Nixeâa vaø söï phaùt trieån cuûa chuû nghóa ñaïi keát
Nixeâa vaø söï phaùt trieån cuûa chuû nghóa ñaïi keát.
Vatican News
Vatican (Vatican News 27-05-2025) - Khi Giaùo hoäi kyû nieäm 1,700 naêm dieãn ra Coâng ñoàng chung Nixeâa, linh muïc tieán só Elias D. Mallon coù baøi suy tö veà söï phaùt trieån lieân tuïc cuûa phong traøo ñaïi keát ñaõ ñöôïc Coâng ñoàng chung ñaàu tieân cuûa Giaùo hoäi khôûi xöôùng.
Naêm 2025, Giaùo hoäi treân toaøn theá giôùi kyû nieäm 1,700 naêm dieãn ra Coâng ñoàng chung ñaàu tieân - Coâng ñoàng Nixeâa. Ñöôïc toå chöùc taïi thaønh phoá Nixeâa cuûa ñeá quoác Roma ôû phía taây baéc Thoå Nhó Kyø ngaøy nay, töø thaùng 5 ñeán thaùng 7 naêm 325, khoùa hoïp naøy cuûa caùc giaùm muïc vaø laõnh ñaïo Giaùo hoäi laø khoùa hoïp ñaàu tieân ñöôïc xaùc ñònh laø khoùa hoïp "ñaïi keát". Ñònh nghóa veà "ñaïi keát" ñaõ phaùt trieån trong 1,700 naêm qua. Raát nhieàu ñieàu, toát ñeïp vaø ñaùng tieác, ñaõ xaûy ra trong cuoäc soáng cuûa Giaùo hoäi trong 17 theá kyû ñoù.
Coâng ñoàng truøng hôïp vôùi nhöõng thay ñoåi saâu saéc trong theá giôùi Hy Laïp - Roma coå noùi chung vaø trong theá giôùi Kitoâ giaùo noùi rieâng. Vaøo cuoái theá kyû thöù ba vaø ñaàu theá kyû thöù tö, hoaøng ñeá Roma Diocletiano ñaõ phaùt ñoäng moät trong nhöõng cuoäc ñaøn aùp taøn baïo nhaát trong lòch söû cuûa ñeá cheá ñoái vôùi nhöõng ngöôøi theo Kitoâ giaùo - maëc duø möùc ñoä taøn baïo khaùc nhau tuøy theo töøng nôi. Ngoaøi vieäc xoùa boû moïi thaùch thöùc ñoái vôùi quyeàn löïc cuûa mình vaø cuûng coá theâm quyeàn löïc cuõng nhö baûo veä bieân giôùi cuûa ñeá cheá roäng lôùn cuûa mình, traûi daøi töø Ba Tö ñeán Anh, oâng ñaõ taùi toå chöùc ñeá cheá thaønh boán ñôn vò töï quaûn do hai hoaøng ñeá caáp cao, ñöôïc goïi laø "caùc augusto", vaø hai ñoàng nghieäp caáp döôùi ñöôïc hieåu laø nhöõng ngöôøi keá nhieäm ñöôïc chæ ñònh cuûa hoï, ñöôïc goïi laø "caùc xeâ-da".
Naêm 306, moät naêm sau khi Diocletiano thoaùi vò, Constantino ñöôïc quaân ñoäi cuûa oâng tuyeân boá laø hoaøng ñeá taïi Eboracum, ngaøy nay laø thaønh phoá York cuûa Anh. Cuoái cuøng, oâng ñaõ giaønh chieán thaéng trong caùc cuoäc noäi chieán choáng laïi nhöõng ngöôøi ñoàng caáp cuûa mình, Maxentius vaø Licinius, ñeå trôû thaønh ngöôøi cai trò duy nhaát cuûa Ñeá cheá Roma vaøo naêm 324.
Trong thôøi kyø naøy, Constantino cho raèng chieán thaéng cuûa mình laø nhôø moái quan heä ñaëc bieät maø oâng caûm thaáy vôùi Chuùa cuûa caùc Kitoâ höõu, "nhôø daáu chæ cuûa Ngöôøi maø oâng ñaõ chinh phuïc", bao goàm caû chieán thaéng cuûa oâng tröôùc Maxentius taïi Caàu Milviano vaøo ngaøy 28 thaùng 10 naêm 312.
Vì vaäy, trong khoaûng thôøi gian khoaûng 20 naêm, Kitoâ giaùo ñaõ noåi leân nhö moät toân giaùo ñöôïc hoaøng ñeá vaø caû ñeá cheá yeâu quyù. Cuõng gioáng nhö Diocletiano, cuûng coá quyeàn löïc vaø baûo veä bieân giôùi ñöôïc xeáp haïng cao trong soá caùc öu tieân cuûa Constantino. Khi ñoù, caùc lónh vöïc chính trò vaø toân giaùo khoâng taùch bieät, vaø söï chia reõ vaø hoãn loaïn, duø laø chính trò hay toân giaùo, ñeàu phaûi ñöôïc traùnh vaø vöôït qua baèng moïi giaù.
Tuy nhieân, coù moät soá thaùch thöùc phaù vôõ söï hieäp nhaát cuûa caùc Kitoâ höõu trong vöông quoác cuûa oâng. Thaùch thöùc quan troïng nhaát lieân quan ñeán linh muïc Arioâ: giaùo lyù cuûa linh muïc naøy phuû nhaän toaøn boä thieân tính cuûa Chuùa Kitoâ. Ñaây khoâng phaûi laø laàn ñaàu tieân Constantino phaûi giaûi quyeát caùc vaán ñeà trong noäi boä cuûa Kitoâ giaùo. Naêm 314, oâng trieäu taäp Thöôïng hoäi ñoàng Arles ñeå giaûi quyeát cuoäc tranh caõi cuûa Donatists, moät giaùo phaùi dò giaùo ôû Baéc Phi. Cuoái cuøng, chính Constantino, khoâng tham khaûo yù kieán cuûa giaùm muïc Roma, ñaõ quyeát ñònh vaø trieäu taäp coâng ñoàng ñaàu tieân ñöôïc toå chöùc taïi Nixeâa.
Constantino laø ngöôøi chöa ñöôïc röûa toäi nhöng laïi trieäu taäp vaø chuû trì Coâng ñoàng chung ñaàu tieân. Ñieàu naøy ñaõ gaây neân moät soá baát ñoàng nhaän thöùc veà maët trieát hoïc vaø thaàn hoïc giöõa Kitoâ giaùo Ñoâng phöông vaø Kitoâ giaùo Taây phöông. Söï baát ñoàng naøy coù leõ roõ raøng nhaát trong caùc hình aûnh bieåu töôïng moâ taû coâng ñoàng. Trong Kitoâ giaùo Ñoâng phöông, nôi Constantino ñöôïc toân kính nhö moät vò thaùnh cuøng vôùi meï cuûa oâng, Thaùnh Helen, hoaøng ñeá ñöôïc moâ taû ôû trung taâm cuûa bieåu töôïng nhö laø ngöôøi chuû trì coâng ñoàng. Ngoài ôû hai beân cuûa oâng, khoâng theo tieàn leä theo kieåu coâng ñoàng, laø caùc giaùm muïc, ñöôïc moâ taû trong phaåm phuïc truyeàn thoáng Byzantine, moãi ngöôøi caàm saùch Phuùc AÂm. Coøn linh muïc Arioâ bò ñaùnh baïi naèm döôùi chaân caùc nghò phuï Coâng ñoàng.
Trong ngheä thuaät cuûa Kitoâ giaùo phöông Taây, ñaïi bieåu cuûa Giaùo hoaøng ñöôïc hai Hoàng y ñöùng hai beân vaø chuû trì coâng ñoàng. Caùc giaùm muïc trong leã phuïc nghi leã La tinh laéng nghe vaø trao ñoåi vôùi nhau khi nhöõng taø thuyeát cuûa Arioâ, ngöôøi ñöùng nhö theå ñang bò xeùt xöû, ñöôïc ñoïc to. Constantino thöôøng ñöôïc mieâu taû ôû phía caïnh ngoaøi cuûa hình aûnh, ñöôïc thoâng baùo veà caùc thuû tuïc toá tuïng thay vì chæ ñaïo chuùng. Mieâu taû cuûa phöông Taây aùp duïng caùch hieåu sau naøy cuûa phöông Taây veà caùc coâng ñoàng chung.
Ñieàu quan troïng laø phaûi hieåu söï phaùt trieån cuûa caùc coâng ñoàng chung trong moät theá giôùi Kitoâ giaùo khoâng ngöøng chia reõ. Haàu nhö moïi coâng ñoàng, bao goàm caû Coâng ñoàng Vatican II (1962-1965), ñeàu taïo ra nhöõng ngöôøi baát ñoàng chính kieán, moät soá ngöôøi trong soá hoï ñaõ trôû thaønh ly giaùo vaø bò loaïi tröø - thöôøng laø töï loaïi tröø - khoûi söï hieäp thoâng vôùi Giaùo hoäi Roma.
Maëc duø khoâng lieân quan tröïc tieáp ñeán moät Coâng ñoàng chung, nhöng vieäc Ñöùc Giaùo hoaøng vaø Thöôïng phuï phaït vaï tuyeät thoâng laãn nhau vaøo naêm 1054, ñöôïc goïi laø Ñaïi ly giaùo, baét ñaàu söï chia reõ chính thöùc giöõa Coâng giaùo Taây phöông vaø Chính Thoáng giaùo Ñoâng phöông, ñaõ khieán Chính Thoáng giaùo töø choái xem taát caû caùc coâng ñoàng chung cuûa Coâng giaùo sau naêm 1054 laø coâng ñoàng chung vì Chính Thoáng giaùo khoâng tham gia. Veà maët kyõ thuaät vaø thaàn hoïc, ñaây laø moät ñieåm quan troïng.
Töø ngöõ "ñaïi keát" ban ñaàu aùm chæ ñeán vieäc bao goàm taát caû Kitoâ töø "theá giôùi con ngöôøi" ("oikumene" trong tieáng Hy Laïp), nhöõng ngöôøi hieäp thoâng hoaëc ñoàng thuaän veà ñöùc tin. Thaät ñaùng buoàn, moãi coâng ñoàng "ñaïi keát" laïi laøm cho yù nghóa cuûa töø "ñaïi keát" trôû neân haïn cheá hôn vaø ít bao haøm hôn.
Vaøo theá kyû 19, caùc nhoùm truyeàn giaùo Tin Laønh baét ñaàu nhaän ra raèng söï chia reõ gaàn nhö lan traøn cuûa Kitoâ giaùo ñaõ khieán thoâng ñieäp cuûa Phuùc AÂm trôû neân keùm tin caäy hôn. Söï chia reõ giöõa caùc Kitoâ höõu khoâng phaûi laø tình traïng caàn phaûi chòu ñöïng, maø laø toäi loãi caàn phaûi vöôït qua. Daàn daàn, moät phong traøo khoâi phuïc söï hieäp nhaát giöõa caùc Kitoâ höõu baét ñaàu.
Hai cuoäc theá chieán khuûng khieáp cuûa theá kyû 20, chuû yeáu do caùc Kitoâ höõu tieán haønh, maëc duø khoâng phaûi laø hoaøn toaøn, ñaõ taïo ra ñoäng löïc maïnh meõ cho phong traøo môùi noåi. Trong soá caùc saùng kieán khaùc, Hoäi ñoàng caùc Giaùo hoäi Kitoâ Theá giôùi ñöôïc thaønh laäp vaøo naêm 1948. Vôùi vieäc ban haønh Saéc leänh veà Ñaïi keát cuûa Coâng ñoàng Vatican II naêm 1964, "Unitatis redintegratio", Giaùo hoäi Coâng giaùo ñaõ cam keát tìm kieám söï thoáng nhaát cuûa caùc Kitoâ höõu. Nhöng moät hieän töôïng thuù vò ñaõ xaûy ra.
Vôùi caùc Kitoâ höõu daán thaân tìm kieám söï hieäp nhaát, yù nghóa cuûa töø "ñaïi keát" ñaõ mang moät yù nghóa môùi, traùi ngöôïc vôùi caùch söû duïng ban ñaàu cuûa noù. Neáu trong nhieàu theá kyû, moät cuoäc hoïp ñaïi keát laø cuoäc hoïp giöõa nhöõng ngöôøi tin Chuùa hieäp thoâng vôùi nhau, thì giôø ñaây noù coù nghóa laø moät cuoäc hoïp giöõa nhöõng ngöôøi tin Chuùa vaø khoâng chia seû söï hieäp thoâng nhöng hy voïng khoâi phuïc laïi söï hieäp thoâng ñoù. Coâng ñoàng "ñaïi keát" Nixeâa khoâng phaûi laø "ñaïi keát" theo cuøng moät caùch maø töø ngöõ ñaïi keát ñöôïc caùc Kitoâ höõu theá kyû 21 hieåu ngaøy nay.
Muïc tieâu cuûa Coâng ñoàng Nixeâa - söï hieäp nhaát trong ñöùc tin giöõa nhöõng caùc Kitoâ höõu - vaãn coøn, nhöng phöông phaùp luaän ñaõ thay ñoåi gaàn 180 ñoä vaø, neáu chuùng ta nhìn nhaän caùch thaønh thaät, noù vaãn tieáp tuïc phaùt trieån. Ñöùc Giaùo hoaøng Phanxicoâ vaø Thöôïng phuï Bartolomeo cuûa Constantinople ñaõ ñoùng goùp raát lôùn vaøo söï phaùt trieån ñoù.
Chuùng ta nghe noùi veà phong traøo ñaïi keát cuûa tình baïn. Roõ raøng laø hai vò ñeàu toân troïng nhau. Khoâng ai trong hai vò giaûm thieåu nhöõng khaùc bieät thaàn hoïc chia reõ hoï. Khoâng ai trong soá caùc ngaøi phuû nhaän taàm quan troïng cuûa cuoäc ñoái thoaïi thaàn hoïc ñang dieãn ra. Tuy nhieân, caû hai vò ñeàu nhaän ra raèng moïi ngöôøi coù theå khaùc nhau, thaäm chí ñaùng keå, nhöng vaãn coù tình baïn vaø tình caûm saâu saéc daønh cho nhau. Ñöùc Phanxicoâ vaø Ñöùc Bartolomeo cho chuùng ta thaáy raèng chuùng ta khoâng caàn phaûi ñaït ñöôïc "söï hieäp nhaát hoaøn haûo" - coù leõ laø moät muïc tieâu caùnh chung - tröôùc khi chuùng ta coù theå yeâu thöông nhau vaø cuøng nhau laøm vieäc ñeå ñaït ñöôïc nhieàu ñieàu maø chuùng ta traân troïng vaø laø muïc ñích chung.
Moät ví duï veà hình thöùc gaëp gôõ ñaïi keát môùi hôn naøy laø caùc chuyeán thaêm haøng naêm cuûa hai nhaø laõnh ñaïo Giaùo hoäi. Vaøo ngaøy 29 thaùng 6, leã thaùnh Pheâroâ vaø Phaoloâ, caùc Thaùnh boån maïng cuûa Giaùo hoäi Roma, Ñöùc Thöôïng phuï cöû moät phaùi ñoaøn ñeán tham döï Thaùnh leã do Giaùm muïc Roma - Ñöùc Giaùo hoaøng - chuû söï. Vaøo ngaøy 30 thaùng 11, leã Thaùnh Anreâ, Thaùnh quan thaày cuûa ñeá quoác Byzantine (ñöôïc Constantino taùi laäp thaønh Roma môùi, nhöng thöôøng ñöôïc goïi laø Constantinople cho ñeán khi ñoåi teân tieáng Thoå Nhó Kyø thaønh Istanbul vaøo naêm 1930), Giaùm muïc Roma cöû moät ñaëc söù ñeán ñeå tham döï leã boån maïng cuûa Toøa Thöôïng phuï Constantinople, hieän toïa laïc taïi moät khu phöùc hôïp khieâm toán ôû thuû ñoâ vaên hoùa, kinh teá vaø lòch söû nhoän nhòp cuûa Thoå Nhó Kyø.
Theo baát kyø thöôùc ño naøo, 1.700 naêm laø moät khoaûng thôøi gian daøi. Gaùnh naëng cuûa lòch söû raát lôùn, vaø coù moät caùm doã ñeå cho noù chi phoái vieäc tuaân giöõ caùc quy ñònh. Coâng ñoàng Nixeâa chaéc chaén laø moät söï kieän lòch söû. Tuy nhieân, gioáng nhö nhieàu nghi leã toân giaùo khaùc, ñaây khoâng chæ laø söï kieän ñöôïc ñeå trong vaên khoá. Coâng ñoàng Nixeâa laø veà quaù khöù, nhöng khoâng chæ laø quaù khöù, nhö söï thay ñoåi trong caùch hieåu cuûa Kitoâ giaùo veà yù nghóa cuûa töø "ñaïi keát" ñaõ chöùng minh. Coâng ñoàng coù theå chæ ra moät con ñöôøng môùi vaø cung caáp cho caùc Kitoâ höõu ngaøy nay moät ñoäng löïc vaø coâng cuï môùi cho giai ñoaïn tieáp theo treân con ñöôøng höôùng ñeán söï hieäp nhaát cuûa caùc Kitoâ höõu.
Thoâng ñieäp cuûa Ñöùc coá Giaùo hoaøng Phanxicoâ veà chuyeán vieáng thaêm Constantinople vaøo naêm 2024 raát ñaëc bieät ôû choã ngaøi ñeà xuaát hai Giaùo hoäi tuaân giöõ vaø kyû nieäm ngaøy kyû nieäm naøy. Ngaøi vieát: "Leã kyû nieäm 1.700 naêm saép dieãn ra cuûa Coâng ñoàng chung ñaàu tieân Nixeâa seõ laø moät cô hoäi khaùc ñeå laøm chöùng cho söï hieäp thoâng ngaøy caøng phaùt trieån voán ñaõ toàn taïi giöõa taát caû nhöõng ngöôøi ñöôïc röûa toäi nhaân danh Chuùa Cha, Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn".
Ñaây khoâng chæ laø moät cöû chæ mang tính bieåu töôïng, maëc duø noù laø moät bieåu töôïng maïnh meõ. Ñaây laø moät haønh ñoäng thieát thöïc khoâng chæ cho thaáy moái lieân keát tình caûm thöïc söï, maø coøn laø söï cuï theå hoùa söï hieäp nhaát voán ñaõ toàn taïi giöõa hai Giaùo hoäi - moät ñieàu thöïc söï ñaùng ñeå cöû haønh.
Nguoàn: vaticannews.va/vi