Ngöôøi treû trong thôøi ñaïi trí tueä nhaân taïo
Ngöôøi treû trong thôøi ñaïi trí tueä nhaân taïo.
Lm. Giuse Phaïm Ñình Ngoïc, SJ
(WHÑ 18-05-2025) - Baøi vieát laø nhöõng toång hôïp, phaân tích ñeå coù moät caùi nhìn roõ hôn veà AI, theo Giaùo huaán cuûa Hoäi thaùnh Coâng giaùo. Qua ñoù giuùp ngöôøi treû söû duïng AI ñuùng vaø höõu ích hôn.
Daãn nhaäp
Sau khi ñöôïc choïn laøm Giaùo hoaøng, taân Giaùo hoaøng ñaõ giaûi thích lyù do choïn töôùc hieäu Leâoâ XIV. Cuï theå, ngaøi phaùt bieåu: "Toâi ñaõ choïn töôùc hieäu laø Leo XIV. Coù nhieàu lyù do khaùc nhau cho löïa choïn naøy, nhöng chuû yeáu laø vì Ñöùc Giaùo hoaøng Leo XIII, trong Thoâng ñieäp lòch söû Rerum Novarum, ñaõ ñeà caäp ñeán vaán ñeà xaõ hoäi trong boái caûnh cuoäc caùch maïng coâng nghieäp lôùn ñaàu tieân[1]. Ngaøy nay, Hoäi Thaùnh tieáp tuïc trao ban cho moïi ngöôøi kho taøng giaùo huaán xaõ hoäi cuûa mình nhö moät lôøi ñaùp laïi tröôùc moät cuoäc caùch maïng coâng nghieäp khaùc, cuõng nhö nhöõng phaùt trieån trong lónh vöïc trí tueä nhaân taïo, voán ñang ñaët ra nhöõng thaùch ñoá môùi cho vieäc baûo veä phaåm giaù con ngöôøi, coâng lyù vaø lao ñoäng"[2].
Toâi khoâng bieát chính xaùc trí tueä nhaân taïo (AI) laø gì. Toâi caøng khoâng ñoaùn ñöôïc AI ñang vaø seõ taùc ñoäng leân con ngöôøi ra sao. Toâi chæ bieát trong nhöõng naêm gaàn ñaây, AI ñang phaùt trieån thaàn toác. Caùc nöôùc ñang raùo rieát ñaàu tö vaøo heä thoáng AI. Coù ngöôøi lo laéng, nhieàu ngöôøi haøo höùng vôùi kyû nguyeân AI. Laø ngöôøi Coâng giaùo, toâi laéng nghe nhöõng höôùng daãn cuûa Giaùo hoäi veà AI. Baøi vieát döôùi ñaây laø nhöõng toång hôïp, phaân tích ñeå coù moät caùi nhìn roõ hôn veà AI, theo Hoäi thaùnh Coâng giaùo.
Phaân tích giaùo huaán
Taøi lieäu "Antiqua et Nova" (28.01.2025) do Boä Giaùo lyù Ñöùc tin vaø Boä Vaên hoùa môû ñaàu vôùi nhaän ñònh naøy: "Trí tueä nhaân taïo ñang taïo neân nhöõng bieán ñoåi mang tính "kyû nguyeân" trong ñôøi soáng con ngöôøi, ñe doïa vaø ñoàng thôøi môû ra nhieàu cô hoäi môùi"[3]. Phaûi thöøa nhaän raèng trí thoâng minh cuûa con ngöôøi laø ñaëc ñieåm theå hieän phaåm giaù maø Ñaáng Taïo Hoùa ñaõ ban cho chuùng ta[4]. Töø xöa Thieân Chuùa ban Thaàn Khí cho con ngöôøi "ñeå cho hoï coù kyõ naêng vaø söï hieåu bieát veà moïi ngheà thuû coâng" (x. Xh 35,31), vaø "khoa hoïc, kyõ thuaät laø hoa traùi cuûa khaû naêng saùng taïo maø Chuùa ban taëng". Treân neàn taûng naøy, Giaùo hoäi khuyeán khích tieán boä khoa hoïc vaø coâng ngheä nhö moät phaàn cuûa "söï coäng taùc cuûa nam nöõ vôùi Thieân Chuùa trong vieäc hoaøn thieän theá giôùi höõu hình"[5]. Moät caùch naøo ñoù, AI khoâng theå taùch khoûi con ngöôøi: Ñaây laø heä quaû cuûa khaû naêng trí tueä maø con ngöôøi ñöôïc uûy thaùc ñeå "caøy caáy vaø canh giöõ" ñaát (St 2,15).
"Antiqua et Nova" goïi AI laø moät thaùch thöùc nhaân vaên vaø luaân lyù ñaëc bieät, bôûi AI chính laø coá gaéng nhaân baûn hoùa khaû naêng trí tueä cuûa con ngöôøi[6]. AI coù theå taïo ra vaên baûn hay hình aûnh gaàn nhö khoâng phaân bieät ñöôïc vôùi saûn phaåm cuûa con ngöôøi, ñaët ra nguy cô laøm buøng phaùt "khuûng hoaûng söï thaät" trong xaõ hoäi. Trong nhieàu laõnh vöïc, AI coù theå laøm toát hôn con ngöôøi. Chính vì vaäy, Giaùo hoäi xem AI laø moät coâng cuï "vöøa höùa heïn vöøa ñaùng sôï", vöøa coù khaû naêng phuïc vuï nhaân loaïi, vöøa tieàm aån nhieàu nguy cô nghieâm troïng. Chaúng haïn, Ñöùc Giaùo hoaøng Phanxicoâ taïi G7 (2024) so saùnh: "AI nhö moät cuoäc caùch maïng coâng nghieäp trí tueä, coù theå môû ra daân chuû hoùa tri thöùc, ñaåy nhanh nghieân cöùu khoa hoïc, giao vieäc lao nhoïc cho maùy moùc. Nhöng ñoàng thôøi, AI cuõng coù theå laøm gia taêng baát coâng giöõa caùc quoác gia vaø giai caáp, thaäm chí "khieán vaên hoùa vöùt boû" ñöôïc öa chuoäng hôn vaên hoùa gaëp gôõ"[7].
Trong haàu heát caùc taøi lieäu, Giaùo hoäi luoân nhìn nhaän thöïc taïi naøy: Con ngöôøi laø hôïp nhaát theå xaùc vaø linh hoàn, ñöôïc Chuùa taïo döïng theo hình aûnh Thieân Chuùa, coù khaû naêng nhaän thöùc, töï do vaø coù giaù trò cao quyù voán coù (phaåm giaù). Töø ñoù, Giaùo hoäi nhaán maïnh vieäc duøng lyù trí vaø khoân ngoan theo tinh thaàn Tin möøng ñeå laøm chuû coâng ngheä (AI). Ñaây laø moät thaùch ñoá, vaø ñang laø vaán ñeà gaây tranh caõi. Vaên kieän Antiqua et Nova khaúng ñònh trí tueä nhaân taïo laø: "Saûn phaåm thuoäc veà khaû naêng thoâng minh cuûa con ngöôøi" chöù khoâng phaûi trí tueä nhaân taïo töông ñöông vôùi trí tueä con ngöôøi (x. Antiqua et Nova soá 35). Noùi caùch khaùc, AI chæ laø coâng cuï do con ngöôøi taïo ra; noù khoâng coù linh hoàn, khoâng coù con tim nhö con ngöôøi. Ñieàu naøy ai cuõng coâng nhaän. Vaán ñeà naèm ôû choã nhieàu ngöôøi laáy khoân ngoan töø maùy moùc thay cho "khoân ngoan cuûa con tim" (wisdom of the heart)[8]. Giaùo Hoaøng Phanxicoâ cho raèng chæ coù con ngöôøi, vôùi taàm nhìn thieâng lieâng vaø traùi tim höôùng thieän, môùi "ñoái maët vaø dieãn giaûi nhöõng ñieàu môùi laï cuûa thôøi ñaïi" moät caùch ñuùng ñaén[9].
Nhaân baûn Kitoâ giaùo daïy raèng moïi coâng ngheä, keå caû AI ngaøy nay, phaûi phuïc vuï con ngöôøi vaø caùc giaù trò nhaân baûn. Boä Giaùo lyù nhaéc laïi raèng Thieân Chuùa trao ban cho con ngöôøi khaû naêng saùng taïo ñeå laøm vinh danh Ngaøi (Tv 8,3). Khi con ngöôøi duøng trí tueä hôïp taùc vôùi Thieân Chuùa "ñeå laøm cho maët ñaát trôû neân toå aám xöùng ñaùng cho caû gia ñình nhaân loaïi", chính laø thöïc hieän keá hoaïch cöùu ñoä cuûa Chuùa treân traàn gian[10]. Tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät, khi ñöa xaõ hoäi ñeán traät töï toát ñeïp vaø tình lieân ñôùi huynh ñeä, seõ mang laïi lôïi ích cho nhaân loaïi. Thöïc teá, keå caû trong laãn ngoaøi Giaùo hoäi, nhieàu ngöôøi ñang caûnh baùo AI coù theå ñi leäch quyõ ñaïo naøy, chaúng haïn: baát coâng, chieán tranh, thao tuùng, chia reõ.
Trong moïi quyeát ñònh veà AI, Giaùo hoäi luoân ñaët phaåm giaù con ngöôøi vaø lôïi ích chung laøm thöôùc ño caên baûn. Antiqua et Nova nhaéc laïi lôøi Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ raèng: "Phaåm giaù voán coù cuûa moãi ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ phaûi laø tieâu chí then choát khi ñaùnh giaù caùc coâng ngheä môùi"[11]. Theo ñoù, caùc öùng duïng AI chæ ñöôïc xem laø "ñaïo ñöùc" khi chuùng giuùp toân troïng vaø naâng cao giaù trò con ngöôøi treân moïi phöông dieän. Thöïc teá AI khoâng töï mình soáng ñaïo ñöùc, höôùng thieän hay aùc, noù tuøy thuoäc vaøo caùch con ngöôøi söû duïng. AI ñöôïc duøng "theo caùch toân troïng nhaân phaåm vaø thuùc ñaåy söï phaùt trieån toaøn dieän cuûa caù nhaân vaø coäng ñoàng"? Chuùng ta hy voïng vaøo ñieàu naøy. Ngöôïc laïi, neáu ai ñoù vì tham voïng quyeàn löïc, lôïi nhuaän maø laïm duïng AI, thì haäu quaû seõ raát tai haïi.
AI vaø toâi
Ñeå traùnh nhöõng haäu quaû xaáu, Giaùo hoäi keâu goïi moïi ngöôøi - ñaëc bieät chính phuû vaø caùc coâng ty coâng ngheä - yù thöùc veà traùch nhieäm luaân lyù trong vieäc thieát keá vaø ñieàu khieån AI. Phaàn thieát keá AI, chuùng ta nhöôøng laïi cho boä phaän chuyeân moân. Phaàn söû duïng AI, ít laø chuùng ta coá gaéng döïa treân tieâu chí toân troïng nhaân phaåm vaø phuïc vuï lôïi ích chung. Ví duï, duøng AI ñeå taïo tin giaû, gaây aûnh höôûng xaáu, löøa ñaûo hoaëc chæ ñeå caâu "view", laø ñieàu khoâng neân! Boä Giaùo lyù môøi goïi chuùng ta khoâng theå buoâng xuoâi cho "aûo aûnh toaøn naêng" cuûa coâng ngheä maø queân raèng moãi thuaät toaùn vaø öùng duïng AI ñeàu phaûn aùnh quan ñieåm vaø giaù trò cuûa ngöôøi taïo ra noù[12]. Do ñoù, "traùch nhieäm cuoái cuøng trong caùc quyeát ñònh söû duïng AI" phaûi thuoäc veà con ngöôøi, khoâng phaûi maùy moùc. Caùc caáp laõnh ñaïo, nhaø phaùt trieån laãn ngöôøi söû duïng ñeàu phaûi chòu traùch nhieäm giaùm saùt, ñaûm baûo raèng moïi heä thoáng AI tuaân thuû chuaån möïc ñaïo ñöùc vaø caùc quy taéc xaõ hoäi.
Baïn coù theå nghe thoâng tin naøy: AI coù theå taùc ñoäng roäng lôùn ñeán ñôøi soáng xaõ hoäi: töø giaùo duïc, kinh teá, ñeán y teá, quan heä quoác teá vaø coâng baèng xaõ hoäi. Chính xaùc! "Antiqua et Nova" ñaõ chæ ra nhieàu khía caïnh tích cöïc; chaúng haïn, AI coù theå toát cho tri thöùc, môû roäng tieáp caän giaùo duïc[13], vaø giaûi phoùng con ngöôøi khoûi nhöõng coâng vieäc lao ñoäng naëng nhoïc (robot AI). Taøi lieäu cuûa Giaùo hoäi thöôøng caûnh baùo AI coù theå taïo ra "khoaûng caùch soá" giöõa giaøu-ngheøo hoaëc giöõa caùc nöôùc phaùt trieån vaø ñang phaùt trieån, daãn ñeán baát coâng lôùn hôn. Ñoù chöa keå laø vieäc söû duïng AI trong caùc cuoäc chieán tranh[14]. "Khoâng moät coã maùy naøo ñöôïc pheùp quyeát ñònh veà maïng soáng cuûa moät con ngöôøi" - Ñöùc Phanxicoâ noùi taïi Hoäi nghò G7 (2024).
Baïn thaân meán,
Chuùng ta ñang ôû phaàn nhöùc nhoái nhaát cuûa AI: ñaïo ñöùc. Giaùo hoäi ñaõ ñöa ra taøi lieäu ngaén lieân quan ñeán vaán ñeà naøy: Rome Call for AI Ethics[15]. Trong ñoù, ñaïo ñöùc veà AI goàm vaøi nguyeân taéc: minh baïch, bao goàm, traùch nhieäm, coâng baèng, ñaùng tin caäy vaø baûo veä con ngöôøi. Caùc taøi lieäu theo sau cuõng caûnh baùo AI coù theå taïo ra tình traïng coâ laäp con ngöôøi vaø thaäm chí aûnh höôûng ñeán söï tröôûng thaønh cuûa treû em neáu hoï coi AI nhö "ngöôøi thaät". Thaäm chí AI "daãn con ngöôøi ñeán moät caûm giaùc baát maõn saâu saéc vaø buoàn baõ trong caùc moái töông quan giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi, hoaëc moät caûm giaùc coâ laäp coù haïi."[16] Hoaëc nhö ñaõ noùi, thaät nguy hieåm khi söû duïng AI ñeå löøa doái ngöôøi khaùc: trong giaùo duïc, trong kinh teá, luaät phaùp, v.v.
Chaéc ai cuõng ñoàng yù raèng söû duïng AI caàn khoân ngoan. Tuy AI coù theå hoã trôï hoïc taäp vaø phaûn hoài töùc thì, nhöng neáu laïm duïng ñeå "chæ cung caáp ñaùp aùn thay vì reøn luyeän tö duy pheâ phaùn", noù seõ caûn trôû söï phaùt trieån toaøn dieän cuûa ngöôøi hoïc coâng cuï AI cuõng deã daãn ñeán "thoâng tin sai leäch" (fake news) vaø phaân cöïc dö luaän, gaây khuûng hoaûng nieàm tin xaõ hoäi. Laø giaùo vieân, toâi ñoàng tình vôùi quan ñieåm cuûa baø boä tröôûng giaùo duïc Phaùp, Blandine Coudert: "Duø khoâng theå loaïi boû AI khoûi tröôøng hoïc, giaùo vieân caàn chuyeån höôùng phöông phaùp giaûng daïy ñeå thích öùng vaø ñoàng thôøi giöõ vöõng vai troø höôùng daãn cuûa mình."[17] Caùc em caàn töông quan vaø tích luõy kieán thöùc vaø hình haønh tö duy phaûn bieän, khi coøn treân gheá nhaø tröôøng.
Veà khía caïnh kinh teá vaø lao ñoäng, AI höùa heïn taêng naêng suaát, nhöng cuõng coù theå thay theá coâng vieäc cuûa ngöôøi lao ñoäng, buoäc hoï phaûi laøm caùc coâng vieäc laëp ñi laëp laïi döôùi giaùm saùt töï ñoäng. Coù leõ vì lôïi ích naøy, cuoäc ñua AI giöõa caùc nöôùc ñang ngaøy caøng quyeát lieät hôn. Trong khi ñoù, Giaùo hoäi keâu goïi moät loä trình toaøn dieän ñeå moïi ngöôøi - ñaëc bieät laø ngöôøi lao ñoäng - ñöôïc ñaøo taïo, ñaûm baûo khoâng ai bò boû laïi phía sau trong tieán trình chuyeån ñoåi soá[18]. AI cuõng ñaët ra vaán ñeà veà coâng baèng trong y teá: neáu duøng khoâng ñuùng, noù coù theå "khueách ñaïi söï caùch bieät veà chaêm soùc söùc khoûe", taïo ra moät neàn "y teá cho ngöôøi coù tieàn" khi ngöôøi ngheøo khoù tieáp caän dòch vuï cô baûn[19].
Ñoù chöa keå vaán ñeà quyeàn rieâng tö vaø baûo maät döõ lieäu cuõng ñöôïc coi troïng ñeå traùnh vieäc laïm duïng AI trong giaùm saùt, phaân bieät ñoái xöû hay xaâm phaïm quyeàn caù nhaân.
ÖÙng duïng muïc vuï
Vôùi taát caû söï deø chöøng, toâi vaø baïn caàn "hôïp taùc" vôùi AI nhö theá naøo?
Sau vaøi naêm duøng AI (Chatgpt vaø Magisterium), coäng vôùi nhöõng höôùng daãn cuûa Giaùo hoäi, toâi maïo muoäi ñöa ra vaøi caùch coù theå öùng duïng AI trong moâi tröôøng nhaø ñaïo:
Giaûng daïy vaø truyeàn giaùo: AI coù theå trôû thaønh coâng cuï hoã trôï giaûi thích giaùo lyù hay tín lyù Coâng giaùo. Chaúng haïn, toâi thích Magisterium AI coù nhöõng caâu traû lôøi töông ñoái toát, voán ñöôïc laáy treân kho döõ lieäu chính thöùc cuûa Giaùo Hoäi (Giaùo lyù, luaät, thoâng ñieäp, toâng huaán v.v.)[20]. Töông töï, nhöõng chatbot Coâng giaùo giuùp ngöôøi treû tìm hieåu Lôøi Chuùa, lòch söû Kitoâ giaùo hay kyû luaät ñöùc tin moät caùch töùc thì vaø caù nhaân hoùa. Ñaây laø caùch vaän duïng trí tueä nhaân taïo nhaèm laøm saâu saéc ñöùc tin, môû roäng giaùo lyù ñeán vôùi nhöõng ngöôøi chöa bieát Chuùa; song Giaùo hoäi nhaán maïnh laø ñaây chæ laø nhöõng coâng cuï hoã trôï, khoâng thay theá traûi nghieäm coäng ñoaøn, cöû haønh Thaùnh leã hay ñoàng haønh cuûa muïc töû.
Truyeàn thoâng keát noái: Ñöùc Giaùo hoaøng Phanxicoâ ñaõ keâu goïi chuùng ta söû duïng AI ñeå "khaéc phuïc söï thieáu hieåu bieát vaø thuùc ñaåy trao ñoåi thoâng tin giöõa caùc daân toäc vaø theá heä"[21]. Giôùi treû coù theå duøng AI ñeå taïo ra noäi dung truyeàn thoâng tích cöïc (nhö video, baøi vieát, tranh aûnh) quaûng dieãn söù ñieäp Tin möøng, coâng lyù xaõ hoäi vaø hy voïng. Ví duï, coù theå phaùt trieån öùng duïng AI giuùp dòch Kinh thaùnh sang nhieàu ngoân ngöõ khaùc nhau? (AI dòch thuaät ñang laøm raát toát). Hoaëc duøng AI ñeå phaân tích caùc xu höôùng xaõ hoäi, töø ñoù goùp phaàn laøm vieäc baùc aùi, chaêm soùc ngöôøi ngheøo? Hoaëc duøng AI trong moâi tröôøng giaùo xöù?, v.v
Giaùo duïc hay töï hoïc? Toâi ngaïc nhieân vôùi nhaän xeùt cuûa boä tröôûng ngöôøi Phaùp EÙlisabeth Borne: "Gaàn nhö toaøn boä hoïc sinh trung hoïc vaø sinh vieân ñeàu söû duïng AI moät caùch thöôøng xuyeân."[22] Toâi khoâng uûng hoä hoïc sinh (döôùi 18 tuoåi) chæ hoïc moät mình, maø khoâng caàn ñeán tröôøng. Cho ñeán khi vieát baøi naøy, vaán ñeà duøng AI trong giaùo duïc vaãn coøn tranh caõi. Tuy nhieân, khoâng ai caám ngöôøi treû tieáp caän nguoàn tri thöùc treân maïng. Ngöôøi treû Coâng giaùo coù theå söû duïng caùc coâng cuï dòch thuaät AI, phaàn meàm hoã trôï vieát luaän hay laäp trình, ñeå khaùm phaù khoa hoïc, trieát hoïc, thaàn hoïc. Tuy nhieân, neân söû duïng AI moät caùch kheùo leùo ñeå hình thaønh naêng löïc töï hoïc vaø tö duy phaûn bieän. Hai naêng löïc naøy ñaõ ñöôïc coå vuõ tröôùc khi coù AI. Cha meï vaø ngöôøi höõu traùch Coâng giaùo caàn ñoàng haønh höôùng daãn treû em, thanh nieân phaân bieät ñuùng-sai, traùnh nhöõng caïm baãy nhö laïm duïng maùy traû baøi hay tieáp caän noäi dung ñoäc haïi qua AI. Caùc tröôøng Coâng giaùo vaãn ñang suy xeùt coù neân keát hôïp giaùo duïc kyõ thuaät soá (AI) vôùi giaùo duïc nhaân baûn, giuùp giôùi treû nhaän thöùc "taâm hoàn" cuûa coâng ngheä. Ñaây ñang laø thaùch ñoá raát lôùn!
Hoaït ñoäng xaõ hoäi: AI coù theå ñöôïc trieån khai ñeå phuïc vuï nhöõng nhu caàu cuï theå, nhö öùng duïng hoã trôï ngöôøi taøn taät truy caäp thoâng tin, app theo doõi söùc khoûe, saøng loïc beänh, hoaëc chatbot tö vaán taâm lyù. Ví duï, caùc treû em khieám thò coù theå duøng AI hoã trôï ñoïc vaên baûn, hoïc taäp, trong khi ngöôøi muø coù theå duøng AI gioïng noùi höôùng daãn ñi laïi. Caùc toå chöùc töø thieän Coâng giaùo coù theå duøng AI ñeå döï baùo nguoàn löïc caàn thieát cho ngöôøi ngheøo, hay keát noái caùc nhaø haûo taâm hieäu quaû hôn. (Tuy nhieân, toâi nghó ñieàu naøy vaãn coøn xa vôøi!)
Ñoái thoaïi vaø phaûn bieän: Nhieàu ngöôøi treû ñang duøng AI. Caùc baïn treû coù theå ñeà xuaát yù kieán trong caùc chöông trình muïc vuï, neân coù nhöõng höôùng daãn cuï theå veà AI. Ví duï, neáu moät öùng duïng AI naøo ñoù laïm duïng hình aûnh Ñöùc Meï, Thieân Chuùa hay ñöùc tin ñeå truïc lôïi (phuû nhaän thaàn tính, laøm sai lôøi Chuùa, thaäm chí taïo noäi dung khieâu daâm giaû maïo#), thì coäng ñoaøn caàn leân aùn vaø loaïi boû. Coäng ñoaøn giaùo xöù nhaéc nhôû nhau veà vieäc nhaân hoùa AI moät caùch löøa doái, hay duøng AI ñeå löøa gaït trong giaùo duïc vaø moái quan heä, ñeàu bò xem laø "voâ ñaïo ñöùc" vaø caàn giaùm saùt kyõ löôõng. Treân heát, tinh thaàn phuïc vuï phaûi ñònh höôùng ngöôøi treû giöõ ñöôïc ñöùc tin, bình an vaø tính nhaân baûn giöõa côn loác coâng ngheä.
Vaøi chuù yù ñeå duøng AI
Vì AI laø ñòa haït raát môùi, neân Giaùo hoäi khuyeán khích chuùng ta duøng AI moät caùch caån troïng. Coù theå lieät keâ vaøi ñieåm chính ôû ñaây trong nhöõng taøi lieäu cuûa Giaùo hoäi baøn veà AI:
Thöù nhaát, ñaët con ngöôøi laøm trung taâm. Duø AI coù tieán boä ñeán ñaâu, moãi ngöôøi neân yù thöùc mình luoân ñöôïc Thieân Chuùa yeâu thöông taïo döïng. AI cuõng nhö coâng ngheä, chæ laø coâng cuï phuïc vuï con ngöôøi. Xin ñöøng ñeå AI trôû thaønh "oâng chuû" ñôøi mình. Moïi quyeát ñònh quan troïng cuoái cuøng phaûi do khoái oùc vaø traùi tim con ngöôøi quyeát ñònh. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, ñoøi hoûi thôøi gian thöïc taäp. Chaúng haïn khi duøng, chuùng ta töï hoûi: Quyeát ñònh toâi ñònh döïa vaøo maùy moùc coù coøn toân troïng giaù trò cuûa con ngöôøi khoâng? Vieäc naøy coù giuùp ích cho moïi ngöôøi, hay chæ phuïc vuï lôïi ích rieâng tö?
Thöù hai, coù caûm thöùc veà giôùi haïn. Toâi thích ñieàu naøy khi Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ suy tö veà AI. Khi hoïc taäp hay laøm vieäc vôùi AI, moät trong nhöõng "nguyeân taéc ñaïo ñöùc" ngöôøi treû caàn ñaët ra: khieâm toán. Bôûi, "trí khoân con ngöôøi khoâng bao giôø coù theå muùc caïn söï phong phuù cuûa theá giôùi, ngay caû khi coù caùc thuaät toaùn tieân tieán nhaát trôï giuùp."[23] Ñaây laø moät thaùch ñoá nöõa!
Thöù ba, caàn phaùt trieån tö duy phaûn bieän. AI coù khaû naêng cung caáp löôïng kieán thöùc khoång loà, nhöng baûn thaân noù khoâng theå töï ñaùnh giaù ñuùng-sai. Ngay caû Chatgpt cuõng thöøa nhaän raèng "toâi coù theå maéc loãi", neân ta phaûi luoân töï kieåm chöùng thoâng tin do AI taïo ra[24]. Caùc baïn treû caàn reøn luyeän kyõ naêng ñaùnh giaù thoâng tin, phaân bieät thaät giaû: khi ñoïc moät ñoaïn vaên hoaëc xem hình aûnh do AI taïo, haõy hoûi laïi: nguoàn goác cuûa noù laø gì? Coù gì sai leäch khoâng? Vieäc naøy giuùp ngaên ngöøa vieäc rôi vaøo caùi baãy "thöïc teá aûo" hay tin giaû (fake news). Giaùo hoäi khuyeán caùo raèng coù nhöõng kòch baûn AI coù theå taïo ra noäi dung "raát thuyeát phuïc nhöng laïi sai leäch"[25]. Xin ñöøng tin ngay vaøo moïi keát quaû do maùy ñöa ra, maø luoân ñoái chieáu, kieåm tra baèng kieán thöùc vaø löông taâm cuûa mình.
Thöù tö, caàn hôïp taùc vaø bao dung. AI phaûi ñöôïc duøng ñeå gia taêng söï gaén keát, chöù khoâng ñeå chia reõ con ngöôøi. Giôùi treû neân taän duïng AI ñeå giuùp ñôõ laãn nhau, goùp phaàn vaøo lôïi ích coäng ñoàng. Ví duï: Sinh vieân coù theå duøng AI phaân tích döõ lieäu ñeå laäp keá hoaïch phuïc vuï xaõ hoäi, chia seû taøi nguyeân hoïc taäp cho baïn beø. Neáu ñang soáng trong coäng ñoaøn Giaùo xöù, caùc baïn coù theå ñeà nghò aùp duïng AI ñeå minh baïch hôn trong quaûn lyù taøi chính giaùo xöù hay lieân laïc vôùi giaùo daân. Chaéc chaén Giaùo hoäi, qua ñöùc Giaùo hoaøng môùi luoân theo ñuoåi con ñöôøng baùc aùi Kitoâ giaùo: Khoâng chaáp nhaän vieäc AI taïo ra baát coâng giöõa giaøu-ngheøo.
Thöù naêm, luoân baûo veä quyeàn rieâng tö vaø choáng phaân bieät ñoái xöû. Döôøng nhö traùch nhieäm naøy thuoäc veà caùc coâng ty quaûn lyù AI. Tuy nhieân, chuùng ta cuõng caàn naâng cao yù thöùc baûo maät thoâng tin. Khi tieáp caän caùc öùng duïng AI, haõy chuù yù khoâng ñeå loä thoâng tin quan troïng. Ñoàng thôøi, haõy caûnh giaùc vôùi baát kyø chöông trình AI naøo coù xu höôùng "ñònh kieán saün", töùc laø aùp ñaët quan ñieåm hay xuùc phaïm nhoùm ngöôøi nhaát ñònh.
Sau cuøng, caàn boài döôõng tri thöùc vaø huaán luyeän löông taâm. AI phaùt trieån raát nhanh, neân ngöôøi treû caàn lieân tuïc hoïc hoûi ñeå ñoùn ñaàu tieán boä. Giaùo hoäi khuyeán khích vieäc giaùo duïc chuyeân saâu veà AI gaén vôùi giaùo duïc nhaân baûn. Haõy tham gia caùc khoùa hoïc, hoäi thaûo veà ñaïo ñöùc kyõ thuaät soá, ñoïc taøi lieäu Giaùo hoäi veà coâng ngheä. Ñoàng thôøi, ta caàn laéng nghe vôùi caû traùi tim. Coù leõ vì ñeàu naøy maø Boä Giaùo lyù Ñöùc tin vaø Vaên hoùa môøi goïi chuùng ta chuù troïng ñeán "Antiqua et Nova", nghóa laø söï khoân ngoan vöøa coå xöa, vöøa môùi meû. Töø ñoù chuùng ta coù moät "baûn ñoà" ñöùc tin ñeå ñònh höôùng nhöõng löïa choïn kyõ thuaät soá cuûa mình, traùnh sa ñaø vaøo aûo töôûng coâng ngheä.
Taïm keát
AI coù theå noùi laø moät ñieåm giao thoa giöõa "söï khoân ngoan xöa vaø nay - Antiqua et Nova". Noù khaúng ñònh tieàm naêng saùng taïo maø Thieân Chuùa trao ban cho con ngöôøi, nhöng ñoàng thôøi ñoøi hoûi loøng ñaïo ñöùc vaø söï khoân ngoan môùi meû. Thaät may quan ñieåm cuûa Giaùo hoäi veà AI khoâng khöôùc töø tieán boä khoa hoïc; ngöôïc laïi, Giaùo hoäi nhìn nhaän AI laø moùn quaø neáu ñöôïc höôùng daãn ñuùng ñaén, coù theå giuùp nhaân loaïi hoaøn thieän taùc phaåm saùng taïo cuûa Thieân Chuùa. Tuy nhieân, Giaùo hoäi cuõng lieân tuïc môøi chuùng ta höôùng ñeán giaù trò nhaân baûn, phaåm giaù, vaø tình lieân ñôùi.
Öôùc gì chuùng ta nhaän ra chuû nhaân ñích thöïc cuûa coâng ngheä - ñoù laø con ngöôøi vaø Thieân Chuùa - chöù khoâng phaûi laø maùy moùc. Baèng vieäc tích cöïc hoïc hoûi giaùo huaán cuûa Giaùo hoäi, thöïc haønh loøng baùc aùi vaø phaùt trieån giaù trò noäi taâm, caùc baïn treû seõ söû duïng AI moät caùch coù traùch nhieäm vaø saùng taïo.
- - - - - - - - - - - - - - -
[1] Caùch maïng coâng nghieäp 1 baét ñaàu vaøo khoaûng naêm 1760 taïi Vöông quoác Anh, maùy hôi nöôùc.
Caùch maïng coâng nghieäp laàn 2: cuoái theá kyû 19 - ñaàu 20 (ñieän, hoùa hoïc, ñoäng cô ñoát trong).
Caùch maïng coâng nghieäp laàn 3: töø thaäp nieân 1970 (ñieän töû, maùy tính, Internet).
Caùch maïng coâng nghieäp 4.0: töø ñaàu theá kyû 21 (AI, robot, coâng ngheä sinh hoïc, döõ lieäu lôùn...).
[2] https://www.vatican.va/content/leo-xiv/en/speeches/2025/may/documents/20250510-collegio-cardinalizio.html
[3] Antiqua et Nova soá 4
[4] Söù ñieäp Ngaøy Hoøa bình Theá giôùi laàn thöù 57 (cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ, 1.1.2024)
[5] Antiqua et Nova soá soá 2
[6] Antiqua et Nova soá 3
[7] Dieãn vaên cuûa Ñöùc Thaùnh Cha taïi Hoäi nghò Thöôïng ñænh G7 veà Trí tueä nhaân taïo naêm 2024 (https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/dien-van-cua-duc-thanh-cha-tai-hoi-nghi-thuong-dinh-g7-ve-tri-tue-nhan-tao-nam-2024)
[8] Artificial Intelligence and the Wisdom of the Heart: Towards a Fully Human Communication
[9] Nhö treân
[10] soá 1, trong Söù ñieäp Ngaøy Hoøa bình Theá giôùi laàn thöù 57 (cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ, 1.1.2024), https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/su-diep-duc-thanh-cha-cho-ngay-hoa-binh-the-gioi-nam-2024-tri-tue-nhan-tao-va-hoa-binh-53163
[11] Antiqua et Nova soá 24-25
[12] X. Antiqua et Nova soá 35
[13] Antiqua et Nova soá 77-84
[14] Antiqua et Nova soá 100
[15] https://www.vatican.va
[16] Antiqua et Nova soá 58
[17] https://tgpsaigon.net/bai-viet/co-hoi-va-thach-thuc-cua-ai-noi-hoc-duong-78041
[18] Antiqua et Nova soá 64-70
[19] Antiqua et Nova 71-76
[20] https://phanxico.vn/2023/08/12/tri-tue-nhan-tao-phuc-vu-truyen-giao/
[21] Artificial Intelligence and the Wisdom of the Heart: Towards a Fully Human Communication
[22] https://tgpsaigon.net/bai-viet/co-hoi-va-thach-thuc-cua-ai-noi-hoc-duong-78041
[23] Muïc 4: Söù ñieäp Ngaøy Hoøa bình Theá giôùi laàn thöù 57 (cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ, 1.1.2024)
Trí tueä nhaân taïo vaø hoøa bình
[24] X. Artificial Intelligence and the Wisdom of the Heart: Towards a Fully Human Communication
[25] Soá 3, Söù ñieäp Ngaøy Hoøa bình Theá giôùi laàn thöù 57 (cuûa Ñöùc Giaùo hoaøng Phanxicoâ, 01.01.2024), https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/su-diep-duc-thanh-cha-cho-ngay-hoa-binh-the-gioi-nam-2024-tri-tue-nhan-tao-va-hoa-binh-53163