Ñöùc Leâoâ XIV, moät "Giaùo hoaøng toaùn hoïc"
Ñöùc Leâoâ XIV, moät "Giaùo hoaøng toaùn hoïc".
Theresa Civantos Barber
(WHÑ 30-05-2025) - Laø Giaùo hoaøng ñaàu tieân trong lòch söû coù baèng cöû nhaân toaùn hoïc, söï nghieäp hoïc thuaät cuûa Ñöùc Leâoâ XIV ñaõ cho thaáy söï thoáng nhaát giöõa ñöùc tin vaø lyù trí. Vaø hôn theá nöõa ngaøi nhaéc nhôû chuùng ta raèng vieäc coi khoa hoïc laø keû thuø cuûa toân giaùo hoaøn toaøn khoâng phaûi laø quan ñieåm cuûa Coâng giaùo.
Coù moät chi tieát veà "lyù lòch" cuûa Ñöùc taân Giaùo hoaøng Leâoâ XIV maø nhieàu ngöôøi quan saùt khoâng ñeå yù. Tuy nhieân, ñaây laïi laø moät trong nhöõng phaùt hieän coù giaù trò nhaát. Ngaøi laø vò Giaùo hoaøng ñaàu tieân trong lòch söû coù baèng toaùn hoïc. Thaät vaäy, sau khi hoaøn thaønh chöông trình trung hoïc taïi tieåu chuûng vieän cuûa Doøng Thaùnh Augustinoâ, Robert Prevost ñaõ laáy baèng cöû nhaân toaùn hoïc taïi Ñaïi hoïc Coâng giaùo Villanova, Pennsylvania, vaøo naêm 1977. Ñaây khoâng phaûi laø moät thaønh tích nhoû trong moät theá giôùi thöôøng xuyeân cheá gieãu nhöõng ngöôøi theo ñaïo Thieân Chuùa laø phaûn khoa hoïc. Söï nghieäp hoïc vaán cuûa Ñöùc Leâoâ XIV ñöa ra moät baèng chöùng phaûn baùc maïnh meõ: Theo quan nieäm cuûa Coâng giaùo, coù moät söï thoáng nhaát giöõa ñöùc tin vaø lyù trí, giöõa khoa hoïc vaø toân giaùo, chöù khoâng phaûi laø keû thuø cuûa nhau.
Ñoái vôùi ngöôøi Coâng giaùo, ñöùc tin vaø lyù trí khoâng phaûi laø keû thuø maø laø ñoàng minh gaén boù chaët cheõ trong haønh trình tìm kieám chaân lyù. Haõy xem Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñaõ vieát trong thoâng ñieäp Ñöùc tin vaø Lyù trí - Fides et Ratio - naêm 1998 cuûa mình: "Ñöùc tin vaø lyù trí laø ñoâi caùnh giuùp cho trí tueä con ngöôøi baêng mình leân ñeå chieâm nieäm chaân lyù. Thieân Chuùa ñaõ in vaøo taâm khaûm con ngöôøi khaùt voïng nhaän bieát chaân lyù, vaø sau cuøng ñeå nhaän bieát chính Ngaøi, moät khi ñaõ bieát vaø yeâu meán Ngaøi thì con ngöôøi cuõng nhaän bieát söï thaät ñaày ñuû veà chính mình".
Moái lieân heä giöõa ñöùc tin vaø lyù trí
Moät giaùo lyù coát loõi cuûa ñöùc tin Coâng giaùo nhaán maïnh raèng khoa hoïc vaø thaàn hoïc khoâng theå xung ñoät vôùi nhau. Saùch Giaùo lyù Hoäi thaùnh Coâng giaùo neâu roõ ñieàu naøy khi ñeà caäp ñeán ñöùc tin vaø trí thoâng minh, vaø cuï theå hôn laø moái quan heä giöõa ñöùc tin vaø khoa hoïc: "Maëc duø ñöùc tin vöôït treân lyù trí, nhöng khoâng bao giôø coù theå coù maâu thuaãn thaät söï giöõa ñöùc tin vaø lyù trí: vì cuøng moät Thieân Chuùa, Ñaáng maïc khaûi caùc maàu nhieäm vaø tuoân ñoå ñöùc tin, cuõng laø Ñaáng ban aùnh saùng lyù trí cho taâm hoàn con ngöôøi, maø Thieân Chuùa khoâng theå töï phuû nhaän chính mình Ngaøi, cuõng nhö ñieàu chaân thaät khoâng bao giôø nghòch laïi ñieàu chaân thaät. Bôûi vaäy, vieäc nghieân cöùu coù phöông phaùp trong moïi ngaønh, neáu ñöôïc tieán haønh moät caùch thaät söï khoa hoïc vaø theo ñung caùc chuaån möïc luaân lyù, seõ khoâng bao giôø thaät söï ñoái nghòch vôùi ñöùc tin, bôûi vì caùc thöïc taïi traàn theá vaø caùc thöïc taïi ñöùc tin ñeàu coù nguoàn goác laø bôûi cuøng moät Thieân Chuùa. Hôn nöõa, ai khieâm toán vaø kieân nhaãn coá gaéng nghieân cöùu nhöõng bí aån cuûa caùc söï vaät, thì maëc duø hoï khoâng yù thöùc, hoï vaãn nhö ñöôïc daãn ñöa bôûi baøn tay cuûa Thieân Chuùa, Ñaáng ñang naâng ñôõ vaïn vaät, Ngaøi laøm cho hieän höõu nhöõng gì ñang hieän höõu" (GLHTCG, soá 159).
Ngöôøi Coâng giaùo nhìn thaáy söï thoáng nhaát giöõa ñöùc tin vaø lyù trí trong lòch söû laâu daøi vaø vöõng chaéc cuûa nhöõng ñoùng goùp cuûa Coâng giaùo cho khoa hoïc vaø toaùn hoïc. Cuõng nhö Linh muïc Georges Lema#tre khoâng chæ ñoùng goùp vaøo vuõ truï hoïc maø ngaøi coøn caùch maïng hoùa noù baèng caùch laàn ñaàu tieân ñeà xuaát thuyeát Big Bang - Vuï noå lôùn. Gregor Mendel, moät tu só Augustinoâ gioáng nhö Giaùo hoaøng Leâoâ XIV, khoâng chæ nghieân cöùu di truyeàn hoïc maø coøn ñaët neàn moùng cho laõnh vöïc ñoù. Trong suoát lòch söû, ngöôøi Coâng giaùo coi khoa hoïc laø caùch ñeå hieåu veà coâng trình saùng taïo cuûa Thieân Chuùa. Ñöùc Giaùo hoaøng Leâoâ XIV ngaøy nay ñöa ra moät bieåu töôïng soáng ñoäng vaø nhaéc laïi söï thoáng nhaát naøy.
Phaûn öùng cuûa caùc nhaø toaùn hoïc
Caàn phaûi thöøa nhaän raèng Ñöùc Giaùo hoaøng Leâoâ XIV chaéc chaén khoâng phaûi laø giaùo hoaøng ñaàu tieân coù "tinh thaàn khoa hoïc". Ñöùc Giaùo hoaøng Phanxicoâ coù baèng veà hoùa hoïc, vaø nhöõng ngöôøi tieàn nhieäm cuûa ngaøi raát toân troïng khoa hoïc, baèng chöùng laø thoâng ñieäp Ñöùc tin vaø Lyù trí cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II. Nhöng haønh trình toaùn hoïc cuûa Ñöùc Giaùo hoaøng Leâoâ XIV mang ñeán ñieàu gì ñoù môùi meû.
Ñöôïc Aleteia phoûng vaán baèng tieáng Anh, Tieán só Vladimir Piterbarg, ngöôøi ñöùng ñaàu boä phaän phaân tích ñònh löôïng taïi ngaân haøng ñaàu tö NatWest Markets, tin raèng: "Trong moät theá giôùi thöôøng xuyeân vaïch ra ranh giôùi sai laàm giöõa ñöùc tin vaø lyù trí, haønh trình cuûa Ñöùc Giaùo hoaøng Leâoâ XIV laø minh chöùng huøng hoàn cho söï hoøa hôïp cuûa chuùng. Cuõng gioáng nhö Sir Isaac Newton coi vieäc nghieân cöùu khoa hoïc cuûa mình laø caùch ñeå hieåu roõ hôn veà söï saùng taïo cuûa Chuùa, vaø Blaise Pascal söû duïng caû lyù trí vaø khoa thaàn nghieäm ñeå khaùm phaù chaân lyù cuûa Thieân Chuùa, thì Ñöùc Giaùo hoaøng Leâoâ XIV nhaéc nhôû chuùng ta raèng ngoân ngöõ cuûa caùc con soá vaø söï huyeàn nhieäm cuûa ñöùc tin khoâng xung ñoät vôùi nhau. Thay vaøo ñoù, caû hai ñeàu daãn chuùng ta ñeán cuøng moät chaân lyù sieâu vieät: traät töï, veû ñeïp vaø tình yeâu ôû trung taâm vuõ truï cuûa Thieân Chuùa." Vaø vò giaùo sö thænh giaûng taïi Ñaïi hoïc Hoaøng gia London hy voïng "trieàu ñaïi giaùo hoaøng cuûa ngaøi seõ truyeàn caûm höùng cho moät theá heä tín höõu môùi khoâng sôï tìm kieám Thieân Chuùa baèng caû linh hoàn vaø trí tueä."
Töông töï nhö vaäy, Mark Bauer, moät nhaø toaùn hoïc ngöôøi Myõ laøm vieäc trong lónh vöïc taøi chính ñònh löôïng, raát phaán khích tröôùc yù töôûng raèng vieäc ñaøo luyeän toaùn hoïc cuûa Ñöùc Giaùo hoaøng Leâoâ XIV coù theå taùc ñoäng ñeán trieàu ñaïi giaùo hoaøng cuûa ngaøi: "Toaùn hoïc nghieân cöùu caùch vuõ truï thöïc söï hoaït ñoäng. Ñaây laø moät ngaønh hoïc baét nguoàn töø lyù trí vaø ñöôïc xaây döïng theo tieân ñeà, boäc loä veû ñeïp vaø traät töï ngay caû trong nhöõng yù töôûng tröøu töôïng nhaát. Söï hieåu bieát cuûa Ñöùc Giaùo hoaøng Leâoâ XIV veà veû ñeïp vaø tính ñoái xöùng toaùn hoïc coù theå laøm saâu saéc theâm söï traân troïng cuûa ngaøi ñoái vôùi traät töï thaàn linh trong coâng trình saùng taïo. Khoâng quaù khoù ñeå hình dung ra raèng ñieàu naøy seõ giuùp ngaøi nhìn thaáy - vaø chaêm soùc - taâm hoàn cuûa moãi caù nhaân voán ñöôïc taïo ra moät caùch tuyeät ñeïp theo hình aûnh cuûa Thieân Chuùa. Moät quan ñieåm nhö vaäy cuõng coù theå truyeàn caûm höùng cho chuùng ta ñeå nhaän ra nhöõng ngöôøi ít ñöôïc chuù yù ñeán, ghi nhôù nhöõng ngöôøi deã bò laõng queân vaø traân troïng moãi con ngöôøi nhö söï phaûn chieáu veû ñeïp cuûa Thieân Chuùa."
Moät muïc töû coù tö duy toaùn hoïc
Toaùn hoïc daïy söï chính xaùc cuûa tö duy, veû ñeïp cuûa caáu truùc logic vaø söï khieâm haï tröôùc söï phöùc taïp lôùn lao cuûa hieän thöïc. Bieát bao laø phaåm chaát coù theå giuùp ích cho ngöôøi chaên daét taâm hoàn nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng. Vôùi naêng khieáu toaùn hoïc, moät taøi saûn thöïc söï trong moät theá giôùi chia reõ giöõa chuû nghóa duy vaät khoa hoïc vaø chuû tröông toân giaùo baûo thuû truyeàn thoáng, chuùng ta coù theå ñaùnh cuoäc raèng Ñöùc Leâoâ XIV seõ bieát caùch nhaéc laïi taàm nhìn Coâng giaùo veà moät chaân lyù thoáng nhaát, nôi ñöùc tin vaø lyù trí cuøng laøm giaøu cho nhau. Ngöôøi Coâng giaùo coù theå hy voïng vaø caàu xin raèng "vò giaùo hoaøng toaùn hoïc" ñaàu tieân trong lòch söû seõ chöõa laønh söï chia reõ giaû taïo naøy.
Pheâroâ Phaïm Vaên Trung
Chuyeån ngöõ töø: fr.aleteia.org (15/5/2025)
(Nguoàn: Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Vieät Nam)