Töø vöïng thöôøng gaëp
trong thôøi gian "Troáng toøa - Sede vacante"
Töø vöïng thöôøng gaëp trong thôøi gian "Troáng toøa - Sede vacante".
GB. Hoaøng Duõng, O.P. chuyeån ngöõ
Vatican (RVA News 25-04-2025) - Giaùo hoäi coù raát nhieàu thuaät ngöõ chuyeân ngaønh. Sau ñaây laø moät vaøi thuaät ngöõ thöôøng gaëp treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng trong nhöõng ngaøy naøy.
Trong khi caùc hoàng y töø khaép nôi treân theá giôùi tuï hoïp veà Roma, vaø vôùi söï chuù yù cuûa toaøn caàu hieän ñang ñoå doàn veà Vatican, Giaùo hoäi ñaõ böôùc vaøo thôøi kyø khoâng coù söï ñieàu haønh cuûa Giaùo hoaøng (papal interregnum).
Vieäc maát ñi moät Giaùo hoaøng vaø chôø ñôïi moät Giaùo hoaøng môùi laø moät khoaûnh khaéc ñau thöông - nhöng cuõng laø ñieàu khoâng theå traùnh khoûi, moãi khi moät Giaùo hoaøng qua ñôøi vaø moät giaùo hoaøng môùi seõ ñöôïc baàu.
Vaø Giaùo hoäi coù luaät chi tieát veà vieäc ai laøm gì cho ñeán khi Giaùm muïc Roma tieáp theo xuaát hieän treân loggia - ban coâng chính cuûa Ñeàn thôø Thaùnh Pheâroâ.
Nhöõng thuaät ngöõ sau coù theå hôi khoù hieåu, cuõng nhö cô cheá veà vieäc ai laøm gì vaø khi naøo trong vaøi tuaàn tôùi. Vì vaäy, ñeå giuùp ñoäc giaû naém baét ñöôïc töø vöïng ñeå theo doõi tin töùc toát hôn, chuùng toâi xin trình baøy moät vaøi thuaät ngöõ trong thôøi gian troáng toøa - sede vacante:
Hoàng y ñoaøn (College of Cardinals)
Hoàng y ñoaøn laø moät nhoùm giaùo só ñöôïc Ñöùc Giaùo hoaøng löïa choïn ñeå giuùp ngaøi cai quaûn Giaùo hoäi hoaøn vuõ, thoâng qua vieäc phuïc vuï trong caùc chöùc vuï cuï theå hoaëc baèng caùch ñöa ra lôøi khuyeân cho Giaùo hoaøng.
Taát nhieân, nhieäm vuï ñöôïc bieát ñeán nhieàu nhaát cuûa hoï laø baàu ra Giaùo hoaøng tieáp theo, maëc duø khoâng phaûi taát caû hoï ñeàu coù theå hoaëc seõ tham gia vaøo chöùc naêng ñoù.
Tuy nhieân, ngöôøi ta hieåu roäng raõi raèng caùc hoàng y cai quaûn Giaùo hoäi thay maët Giaùo hoaøng cho ñeán khi cuoäc baàu cöû keát thuùc - maëc duø khoâng phaûi hoï thöïc hieän quyeàn löïc cuûa Giaùo hoaøng nhö moät nhoùm quyeàn löïc.
Ngöôïc laïi, Giaùo luaät cho pheùp raèng "Trong thôøi gian Troáng Toøa, vieäc quaûn lyù Giaùo hoäi ñöôïc giao cho Hoäi ñoàng Hoàng y chæ ñeå giaûi quyeát caùc coâng vieäc thoâng thöôøng vaø caùc vaán ñeà khoâng theå hoaõn laïi, vaø ñeå chuaån bò moïi thöù caàn thieát cho cuoäc baàu cöû Giaùo hoaøng môùi."
Caùc hoàng y khoâng theå thöïc hieän baát kyø caûi tieán naøo, hoaëc laøm baát cöù ñieàu gì - baèng haønh ñoäng hoaëc khoâng haønh ñoäng - lieân quan ñeán quyeàn vaø thaåm quyeàn cuûa Toøa thaùnh. Hoï cuõng khoâng theå theâm, bôùt, söûa ñoåi, ñình chæ hoaëc mieãn tröø baát kyø phaàn naøo cuûa luaät Giaùo hoaøng.
Tuy nhieân, Hoàng y ñoaøn coù thaåm quyeàn giaûi thích caùc ñieåm luaät gaây nghi ngôø hoaëc gaây tranh caõi - ngoaïi tröø baát kyø ñieåm naøo lieân quan ñeán quy trình baàu cöû Giaùo hoaøng - vaø nhöõng ñieåm naøy ñöôïc giaûi quyeát bôûi "phaàn lôùn caùc hoàng y coù maët".
"Coù maët ôû ñaâu?" baïn coù theå hoûi.
Caâu traû lôøi ngaén goïn laø "trong phoøng" nôi caùc hoàng y thaûo luaän veà nhöõng ñieàu naøy haøng ngaøy.
Vaø nhöõng cuoäc hoïp ñoù ñöôïc goïi laø... "Caùc ñaïi hoäi ñoàng" (General Congregations)...
Caùc ñaïi hoäi ñoàng (General Congregations)
Tröôùc maät nghò, (chuùng ta seõ tìm hieåu sau), toaøn theå Hoàng y ñoaøn, bao goàm caû nhöõng thaønh vieân treân 80 tuoåi, seõ toå chöùc moät loaït caùc cuoäc hoïp ñöôïc goïi laø "ñaïi hoäi ñoàng".
Caùc cuoäc hoïp ñöôïc toå chöùc haøng ngaøy - bao goàm caû trong nhöõng ngaøy tang leã cuûa Giaùo hoaøng - taïi Dinh Toâng Toøa, vaø do Hoàng y nieân tröôûng (chuùng ta seõ noùi ñeán sau) ñieàu haønh.
Ngaøy baét ñaàu cho caùc hoäi ñoàng ñöôïc choïn bôûi Vò Nhieáp chính cuûa Giaùo Hoäi Roma - the Camerlengo of Holy Roman Church (chuùng ta seõ noùi ñeán sau) vaø caùc hoàng y cöû tri thaâm nieân nhaát (senior) töø moãi moät trong ba "ñaúng - order" cuûa Hoàng y ñoaøn.
Naêm 2025, caùc hoäi ñoàng baét ñaàu vaøo thöù Ba, ngaøy 22 thaùng 4 naêm 2025.
Giaùo Luaät ñaõ döï truø raèng caùc hoäi ñoàng chung naøy seõ baét ñaàu tröôùc khi taát caû caùc hoàng y coù theå ñeán Roma töø khaép nôi treân theá giôùi, vì moät trong nhöõng coâng vieäc ñaàu tieân laø thieát laäp thôøi gian vaø ñòa ñieåm ñeå tröng baøy thi haøi cuûa Giaùo hoaøng ñaõ khuaát ñeå moïi ngöôøi ñeán vieáng, vaø saép xeáp tang leã vaø choân caát Giaùo hoaøng.
Ngoaøi nhöõng traùch nhieäm tröôùc maét ñoù, caùc ñaïi hoäi ñoàng ñöôïc toå chöùc ñeå hoàng y nhieáp chính (chæ caàn kieân trì) coù theå "laéng nghe yù kieán cuûa [caùc hoàng y] vaø truyeàn ñaït baát cöù ñieàu gì ñöôïc coi laø caàn thieát hoaëc phuø hôïp" - vaø ñeå caùc hoàng y coù theå baøy toû quan ñieåm caù nhaân cuûa mình veà baát kyø vaán ñeà naøo coù theå xaûy ra hoaëc yeâu caàu giaûi thích veà caùc vaán ñeà phöùc taïp.
Taát nhieân, caùc ñaïi hoäi ñoàng cuõng laø nôi maø caùc cöû tri baét ñaàu thöïc söï tìm hieåu nhau vaø khi taát caû caùc thaønh vieân coù theå can thieäp vaø nhaän xeùt veà nhöõng gì hoï tin laø nhu caàu caáp thieát cuûa Giaùo hoäi khi xem xeùt cuoäc baàu cöû saép tôùi.
Ñaây laø laàn ñaàu tieân caùc öùng cöû vieân thöïc söï, thay vì chæ laø nhöõng öùng cöû vieân haøng ñaàu ñöôïc cho laø, baét ñaàu xuaát hieän. Vaø trong khi caùc ñaïi hoäi ñoàng khoâng naèm trong cuøng moät loaïi sieâu bí maät cuûa maät nghò, taát caû nhöõng ngöôøi tham gia ñeàu phaûi tuyeân theä "duy trì tính bí maät nghieâm ngaët ñoái vôùi moïi vaán ñeà theo baát kyø caùch naøo lieân quan ñeán cuoäc baàu cöû Giaùo hoaøng Roma hoaëc nhöõng vaán ñeà, theo baûn chaát cuûa chuùng, trong thôøi gian Troáng Toøa, ñoøi hoûi phaûi coù cuøng tính bí maät".
Taát nhieân, vaán ñeà naøo lieân quan ñeán cuoäc baàu cöû Giaùo hoaøng Roma vaø vaán ñeà naøo khoâng thöôøng ñöôïc nhöõng ngöôøi tham gia giaûi thích.
Khi maät nghò baét ñaàu, caùc chöùc naêng quaûn lyù cuûa hoäi ñoàng seõ chuyeån töø caùc ñaïi hoäi ñoàng chung sang hoäi ñoàng baàu cöû.
Caùc hoäi ñoàng rieâng (Particular congregations)
Trong khi caùc ñaïi hoäi ñoàng chung môû cöûa cho taát caû 252 hoàng y coøn soáng, nhöõng ngöôøi ñöôïc luaät phaùp yeâu caàu tham döï - ngay caû nhöõng ngöôøi ñaõ töø boû hoaëc maát quyeàn tham gia maät nghò, nhö Hoàng y Angelo Becciu, cuõng coù theå tham gia neáu hoï muoán.
Nhöng moät nhoùm 252 ngöôøi khoâng thöïc söï lyù töôûng ñeå ñieàu phoái coâng vieäc haøng ngaøy caàn thieát ñeå duy trì hoaït ñoäng cuûa Vatican, vì vaäy "caùc hoäi ñoàng rieâng" cuõng hoïp trong suoát thôøi kyø Giaùo hoaøng taïm quyeàn.
Caùc hoäi ñoàng rieâng veà cô baûn laø caùc tieåu ban ñieàu haønh chòu traùch nhieäm pheâ duyeät coâng vieäc thoâng thöôøng cuûa Giaùo hoäi toaøn caàu hoaëc caùc vaán ñeà cuûa Vatican khi caàn thieát.
Caùc hoäi ñoàng rieâng do hoàng y nhieáp chính laõnh ñaïo, cuøng vôùi ba hoàng y cöû tri, ñöôïc choïn baèng caùch ruùt thaêm töø moãi moät trong ba caáp baäc cuûa hoäi ñoàng, quyeát ñònh veà "caùc vaán ñeà ít quan troïng hôn phaùt sinh haøng ngaøy" - baát kyø vaán ñeà quan troïng naøo ñeàu ñöôïc ñöa ra toaøn theå hoäi ñoàng chung ñeå boû phieáu ña soá.
Ba hoàng y cöû tri môùi ñöôïc choïn ngaãu nhieân sau moãi ba ngaøy cho ñeán khi maät nghò baét ñaàu, taïi thôøi ñieåm ñoù, quyeàn quaûn trò Giaùo hoäi chuyeån töø toaøn theå hoäi ñoàng sang hoäi ñoàng caùc hoàng y cöû tri - caùc hoàng y döôùi 80 tuoåi - trong maät nghò, nhöõng ngöôøi tieáp tuïc choïn ngaãu nhieân ba ngöôøi trong soá hoï ñeå phuïc vuï trong caùc hoäi ñoàng rieâng cho ñeán khi Giaùo hoaøng môùi ñöôïc baàu.
Vò Nhieáp chính cuûa Giaùo hoäi Roâma (Camerlengo of Holy Roman Church)
Vò Hoàng y Nhieáp chính - trong nhöõng giôùi haïn ñöôïc xaùc ñònh caån thaän - gioáng nhö ngöôøi ñieàu haønh chính cuûa Giaùo hoäi cho ñeán khi Giaùo hoaøng tieáp theo ñöôïc baàu, coù traùch nhieäm baûo veä vaø quaûn lyù taøi saûn vaø quyeàn lôïi cuûa Toøa thaùnh, laøm vieäc vôùi Hoàng y ñoaøn thoâng qua caùc hoäi ñoàng rieâng vaø chung.
Ngay laäp töùc, nhieäm vuï cuûa Vò Nhieáp chính laø nieâm phong caùc caên hoä cuûa Giaùo hoaøng vaø, sau khi tham khaûo yù kieán cuûa caùc hoàng y caáp cao nhaát trong ba caáp baäc cuûa hoäi ñoàng, ñöa ra moïi quyeát ñònh vaø saép xeáp lieân quan ñeán tang leã cuûa Giaùo hoaøng - phuø hôïp vôùi caùc chuaån möïc phuïng vuï hieän haønh cho söï kieän naøy vaø caùc chæ daãn maø chính Ñöùc Phanxicoâ ñeå laïi cho leã choân caát cuûa mình.
Ngoaøi vieäc ñieàu haønh caùc hoäi ñoàng rieâng, ngaøi coøn laõnh ñaïo ba uûy ban hoàng y, bao goàm chính ngaøi, Nguyeân Quoác vuï khanh Toøa Thaùnh vaø Chuû tòch uûy ban quaûn lyù cuûa thaønh Vatican, nôi saép xeáp haäu caàn cho maät nghò - bao goàm caû choã ôû cho caùc cöû tri hoàng y - vaø ñaûm baûo caùc cöû tri ñöôïc giöõ kín trong suoát cuoäc baàu cöû.
Vò Nhieáp chính cuûa Giaùo Hoäi Roma hieän nay (2025) laø Ñöùc hoàng y Kevin Farrell, ngöôøi Myõ goác Ai Len.
Hoàng y Nieân tröôûng (Dean of the College of Cardinals)
Ñöôïc baàu laøm primus inter pares cuûa hoäi ñoàng bôûi caùc thaønh vieân coù caáp baäc cao nhaát, töùc laø hoäi ñoàng hoàng y giaùm muïc, vò nieân tröôûng ñoùng vai troø laø chuû tòch cuûa hoäi ñoàng vaø chuû trì caùc hoäi ñoàng chung.
Vò nieân tröôûng thöôøng chuû trì caùc chöùc naêng phuïng vuï quan troïng trong thôøi gian troáng toøa sede vacante vaø ñöôïc mong ñôïi seõ thuyeát giaûng trong leã tang cuûa Giaùo hoaøng, tröø khi Giaùo hoaøng quaù coá ñaõ ñöa ra caùc ñieàu khoaûn khaùc.
Ngaøi cuõng ñöôïc mong ñôïi seõ chuû trì cuoäc hoïp cuûa caùc hoàng y cöû tri trong maät nghò vaø chuû trì quaù trình baàu cöû.
Nhöng vò nieân tröôûng hieän taïi, Ñöùc Hoàng y Giovanni Battista Re, ñaõ 91 tuoåi vaø giaø hôn moät thaäp kyû ñeå tham gia maät nghò. Tình côø thay, phoù giaùm muïc cuûa ngaøi, Hoàng y Leonardo Sandri, cuõng vaäy, ngöôøi cuõng ñaõ ngoaøi ñoä tuoåi giôùi haïn laø 80.
Nhö vaäy, trong khi Ñöùc hoàng y Re chuû trì taát caû caùc ñaïi hoäi ñoàng vaø nghi leã tieàn maät nghò theo chöùc vuï cuûa mình, thì vò hoàng y - giaùm muïc thaâm nieân (senior) döôùi 80 tuoåi seõ ñöôïc giao nhieäm vuï laõnh ñaïo hoäi ñoàng cöû tri trong maät nghò.
Trong soá boán giaùm muïc hoàng y döôùi 80 tuoåi, Ñöùc Hoàng y Fernando Filoni laø ngöôøi lôùn tuoåi nhaát vaø laø hoàng y laâu nhaát. Tuy nhieân, theo truyeàn thoáng, Ñöùc Hoàng y Pietro Parolin thöïc söï xeáp haïng cao hôn Ñöùc Filoni theo thöù töï öu tieân, vì teân cuûa ngaøi xuaát hieän ñaàu tieân trong thoâng baùo naêm 2018 raèng caû hai ngöôøi ñeàu ñöôïc phong laøm hoàng y giaùm muïc cuøng ngaøy.
Hoàng y cöû tri (Cardinal electors)
Cho ñeán thôøi Ñöùc Thaùnh Giaùo hoaøng Phaoloâ VI, taát caû caùc hoàng y cuûa hoäi ñoàng ñeàu tham gia maät nghò vaø baàu Giaùo hoaøng. Nhöng keå töø naêm 1970, ñaõ coù giôùi haïn ñoä tuoåi tham gia.
Luaät hieän haønh quy ñònh raèng baát kyø hoàng y naøo ñöôïc phong vaø coâng boá tröôùc hoäi ñoàng ñeàu coù quyeàn baàu Giaùo hoaøng, ngoaïi tröø "nhöõng ngöôøi ñaõ böôùc sang tuoåi taùm möôi tröôùc ngaøy Giaùo hoaøng Roma qua ñôøi hoaëc ngaøy Troáng Toøa", vaø nhöõng "hoàng y ñaõ bò pheá truaát theo giaùo luaät hoaëc nhöõng ngöôøi ñaõ töø boû chöùc hoàng y vôùi söï ñoàng yù cuûa Giaùo hoaøng Roma [vaø do ñoù] khoâng coù quyeàn naøy".
Chæ coù 135 hoàng y chöa böôùc sang tuoåi 80 tröôùc khi Giaùo hoaøng Phanxicoâ qua ñôøi, hoaëc nhöõng ngöôøi chöa maát quyeàn boû phieáu - Hoàng y Becciu - môùi coù theå tham gia maät nghò.
Quan troïng hôn, taát caû 135 hoàng y cöû tri ñeàu coù quyeàn vaø nghóa vuï tham gia maät nghò, ñoù laø lyù do taïi sao luaät cho pheùp trì hoaõn vieäc baét ñaàu maät nghò tôùi 15 ngaøy - vaø thaäm chí laø 20 ngaøy trong nhöõng tröôøng hôïp ñaëc bieät - sau khi Giaùo hoaøng qua ñôøi, ñeå ñaûm baûo taát caû hoï ñeàu coù thôøi gian ñeán Roma.
Maëc duø giaùo luaät quy ñònh giôùi haïn 120 hoàng y cöû tri, nhöng giôùi haïn ñoù ñöôïc taïo ra (gioáng nhö toaøn boä hoäi ñoàng hoàng y) theo luaät Giaùo hoäi, do caùc Giaùo hoaøng ban haønh, chöù khoâng phaûi luaät töø Thieân Chuùa.
Do ñoù, caùc Giaùo hoaøng thöôøng xuyeân vöôït quaù giôùi haïn treân naøy - vì hoï ñöôïc töï do laøm nhö vaäy - ñeå phaïm sai laàm khi baát kyø maät nghò naøo coù nhieàu hôn chöù khoâng phaûi ít hôn soá löôïng lyù töôûng cuûa caùc cöû tri, do caùc Giaùo hoaøng xaùc ñònh.
Maëc duø coù moät ñieàu nhö caùc hoàng y ñöôïc chæ ñònh in pectore, töùc laø caùc hoàng y ñöôïc Giaùo hoaøng chæ ñònh trong bí maät, tröø khi Giaùo hoaøng coâng khai coâng boá caùc cuoäc boå nhieäm cuûa hoï tröôùc khi qua ñôøi, hoï khoâng theå tham gia hoaëc boû phieáu trong maät nghò - baát keå boä phim (the Conclave) baïn xem coù theå cho thaáy ñieàu ngöôïc laïi.
Maät nghò (Conclave)
Haàu heát moïi ngöôøi ñeàu bieát nguoàn goác cuûa töø naøy, coù nghóa laø "chìa khoùa", vaø söï caàn thieát phaûi khoùa caùc hoàng y cöû tri laïi vôùi nhau cho ñeán khi moät Giaùo hoaøng môùi ñöôïc baàu - ban ñaàu laø ñeå buoäc hoï phaûi ñöa ra quyeát ñònh, thay vì baûo veä hoï khoûi aûnh höôûng beân ngoaøi.
Maät nghò phaûi dieãn ra taïi Thaønh Vatican, vôùi caùc phieân hoïp thöïc teá cuûa cuoäc baàu cöû noåi tieáng dieãn ra taïi Nhaø nguyeän Sistina, trong khi caùc hoàng y aên vaø nguû taïi nhaø khaùch Domus Sanctae Marthae.
Caùc hoàng y bò caám töø ñaàu cuoäc baàu cöû cho ñeán khi keát thuùc vaø coâng boá keát quaû, giao tieáp - "baèng vaên baûn, qua ñieän thoaïi hoaëc baát kyø phöông tieän lieân laïc naøo khaùc" - vôùi nhöõng ngöôøi beân ngoaøi, tröø khi hoäi ñoàng rieâng ñaõ chaáp thuaän tröôùc cho moät cöû tri giaûi quyeát moät vaán ñeà khoâng theå chôø ñôïi.
Maëc duø chuùng ta coù xu höôùng nghó raèng ñoù laø moät söï kieän chæ daønh rieâng cho caùc cöû tri laø hoàng y, nhöng treân thöïc teá, coù moät soá ngöôøi ñöôïc pheùp vaøo sau haøng raøo an ninh, bao goàm caû nhöõng ngöôøi ñöôïc giao nhieäm vuï cho caùc cöû tri aên uoáng vaø doïn deïp sau khi hoï aên uoáng xong.
Vaø luaät thöïc söï quy ñònh raèng moät soá löôïng khaù lôùn nhöõng ngöôøi khoâng phaûi laø hoàng y coù maët ñeå hoã trôï trong quaù trình baàu cöû, bao goàm caû thö kyù cuûa Hoàng y ñoaøn, ngöôøi ñoùng vai troø laø thö kyù cuûa hoäi ñoàng baàu cöû; Ngöôøi chuû trì caùc buoåi leã phuïng vuï cuûa Giaùo hoaøng, cuøng vôùi taùm ngöôøi chuû trì nghi leã vaø hai tu só ñöôïc gaén vaøo phoøng thaùnh cuûa Giaùo hoaøng; vaø moät giaùo só do Hoàng y Parolin löïa choïn (ngöôøi thay theá cho Hoàng y Nieân tröôûng), ñeå hoã trôï ngaøi trong nhieäm vuï cuûa mình.
Luaät cuõng yeâu caàu phaûi coù moät soá linh muïc coù theå giaûi toäi baèng nhieàu ngoân ngöõ khaùc nhau vaø hai baùc só ñeå caáp cöùu - cuõng nhö moät y taù cho tröôøng hôïp baát kyø cöû tri hoàng y naøo bò ngaõ beänh.
Tuy nhieân, taát caû hoï ñeàu bò raøng buoäc vaøo cuøng moät möùc ñoä bí maät nhö caùc hoàng y vaø phaûi tuyeân theä veà vaán ñeà ñoù.
The Pillar, 23 thaùng 4 naêm 2025
GB. Hoaøng Duõng, O.P. chuyeån ngöõ
Nguoàn: daminhvn.net