua]muoán laø bieåu töôïng nhaø nöôùc vaø toân giaùo cuûa söï thoáng nhaát La Maõ vaø ñaët neàn taûng cho moät traät töï thaàn hoïc-chính trò theo nghóa chaët cheõ [183]. Maët khaùc, neáu khoâng coù söï caûnh giaùc cuûa Giaùo hoäi toâng ñoà ñöôïc Chuùa Thaùnh Thaàn hoã trôï tröôùc söï choáng ñoái vôùi khía caïnh chöa töøng thaáy cuûa Maëc khaûi laø taø giaùo, thì nhöõng maàu nhieäm ñöùc tin ñöôïc truyeàn ñaït qua söï töï maëc khaûi cuûa Ngoâi Lôøi nhaäp theå, chòu ñoùng ñinh vaø phuïc sinh seõ khoâng theå choáng laïi söï tan vôõ vaø hoãn loaïn.
120. Baûo veä ñöùc tin cuûa taát caû moïi ngöôøi, cuõng nhö taàm quan troïng cuûa vieäc laéng nghe tieáng noùi cuûa ngay caû nhöõng ngöôøi thaáp keùm nhaát vaø nhoû beù nhaát, ñöôïc bieåu loä ôû söï kieän Niceùe khoâng ñi theo con ñöôøng cuûa thuyeát Arius. Thaät vaäy, Thaùnh Jeùroâme nhaán maïnh ñeán soá löôïng lôùn nhöõng ngöôøi theo thuyeát Arius vaø soá löôïng lôùn caùc giaùm muïc theo thuyeát Arius. Veà maët lòch söû, chaéc chaén ñaây laø vaán ñeà ñaùnh giaù caùch ñoïc cuûa Thaùnh Jeùroâme, bôûi vì haàu heát caùc giaùm muïc vaø Kitoâ höõu khoâng tröïc tieáp löïa choïn thuyeát Arius, nhöng laïi khaù do döï tröôùc moät thuaät ngöõ khoâng coù trong Taân Öôùc. Tuy noùi vaäy, nhöng vì hieäu quaû cuûa vuõ löïc ñaõ xaûy ra do chính quyeàn chính trò khôûi xöôùng, neân Coâng ñoàng ñaõ coù theå baûo veä ñöôïc sensus fidelium [caûm thöùc ñöùc tin] [184] voán hieän höõu trong daân Chuùa. Theo nghóa naøy, chuùng ta coù theå noùi raèng lôøi tuyeân xöng ñöùc tin cuûa Niceùe laø tieáng voïng trung thaønh ñöôïc soáng trong Giaùo hoäi cuûa nieàm haân hoan cuûa Chuùa Kitoâ: " Laïy Cha laø Chuùa Teå trôøi ñaát, con xin ngôïi khen Cha, vì Cha ñaõ giaáu khoâng cho baäc khoân ngoan thoâng thaùi bieát nhöõng ñieàu naøy, nhöng laïi maëc khaûi cho nhöõng ngöôøi beù moïn. Vaâng, laïy Cha, vì ñoù laø ñieàu ñeïp yù Cha. " (Mt 11:25-26).
Keát luaän: Coâng boá Chuùa Gieâsu laø Ñaáng Cöùu roãi cuûa chuùng ta cho moïi ngöôøi ngaøy hoâm nay
121. Vieäc cöû haønh 1,700 naêm Coâng ñoàng Niceùe laø lôøi môøi goïi khaån thieát ñoái vôùi Giaùo hoäi ñeå taùi khaùm phaù kho taøng ñaõ ñöôïc trao phoù cho mình vaø ruùt ra töø ñoù ñeå chia seû vôùi nieàm vui, trong moät ñaø löïc môùi, thaäm chí trong moät "giai ñoaïn môùi cuûa vieäc truyeàn giaûng Tin möøng". [185] " Vieäc coâng boá Chuùa Gieâsu Ôn cöùu roãi cuûa chuùng ta khôûi ñi töø ñöùc tin ñöôïc dieãn taû taïi Niceùe, nhö ñöôïc tuyeân xöng trong Kinh Tin Kính Niceùe-Constantinople, tröôùc heát laø ñeå cho mình thaùn phuïc tröôùc söï bao la cuûa Chuùa Kitoâ ñeå taát caû moïi ngöôøi coù theå thaùnh phuïc veà ñieàu ñoù, ñeå thaép laïi ngoïn löûa tình yeâu cuûa chuùng ta ñoái vôùi Chuùa Gieâsu, ñeå taát caû moïi ngöôøi coù theå buøng chaùy tình yeâu ñoái vôùi Ngöôøi. Khoâng coù gì vaø khoâng ai ñeïp hôn, saûng khoaùi hôn, caàn thieát hôn Ngöôøi. Dostoevsky tuyeân boá ñieàu ñoù moät caùch maïnh meõ: "Toâi ñaõ reøn luyeän trong chính mình moät Kinh Tin Kính, trong ñoù moïi thöù ñeàu roõ raøng vaø thaùnh thieâng ñoái vôùi toâi. Kinh Tin Kính naøy raát ñôn giaûn, ñoù laø: tin raèng khoâng coù gì ñeïp hôn, saâu saéc hôn, caûm thoâng hôn, hôïp lyù hôn, nam tính hôn vaø hoaøn haûo hôn Chuùa Kitoâ. [186] "Trong Chuùa Gieâsu, homoousios vôùi Chuùa Cha, chính Thieân Chuùa ñeán ñeå cöùu chuùng ta, chính Thieân Chuùa ñaõ raøng buoäc mình vôùi nhaân loaïi maõi maõi, ñeå hoaøn thaønh ôn goïi cuûa chuùng ta laø con ngöôøi. Laø Con Moät, Ngöôøi bieán ñoåi chuùng ta neân gioáng Ngöôøi nhö nhöõng ngöôøi con trai, con gaùi yeâu daáu cuûa Chuùa Cha nhôø quyeàn naêng ban söï soáng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Nhöõng ai ñaõ chöùng kieán vinh quang (doxaê) cuûa Chuùa Kitoâ coù theå haùt baøi ca naøy, vaø ñeå cho lôøi toân vinh bieán thaønh lôøi coâng boá quaûng ñaïi vaø huynh ñeä, töùc laø thaønh lôøi rao giaûng kerygma [giaùo lyù sô truyeàn].
122. Vieäc loan baùo Chuùa Gieâsu laø Ñaáng Cöùu roãi chuùng ta qua ñöùc tin ñöôïc dieãn taû taïi Coâng ñoàng Niceùe khoâng phaûi laø boû qua thöïc taïi cuûa nhaân loaïi. Ñöùc tin naøy khoâng ngoaûnh maët laøm ngô tröôùc nhöõng ñau khoå vaø bieán ñoäng ñang hoaønh haønh treân theá giôùi vaø ngaøy nay döôøng nhö ñang phaù hoaïi moïi hy voïng. Ngöôïc laïi, noù ñoái dieän vôùi nhöõng raéc roái naøy baèng caùch tuyeân xöng söï cöùu chuoäc duy nhaát coù theå, ñöôïc ñaït tôùi bôûi Ñaáng ñaõ töøng bieát ñeán caû söï döõ doäi cuûa toäi loãi vaø söï choái boû, caûnh coâ ñôn cuûa söï boû rôi vaø caùi cheát, vaø Ñaáng, töø chính vöïc thaúm cuûa söï döõ, ñaõ troãi daäy ñeå ñöa chuùng ta cuõng ñeán vôùi chieán thaéng cuûa Ngöôøi ñeå ñeán vinh quang cuûa söï phuïc sinh. Lôøi loan baùo môùi naøy khoâng heà boû qua vaên hoùa vaø caùc neàn vaên hoùa, nhöng ngöôïc laïi, ôû ñaáy cuõng vaäy vôùi hy voïng vaø loøng baùc aùi, laéng nghe vaø ñöôïc chuùng laøm cho phong phuù, môøi goïi chuùng thanh loïc vaø naâng cao chuùng. Vieäc böôùc vaøo nieàm hy voïng nhö theá roõ raøng ñoøi hoûi söï hoaùn caûi, nhöng tröôùc heát laø töø phía ngöôøi loan baùo Chuùa Gieâsu baèng cuoäc soáng vaø lôøi noùi, vì ñoù laø söï ñoåi môùi trí tueä theo tö töôûng cuûa Chuùa Kitoâ. Niceùe laø keát quaû cuûa söï bieán ñoåi tö töôûng ñöôïc nguï yù vaø thöïc hieän thoâng qua bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ. Töông töï nhö vaäy, moät giai ñoaïn truyeàn giaùo môùi chæ coù theå thöïc hieän ñöôïc ñoái vôùi nhöõng ai ñeå mình ñöôïc ñoåi môùi bôûi bieán coá naøy, ñoái vôùi nhöõng ai ñeå mình ñöôïc chieám höõu bôûi vinh quang cuûa Chuùa Kitoâ, luoân luoân môùi meû.
123. Vieäc loan baùo Chuùa Gieâsu laø Ñaáng Cöùu roãi cuûa chuùng ta, döïa treân ñöùc tin ñöôïc dieãn taû taïi Coâng ñoàng Niceùe, laø phaûi ñaëc bieät chuù yù ñeán nhöõng anh chò em nhoû beù vaø deã bò toån thöông nhaát cuûa chuùng ta. AÙnh saùng môùi chieáu roïi treân tình huynh ñeä giöõa moïi thaønh vieân trong gia ñình nhaân loaïi bôûi Chuùa Kitoâ, Ngöôøi Con homoousios [ñoàng baûn tính] vôùi Chuùa Cha vaø chia seû baûn chaát chung cuûa con ngöôøi, ñaëc bieät soi saùng cho nhöõng ngöôøi caàn nhaát nieàm hy voïng cuûa aân suûng. Chuùng ta bò raøng buoäc bôûi moät moái lieân keát caên baûn khoâng theå phaù huûy vôùi taát caû nhöõng ngöôøi ñang ñau khoå vaø bò loaïi tröø; Taát caû chuùng ta ñeàu ñöôïc keâu goïi laøm vieäc ñeå ôn cöùu roãi coù theå ñeán vôùi hoï noùi rieâng. Rao giaûng ôû ñaây coù nghóa laø "cho aên", "cho uoáng", "ñoùn nhaän", "cho maëc" vaø "ñi thaêm vieáng" (Mt 25:34-40), laø laøm saùng toû vinh quang khieâm nhöôøng cuûa ñöùc tin, ñöùc caäy vaø ñöùc meán cho nhöõng ngöôøi khoâng ñöôïc tin, khoâng ai hy voïng nôi hoï vaø khoâng ñöôïc theá gian yeâu thöông. Vieäc coâng boá coù nghóa laø laøm cho nhöõng nhaân ñöùc ñoái thaàn naøy toûa saùng trong söï khieâm nhöôøng vaø ñau khoå: ñieàu naøy chæ coù theå ñeán töø Chuùa Kitoâ, Ñaáng Cöùu roãi chuùng ta vaø do ñoù laøm chöùng veà Ngöôøi vaø cho pheùp chuùng ta gaëp gôõ Ngöôøi. Tuy nhieân, chuùng ta ñöøng nhaàm laãn: nhöõng ngöôøi ñaøn oâng bò ñoùng ñinh trong lòch söû naøy chính laø Chuùa Kitoâ ôû giöõa chuùng ta, theo nghóa maïnh meõ nhaát coù theå: "caùc ngöôi ñaõ laøm cho chính Ta" (Mt 25:40). Ñaáng chòu ñoùng ñinh vaø phuïc sinh bieát roõ noãi ñau khoå cuûa hoï vaø hoï cuõng bieát noãi ñau khoå cuûa Ngöôøi. Vì vaäy, hoï laø nhöõng toâng ñoà, giaùo vieân vaø nhaø truyeàn giaùo cuûa ngöôøi giaøu vaø ngöôøi khoûe maïnh. Vaán ñeà laø giuùp ñôõ ngöôøi ngheøo, nhöng treân heát laø böôùc vaøo moái quan heä vôùi hoï vaø soáng vôùi hoï ñeå cho pheùp mình ñöôïc hoï daïy doã: hoï hieåu roõ hôn baát cöù ai veà söï bao la cuûa hoàng phuùc Chuùa Con homoousios, ñi xa ñeán taän thaäp giaù, ñöôïc tuyeân xöng taïi Coâng ñoàng Niceùe. Hoï coù theå giôùi thieäu cho chuùng ta nieàm hy voïng maïnh hôn caùi cheát, theo Lôøi Chuùa, Ñaáng ñaõ xuoáng taän nhöõng ngöôøi thaáp heøn nhaát trong chuùng ta ñeå naâng chuùng ta leân cao nhaát vôùi Ngöôøi [187].
124. Vieäc loan baùo Chuùa Gieâsu laø Ñaáng Cöùu roãi chuùng ta nhôø ñöùc tin ñöôïc dieãn taû taïi Coâng ñoàng Niceùe laø loan baùo Ngöôøi trong Giaùo hoäi. Ñoù laø coâng boá ñieàu ñoù thoâng qua lôøi chöùng cuûa tình anh em tuyeät vôøi ñöôïc thaønh laäp trong Chuùa Kitoâ. Muïc ñích laø ñeå laøm saùng toû nhöõng ñieàu kyø dieäu maø Giaùo hoäi "duy nhaát, thaùnh thieän, Coâng Giaùo vaø toâng truyeàn" laø "bí tích cöùu roãi phoå quaùt" vaø môû ra con ñöôøng ñeán vôùi söï soáng môùi: kho taøng Kinh thaùnh ñöôïc giaûi thích trong Kinh Tin Kính, söï phong phuù cuûa lôøi caàu nguyeän, cuûa phuïng vuï vaø caùc bí tích phaùt xuaát töø pheùp röûa toäi ñöôïc tuyeân xöng taïi Coâng ñoàng Niceùe, aùnh saùng cuûa giaùo huaán phuïc vuï cho ñöùc tin chung. Tuy nhieân, kho taøng naøy "chuùng ta mang noù trong nhöõng bình ñaát" (2 Coâ-rinh-toâ 4:7). Ñieàu naøy ñuùng, vì vieäc loan baùo chæ coù hieäu quaû khi coù söï nhaát quaùn giöõa hình thöùc cuûa söù ñieäp vaø noäi dung cuûa noù, giöõa hình thöùc cuûa Chuùa Kitoâ vaø hình thöùc truyeàn giaûng Tin möøng. Trong theá giôùi ngaøy nay, ñieàu ñaëc bieät quan troïng laø phaûi ghi nhôù raèng vinh quang maø chuùng ta chieâm ngöôõng chính laø vinh quang cuûa Chuùa Kitoâ, "hieàn laønh vaø khieâm nhöôøng trong loøng" (Mt 11:29), Ñaáng ñaõ tuyeân boá: "Phuùc thay ai hieàn laønh, vì hoï seõ ñöôïc Ñaát Höùa laøm gia nghieäp" (Mt 5:5). Ñaáng Chòu Ñoùng Ñinh-Phuïc Sinh thöïc söï chieán thaéng, nhöng ñoù laø chieán thaéng treân söï cheát vaø toäi loãi chöù khoâng phaûi treân keû thuø - khoâng coù keû thua cuoäc trong Maàu nhieäm Vöôït Qua, ngoaïi tröø keû thua cuoäc veà maët caùnh chung, Satan laø keû chia reõ [188]. Vieäc loan baùo Chuùa Gieâsu laø Ñaáng Cöùu roãi cuûa chuùng ta khoâng phaûi laø moät cuoäc ñaáu tranh, nhöng ñuùng hôn laø moät söï ñoàng hình ñoàng daïng vôùi Chuùa Kitoâ, Ñaáng ñaõ nhìn nhöõng ai Ngöôøi gaëp baèng tình yeâu thöông vaø loøng traéc aån (Mc 10:21; Mt 9:36) vaø ñeå cho mình ñöôïc höôùng daãn bôûi moät ngöôøi khaùc, bôûi Thaùnh Thaàn cuûa Chuùa Cha[189]. Lôøi loan baùo seõ coù keát quaû neáu chính Chuùa Kitoâ haønh ñoäng trong chuùng ta:
"Thaät toát khi nhôù raèng khi sai caùc moân ñeä ñi truyeàn giaùo, 'Chuùa ñaõ laøm vieäc vôùi hoï' (Mc 16:20). Ngöôøi ôû ñoù, laøm vieäc, ñaáu tranh vaø laøm ñieàu toát vôùi chuùng ta. Theo moät caùch huyeàn nhieäm, chính tình yeâu cuûa Ngöôøi ñöôïc bieåu loä qua vieäc phuïc vuï cuûa chuùng ta, chính Ngöôøi laø ngöôøi noùi vôùi theá giôùi baèng ngoân ngöõ ñoâi khi khoâng coù lôøi naøo dieãn taû ñöôïc[190].
Kyø tôùi: Caùc Chuù thích