Ñöùc giaùm muïc Maloyan:
Thaø cheát khoâng choái boû ñöùc tin
Ñöùc giaùm muïc Maloyan: Thaø cheát khoâng choái boû ñöùc tin.
Phuùc Nhaïc
Vatican (RVA News 03-10-2025) - Nhö ñaõ ñöa tin, trong soá baûy chaân phöôùc seõ ñöôïc Ñöùc Thaùnh cha Leâoâ XIV toân phong leân baäc hieån thaùnh, vaøo Chuùa nhaät ngaøy 19 thaùng Möôøi naêm 2025, ñöùng ñaàu danh saùch laø Ñöùc giaùm muïc Ignatio Chouktrallah Maloyan, Toång giaùm muïc Giaùo phaän Martin, thuoäc Giaùo hoäi Coâng giaùo Armeni, bò moät só quan Thoå Nhó Kyø saùt haïi naêm 1915, trong cuoäc dieät chuûng ngöôøi Armeni, nhaát laø sau khi ngaøi quyeát lieät töø boû ñöùc tin Kitoâ ñeå theo Hoài giaùo, theo lôøi khuyeán duï cuûa keû baùch haïi.
Thaân theá
Shoukr Allah (hay Chukrallah) Maloyan sinh vaøo thaùng Tö naêm 1869 taïi Mardin, Armeni, con thöù tö trong gia ñình taùm anh chò em, thuoäc moät tænh ôû ñoâng nam Thoå Nhó Kyø.
Armeni, ñöôïc caùc thaùnh toâng ñoà Giuña vaø Batoâloâmeâoâ rao giaûng Tin möøng, ñaõ trôû thaønh moät quoác gia Kitoâ giaùo vaøo naêm 305, khi thaùnh Greâgoârioâ Vò Soi Saùng Thöôïng phuï ñaàu tieân cuûa Armeni, röûa toäi cho vua Tiridates. Töø theá kyû XI, ñaát nöôùc rôi vaøo tay ngöôøi Thoå; tuy nhieân, trong suoát chín theá kyû sau ñoù, daân toäc naøy ñaõ kieân cöôøng giöõ gìn ngoân ngöõ vaø ñöùc tin Kitoâ giaùo.
Ñaïi ña soá ngöôøi Armeni thuoäc Giaùo hoäi Armeni Toâng Truyeàn, khoâng hieäp thoâng vôùi Toøa Thaùnh. Trong soá ba trieäu daân taïi Coäng hoøa Armeni hieän nay coù khoaûng 90% laø tín höõu cuûa Giaùo hoäi naøy, trong khi haøng trieäu ngöôøi khaùc sinh soáng ôû haûi ngoaïi.
Giaùo hoäi Coâng giaùo Armeni ñöôïc thaønh laäp naêm 1742, khi coù moät soá giaùm muïc, linh muïc vaø giaùo daân Armeni xin trôû veà hieäp thoâng vôùi Toøa Thaùnh vaø ñöôïc Ñöùc Giaùo hoaøng Bieån Ñöùc XIV (1740-58) ñoùn nhaän. Hieän nay, Giaùo hoäi naøy coù gaàn 600,000 tín höõu sinh soáng taïi Liban, Iran, Irak, Ai Caäp, Syria, Thoå Nhó Kyø, Israel vaø nhieàu nöôùc khaùc. Ñaây laø moät trong soá hai möôi ba Giaùo hoäi Coâng giaùo nghi leã Ñoâng phöông hieäp nhaát vôùi Toøa Thaùnh.
Con ñöôøng ôn goïi vaø toâng ñoà
Ngay töø nhoû, Shoukr Allah ñaõ boäc loä daáu hieäu cuûa ôn goïi tu trì. Naêm 14 tuoåi, cha xöù göûi caäu ñeán Bzommar, Liban, ñeå hoïc taïi moät Chuûng vieän theo nghi leã Armeni. Trong 5 naêm, caäu hoïc tieáng Armeni, Thoå Nhó Kyø, AÛ Raäp, Phaùp vaø YÙ. Vì söùc khoûe yeáu, caäu phaûi ngöng hoïc ba naêm, nhöng sau ñoù ñöôïc thuï phong linh muïc vaøo ngaøy 06 thaùng Taùm naêm 1896, vaø töø ñoù mang teân cha Ignatio.
Naêm 1897, cha ñöôïc sai ñi truyeàn giaùo taïi Alexandria, roài Cairo beân Ai Caäp, nôi ngaøi nhanh choùng noåi tieáng laø moät linh muïc göông maãu. Cha keå laïi: "Töø toái ñeán saùng, toâi ñi thaêm beänh nhaân, ngöôøi ngheøo, ngöôøi tuùng thieáu. Khi leân giöôøng, toâi hoaøn toaøn kieät söùc. Khoâng ai chaêm lo cho nhöõng keû khoán cuøng naøy, vì ai cuõng lo lôïi ích rieâng. Rieâng toâi, loøng toâi traøn ñaày nieàm vui, vì bieát mình ñang laøm theo yù Chuùa".
Cha Ignatio ñöôïc môøi giaûng tónh taâm vaø thuyeát giaûng caû baèng tieáng AÛ Raäp laãn tieáng Thoå. Vôùi loøng nhieät thaønh hieäp nhaát Kitoâ höõu, cha ñaõ tieáp xuùc vôùi caùc Kitoâ höõu Chính thoáng Coptic ôû Ai Caäp vaø oân toàn giaûi ñaùp nhöõng thaéc maéc cuûa hoï veà Giaùo hoäi Coâng giaùo. Nhöõng luùc raûnh roãi, cha hoïc Kinh Thaùnh vaø caùc ngoân ngöõ. Naêm 1904, Ñöùc Thöôïng phuï Coâng giaùo Armeni ôû Constantinople (Istanbul) boå nhieäm ngaøi laøm thö kyù vì nhaän ra taøi naêng, nhöng vì beänh taät, ngaøi trôû veà Ai Caäp cho ñeán naêm 1910.
Ñöôïc boå nhieäm giaùm muïc giöõa muoân vaøn khoù khaên
Giaùo phaän Mardin luùc aáy gaëp tình caûnh nan giaûi: Giaùm muïc ñòa phöông quaù giaø yeáu, khoâng theå giaûi quyeát thieáu huït linh muïc vaø khuûng hoaûng kinh teá. Ngaøi xin nghæ höu, vaø Ñöùc Thöôïng phuï giao quyeàn ñieàu haønh giaùo phaän cho cha Ignatio. Duø ñöôïc queâ höông chaøo ñoùn noàng nhieät, cha Ignatio sôùm vaáp phaûi muoân khoù khaên. Cha keå: "Toâi ñau loøng cho giaùo phaän naøy. Soáng ôû ñaây laø moät cöïc hình; nhöng chính vì vaäy maø chuùng toâi ñaõ trôû thaønh linh muïc".
Ngaøy 21 thaùng Möôøi naêm 1911, trong Coâng nghò caùc Giaùm muïc Armeni taïi Roma, cha Ignatio ñöôïc baàu laøm Toång giaùm muïc Mardin. Trôû veà, ngaøi môû tröôøng hoïc, duy trì truyeàn thoáng vaø vaên hoïc Armeni, chaêm lo moïi khoù khaên cuûa giaùo daân, nhaát laø nhöõng ngöôøi bò baùch haïi vì ñöùc tin.
Dieät chuûng Armeni
Töø cuoái theá kyû XIX, Quoác vöông Hoài giaùo Abdul-Hamid tìm caùch ñaøn aùp yù thöùc daân toäc Armeni, vì sôï gaây nguy cho ñeá quoác Ottoman cuûa mình. Naêm 1895, haøng traêm nhaø thôø vaø tu vieän bò phaù, haøng traêm ngaøn tín höõu bò gieát, nhieàu ngöôøi khaùc phaûi löu vong. Khi Ñöùc cha Maloyan veà nhaäm chöùc, côn baùch haïi vaãn chöa döùt. Duø söùc khoûe mong manh, ngaøi toû ra can ñaûm, quan taâm ñaøo taïo linh muïc, chuûng sinh, vaø nhaéc nhôû moïi Kitoâ höõu cuøng chia seû traùch nhieäm vun troàng ôn goïi.
"Thieân Chuùa chaêm soùc nhöõng ai ñau khoå"
Sau khi ñöôïc boå nhieäm, Ñöùc cha Maloyan baùo caùo vôùi Toøa Thaùnh: "Daân chuùng bò tai hoïa: khi khoâng haïn haùn thì laïi chaâu chaáu; vaø loøng tham taøn nhaãn cuûa chính quyeàn luoân hieän dieän".
Ñöùc cha xin pheùp sang AÂu - Myõ ñeå xin vieän trôï, nhöng bò töø choái. Ñau khoå, ngaøi xin töø chöùc, nhöng Thöôïng phuï khoâng chaáp thuaän. Duø bò boû rôi, ngaøi vaãn trung thaønh söù vuï, neám traûi lôøi thaùnh Phaoloâ: "Thieân Chuùa an uûi chuùng ta trong moïi côn gian nan, ñeå chuùng ta coù theå an uûi keû khaùc trong khoán khoù" (2 Cr 1,3-4). Ngaøi khuyeân beà treân Bzommar: "Ñöøng sôï! Thieân Chuùa chaêm soùc nhöõng ai ñau khoå. Toâi cuõng ñaõ uoáng cheùn ñaéng aáy; nhöng cheùn ñaéng coù theå hoùa ngoït, nhaát laø khi ñöôïc troän laãn vôùi cheùn cuûa chính Ñöùc Kitoâ".
Ngaøy 03 thaùng Taùm naêm 1914, khi ñang giaûng tónh taâm ôû Mardin, Ñöùc cha nhaän ñöôïc tin Thoå Nhó Kyø lieân minh vôùi Ñöùc - AÙo choáng Nga, Phaùp, Anh. Thaùng Möôøi, chính quyeàn eùp caùc laõnh ñaïo toân giaùo Armeni lo tieáp teá quaân lính. Laáy côù truy luøng lính Kitoâ ñaøo nguõ, hoï khaùm xeùt nhaø thôø, tu vieän, xaùch nhieãu phuï nöõ, tòch thu taøi saûn. Chính quyeàn ban taëng Ñöùc cha Maloyan moät huaân chöông ñeå che ñaäy aâm möu. Nhöng vieân Thoáng ñoác Diarbekir coâng khai tuyeân boá: "Ñaõ ñeán giôø queùt saïch keû thuø trong nöôùc - töùc Kitoâ höõu". Leänh lan truyeàn: "Khoâng tha maïng cho baát kyø Kitoâ höõu naøo". Caùc tín höõu bò cöôùp boùc, gieát haïi; quaân lính, coâng chöùc Kitoâ giaùo bò giaûi nguõ; daân quaân ñöôïc laäp ra ñeå gieát tín ñoà.
"Öôùc nguyeän noàng nhieät nhaát cuûa toâi"
Ngaøy 24 thaùng Tö naêm 1915, Boä tröôûng Noäi vuï Talaat Pasha cuûa Thoå ra leänh tieâu dieät ngöôøi Armeni vôùi lyù do phaûn quoác.
Ngaøy 30 thaùng Tö, quaân Thoå bao vaây nhaø thôø vaø Toøa giaùm muïc Mardin, vu khoáng caát giaáu vuõ khí, roài phaù huûy hoà sô. Ñaàu thaùng Naêm, Ñöùc cha hoïp caùc linh muïc laïi vaø noùi: "Haõy cuûng coá ñöùc tin! Ñaët hy voïng vaøo Thaùnh giaù treân ñaù toâng ñoà Pheâroâ. Chuùa Gieâsu ñaõ xaây Hoäi Thaùnh baèng maùu töû ñaïo. Chuùng ta cuõng phaûi saün saøng ñoå maùu... Öôùc nguyeän chaùy boûng nhaát cuûa toâi laø anh em vaø ñoaøn chieân luoân trung thaønh vôùi Toøa Thaùnh".
Ñaàu thaùng Naêm, Ñöùc cha taäp hôïp caùc linh muïc, baùo cho hoï bieát nhöõng moái ñe doïa ñang daáy leân choáng laïi ngöôøi Armeni. Ngaøi khuyeân hoï caàu nguyeän vaø kieân vöõng trong ñöùc tin. Sau ñoù, ngaøi ñoïc di chuùc tinh thaàn, trong ñoù khuyeán khích hoï coi laø moät vinh döï lôùn khi ñöôïc ñoå maùu cuøng vôùi caùc vò töû ñaïo. Ñöùc cha trao phoù hoï cho söï chaêm soùc cuûa Ñöùc cha Ignatio Tapouni, Toång Giaùm muïc Coâng giaùo Siriac.
Ngaøy 03 thaùng Saùu, leã Mình Maùu Thaùnh Chuùa, trong baøi giaûng, Ñöùc cha nhaéc laïi lôøi Chuùa Gieâsu: "Ai muoán cöùu maïng soáng mình thì seõ maát, coøn ai lieàu maát maïng soáng vì Ta thì seõ ñöôïc" (Mt 16,25). Toái ñoù, ngaøi bò baét cuøng 50 ngöôøi. Trong nhöõng ngaøy sau, haøng traêm Kitoâ höõu bò baét.
"Toâi seõ khoâng bao giôø choái boû ñöùc tin!"
Ra toøa, Ñöùc cha bò vu caùo taøng tröõ vuõ khí, aâm möu choáng chính phuû. Ngaøi ñaùp: "Ñoù chæ laø bòa ñaët. Toâi chöa bao giôø choáng ñoái chính quyeàn. Toâi luoân baûo veä quyeàn lôïi cuûa hoï". Caûnh saùt ñaùnh ñaäp ngaøi, duï boû ñaïo, nhöng Ñöùc cha tuyeân xöng: "Haõy chaët toâi ra töøng maûnh, toâi seõ khoâng bao giôø choái boû ñöùc tin". Duø bò haønh haï, ngaøi noùi: "Thaân xaùc ñau ñôùn, nhöng linh hoàn haân hoan".
Ñeâm ñoù, Ñöùc cha bò troùi, ñaùnh ñaäp, nhoå vaøo maët, ruùt moùng chaân. Trong nguïc, ngaøi caàu nguyeän: "Laïy Chuùa, taát caû tuøy yù Ngaøi. Xin giuùp chuùng con trung thaønh laøm chöùng cho ñöùc tin naøy".
"Vinh quang cuûa toâi laø thaùnh giaù"
Ñaàu thaùng Saùu naêm 1915, 1,600 Kitoâ höõu Mardin bò aùp giaûi ñeán nôi xöû töû. Ñöùc cha Maloyan khích leä hoï xöng toäi, röôùc leã. Ngaøi tuyeân boá: "Chuùng toâi trong tay caùc oâng, nhöng chuùng toâi cheát cho Chuùa Kitoâ".
Ngaøy 11 thaùng Saùu naêm 1915, leã Thaùnh Taâm Chuùa Gieâsu, caùc tín höõu bò taøn saùt.
Ñöùc cha Maloyan, sau khi chöùng kieán ñoaøn chieân bò gieát, bò vieân caûnh saùt tröôûng Mamdouh Bey tra hoûi. OÂng ta ñeà nghò ngaøi caûi sang Hoài giaùo ñeå ñöôïc tha cheát, nhöng ngaøi maïnh meõ ñaùp laïi laø seõ khoâng bao giôø choái boû Chuùa Gieâsu hay phaûn boäi Giaùo hoäi, vaø raèng ñoái vôùi ngaøi, chòu khoå hình vì Ñöùc Kitoâ, keå caû caùi cheát, chính laø nieàm vui.
Ngay luùc ñoù, moät binh lính taùt ngaøi döõ doäi; Mamdouh Bey coøn nhieàu laàn duøng baùng suùng ñaùnh maïnh vaøo ñaàu ngaøi. Moãi laàn bò ñaùnh, ngaøi thoát leân: "Laïy Chuùa, xin thöông xoùt con; Laïy Chuùa, xin ban söùc maïnh cho con". Nghó mình saép cheát, Ñöùc cha Maloyan lôùn tieáng keâu: "Ai trong caùc cha nghe thaáy, xin ban pheùp giaûi toäi cho toâi". Roài binh lính duøng duïng cuï ñeå nhoå moùng chaân cuûa ngaøi vaø baét ngaøi ñi boä.
Bò hoûi laàn cuoái: coù caûi sang Hoài giaùo khoâng. Ñöùc cha ñaùp: "Toâi soáng vaø cheát cho ñöùc tin, vaø chæ ñaët vinh quang nôi thaùnh giaù cuûa Ñaáng Cöùu Chuoäc ngoït ngaøo". Mamdouh töùc giaän ruùt suùng baén. Vieân ñaïn xuyeân gaùy. Ñöùc cha Maloyan guïc xuoáng vaø tröôùc khi truùt hôi thôû cuoái, ngaøi keâu: "Laïy Chuùa, xin thöông xoùt con; trong tay Ngaøi, con phoù thaùc linh hoàn con".
"Toâi tìm kieám Ngaøi!"
Thaùnh Augustinoâ vieát: "Giaùo hoäi tieán böôùc trong cuoäc löõ haønh giöõa baùch haïi cuûa theá gian vaø an uûi cuûa Thieân Chuùa". Caùc vò töû ñaïo nhaéc nhôù chuùng ta: "Theá gian gheùt caùc con, vì noù ñaõ gheùt Ta tröôùc" (Ga 15,18-19). Thaùnh Ignatio Antioâkia noùi: "Toâi tìm kieám Ñaáng ñaõ cheát vì chuùng ta, toâi ao öôùc Ñaáng ñaõ soáng laïi vì chuùng ta".
Trong cuoäc dieät chuûng 1915, hôn 1 ñeán 1,5 trieäu Kitoâ höõu Armeni bò saùt haïi. Tuy vaäy, Giaùo hoäi Coâng giaùo Armeni vaãn toàn taïi taïi Armeni vaø nhieàu nôi khaùc. Trong theá kyû XX, caùc giaùo phaän vaø haït ñaïi dieän ñöôïc thieát laäp khaép theá giôùi. Maùu caùc vò töû ñaïo laïi trôû thaønh haït gioáng sinh Kitoâ höõu môùi.
Chaân phöôùc
Ngaøy 07 thaùng Möôøi naêm 2001, Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñaõ tuyeân phong chaân phöôùc cho Ñöùc cha Ignatio Maloyan. Trong baøi giaûng leã, Ñöùc thaùnh Giaùo hoaøng noùi: "Ñöùc cha Ignatio Maloyan, töû ñaïo ôû tuoåi 46, nhaéc nhôû chuùng ta raèng ñôøi soáng Kitoâ luoân laø moät cuoäc chieán ñaáu thieâng lieâng. Ñöùc cha kín muùc söùc maïnh töø Thaùnh Theå moãi ngaøy ñeå quaûng ñaïi chu toaøn söù vuï".
Tieán trình phong thaùnh
Nhaän thaáy tính thôøi söï taám göông cuûa Ñöùc cha Maloyan, nhö chöùng nhaân trung thaønh vôùi tình yeâu Chuùa Kitoâ trong côn baùch haïi, ngaøy 28 thaùng Hai naêm 2024, Ñöùc Thöôïng phuï Raphael Bedros XXI Minassian, cuøng vôùi Coâng nghò cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo Armeni ôû Cilicia ñaõ ñeä trình thænh nguyeän xin Toøa Thaùnh ñöôïc mieãn vieäc xeùt moät pheùp laï, vaø xin phong hieån thaùnh cho Ñöùc cha Maloyan vì xaùc tín raèng Ñöùc cha ñaõ neâu moät maãu göông tuyeät haûo cuûa ngöôøi muïc töû vaø nhaø rao giaûng Tin möøng. Keøm theo thænh nguyeän, laø hoà sô (Positio super canonizatione) ñaõ ñöôïc laäp vaø gôûi veà Boä Phong thaùnh, neâu roõ lyù do uûng hoä vieäc tuyeân thaùnh, nhaèm khích leä nhöõng ai ñang ñau khoå vì Tin möøng tìm thaáy can ñaûm vaø söùc maïnh ñeå gaén boù vôùi Ñöùc Kitoâ.
Loøng suøng kính ñoái vôùi Choukrallah Maloyan ñöôïc ghi nhaän caùch ñaëc bieät trong Giaùo hoäi Coâng giaùo Armeni, vaø coù nhieàu baèng chöùng cho thaáy söï chuyeån caàu cuûa ngaøi, theå hieän qua voâ soá ôn laønh thieâng lieâng vaø vaät chaát maø ngöôøi tín höõu ñaõ laõnh nhaän. Con phoù thaùc linh hoàn con".
(Nguoàn: Boä Phong Thaùnh: causesanti.va; Dom Antoine Marie OSB: santiebeati.it)