Tieåu söû Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ (1936 - 2025)
Tieåu söû Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ (1936 - 2025).
Pheâroâ Leâ Minh Haûi, OFM chuyeån dòch Vieät ngöõ
(WHÑ 24-04-2025) - Sau ñaây laø tieåu söû cuûa Ñöùc Giaùo hoaøng Phanxicoâ ñöôïc toång hôïp vaø chuyeån ngöõ töø keânh truyeàn thoâng Toøa thaùnh Vatican (vatican.va).
Tieåu Söû
Ñöùc Giaùo hoaøng Phanxicoâ
(1936 - 2025)
Jorge Mario Bergoglio sinh ra taïi Buenos Aires vaøo ngaøy 17 thaùng 12 naêm 1936, cha laø Mario, moät keá toaùn vieân ngaønh ñöôøng saét vaø laø moät ngöôøi YÙ nhaäp cö. Meï ngaøi, baø Regina Sivori, moät ngöôøi vôï hieàn laønh, taän tuïy nuoâi daïy naêm ngöôøi con. Caäu Bergoglio toát nghieäp thaïc só hoùa hoïc vaø sau ñoù choïn con ñöôøng trôû thaønh linh muïc, vaøo Chuûng vieän Giaùo phaän Villa Devoto.
Ngaøy 11 thaùng 3 naêm 1958, caäu vaøo taäp vieän Doøng Teân taïi Coùrdoba, hoaøn taát chöông trình hoïc veà khoa hoïc nhaân vaên taïi Chile vaø trôû veà Argentina vaøo naêm 1963 ñeå nhaän baèng toát nghieäp cöû nhaân trieát hoïc taïi Colegio de San Joseù ôû San Miguel.
Töø naêm 1964 ñeán naêm 1965, thaày Bergoglio daïy vaên chöông vaø taâm lyù hoïc taïi tröôøng Immaculate Conception ôû Santa Feù vaø naêm 1966, thaày cuõng daïy hoïc taïi Colegio del Salvatore ôû Buenos Aires. Töø naêm 1967 ñeán naêm 1970, thaày hoïc vaø toát nghieäp thaàn hoïc taïi Colegio of San Joseù.
Ngaøy 13 thaùng 12 naêm 1969, thaày Bergoglio ñöôïc Ñöùc Toång Giaùm muïc Ramoùn Joseù Castellano truyeàn chöùc linh muïc. Töø naêm 1970 ñeán naêm 1971, cha tieáp tuïc hoïc taïi Ñaïi hoïc Alcalaù de Henares, Taây Ban Nha, vaø ngaøy 22 thaùng 4 naêm 1973, cha tuyeân khaán cuoái trong Doøng Teân. Trôû veà Argentina, cha laø giaùm sö taäp vieän taïi Villa Barilari, San Miguel; giaùo sö taïi Khoa Thaàn hoïc San Miguel; coá vaán cho Tænh Doøng Teân Argentina vaø cuõng laø Vieän tröôûng cuûa Colegio Maùximo thuoäc Khoa Trieát hoïc vaø Thaàn hoïc.
Ngaøy 31 thaùng 7 naêm 1973, cha Bergoglio ñöôïc boå nhieäm laøm Giaùm tænh Doøng Teân taïi Argentina trong moät nhieäm kyø 6 naêm. Sau ñoù, ngaøi tieáp tuïc coâng vieäc cuûa mình trong lónh vöïc ñaïi hoïc vaø töø naêm 1980 ñeán naêm 1986, moät laàn nöõa ngaøi phuïc vuï vôùi tö caùch laø Vieän tröôûng Colegio de San Joseù, cuõng nhö laø linh muïc giaùo xöù taïi San Miguel. Vaøo thaùng 3 naêm 1986, ngaøi ñeán Ñöùc ñeå hoaøn thaønh luaän aùn tieán só cuûa mình; sau ñoù, caùc beà treân cuûa ngaøi ñaõ göûi ngaøi ñeán Colegio del Salvador ôû Buenos Aires vaø gaàn Nhaø thôø Doøng Teân ôû thaønh phoá Coùrdoba laøm linh höôùng vaø cha giaûi toäi.
Chính Ñöùc Hoàng y Antonio Quarracino, Toång Giaùm muïc Buenos Aires, laø ngöôøi muoán ngaøi trôû thaønh coäng söï thaân caän. Vì vaäy, vaøo ngaøy 20 thaùng 5 naêm 1992, Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II ñaõ boå nhieäm ngaøi laøm Giaùm muïc phuï taù Buenos Aires hieäu toøa Auca. Vaøo ngaøy 27 thaùng 5, thaùnh leã taán phong giaùm muïc do Ñöùc Hoàng y Antonio Quarracino chuû phong taïi nhaø thôø chính toøa. Ñöùc Taân Giaùm muïc ñaõ choïn khaåu hieäu giaùm muïc cuûa mình laø Miserando atque eligendo, nghóa laø "Thöông xoùt vaø Tuyeån choïn" vaø treân huy hieäu cuûa mình theâm chöõ JHS, bieåu töôïng cuûa Doøng Teân.
Ngaøi ñaõ traû lôøi phoûng vaán ñaàu tieân vôùi tö caùch laø giaùm muïc cho moät baûn tin giaùo xöù, Estrellita de Beleùm. Ngaøi ñöôïc boå nhieäm laøm Ñaïi dieän Giaùm muïc cuûa vuøng Flores vaø vaøo ngaøy 21 thaùng 12 naêm 1993 cuõng ñöôïc giao nhieäm vuï Toång Ñaïi dieän cuûa Toång Giaùo phaän Buenos Aires. Vì vaäy, khoâng coù gì ngaïc nhieân khi, vaøo ngaøy 3 thaùng 6 naêm 1997, ngaøi ñöôïc naâng leân chöùc Toång Giaùm muïc phoù cuûa Buenos Aires. Chöa ñaày chín thaùng sau khi Ñöùc Hoàng y Quarracino qua ñôøi, vaø Toång Giaùm muïc phoù Bergoglio ñaõ keá nhieäm vaøo ngaøy 28 thaùng 2 naêm 1998, vôùi tö caùch laø Toång Giaùm muïc, Giaùo chuû Argentina vaø Ñaáng Baûn quyeàn cuûa caùc tín höõu theo nghi leã Ñoâng phöông taïi Argentina. Ngaøi laø Toång Giaùm muïc Doøng Teân cuûa Buenos Aires laø moät nhaân vaät noåi baät treân khaép Myõ Chaâu, nôi maø ngaøi ñaõ ñi khaép nôi baèng taøu ñieän ngaàm vaø xe buyùt trong suoát 15 naêm laøm Toång Giaùm muïc. Ngaøi luoân laø moät muïc töû giaûn dò ñöôïc giaùo daân cuûa mình yeâu meán saâu saéc.
Ba naêm sau, taïi Coâng nghò ngaøy 21 thaùng 2 naêm 2001, Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II ñaõ phong ngaøi laøm Hoàng y, vôùi töôùc hieäu San Roberto Bellarmino. Ngaøi yeâu caàu caùc tín höõu khoâng ñeán Roâma ñeå möøng leã taán phong ngaøi laøm Hoàng y maø haõy quyeân goùp cho ngöôøi ngheøo soá tieàn hoï ñaõ chi cho chuyeán ñi. Vôùi tö caùch laø chöôûng aán cuûa Ñaïi hoïc Coâng giaùo Argentina, ngaøi laø taùc giaû cuûa caùc cuoán saùch: Meditaciones para religiosos (1982), Reflexiones sobre la vida apostoùlica (1992) vaø Reflexiones de esperanza (1992).
Vaøo thaùng 10 naêm 2001, ngaøi ñöôïc boå nhieäm laøm Toång Thö kyù taïi Ñaïi hoäi Thöôøng nieân laàn thöù 10 cuûa Thöôïng Hoäi ñoàng Giaùm muïc veà Söù meänh Giaùm muïc. Nhieäm vuï naøy ñöôïc giao cho ngaøi vaøo phuùt choùt ñeå thay theá Hoàng y Edward Michael Egan, Toång Giaùm muïc New York, ngöôøi buoäc phaûi ôû laïi queâ höông vì caùc cuoäc taán coâng khuûng boá ngaøy 11 thaùng 9. Taïi Thöôïng Hoäi ñoàng, ngaøi ñaëc bieät nhaán maïnh ñeán "söù meänh ngoân söù cuûa Giaùm muïc", ngaøi laø "ngoân söù cuûa coâng lyù", boån phaän "rao giaûng khoâng ngöøng" hoïc thuyeát xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi vaø cuõng laø "baøy toû phaùn ñoaùn chaân thöïc trong caùc vaán ñeà ñöùc tin vaø luaân lyù".
Vôùi taâm nieäm: "Daân toâi ngheøo vaø toâi cuõng laø nhöõng ngöôøi ngheøo nhö hoï", ngaøi ñaõ noùi nhieàu laàn nhö theá ñeå giaûi thích quyeát ñònh soáng trong moät ngoâi nhaø nhoû vaø töï naáu aên. Ngaøi luoân khuyeân caùc linh muïc cuûa mình haõy theå hieän loøng thöông xoùt, loøng duõng caûm toâng ñoà vaø luoân môû roäng cöûa cho moïi ngöôøi. Ngaøi ñaõ noùi trong nhieàu dòp raèng ñieàu toài teä nhaát coù theå xaûy ra vôùi Giaùo hoäi "laø ñieàu maø Lubac goïi laø tuïc hoùa veà maët taâm linh", coù nghóa laø "töï cho mình laø trung taâm". Vaø khi ngaøi noùi veà coâng lyù xaõ hoäi, tröôùc heát ngaøi keâu goïi moïi ngöôøi haõy hoïc Giaùo lyù, khaùm phaù laïi Möôøi Ñieàu Raên vaø Taùm Moái Phuùc Thaät. Döï aùn cuûa ngaøi raát ñôn giaûn: neáu baïn theo Chuùa Kitoâ, baïn seõ hieåu raèng "giaãm ñaïp leân phaåm giaù cuûa moät ngöôøi laø moät toäi troïng".
Maëc duø kín ñaùo nhöng ngaøi ñaõ trôû thaønh moät ñieåm tham chieáu vì laäp tröôøng maïnh meõ maø ngaøi ñaõ thöïc hieän trong cuoäc khuûng hoaûng taøi chính nghieâm troïng ñaõ nhaán chìm ñaát nöôùc vaøo naêm 2001.
Ñöùc Hoàng y Bergoglio ngaøy caøng trôû neân noåi tieáng ôû Myõ Latinh nhöng ngaøi khoâng bao giôø lôi loûng tinh thaàn chöøng möïc vaø ñôøi soáng nhieäm nhaët cuûa mình, maø moät soá ngöôøi coi nhö laø "khoå haïnh". Vôùi tinh thaàn ngheøo khoù naøy, ngaøi ñaõ töø choái ñöôïc boå nhieäm laøm Chuû tòch Hoäi ñoàng Giaùm muïc Argentina vaøo naêm 2002, nhöng ba naêm sau, ngaøi ñaõ ñöôïc baàu vaø sau ñoù, vaøo naêm 2008, ñöôïc taùi xaùc nhaän cho moät nhieäm kyø ba naêm nöõa. Trong khi ñoù, vaøo thaùng 4 naêm 2005, ngaøi ñaõ tham gia Maät nghò Hoàng y maø Ñöùc Giaùo Hoaøng Beâneâñictoâ XVI ñaõ ñöôïc baàu.
Vôùi tö caùch laø Toång Giaùm muïc Buenos Aires - moät giaùo phaän coù hôn ba trieäu daân - ngaøi ñaõ hình thaønh neân moät döï aùn truyeàn giaùo döïa treân söï hieäp thoâng vaø loan baùo Tin Möøng. Ngaøi coù boán muïc tieâu chính: moät coäng ñoaøn côûi môû vaø huynh ñeä, giaùo daân coù hieåu bieát vaø ñoùng vai troø laõnh ñaïo, noã löïc truyeàn giaùo höôùng ñeán moïi ngöôøi daân cuûa thaønh phoá vaø hoã trôï ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi beänh. Ngaøi höôùng ñeán vieäc truyeàn giaùo laïi Buenos Aires, "xem xeùt ñeán nhöõng ngöôøi soáng ôû ñoù, caáu truùc vaø lòch söû cuûa thaønh phoá". Ngaøi yeâu caàu caùc linh muïc vaø giaùo daân laøm vieäc cuøng nhau. Vaøo thaùng 9 naêm 2009, ngaøi ñaõ phaùt ñoäng chieán dòch ñoaøn keát kyû nieäm 200 naêm ngaøy Ñoäc laäp cuûa ñaát nöôùc. Hai traêm cô quan töø thieän seõ ñöôïc thaønh laäp vaøo naêm 2016. Vaø treân quy moâ luïc ñòa, ngaøi kyø voïng raát nhieàu vaøo taùc ñoäng cuûa thoâng ñieäp taïi Hoäi nghò Aparecida naêm 2007, ñeán möùc moâ taû noù laø "Evangelii Nuntiandi cuûa Chaâu Myõ Latinh".
Cho ñeán khi baét ñaàu thôøi kyø Toâng Toøa troáng ngoâi gaàn ñaây, ngaøi laø thaønh vieân cuûa Boä Phuïng töï vaø Kyû luaät Bí tích, Boä Giaùo só, Boä Ñôøi soáng Thaùnh hieán vaø tu hoäi ñôøi, Hoäi ñoàng Giaùo Hoaøng veà Gia ñình vaø UÛy ban Giaùo Hoaøng veà Chaâu Myõ Latinh.
Ngaøi ñöôïc baàu laøm Giaùo Hoaøng toái cao vaøo ngaøy 13 thaùng 3 naêm 2013 vôùi toâng hieäu Phanxicoâ, laø vò Giaùo Hoaøng ñaàu tieân cuûa Chaâu Myõ ñeán töø Argentina. Ngaøi ghi daáu aán trieàu ñaïi cuûa mình baèng tinh thaàn khieâm toán, gaàn guõi vaø canh taân Giaùo hoäi moät caùch saâu roäng. Ngaøi nhaán maïnh ñeán loøng thöông xoùt, öu tieân ngöôøi ngheøo, baûo veä moâi tröôøng, vaø khuyeán khích moät Giaùo hoäi ñi ra. Ngaøi thuùc ñaåy caûi caùch Giaùo trieàu Roâma, ñeà cao tính hieäp haønh, coå voõ ñoái thoaïi lieân toân vaø ñaïi keát. Trong caùc Thöôïng Hoäi ñoàng Giaùm muïc, ngaøi khôi daäy tinh thaàn laéng nghe daân Chuùa. Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ cuõng neâu baät vieäc ñoàng haønh vôùi nhöõng ngöôøi bò toån thöông, nhöõng ngöôøi soáng beân leà xaõ hoäi. Trieàu ñaïi cuûa ngaøi laø luoàng gioù môùi maø Thaùnh Thaàn thoåi vaøo Giaùo hoäi trong theá kyû XXI.
Trong trieàu ñaïi Giaùo Hoaøng, Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ vieát nhieàu thö muïc vuï, cuøng vôùi nhöõng giaùo huaán cho haøng giaùo só vaø caùc tín höõu. Trong ñoù noåi baät laø caùc vaên kieän sau:
Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ ban haønh moät soá Toâng hieán quan troïng nhaèm caûi toå cô caáu vaø hoaït ñoäng cuûa Giaùo hoäi: Praedicate Evangelium (19/3/2022): Veà caûi toå Giaùo trieàu Roâma, nhaán maïnh söù vuï loan baùo Tin Möøng. Pascite gregem Dei (23/5/2021): Caûi toå Boä VI cuûa Boä Giaùo luaät, lieân quan ñeán caùc hình phaït trong Giaùo hoäi. Episcopalis communio (15/9/2018): Veà vai troø cuûa Thöôïng Hoäi ñoàng Giaùm muïc trong Giaùo hoäi.
Ngay töø toâng huaán Evangelii Gaudium (2013), ngaøi ñaõ môøi goïi moät "Giaùo hoäi ñi ra", soáng tinh thaàn loan baùo Tin Möøng vôùi nieàm vui vaø loøng thöông xoùt. Tieáp ñoù, Amoris Laetitia (2016) baøn saâu veà ñôøi soáng hoân nhaân gia ñình, môû ra caùnh cöûa caûm thoâng vaø ñoàng haønh vôùi nhöõng hoaøn caûnh ñoå vôõ. Toâng huaán Gaudete et Exsultate (2018) khaúng ñònh ôn goïi neân thaùnh khoâng daønh rieâng cho tu só, maø laø lôøi môøi goïi soáng yeâu thöông trong ñôøi thöôøng. Vôùi giôùi treû, Christus Vivit (2019) khôi daäy hy voïng: "Ngaøi soáng vaø Ngaøi muoán baïn soáng!". Rieâng vôùi vuøng Amazon, toâng huaán Querida Amazonia (2020) theå hieän söï laéng nghe vaø toân troïng neàn vaên hoùa baûn ñòa. Cuoái cuøng, toâng huaán Laudate Deum (2023), Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ cuûng coá "truïc sinh thaùi" trong giaùo huaán cuûa mình - khoâng chæ ñeå "baûo veä traùi ñaát", maø coøn ñeå khoâi phuïc moái töông quan haøi hoøa giöõa Thieân Chuùa - con ngöôøi - vuõ truï.
Trong caùc thoâng ñieäp, Laudato Si' (2015) gaây tieáng vang toaøn caàu khi keâu goïi chaêm soùc "ngoâi nhaø chung" baèng tinh thaàn sinh thaùi toaøn dieän. Fratelli Tutti (2020) tieáp tuïc môû roäng thoâng ñieäp veà tình huynh ñeä phoå quaùt, vöôït khoûi moïi ranh giôùi chính trò, vaên hoùa hay toân giaùo. Dilexit Nos (2024) thoâng ñieäp naøy ñaùnh daáu moät böôùc tieán quan troïng trong vieäc nhaán maïnh ñeán tình yeâu vaø loøng thöông xoùt cuûa Chuùa Gieâsu, ñaëc bieät laø trong boái caûnh theá giôùi ñaày bieán ñoäng vaø khuûng hoaûng hieän nay. Tröôùc ñoù, Lumen Fidei (2013) - do Ñöùc Beâneâñictoâ XVI phaùt thaûo - ñaõ ñöôïc Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ hoaøn taát nhö lôøi khaúng ñònh vai troø trung taâm cuûa ñöùc tin.
Nhöõng vaên kieän treân khoâng chæ phaûn aùnh tö töôûng thaàn hoïc saâu saéc, maø coøn laø lôøi ñaùp maïnh meõ cho caùc thaùch ñoá cuûa thôøi ñaïi: baát coâng xaõ hoäi, khuûng hoaûng moâi sinh, vaø khaùt voïng soáng yù nghóa cuûa con ngöôøi hoâm nay.
Cuoái cuøng, vaøo luùc 7g35 (giôø Roâma) saùng Thöù Hai, ngaøy 21 thaùng 4 naêm 2025, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ ñöôïc Chuùa goïi veà taïi Nhaø troï Thaùnh Marta, höôûng thoï 88 tuoåi, sau 56 naêm linh muïc, 33 naêm Giaùm muïc vaø 12 naêm laõnh ñaïo Giaùo hoäi trong cöông vò Giaùo Hoaøng.
Toång hôïp vaø chuyeån ngöõ: Pheâroâ Leâ Minh Haûi, OFM | Nguoàn: vatican.va
Nguoàn: Hoäi ñoàng Giaùm muïc Vieät Nam (24/4/2025)