Khuoân maët hy voïng:
Thoâng ñieäp Spe Salvi cuûa Ñöùc Beâneâñictoâ XVI
trong boái caûnh Thaàn hoïc hieän ñaïi
Khuoân maët hy voïng: Thoâng ñieäp Spe Salvi cuûa Ñöùc Beâneâñictoâ XVI trong boái caûnh Thaàn hoïc hieän ñaïi.
Domingo García Guilleùn
"Theo toâi, ñieàu maø Ñöùc Beâneâñictoâ XVI muoán neâu baät laø: hy voïng Kitoâ giaùo coù moät khuoân maët con ngöôøi, ñoù laø Ñöùc Gieâsu Kitoâ."
(Ña Minh VN 02-03-2025) - Spe salvi facti sumus (Chuùng ta ñöôïc cöùu ñoä trong hy voïng: Rm 8, 24). Ñoù laø nhöõng lôøi môû ñaàu thoâng ñieäp cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Beâneâñictoâ XVI ñeà caäp ñeán ñöùc hy voïng, ñöôïc ban haønh vaøo luùc saép böôùc vaøo muøa Voïng naêm 2007. Thöïc ra, tröôùc khi ñöôïc ñaéc cöû vaøo chöùc vuï giaùm muïc Roâma, ngaøi ñaõ coù nhieàu laàn vieát vaø giaûng veà nhaân ñöùc naøy. Giai ñoaïn laøm giaùo sö ñöôïc môû ñaàu vôùi luaän aùn veà thaàn hoïc lòch söû cuûa thaùnh Bonaventura vaø keát thuùc vôùi khaûo luaän veà caùnh chung luaän. Caùc baøi giaûng cuûa ngaøi trong thôøi gian laøm hoàng y ñaõ ñöôïc thu thaäp vaø xuaát baûn döôùi töïa ñeà "Nhöõng hình aûnh cuûa hy voïng"[1]. Döïa treân nhöõng taøi lieäu aáy, toâi muoán trình baøy moät vaøi ñieåm lieân quan ñeán thaàn hoïc hy voïng ñöôïc ñeà caäp trong thoâng ñieäp. Theo toâi, ñieàu maø Ñöùc Beâneâñictoâ XVI muoán neâu baät laø: hy voïng Kitoâ giaùo coù moät khuoân maët con ngöôøi, ñoù laø Ñöùc Gieâsu Kitoâ. (1) Taùc giaû môû ñaàu vôùi vieäc loät traàn nhöõng hình aûnh khieám khuyeát veà hy voïng; (2) keá ñeán, ngaøi giôùi thieäu Ñöùc Hy voïng nhaäp theå soi saùng nhöõng nghòch lyù cuûa cuoäc soáng con ngöôøi; (3) sau cuøng, taùc giaû cho thaáy ba nôi choán coù theå caûm nghieäm ñöôïc nieàm hy voïng aáy: caàu nguyeän, haønh ñoäng vaø chòu ñau khoå, cuoäc phaùn xeùt. Caùc thaùnh nhaân, nhöõng keû ñaõ gaëp gôõ Ñöùc Hy voïng laøm ngöôøi, laø baèng chöùng raèng hy voïng laø ñieàu coù theå ñöôïc; caùc ngaøi trôû neân nhöõng "hình aûnh cuûa Hy voïng"[2].
1. Nhöõng hy voïng giaû doái
Thoâng ñieäp Spe salvi (SS) baét ñaàu baèng vieäc ñieåm qua nhöõng hy voïng haõo huyeàn, giaû doái, gioáng nhö caùc ngoân söù tröôùc kia toá caùo nhöõng ngöôøi ñaët hy voïng vaøo ngaãu töôïng khoâng coù khaû naêng mang laïi ôn cöùu ñoä (x. Is 45,20). Ai ñaët tin töôûng vaøo caùi gì khoâng phaûi laø Thieân Chuùa thì seõ ñöa tôùi coâng daõ traøng (x. Is 49,4). Thoâng ñieäp toá giaùc hai thöù hy voïng giaû doái: moät ñaøng laø tình traïng tröôùc Kitoâ giaùo, moät ñaøng laø söï tuïc hoùa hy voïng vaøo thôøi caän ñaïi. Vieäc oân laïi tình traïng cuûa theá giôùi tröôùc khi Ñöùc Kitoâ ñeán nhaèm nhaéc nhôû caùc Kitoâ höõu haõy haâm noùng laïi nieàm hy voïng thoi thoùp cuûa mình. Maët khaùc, thoâng ñieäp cuõng caûnh baùo raèng söï tieán boä khoa hoïc muoán theá choã cho nieàm hy voïng, cuõng coù nguy cô rôi vaøo haõo huyeàn.
1.1. Thôøi xöa: Khoâng coù moät Thieân Chuùa ñeå caàu khaån
Tình hình toân giaùo vaøo theá kyû I cuûa Kitoâ giaùo ñöôïc toùm laïi trong ba khuynh höôùng nhö sau (SS 5): a) huyeàn thoaïi, nghóa laø toân giaùo Hy laïp; b) toân giaùo cuûa Ñeá quoác Roâma; c) trieát hoïc. Söï phaân chia ba khuynh höôùng toân giaùo vaøo thôøi thöôïng coå ñaõ gaëp thaáy nôi trieát gia Marcoâ Terencioâ Varron, khi oâng ñeà caäp ñeán ba loaïi thaàn luaän, nghóa laø ba ñöôøng höôùng tieáp caän caùc thaàn linh: thaàn thoaïi (mythica), daân söï (civilis), thieân nhieân (naturalis). Söï khaùc bieät giöõa ba khuynh höôùng naøy coù theå nhaän thaáy qua caùch thöùc traû lôøi cho caùc caâu hoûi sau: 1) ai baøn ñeán caùc thaàn; 2) nôi baøn veà caùc thaàn; 3) noäi dung ra sao; 4) thöïc taïi nhö theá naøo.
Joseph Ratzinger ñaõ ñeà caäp ñeán tình hình toân giaùo trong Ñeá quoác Roâma trong nhieàu taùc phaåm. Thoâng ñieäp Spe salvi chæ toùm taét laïi trong boái caûnh cuûa nieàm hy voïng.[3]
1) Daân toäc Hy laïp ñaõ coù moät truyeàn thoáng laâu ñôøi veà caùc thaàn thoaïi, ñöôïc caùc thi só Homeâroâ vaø Hesioñoâ thu thaäp vaø xeáp ñaët goïn gaøng. Tuy nhieân, caùc Kitoâ höõu tieân khôûi ñaõ taåy chay caùc thaàn thoaïi, coi ñoù nhö laø nhöõng aûo aûnh. Taïi sao vaäy? Caâu traû lôøi coù theå tìm thaáy trong thö cuûa thaùnh Phaoloâ göûi tín höõu EÂpheâsoâ (Ep 2,12): tuy hoï thôø nhieàu thaàn linh, nhöng caùc vò thaàn aáy khoâng mang laïi hy voïng tröôùc moät theá giôùi ñen toái, ñaày bí aån.
2) Toân giaùo cuûa ñeá quoác Roâma ñaõ trôû thaønh cô cheá, ñoùng khung vaøo caùc vieäc cuùng teá. Vieäc thôø laïy caùc thaàn mang tính caùch chính trò: noù laø bieåu töôïng cuûa söï ñoaøn keát quoác gia. Caùc Kitoâ höõu tieân khôûi ñaõ khöôùc töø tham gia caùc buoåi teá töï coâng khai, vaø bò toá caùo laø "voâ thaàn". Ñoái laïi, caùc nhaø hoä giaùo traû lôøi raèng caùc Kitoâ höõu thôø laïy Thieân Chuùa (chöù khoâng laø voâ thaàn)[4], nhöng hoï khoâng chaáp nhaän nhöõng tuïc leä thôø cuùng roãng tueách, thieáu söï thaät[5].
3) Caùc trieát gia suy tö veà baûn tính caùc thaàn, goät boû nhöõng loái hình dung quaù phaøm tuïc cuûa caùc thaàn thoaïi. Tieác raèng hoï ñaõ loaïi tröø moät thaàn thoaïi cuõ ñeå taïo moät thaàn thoaïi môùi, ñoù laø thaàn thoaïi cuûa lyù trí. Caùc thaàn linh cuûa caùc trieát gia chæ coøn laø nhöõng yù nieäm xa vôøi xa caùch vôùi nhaân sinh. Khoâng laï gì maø ngöôøi daân khoâng thôø laïy caùc thaàn linh aáy, hoaëc, noùi chính xaùc hôn, khoâng "caàu khaån" caùc thaàn linh cuûa caùc trieát gia, nhöõng vò thaàn maø ngöôøi ta chæ tieáp xuùc qua yù nieäm tröøu töôïng.
Toùm laïi, caùc toân giaùo coå ñieån gaëp beá taéc: caùc thaàn thoaïi tröng ra quaù nhieàu thaàn linh ñeán noãi khoâng bieát ñaâu laø thaàn ñích thöïc; ngöôøi Roâma coù "toân giaùo" (cuùng teá) nhöng laïi khoâng coù thaàn linh; caùc trieát gia coù thaàn luaän maø khoâng coù toân giaùo.
1.2. Thôøi nay: Hy voïng vaøo söï tieán boä
Caùc toân giaùo coå thôøi khoâng coù hy voïng. Vaøo thôøi ñaïi hoâm nay, hy voïng cuûa Kitoâ giaùo bò bieán theå do caùc traøo löu tuïc hoùa, moät tieán trình dieãn ra ôû caùc quoác gia Kitoâ giaùo, ñöôïc Thoâng ñieäp Spe salvi ñeà caäp ôû caùc soá 16-23.
Tieán trình naøy baét ñaàu vôùi Francis Bacon (1561-1626). Vaøo thôøi ñaïi khaùm phaù ñòa lyù vaø kyõ thuaät, oâng ñöa moät lyù thuyeát veà vai troø cuûa khoa hoïc ñoái vôùi ñôøi soáng con ngöôøi. OÂng trôû thaønh nhaø tieân tri cuûa "cuoäc chieán thaéng cuûa kyõ thuaät treân thieân nhieân". Nhôø kyõ thuaät, con ngöôøi coù theå trôû veà vöôøn ñòa ñaøng maø tröôùc ñaây noù bò Thieân Chuùa truïc xuaát. Khoâng caàn phaûi troâng mong moät Ñaáng Cöùu theá nöõa, con ngöôøi coù theå laøm moïc leân thieân ñöôøng ôû maët ñaát. Lyù trí vaø töï do coù khaû naêng taïo neân moät nhaân loaïi môùi. Haún nhieân, oâng Bacon ñaõ ñoaùn tröôùc nhöõng tieàm naêng cuûa cuoäc tieán boä khoa hoïc vaø kyõ thuaät. Tuy nhieân, tin raèng khoa hoïc coù theå cöùu ñoä con ngöôøi laø hy voïng quaù ñaùng: khoa hoïc coù theå giuùp cho con ngöôøi haïnh phuùc hôn, nhöng noù cuõng coù theå tieâu dieät con ngöôøi neáu khoâng ñöôïc höôùng daãn bôûi nhöõng nguyeân taéc beân ngoaøi khoa hoïc.
Moät ñôït tuïc hoùa nöõa cuûa hy voïng naèm trong laõnh vöïc chính trò, ñöôïc ñaùnh daáu bôûi hai cuoäc caùch maïng vaø hai trieát gia: caùch maïng Phaùp vaø caùch maïng coâng nhaân, Immanuel Kant vaø Karl Marx. Cuoäc caùch maïng 1789 cuûa Phaùp, höùa heïn cuoäc toaøn thaéng cuûa lyù trí vaø töï do, ñaõ sôùm trôû neân haõo huyeàn. Thoâng ñieäp ñaõ tröng daãn hai taùc phaåm cuûa Kant ñeå cho thaáy hai caùch thöùc ñaùnh giaù khaùc nhau veà cuoäc caùch maïng naøy. Trong taùc phaåm thöù nhaát (Der Siege des guten Prinzipen uber das bose und die Grundung eines Reichs Gottes auf Erden 1992: Chieán thaéng cuûa söï Thieän treân söï AÙc vaø söï thieát laäp vöông quoác Thieân Chuùa treân traàn gian), oâng chaøo ñoùn söï chieán thaéng cuûa nieàm tin toân giaùo (nieàm tin lyù trí) ñoái laïi vôùi nieàm tin cuûa Giaùo hoäi, coi ñoù nhö laø vöông quoác cuûa Thieân Chuùa treân maët ñaát. Theá nhöng, chæ ba naêm sau, khi bieát ñöôïc nhöõng kinh hoaøng cuûa caùch maïng, Kant noùi raèng thay vì lyù trí vaø töï do thì söï sôï haõi vaø ích kyû ñaõ chieán thaéng, [Das Ende aller Dinge 1795: Söï keát thuùc cuûa moïi söï] (x. SS 19). Chuû nghóa Khai saùng baét ñaàu nhaän ra nhöõng nguy cô cuûa mình.
Cuoäc caùch maïng thöù hai, caùch maïng coâng nhaân naêm 1848, coù moät nhaø tieân tri laø Karl Marx. Vöông quoác cuûa Thieân Chuùa ôû traàn gian khoâng coøn laø nieàm tin lyù trí (theo nhö Kant nghó) nhöng laø pheâ bình chính trò, moät thöù chính trò ñöôïc suy nghó theo khoa hoïc, bieát nhaän ra caáu truùc cuûa lòch söû vaø xaõ hoäi. Maëc duø khoâng neâu roõ teân trong thoâng ñieäp nhöng Ñöùc Beâneâñictoâ XVI haún muoán noùi ñeán oâng Ernst Bloch (1885-1977), moät trieát gia marxist, trong taùc phaåm Das Prinzip Hoffnung (3 taäp: 1938-1947): oâng quaû quyeát raèng chæ coù ngöôøi voâ thaàn marxist môùi coù hy voïng bôûi vì naém baét ñöôïc con ñöôøng bieán ñoåi theá giôùi. Bloch ñöôïc bieát ñeán trong thaàn hoïc nhôø cuoäc ñoái thoaïi vôùi Jorgen Moltmann trong taùc phaåm Thaàn hoïc hy voïng. Tuy nhieân, hoài ñoù, Ratzinger ñaõ caûnh baùo raèng ñoái thoaïi vôùi hy voïng marxist raát laø nguy hieåm, bôûi vì tuy döïa treân khaùi nieäm hy voïng cuûa Kinh Thaùnh, nhöng noù loaïi tröø Thieân Chuùa, thay vaøo ñoù laø hoaït ñoäng chính trò cuûa con ngöôøi.
Ñeå hieåu roõ tieán trình tuïc hoùa hy voïng vaøo thôøi caän ñaïi, thieát töôûng caàn phaûi noùi ñeán Hegel nöõa. Ñaønh raèng Marx laø moät ngöôøi con tinh thaàn cuûa Hegel, nhöng Hegel khoâng chæ aûnh höôûng ñeán thuyeát marxist maø thoâi. Haäu dueä cuûa Hegel coù theå nhaän thaáy nôi chuû nghóa taân-töï-do, hoï nhaém maét tin raèng caùc cô cheá thò tröôøng töï noù ñieàu chænh, hoaëc nôi hoïc thuyeát cuûa Francis Fukuyama, theo ñoù neàn vaên minh ñaõ ñaït ñeán choùp ñænh thieän toaøn, taän ñieåm cuûa lòch söû.
Döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau, thôøi caän ñaïi ñaõ loaïi tröø ñöùc hy voïng Kitoâ giaùo, baèng vieäc höùa heïn haïnh phuùc ngay ôû traàn theá naøy. Coù ngöôøi ñaët tin töôûng nôi khoa hoïc, coù ngöôøi quaû quyeát raèng caùch maïng chính trò seõ mang laïi coâng baèng xaõ hoäi; gaàn ñaây hôn, ngöôøi ta nghó raèng kinh teá seõ giaûi quyeát taát caû moïi vaán ñeà. Nhöõng lôøi höùa heïn naøy chöa ñöôïc thöïc hieän; duø sao, nhöõng hy voïng aáy khoâng gioáng vôùi ñöùc hy voïng Kitoâ giaùo.
2. Ñöùc Gieâsu Kitoâ, Hy voïng nhaäp theå
Sau khi ñaõ trình baøy "maët traùi" cuûa hy voïng, thoâng ñieäp böôùc sang "maët phaûi" cuûa noù, trình baøy dung maïo cuûa hy voïng Kitoâ giaùo.
2.1. Dung maïo cuûa hy voïng
Thoâng ñieäp daønh moät ñoaïn (soá 24-31) ñeå baøn ñeán "dung maïo" cuûa hy voïng. Nguyeân baûn tieáng Ñöùc laø Gestalt, vaø coù theå dòch laø "chaân dung, hình dung, hình thaùi". Khi söû duïng töø ngöõ naøy, Ñöùc Beâneâñictoâ XVI muoán noùi raèng nieàm hy voïng cuûa chuùng ta khoâng phaûi laø moät yù nieäm, moät lyù töôûng, moät quyeàn löïc; hy voïng Kitoâ giaùo coù moät dung maïo, moät khuoân maët: "Thieân Chuùa laø neàn taûng cuûa hy voïng, khoâng phaûi laø baát cöù chuùa naøo nhöng laø Thieân Chuùa coù moät dung maïo con ngöôøi, ñaõ yeâu chuùng ta ñeán cöïc ñoä, yeâu töøng ngöôøi vaø toaøn theå nhaân loaïi" (SS 31). Ñaây laø moät ñöôøng loái trình baøy thaàn hoïc ñaõ ñöôïc Ñöùc Beâneâñictoâ XVI aùp duïng cho nhöõng ñeà taøi khaùc: caùc yù töôûng "chaân lyù, tình yeâu, hy voïng" khoâng coøn laø nhöõng yù nieäm tröøu töôïng, nhöng taäp trung vaøo Ñöùc Kitoâ, Con Thieân Chuùa laøm ngöôøi. Thoâng ñieäp ñaàu tieân veà tình yeâu Kitoâ giaùo ñaõ khaúng ñònh: "Tính ñoäc ñaùo cuûa Taân öôùc khoâng phaûi heä ôû nhöõng tö töôûng môùi, nhöng heä ôû dung maïo cuûa Ñöùc Kitoâ, Ñaáng ñaõ cung caáp xöông thòt cho caùc yù nieäm"[6]. Moät naêm sau, taïi ñaïi hoäi toaøn quoác cuûa Giaùo hoäi Italia, ngaøi ñaõ noùi "ñöùc tin vaøo Thieân Chuùa laø Ñaáng coù moät khuoân maët con ngöôøi"[7]. Cuïm töø "Thieân Chuùa coù moät khuoân maët con ngöôøi" laïi xuaát hieän trong thoâng ñieäp Caritas in Veritate[8], maø ngay töø ñaàu chuùng ta ñaõ ñoïc thaáy nhöõng doøng sau ñaây: "Nôi Ñöùc Kitoâ, tình yeâu trong chaân lyù trôû thaønh khuoân maët cuûa Ngöôøi, trôû thaønh moät ôn goïi yeâu meán anh em mình theo chaân lyù cuûa keá hoaïch cuûa hoï. Quaû theá, Ngöôøi chính laø Chaân lyù (x. Ga 14,6)"[9].
Chuùng ta cuõng thaáy nhieàu thí duï töông töï trong taùc phaåm Ñöùc Gieâsu Nadareùt: Ñöùc Gieâsu laø hieän thaân cuûa Vöông quoác Thieân Chuùa, hieän thaân cuûa Leà Luaät[10], hieän thaân cuûa maïc khaûi Thieân Chuùa[11]. Trong moät ñoaïn quen thuoäc, taùc giaû ñoái thoaïi vôùi rabbi Jacob Neusner, ngöôøi Myõ, Joseph Ratzinger ñaõ hieåu roõ tö töôûng cuûa Taân öôùc khi ngaøi bieát raèng: ñöùng tröôùc ba meänh leänh cuûa Torah (yeâu meán cha meï, thaùnh hoùa ngaøy Sabat, neân thaùnh), "Ñöùc Gieâsu khoâng muoán cho ngöôøi ta tuaân theo ba meänh leänh caên baûn cuûa Thieân Chuùa, nhöng laø ñi theo Ngöôøi"[12]. Trong moät cuoäc ñoái thoaïi giaû töôûng vôùi moät moân ñeä cuûa ñöùc Gieâsu, ngaøi ñaët caâu hoûi: "Ngöôøi ñaõ boû caùi gì cuûa Tora khoâng? Traû lôøi: Khoâng. Ngöôøi coù theâm caùi gì khoâng? Traû lôøi: Chính Ngöôøi"[13]. Ngaøi laáy laïi tö töôûng cuûa mình vaø khai trieån theâm:
Ñöùc Gieâsu ñaõ thöïc söï mang laïi caùi gì cho theá gian, neáu khoâng mang laïi hoaø bình cho theá giôùi, an laïc cho moïi ngöôøi, moät theá giôùi toát ñeïp? Ngöôøi ñaõ mang laïi caùi gì? Caâu traû lôøi ñôn giaûn: mang Thieân Chuùa. Thieân Chuùa maø khuoân maët ñaõ ñöôïc toû loä daàn daàn, töø oâng Abraham cho ñeán vaên chöông khoân ngoan, xuyeân qua oâng Moâseâ vaø caùc ngoân söù; Thieân Chuùa ñaõ ñöôïc caùc daân toäc treân theá giôùi toân thôø tuy coøn môø aûo; Ñöùc Gieâsu ñaõ mang laïi vò Thieân Chuùa aáy, Thieân Chuùa cuûa oâng Abraham, Isaac vaø Jacob, Thieân Chuùa thaät; Ngöôøi mang Thieân Chuùa cho caùc daân toäc treân theá giôùi. Ngöôøi ñaõ mang Thieân Chuùa ñeán: giôø ñaây chuùng ta bieát ñöôïc khuoân maët cuûa Ngöôøi, giôø ñaây chuùng ta coù theå keâu caàu Ngöôøi. Giôø ñaây chuùng ta bieát ñöôïc con ñöôøng phaûi ñi treân coõi ñôøi naøy. Ñöùc Gieâsu ñaõ mang Thieân Chuùa ñeán, vaø cuøng vôùi Thieân Chuùa, Ngöôøi mang ñeán chaân lyù veà nguoàn goác vaø vaän maïng cuûa chuùng ta, nieàm tin, hy voïng vaø tình yeâu.[14]
Ñieàu môùi meû maø Ñöùc Kitoâ mang laïi laø vieäc Ngöôøi ñeán: chính Ngöôøi laø söï môùi meû, nhö thaùnh Ireneâoâ ñaõ vieát[15].Baûn thaân Ngöôøi laø "ñöôøng, chaân lyù, söï soáng", tình yeâu "trôû thaønh huyeát nhuïc", hy voïng coù moät khuoân maët trong lòch söû.
2.2. Hy voïng cuûa chuùng ta: moät Thieân Chuùa coù khuoân maët, moät Thieân Chuùa ngoâi vò
"Thieân Chuùa ñaõ toû loä khuoân maët nôi Ñöùc Kitoâ" (SS 4) laø moät Thieân Chuùa ngoâi vò. Trong caùc taùc phaåm cuõng nhö trong caùc vaên kieän huaán quyeàn, Ñöùc Beâneâñictoâ XVI ñaõ nhieàu laàn boäc loä ñeà nghò chieâm ngaém khuoân maët Thieân Chuùa nôi khuoân maët Ñöùc Kitoâ[16]. Ñaây laø söï môùi meû cuûa tö töôûng Kitoâ giaùo veà Thieân Chuùa: moät Thieân Chuùa ngoâi vò, moät Chuùa maø con ngöôøi coù theå gaëp gôõ, laéng nghe, chieâm ngaém, khaån naøi,[17] moät Thieân Chuùa maø ta coù theå caàu nguyeän, (khaùc vôùi caùc toân giaùo cuûa coå thôøi). "Ñieàu môùi meû vaø ñoäc ñaùo cuûa Thieân Chuùa trong Kinh Thaùnh naèm ôû choã khoâng theå taïc hình töôïng cuûa Ngaøi; theá nhöng Ngaøi laïi coù moät khuoân maët, moät danh taùnh, moät ngoâi vò"[18].
"Coù moät khuoân maët", "coù moät danh taùnh", "laø moät ngoâi vò": nhöõng thuaät ngöõ naøy ñeàu ñoàng nghóa ñeå dieãn taû hình aûnh cuûa Kitoâ giaùo veà Thieân Chuùa. Trong moät baøi thuyeát trình ôû Sicilia naêm 2000, Hoàng y Ratzinger vieát:
Coù danh taùnh nghóa laø coù theå goïi, hieäp thoâng. Vì theá, Ñöùc Kitoâ laø oâng Moâseâ ñích thöïc, theå hieän vieäc maïc khaûi danh taùnh. Vieäc maïc khaûi danh taùnh cuûa Thieân Chuùa khoâng heä ôû nhöõng teân môùi, nhöng ôû choã chính Ngöôøi laø khuoân maët cuûa Thieân Chuùa, danh taùnh cuûa Thieân Chuùa, khaû naêng coù theå goïi Thieân Chuùa nhö laø moät ngoâi vò, moät traùi tim.[19]
Vieäc nhaán maïnh raèng hy voïng Kitoâ giaùo laø moät ngoâi vò coù nhöõng heä luaän quan troïng seõ ñöôïc khai trieån trong thoâng ñieäp naøy: a) hy voïng seõ mang laïi töï do, nghóa laø laøm cho chuùng ta trôû thaønh ngoâi vò; b) hy voïng cuûa chuùng ta chaéc chaén; c) hy voïng döïa treân tình yeâu vaø daãn ñeán tình yeâu.
2.2.1. Nieàm hy voïng laøm cho chuùng ta trôû neân con ngöôøi töï do
Ñoái vôùi Ñöùc Beâneâñictoâ XVI, nieàm hy voïng Kitoâ giaùo ñaõ giaûi thoaùt caùc tín höõu tieân khôûi khoûi söï thoáng trò cuûa "nhöõng yeáu toá cuûa vuõ truï" (Cl 2,8). Ñöùng tröôùc toân giaùo Hy laïp bò thoáng trò bôûi nhöõng tinh tuù, ngöôøi Kitoâ höõu bieát raèng:
Khoâng phaûi caùc yeáu toá vuõ truï, caùc ñònh luaät vaät chaát, cuoái cuøng seõ thoáng trò theá giôùi, nhöng laø moät Thieân Chuùa ngoâi vò (...), lyù trí, yù chí vaø tình yeâu: moät Ngoâi vò. Neáu chuùng ta nhaän bieát Ngoâi vò aáy vaø ngaøi nhaän bieát chuùng ta, thì löïc löôïng cay nghieät cuûa nhöõng yeáu toá vaät chaát khoâng coøn laø ñieàu taän cuøng; chuùng ta khoâng coøn laø noâ leä cuûa vuõ truï vaø caùc ñònh luaät cuûa noù, chuùng ta hoaøn toaøn töï do (SS 5).
Ñeå minh hoïa cho söï töï do maø caùc Kitoâ höõu tieân khôûi ñaõ thuû ñaéc ñöôïc, Ñöùc Beâneâñictoâ XVI trích daãn moät baøi thô cuûa thaùnh Greâgoârioâ Nazianzoâ: Ngoâi sao maø caùc nhaø chieâm tinh Ñoâng phöông ñaõ quan saùt, ngoâi sao khaùc bieät caùc tinh tuù khaùc, ñaõ daãn ñöa hoï veà vôùi aùnh saùng thaät laø Ñöùc Kitoâ, vaø hoï ñaõ chaám döùt söï thôø phöôïng caùc tinh tuù (x. SS 5).[20]
Söï töï do naøy laøm cho con ngöôøi trôû thaønh "ngoâi vò", coù khaû naêng ñaùp traû tieáng goïi cuûa Thieân Chuùa. Trong moät baøi suy nieäm muøa Chay naêm 1973, Hoàng y Ratzinger ñaõ vieát:
Thieân Chuùa... coù moät danh taùnh vaø goïi ñích danh chuùng ta. Ngaøi laø ngoâi vò vaø ñi tìm ngoâi vò. Ngaøi coù moät khuoân maët vaø ñi tìm khuoân maët chuùng ta. Ngaøi coù moät traùi tim vaø ñi tìm traùi tim chuùng ta. Chuùng ta khoâng phaûi laø nhöõng con quay trong boä maùy vuõ truï.[21]
2.2.2. Moät nieàm hy voïng chaéc chaén
Thoâng ñieäp laáy töïa ñeà töø moät caâu vaên cuûa thaùnh Phaoloâ "Spe salvi facti sumus" (Rm 8,24), vaø coù theå dòch hai caùch: "Chuùng ta ñöôïc cöùu ñoä ñeå hy voïng" hoaëc "chuùng ta ñöôïc cöùu ñoä nhôø/ bôûi hy voïng". Caùch ñoïc thöù hai neâu baät raèng hy voïng giaû thieát moät cuoäc gaëp gôõ caù nhaân vôùi Ñöùc Kitoâ, töïa nhö tin töôûng vaø yeâu thöông. Ngay töø ñaàu, taùc giaû ñaõ vieát raèng chuû ñeà cuûa thoâng ñieäp laø moät nieàm hy voïng ñoä trì vaø cöùu chuoäc (x. SS 1), moät nieàm hy voïng khoâng chæ laø moät yù nieäm lyù thuyeát, nhöng laø caùi gì "performativa", thöïc hieän ñieàu maø mình dieãn ñaït[22]: ñaëc tröng cuûa hy voïng Kitoâ giaùo naèm ôû choã "coù theå bieán ñoåi cuoäc ñôøi chuùng ta ñeán ñoä laøm cho chuùng ta ñöôïc cöùu ñoä nhôø söï hy voïng maø noù dieãn ñaït" (SS 4). Tin töôûng (ñöùc tin) vaø hy voïng (ñöùc caäy) ñeàu baét nguoàn töø cuoäc gaëp gôõ Ñöùc Kitoâ, vì theá truøng hôïp vôùi nhau. Thoâng ñieäp dieãn taû söï truøng hôïp aáy ôû nhieàu choã. Luùc ñaàu thì noùi raèng ñaây laø "hy voïng chaéc chaén" (ñaùng tin caäy) (SS 1); luùc khaùc thì noùi raèng trong ñöùc hy voïng, ñieàu quyeát ñònh khoâng phaûi laø söï chaéc chaén chuû quan nhöng laø söï hieän dieän khaùch quan cuûa Ñöùc Kitoâ, laø nôi maø chuùng ta gaëp thaáy "baûn chaát" (substantia / hypostasis) (x. SS 2.7-9): Cuoäc gaëp gôõ vôùi Ñöùc Kitoâ ñaõ mang laïi cho chuùng ta phaàn naøo "thöïc taïi troâng mong, vaø söï hieän dieän cuûa thöïc taïi aáy laø "baèng chöùng" cuûa ñieàu chöa thaáy" (SS 7). Chöùng taù cuûa caùc vò thaùnh, nhö seõ noùi sau, cung caáp cho chuùng ta nhöõng baèng chöùng chöa thaáy, mang laïi cho ta thaáy tröôùc phaàn naøo nieàm hy voïng maø chuùng ta tin caäy (x. SS 8-9). Tuy nhieân nieàm hy voïng chöa keát thuùc: chuùng ta ñöôïc cöùu ñoä nhôø hy voïng, vaø ñoàng thôøi trong hy voïng. Ôn cöùu ñoä ñaõ ñöôïc khôûi ñaàu nôi chuùng ta, nhöng coøn chôø hoaøn taát: "Bôûi vì ñoù laø hy voïng chöù chöa hoaøn taát; nieàm hy voïng mang laïi cho ta söùc maïnh ñeå chuùng ta baùm chaët vaøo ñieàu thieän keå caû khi xem ra khoâng coøn hy voïng" (SS 36).
2.2.3. Moät nieàm hy voïng ñaët neàn treân yeâu thöông
Töông quan giöõa ba nhaân ñöùc höôùng Chuùa (tin töôûng, hy voïng, yeâu meán) ñöôïc boå tuùc vôùi khaúng ñònh raèng con ngöôøi caàn caûm thaáy mình ñöôïc yeâu thöông:
Con ngöôøi caàn ñeán moät tình yeâu voâ ñieàu kieän. Con ngöôøi caàn ñeán söï chaéc chaén ñeå coù theå noùi ñöôïc raèng: "Duø söï cheát hay söï soáng, duø thieân thaàn hay ma vöông, duø hieän taïi hay töông laïi, duø quyeàn löïc, trôøi cao hay vöïc thaúm hay baát cöù thuï taïo naøo ñi nöõa, khoâng coù gì taùch rôøi chuùng ta ra khoûi tình yeâu cuûa Thieân Chuùa ñöôïc toû hieän nôi Ñöùc Kitoâ Gieâsu Chuùa chuùng ta" (Rm 8,38-39). Neáu coù moät tình yeâu tuyeät ñoái vôùi söï chaéc chaén tuyeät ñoái nhö theá, thì khi ñoù vaø chæ khi ñoù, con ngöôøi môùi ñöôïc "cöùu chuoäc", duø cho baát cöù chuyeän gì xaûy ñeán ñi nöõa. Khi noùi raèng Ñöùc Gieâsu ñaõ "cöùu chuoäc" chuùng ta thì phaûi hieåu nhö theá. Nhôø Ngöôøi, chuùng ta ñöôïc an toaøn vôùi Thieân Chuùa, khoâng phaûi laø moät Thieân Chuùa xa vôøi nhö laø "caên nguyeân ñeä nhaát" cuûa vuõ truï bôûi vì Con Moät cuûa Ngaøi ñaõ laøm ngöôøi, vaø moãi ngöôøi coù theå thoát leân: "Toâi soáng nhôø loøng tin vaøo Con Thieân Chuùa, Ñaáng ñaõ yeâu toâi ñeán noãi ñaõ trao noäp mình cho toâi" (Gl 2,20) (SS 26).
Chuùng ta laïi thaáy söï khaùc bieät giöõa Kitoâ giaùo vôùi caùc toân giaùo thieân nhieân: theá giôùi khoâng ñöôïc cai quaûn bôûi nhöõng söùc maïnh muø quaùng, chuùng ta khoâng phaûi laø noâ leä cho ñònh meänh, tình côø hoaëc ñoà chôi cuûa caùc thaàn; theá giôùi ñöôïc cai quaûn bôûi tình yeâu. Thi haøo Dante Alighieri keát thuùc taäp thô Divina Comedia vôùi lôøi nhö sau: "Tình yeâu laøm chuyeån ñoäng maët trôøi vaø caùc tinh tuù." Khi vöøa coâng boá thoâng ñieäp ñaàu tieân, Ñöùc Beâneâñictoâ XVI ñaõ chuù giaûi caâu thô vöøa trích daãn vaø cho thaáy raèng ñieàu quan troïng laø nhaän ra moät khuoân maët con ngöôøi, khuoân maët cuûa Ñöùc Gieâsu Kitoâ. Trieát hoïc Hy laïp ñaõ nhìn thaáy AÙnh saùng nhö laø trung taâm vuõ truï, nhöng giôø ñaây AÙnh saùng aáy ñaõ mang moät khuoân maët con ngöôøi, vaø thaäm chí moät traùi tim con ngöôøi. Ñieàu naøy thaät laø quan troïng vaøo thôøi ñaïi hoâm nay, khi maø ngöôøi ta laïm duïng toân giaùo, phong thaàn cho söï thuø gheùt caêm hôøn, thì duy chæ lyù trí vaø tình yeâu môùi coù theå baûo veä chuùng ta maø thoâi. Chuùng ta caàn ñeán moät Thieân Chuùa yeâu thöông chuùng ta cho ñeán cheát.[23]
3. Ñöùc Gieâsu Kitoâ, vò hoaø giaûi nhöõng nghòch lyù cuûa nhaân sinh
Ñöùc Kitoâ laø hy voïng cuûa con ngöôøi, moät khuoân maët mang laïi ôn cöùu ñoä cho con ngöôøi. Theá nhöng, con ngöôøi laø moät höõu theå soáng trong lòch söû, ñöôïc cöùu ñoä trong hy voïng, caûm nghieäm moãi ngaøy nhöõng nghòch lyù, maâu thuaãn:
Roõ raøng coù moät ñieàu nghòch lyù trong thaùi ñoä cuûa chuùng ta, laøm noåi baät söï töông phaûn noäi taïi cuûa hieän sinh chuùng ta. Moät ñaøng, chuùng ta khoâng muoán cheát; nhöõng ngöôøi thaân yeâu cuûa ta khoâng muoán cho chuùng ta cheát. Ñaøng khaùc, chuùng ta cuõng chaúng öôùc ao soáng maõi, vaø traùi ñaát cuõng chaúng ñöôïc döïng neân trong vieãn töôïng aáy. Nhö vaäy, chuùng ta thöïc söï muoán gì? Thaùi ñoä nghòch lyù cuûa ta laøm naûy ra moät caâu hoûi saâu xa hôn: theá thì "söï soáng" thöïc söï laø gì? (SS 11).
Vaøi haøng sau ñoù, tính caùch nghòch lyù ñöôïc dieãn taû nhö theá naøy:
Moät caùch naøo ñoù, chuùng ta öôùc muoán chính söï soáng, söï soáng ñích thöïc, khoâng coøn bò caùi cheát ñuïng tôùi; nhöng ñoàng thôøi, chuùng ta khoâng bieát ñöôïc ñieàu maø chuùng ta caûm thaáy bò thuùc ñaåy höôùng veà. Chuùng ta khoâng theå naøo ngöng khoâng höôùng tôùi noù nöõa; tuy nhieân, chuùng ta bieát raèng taát caû nhöõng gì chuùng ta coù theå caûm nghieäm hoaëc thöïc hieän thì chöa phaûi laø ñieàu maø chuùng ta öôùc mong (SS 12).
Chuùng ta ñöôïc döïng neân cho moät cuoäc soáng baát taän, theá nhöng, chuùng ta coù caûm giaùc veà cuoäc ñôøi ñang soáng: "Töø hö voâ, chuùng ta sôùm rôi vaøo hö voâ" (SS 2).
"Nghòch lyù" (paradoxe) khoâng phaûi laø maâu thuaãn luaän lyù. Noù ñaõ ñöôïc thaàn hoïc söû duïng ñeå dieãn taû maàu nhieäm khoân taû, nhö caùc giaùo phuï voán quen laøm[24]. Vaøo thôøi nay, Henri de Lubac cuõng thöôøng söû duïng "nghòch lyù", vaø ñònh nghóa noù nhö laø: "Maët traùi cuûa caùi maø toång hôïp (synthesis) laø maët phaûi. Theá nhöng maët phaûi luoân vöôït khoûi taàm cuûa ta... bôûi vì noù chæ laø ñieàu ta mô öôùc maø thoâi. Nghòch caûnh laø caùch dieãn taû taïm thôøi cuûa moät vieãn töôïng luoân luoân baát toaøn, nhöng höôùng veà söï vieân maõn"[25]. Tính caùch nghòch lyù naèm trong maàu nhieäm cuûa con ngöôøi, nôi keát hôïp nhöõng chieàu kích thoaït tieân xem ra maâu thuaãn: theå chaát vaø tinh thaàn, soáng trong thôøi gian nhöng khaùt khao coõi vónh haèng. "Maàu nhieäm con ngöôøi chæ ñöôïc saùng toû aùnh saùng maàu nhieäm Ñöùc Kitoâ"; tö töôûng naøy cuûa coâng ñoàng Vaticanoâ II (GS 22) ñaõ trôû thaønh haäu caûnh cho lôøi khaúng ñònh sau ñaây trong thoâng ñieäp Spe salvi:
Ñöùc Kitoâ noùi cho chuùng ta bieát con ngöôøi laø gì, phaûi laøm gì ñeå trôû neân ngöôøi ñích thöïc. Ngöôøi chæ cho chuùng ta thaáy con ñöôøng vaø con ñöôøng naøy laø chaân lyù. Ngöôøi laø con ñöôøng vaø laø chaân lyù, vì theá laø söï soáng maø chuùng ta troâng mong (SS 6).
Nieàm hy voïng nghòch lyù cuûa con ngöôøi chæ tìm thaáy giaûi thích nôi Ñöùc Kitoâ laø hy voïng cuûa chuùng ta: nôi Ngöôøi, thôøi gian vaø vónh cöûu, caù nhaân vaø coäng ñoàng, coâng baèng vaø aân hueä gaëp gôõ nhau.
3.1. Hy voïng traàn theá - hy voïng caùnh chung
Ba laàn Ñöùc Beâneâñictoâ XVI laëp laïi caâu hoûi cuûa Kant (x. SS 22.24.35): Chuùng ta coù theå hy voïng ñieàu gì? Hay ñuùng hôn: Caùi gì cho pheùp chuùng ta hy voïng? Tieán trình tuïc hoùa ñaõ daàn daàn thu heïp vieãn töôïng hy voïng, chæ cho pheùp hy voïng vaøo caùi gì nhìn thaáy ñöôïc vaø naèm trong khaû naêng cuûa con ngöôøi. Theá nhöng taàm nhìn naøy khoâng ñaùp öùng nhöõng khaùt voïng cuûa con ngöôøi:
Neáu chuùng ta khoâng theå hy voïng quaù ñieàu thöïc söï coù theå thöïc hieän ñöôïc vaøo moãi giai ñoaïn vaø ñieàu maø caùc cô quan chính trò vaø kinh teá cung caáp, thì cuoäc ñôøi chuùng ta seõ choùng rôi vaøo choã maát hy voïng (SS 35).
Ñöùng tröôùc söï thu heïp chaân trôøi hy voïng, Ñöùc Beâneâñictoâ XVI ñeà nghò trôû veà vôùi thôøi khôûi nguyeân Kitoâ giaùo. Hình aûnh veà hai ñoâ thaønh (traàn theá vaø thieân quoác) ñöôïc söû duïng (x. SS 14-15.2) ñeå cho thaáy raèng khoâng theå naøo xaây döïng moät ñoâ thaønh naøy maø boû qua ñoâ thaønh kia. Trong khi Nietzsche hoâ haøo: "Hôõi anh em, haõy trung thaønh vôùi traùi ñaát," Hoàng y Ratzinger ñaõ vieát töø naêm 1992:
Nieàm hy voïng treân trôøi khoâng ñi ngöôïc laïi vôùi loøng trung thaønh vôùi traùi ñaát. Caùc Kitoâ höõu, tuy beùn reã trong ñieàu taïm bôï, nhöng tin töôûng vaøo ñieàu toát hôn vaø vónh cöûu, coù theå vaø phaûi mang laïi nieàm hy voïng cho theá giôùi naøy.[26]
Vieäc xaây döïng hai ñoâ thaønh vaø hai nieàm hy voïng khoâng cho pheùp boû rôi beân naøy hay beân kia. Hôn theá nöõa, ngöôøi Kitoâ höõu, vì hy voïng vaøo moät trôøi môùi vaø ñaát môùi, "soáng moät caùch theá khaùc, moät ñôøi soáng môùi ñaõ ñöôïc ban taëng cho ngöôøi ñoù" (SS 2). Theá giôùi quanh ta mang tính taïm bôï, vì theá chuùng ta coù theå bieán ñoåi noù: ñoù laø yù nghóa hoaït ñoäng cuûa ngöôøi Kitoâ höõu. Chuùng ta khaùm phaù moãi ngaøy tính caùch "taïm bôï" cuûa ñôøi soáng treân traàn theá ñôøi soáng moãi ngaøy:
Trong suoát cuoäc soáng, con ngöôøi coù nhöõng hy voïng, khi lôùn khi nhoû, tuyø theo töøng giai ñoaïn, ñoâi khi xem moãi moái hy voïng aáy ñaõ laøm hoï thoaû maõn vaø khoâng caàn gì hôn nöõa. Khi coøn treû, coù theå ñoù laø hy voïng vaøo tình yeâu vó ñaïi vaø traøn ñaày; hy voïng vaøo moät ñòa vò cuï theå trong ngheà nghieäp, vaøo thaønh coâng naøy hay thaønh coâng khaùc quyeát ñònh cho cuoäc soáng töông lai. Tuy nhieân, khi nieàm hy voïng aáy ñaõ thaønh töïu, hoï caûm thaáy noù chöa phaûi laø taát caû. Roõ raøng laø con ngöôøi caàn ñeán moät nieàm hy voïng vöôït leân treân nöõa (SS 30).
Vì theá, "duø chuùng ta caàn ñeán nhieàu hy voïng - lôùn hoaëc nhoû - ñeå naâng ñôõ ta treân ñöôøng ñôøi... nhöng nhöõng hy voïng naøy vaãn khoâng ñuû neáu thieáu moät hy voïng vó ñaïi ñeå choáng ñôõ. Nieàm hy voïng vó ñaïi chæ coù laø Chuùa... khoâng phaûi laø baát cöù chuùa naøo, nhöng laø Thieân Chuùa mang khuoân maët con ngöôøi" (SS 31). Nieàm hy voïng caù vò giaû thieát moät tieáng goïi lieân tuïc, luoân luoân môû roäng ra ñeán söï môùi meû cuûa Thieân Chuùa. Neáu thieáu söï môùi meû naøy, thì khoâng coù söï phaùt trieån thöïc söï:
Thieân Chuùa laø Ñaáng baûo ñaûm cho söï phaùt trieån ñích thöïc cuûa con ngöôøi... Giaû nhö con ngöôøi chæ laø keát quaû cuûa tình côø hay cuûa taát yeáu, hoaëc phaûi haïn cheá caùc khaùt voïng vaøo chaân trôøi chaät heïp cuûa nhöõng hoaøn caûnh ñang soáng, giaû nhö taát caû chæ toaøn laø lòch söû vaø vaên hoùa, vaø con ngöôøi khoâng ñöôïc goïi vaøo ñôøi soáng sieâu vieät, thì chæ coù theå goïi laø taêng gia hoaëc tieán hoaù, chöù khoâng phaûi laø phaùt trieån.[27]
Bôûi vaäy, nghòch lyù giöõa hy voïng traàn theá vaø hy voïng caùnh chung chæ thaáy giaûi ñaùp nôi Ñöùc Kitoâ:
Khoâng theå coù söï soáng ñuùng nghóa neáu chæ coù moät mình hay giöõ rieâng cho mình: soáng thöïc laø soáng coù töông quan. Vaø söï soáng vónh cöûu laø soáng vôùi Ñaáng laø nguoàn söï soáng. Neáu chuùng ta coù töông quan vôùi Ñaáng baát töû, Ñaáng chính laø Söï soáng vaø Tình yeâu, luùc aáy chuùng ta ôû trong söï soáng. Luùc aáy chuùng ta "soáng" thöïc (SS 27).
3.2. Hy voïng caù nhaân - hy voïng cho moïi ngöôøi
Söï caêng thaúng thöù hai ñöôïc thoâng ñieäp ñeà caäp laø giöõ hy voïng caù nhaân vaø coäng ñoàng. Henri de Lubac ñaõ chöùng minh raèng ñoái vôùi caùc Kitoâ höõu, "ôn cöùu ñoä luoân luoân laø moät thöïc taïi coäng ñoàng" (SS 14)[28]. Thoâng ñieäp ñaët caâu hoûi: "Vì ñaâu naûy sinh yù töôûng raèng söù ñieäp cuûa Ñöùc Gieâsu chæ coù tính caùch caù nhaân vaø chæ nhaém ñeán caù nhaân?"(SS 16). Caâu traû lôøi laø: hy voïng ñaõ bò theá tuïc hoaù, ñaõ bò ruùt goïn vaøo tin töôûng nôi söï tieán boä; töø ñoù hy voïng hoaëc bò caù-nhaân-hoùa ñeán toät ñoä (Kant), hoaëc bò taäp-theå-hoùa ñeán ñoä huyû dieät caù nhaân (Marx). Vieäc chaäm treã thöïc hieän xaõ hoäi coäng saûn mang laïi caûm töôûng raèng:
Ñaây coù leõ laø moät hy voïng cho nhaân loaïi ngaøy mai, nhöng khoâng phaûi laø hy voïng cho toâi. Vaø cho duø moái hy voïng "cho moïi ngöôøi" naèm trong hy voïng vó ñaïi... nhöng neáu khoâng lieân quan ñeán toâi thì khoâng phaûi laø hy voïng thaät söï (SS 30).
Vì vaäy, caàn phaûi laø hy voïng cho taát caû moïi ngöôøi vaø ñoàng thôøi cuõng lieân quan ñeán toâi, toân troïng töï do cuûa moãi ngöôøi chöù khoâng chæ lo baûo veä caùc cô cheá: "Hoaøn caûnh moïi chuyeän cuûa con ngöôøi trong moãi theá heä tuøy thuoäc quyeát ñònh cuûa moãi ngöôøi thuoäc veà theá heä ñoù" (SS 30).
Giaûi phaùp cho söï caêng thaúng giöõa caù nhaân vaø coäng ñoàng caàn phaûi tìm nôi Ñöùc Kitoâ:
Ñöùc Kitoâ laø Ñaáng ñaõ soáng cho moïi ngöôøi. Soáng vôùi Ñöùc Kitoâ cuõng ñöa chuùng ta chia seû loái soáng cuûa Ngöôøi. Chuùng ta daùm daán thaân cho nhöõng ngöôøi khaùc neáu chuùng ta bieát hieäp thoâng vôùi Ngöôøi, nhôø vaäy chuùng ta coù theå trôû neân hieän höõu cho nhöõng ngöôøi khaùc, cho taát caû moïi ngöôøi" (SS 28).
3.3. Coâng lyù - AÂn suûng
Loøng khao khaùt "hy voïng cho taát caû moïi ngöôøi" mang theo öôùc muoán coâng lyù cho heát moïi ngöôøi khaép moïi nôi moïi thôøi. Ñeán ñaây, Ñöùc Beâneâñictoâ XVI nhaéc ñeán söï ñoùng goùp cuûa caùc trieát gia thuoäc tröôøng phaùi Frankfurt: ñoái vôùi Theodor Adorno (1903-1969), moät neàn coâng lyù ñích thöïc ñoøi hoûi moät theá giôùi trong ñoù moïi ñau khoå cuûa quaù khöù phaûi ñöôïc gôïi laïi (x. SS 42), hoaëc theo Max Horkheimer (1895-1973), theá giôùi trong ñoù caùc lyù hình khoâng coøn ñaøn aùp nhöõng keû voâ toäi. Nhöõng khao khaùt cuûa coâng lyù naûy leân töø boái caûnh cuûa caùc cheá ñoä toaøn trò trong theá kyû XX (nhö Auschwitz hoaëc Gulag). Nhöõng toäi phaïm choáng laïi nhaân loaïi ñoøi hoûi phaûi huyû boû caùc toäi phaïm trong quaù khöù, tröøng phaït caùc thuû phaïm vaø boài thöôøng cho caùc naïn nhaân. Tuy nhieân, theo thoâng ñieäp, coâng lyù duy nhaát coù theå gôïi laïi quaù khöù laø söï phuïc sinh cuûa nhöõng ngöôøi cheát, laø moät ñieàu khoâng theå chaáp nhaän ñoái vôùi nhöõng nhaø duy vaät nhö Adorno vaø Horkheimer. ÔÛ ñaây, ta nhaän ra giôùi haïn tö töôûng cuûa caùc taùc giaû naøy, ñoàng thôøi ta thaáy roõ laø "coâng lyù laø moät luaän cöù maïnh meõ baûo veä cho ñöùc tin vaøo cuoäc soáng vónh cöûu" (SS 43). Trong nhöõng hoaøn caûnh cuøng cöïc nhö vaäy, con ngöôøi caûm thaáy raèng coâng lyù cuûa mình coøn thieáu soùt; raèng con ngöôøi khoâng theå cheá ra "coâng lyù cao hôn" ñeå xeùt xöû: "Moät theá giôùi naøo phaûi töï cheá ra coâng lyù cho chính mình thì laø moät theá giôùi khoâng coøn hy voïng" (SS 42).
Coâng lyù khoâng theå ñöôïc ñoàng hoùa vôùi luaät phaùp cuûa quoác gia. Noùi cho cuøng coâng lyù chæ ñeán trong moät cuoäc gaëp gôõ vôùi söï phaùn xeùt. Söï gaëp gôõ Ñaáng phaùn xeùt seõ bieán ñoåi chuùng ta vaø giaûi thoaùt chuùng ta, ngoõ haàu chuùng ta ñöôïc trôû veà thöïc söï vôùi chính mình (SS 47). Ñoù laø cuoäc gaëp gôõ vöøa vôùi coâng lyù vöøa vôùi aân suûng; neáu chæ coù aân suûng maø thoâi thì moïi haønh ñoäng trong lòch söû ñeàu voâ giaù trò; coøn neáu chæ coù coâng lyù maø thoâi thì seõ ñöa ñeán sôï haõi... Phaûi nhaän raèng con ngöôøi khoù dung hoøa coâng lyù vaø aân suûng; hôn nöõa, trong ngoân ngöõ phaùp luaät, "aân suûng" coù nghóa laø "aân xaù", ñình chæ moïi hình phaït do luaät phaùp ñaët ra. Vì vaäy, coù söï caêng thaúng giöõa coâng lyù vaø aân suûng. Tuy nhieân, cuõng nhö ñaõ thaáy trong söï caêng thaúng giöõa caù nhaân vaø coäng ñoàng, giöõa traàn theá vaø caùnh chung, söï caêng thaúng chæ coù theå giaûi ñaùp nôi Ñöùc Kitoâ. Söï caêng thaúng naøy ñaõ ñöôïc caùc ngoân söù loan baùo tröôùc, khi caùc ngaøi tuyeân boá raèng "tình yeâu cuûa Thieân Chuùa ñoái vôùi daân cuûa ngaøi lôùn lao ñeán noãi ñaët Thieân Chuùa choáng laïi chính ngaøi, tình thöông cuûa ngaøi choáng laïi coâng lyù cuûa ngaøi"[29]. Nhôø cuoäc Nhaäp theå, coâng lyù vaø aân suûng ñaõ keát hôïp vôùi nhau khaéng khít beàn chaët, "ñaët Thieân Chuùa choáng laïi chính Ngaøi" nôi Thaäp giaù. Vì theá "Thieân Chuùa laø coâng lyù vaø taïo ra coâng lyù... Nhöng trong coâng lyù cuõng coù aân suûng. Chuùng ta khaùm phaù ñieàu naøy nôi Ñöùc Kitoâ chòu ñoùng ñinh vaø phuïc sinh" (SS 44).
4. Nhöõng nôi hy voïng
Vaøo cuoái thoâng ñieäp, Ñöùc Beâneâñictoâ XVI cung caáp ba nôi maø chuùng ta coù theå soáng vaø thöïc taäp hy voïng: caàu nguyeän, haønh ñoäng vaø söï phaùn xeùt.
4.1. Caàu nguyeän [SS 32-34]
Nôi ñaàu tieân laø caàu nguyeän. Ñöùc Thaùnh Cha tröng daãn thaùnh Augustinoâ. Thaùnh nhaân noùi raèng caàu nguyeän laø tröôøng cuûa hy voïng, nôi maø chuùng ta hoïc caùch môû roäng loøng ao öôùc vaø khueách tröông nhöõng hy voïng cuûa ta hôïp vôùi vieãn töôïng cuûa Thieân Chuùa: "Khi laøm trì hoaõn ban ôn hueä, Thieân Chuùa môû roäng loøng öôùc ao, loøng öôùc ao môû roäng linh hoàn, vaø nhôø môû roäng linh hoàn, Ngaøi laøm cho noù coù khaû naêng ñoùn nhaän ôn hueä"[30].
Ai caàu nguyeän thì khoâng bao giôø hoaøn toaøn coâ ñoäc. Ñöùc Beâneâñictoâ XVI keå laïi chöùng töø cuûa Hoàng y Nguyeãn Vaên Thuaän, bò bieät giam nhieàu naêm. Lôøi caàu cuûa toâi ñöa toâi ra tröôùc maët Chuùa, moät Thieân Chuùa soáng ñoäng: khoâng phaûi voâ tình maø Ñöùc Gieâsu, Ñaáng ñaõ toû cho chuùng ta khuoân maët cuûa Thieân Chuùa cuõng ñaõ daïy chuùng ta kinh Laïy Cha, qua ñoù Ngöôøi muoán daïy caùc moân ñeä ôû moïi thôøi haõy ñaët mình tröôùc nhan Chuùa; nhôø theá, vieäc caàu nguyeän trôû thaønh moät cuoäc gaëp gôõ caù nhaân vôùi Thieân Chuùa.[31] Khi caàu nguyeän, chuùng ta khoâng bao giôø coâ ñoäc: ñieàu naøy ñöôïc toû roõ nôi phuïng vuï, nôi ñoù chuùng ta caàu nguyeän vôùi Giaùo hoäi, Giaùo hoäi daïy chuùng ta caàu nguyeän ñuùng caùch.
4.2. Hoaït ñoäng vaø ñau khoå [SS 35-40]
Hoaït ñoäng vaø ñau khoå keát hôïp vôùi nhau taïo ra nôi thöù hai ñeå thöïc taäp hy voïng. Hoaït ñoäng daïy hy voïng: ñieàu naøy khaù deã hieåu, bôûi vì "taát caû moïi hoaït ñoäng nghieâm chænh vaø ñuùng ñaén cuûa con ngöôøi ñeàu laø hy voïng trong haønh ñoäng" (SS 35). Nhôø haønh ñoäng, chuùng ta coù theå môû roäng chuùng ta vaø traàn gian ñeå cho Thieân Chuùa ñeán.
Theá coøn ñau khoå thì sao? Ñau khoå coù aên nhaäp gì vôùi hy voïng chaêng? Ñau khoå chaúng phaûi laø ñieàu maø chuùng ta muoán choáng laïi ñaáy ö? Ñuùng vaäy, caàn phaûi duøng heát söùc löïc ñeå laøm giaûm ñau khoå (SS 36). Theá nhöng, vieäc huyû dieät ñau khoå hoaøn toaøn khoâng naèm trong tay chuùng ta. Chæ duy Ñöùc Kitoâ, Ñaáng xoùa boû toäi loãi cuûa traàn gian, ñaõ môû maøn cho cuoäc keát thuùc ñau khoå treân traàn gian: Ngöôøi ñaõ ñi xuoáng taän vöïc thaúm cuûa ñau khoå, ñaõ ñöùng veà phía nhöõng ngöôøi chòu ñau khoå. Tuy nhieân, cuoäc ñaåy lui ñau khoå treân traàn gian môùi chæ khôûi ñaàu chöù chöa hoaøn taát. Moãi ngöôøi chuùng ta ñöôïc môøi goïi haõy keát hôïp vôùi cuoäc ñaåy lui söï döõ, moät cuoäc chieán khoâng chæ dieãn ra baèng haønh ñoäng maø thoâi, nhöng coøn baèng caùch mang moät yù nghóa cho ñau khoå nhôø vieäc daâng hieán noù, nhö Ñöùc Kitoâ ñaõ laøm. Khi lieân keát haønh ñoäng vaø chòu ñöïng, Ñöùc Beâneâñictoâ XVI ñaõ môû ra moät choã hy voïng cho nhöõng ngöôøi khoâng coù baøn tay ñeå thay ñoåi theá giôùi baèng haønh ñoäng, nhöõng ngöôøi khoâng ñöôïc ñeám xæa trong caùc keá hoaïch hieäu naêng.
Nhöõng keû beà ngoaøi xem ra khoâng coù khaû naêng ñeå "laøm" gì caû, vaãn coù theå keát hôïp vôùi haønh ñoäng cao caû cuûa thaäp giaù Ñöùc Kitoâ (cuõng vöøa laø haønh ñoäng vöøa laø chòu ñöïng). Nhôø vaäy chòu ñöïng trôû neân hoaït ñoäng.
4.3. Söï phaùn xeùt [SS 41-48]
Nôi thöù ba vaø cuoái cuøng cuûa hy voïng laø söï phaùn xeùt. Ñöùc tin vaøo Ñöùc Kitoâ seõ ñeán phaùn xeùt keû soáng vaø keû cheát ñaõ coù töø nhöõng theá kyû ñaàu cuûa Kitoâ giaùo; tuy nhieân, traûi qua doøng thôøi gian, nieàm hy voïng vaøo söï phaùn xeùt ñaõ bieán thaùi thaønh ra sôï haõi söï phaùn xeùt.
Moïi söï seõ thay ñoåi neáu chuùng ta xem söï phaùn xeùt nhö laø cuoäc gaëp gôõ vôùi Ñaáng laø hy voïng cuûa chuùng ta. Noùi raèng Ñöùc Kitoâ laø hieän thaân cuûa söï phaùn xeùt thì xem ra laø moät ñieàu hieån nhieân roài. Söï thöïc khoâng phaûi nhö vaäy. Giaùo lyù coå ñieån thöôøng nhaéc ñeán söï phaùn xeùt nhö laø moät thöù ñe doaï gaây ra sôï haõi. Thaàn hoïc veà caùnh chung trong theá kyû XX ñaõ chuyeån höôùng töø "nhöõng söï caùnh chung" (eschata, boán söï sau heát: phaùn xeùt, thieân ñaøng, hoaû nguïc, luyeän nguïc) sang "Ñaáng Caùnh chung" (Eschatos: Ñöùc Kitoâ, Ñaáng ñaõ mang laïi nhöõng thôøi kyø môùi).
Söï taäp trung cuûa thaàn hoïc caùnh chung vaøo Ñöùc Kitoâ giuùp chuùng ta hieåu roõ hôn lôøi khaúng ñònh sau ñaây cuûa thoâng ñieäp Spe salvi: "Vaøi nhaø thaàn hoïc gaàn ñaây nghó raèng ngoïn löûa vöøa thieâu ñoát vöøa cöùu ñoä laø chính Ñöùc Kitoâ, Thaåm phaùn vaø Ñaáng Cöùu ñoä" (SS 47). Tuy khoâng neâu ñích danh, nhöng ta coù theå ñoaùn ñöôïc laø baûn vaên nhaéc ñeán Hans urs von Balthasar:
Thieân ñaøng laø ñaït ñeán Thieân Chuùa, hoaû nguïc laø maát Thieân Chuùa, phaùn xeùt coù nghóa laø Ngaøi laø Ñaáng xeùt xöû, luyeän toäi coù nghóa laø Thieân Chuùa thanh luyeän [...] Taát caû nhöõng tình traïng aáy dieãn ra theo nhö caùch thöùc Thieân Chuùa höôùng ñeán theá gian, nghóa laø theo nhö Ñöùc Gieâsu Kitoâ, Quyù töû cuûa Ngaøi, maïc khaûi cuûa Thieân Chuùa, toaùt löôïc cuûa moïi söï caùnh chung.[32]
Nhö vaäy, taát caû taäp trung vaøo Ñöùc Kitoâ. Thaät vaäy, söï phaùn xeùt laø moät kieåu noùi hoaùn duï (metonyme) cuûa töù chung (x. SS 45-46), nhöõng neùt khaùc nhau cuûa cuoäc gaëp gôõ vôùi Ñöùc Kitoâ.
5. "Nhöõng maãu göông hy voïng"
"Nhöõng böùc göông hy voïng" laø töïa ñeà "Söu taäp caùc baøi giaûng" cuûa Hoàng y Ratzinger nhaân dòp caùc leã troïng trong naêm, ñöôïc ñoïc taïi nhieàu nôi khaùc nhau: hang toaïi ñaïo Roâma, vöông cung thaùnh ñöôøng thaùnh Pheâroâ hoaëc Ñöùc Baø ôû Roâma, nhaø thôø Portiuncula ôû Assisi. Moãi choã aáy ñeàu laø "nôi hy voïng", moät di tích môøi goïi caùc tín höõu hy voïng. Thoâng ñieäp Spe salvi cuõng tröng daãn nhieàu chöùng tích hy voïng laáy töø nhöõng taám vaên bia hoaëc kieán truùc nhaèm cho thaáy nieàm hy voïng Kitoâ giaùo trong doøng lòch söû.[33]
Tuy nhieân, nhöõng böùc göông hy voïng tuyeät vôøi nhaát khoâng phaûi laø nhöõng pho töôïng khaéc treân ñaù. Hy voïng coù moät khuoân maët con ngöôøi laø Ñöùc Kitoâ, vaø khuoân maët naøy ñaõ gaëp thaáy nhieàu ngöôøi doõi theo trong lòch söû, hoïp thaønh "ñaùm maây nhaân chöùng" (Hr 12,12). Khuoân maët Hy voïng ñaõ hieån hieän nôi caùc khuoân maët hy voïng, môøi goïi chuùng ta haõy ngaém nhìn.
Thoâng ñieäp Spe salvi trình baøy Ñöùc Maria nhö laø "ngoâi sao hy voïng" vaøo nhöõng ñoaïn cuoái cuøng, cuõng nhö tröôùc ñaây, thoâng ñieäp Deus caritas est cuõng ñöôïc keát thuùc vôùi taám göông cuûa Ñöùc Maria. Ñöùc hy voïng Kitoâ giaùo cuõng ñöôïc phaûn chieáu nôi nhieàu vò thaùnh khaùc ñöôïc nhaéc qua ôû soá 8 (chaúng haïn thaùnh Phanxicoâ Assisi). Thoâng ñieäp Spe salvi theâm ba nhaân vaät: Nöõ tu Giuseppina Bakhita ngöôøi Sudan, Thaùnh töû ñaïo Phaoloâ Leâ Baûo Tònh vaø Hoàng y Nguyeãn Vaên Thuaän ngöôøi Vieät Nam.[34] Caû ba ñeàu khoâng phaûi laø ngöôøi chaâu AÂu. Hoï laø nhöõng ngöôøi ñaõ gaëp gôõ Khuoân maët Hy voïng vaø trôû thaønh nhöõng chöùng nhaân hy voïng. Taùc giaû khoâng chuû yù toân vinh ñôøi soáng anh huøng caù nhaân cuûa hoï cho baèng trình baøy hình aûnh cuûa Ñöùc Kitoâ ñöôïc phaûn chieáu nôi hoï.
Ñoái vôùi chuùng ta laø nhöõng ngöôøi ñang nhìn ngaém caùc böùc göông naøy, cuoäc ñôøi vaø caùch soáng cuûa hoï thöïc söï laø moät baèng chöùng cuûa nhöõng thöïc taïi seõ ñeán, lôøi höùa cuûa ñöùc tin khoâng coøn laø moät thöïc taïi ñang chôø ñôïi, nhöng ñaõ trôû thaønh söï hieän dieän thöïc söï (SS 8).
Keát luaän: Ñoái dieän vôùi hy voïng
Coù nhieàu caùch thöùc ñeå phaân tích thoâng ñieäp Spe salvi. Chuùng toâi ñaõ chuù troïng ñeán khuoân maët cuûa Ñöùc Kitoâ ñöôïc trình baøy trong thoâng ñieäp, nhaèm cho thaáy tính caùch caù vò cuûa hy voïng Kitoâ giaùo, moät tö töôûng ñaõ ñöôïc noùi ñeán trong nhieàu taùc phaåm cuûa Joseph Ratzinger khi laøm giaùo sö, hoàng y vaø giaùo hoaøng. Thoâng ñieäp laø lôøi môøi goïi caùc Kitoâ höõu haõy caûm nghieäm "ôn cöùu ñoä trong hy voïng" qua vieäc gaëp gôõ Ñöùc Kitoâ. Ñoái chieáu vôùi Ngöôøi, caùc hy voïng haõo huyeàn ñeàu khoâng laøm thoûa maõn taâm hoàn con ngöôøi, nhö thaùnh Augustinoâ ñaõ nhaän xeùt ("Laïy Chuùa, Ngaøi ñaõ döïng neân chuùng con cho Ngaøi, vaø taâm hoàn chuùng con vaãn khaéc khoaûi bao laâu chöa ñöôïc an nghæ nôi Ngaøi"). Nhôø gaëp gôõ Ñöùc Hy Voïng, con ngöôøi tìm ra giaûi ñaùp cho nhöõng baên khoaên, nhöõng nghòch lyù treân ñöôøng ñôøi; nhôø gaëp gôõ Ngöôøi, con ngöôøi ñöôïc bieán ñoåi ñeå trôû neân chöùng nhaân hy voïng cho ñoàng baøo cuûa mình. Ñöùc Hy Voïng Cöùu Ñoä daïy caùc Kitoâ höõu bieát nieàm hy voïng cuûa hoï naèm ôû choã naøo "ñieàu gì hoï coù theå mang ñeán cho theá giôùi vaø ñieàu gì hoï khoâng theå mang ñeán cho theá giôùi" (SS 22). Trong moät theá giôùi maø Giaùo hoäi thöôøng toû ra yeáu ôùt, chuùng ta hoïc bieát raèng chuùng ta khoâng coù vaøng khoâng coù baïc, nhöng chuùng ta chæ coù theå cho ñi ñieàu maø chuùng ta coù, ñoù laø Ñöùc Gieâsu Kitoâ (x. Cv 3,6). Ngöôøi, chöù khoâng phaûi caùi gì khaùc, laø lyù do cuûa nieàm hy voïng chuùng ta (x. 1Pr 2,15) maø chuùng ta coù theå coáng hieán cho nhöõng ai yeâu caàu.
Trích: Thôøi söï Thaàn hoïc - soá 69 thaùng 8/2015, tr. 36-62
Nguoàn: daminhvn.net
- - - - - - - - - -
[1] Veà söï tieán trieån trong suy tö thaàn hoïc veà hy voïng vaø caùnh chung cuûa J.Ratzinger x. S. Del Cura, "Spe Salvi y la escatología cristiana" en: S. Madrigal (ed.), El pensamiento de Joseph Ratzinger. Teoùlogo y papa, San Pablo-Universidad Pontificia de Comillas, 149-193 (151-154); T. Rowland, "Variations on the Theme of Christian Hope in the Work of Joseph Ratzinger-Benedikt XVI", Communio (aán baûn tieáng Anh) 35 (2008) 200-220 (200-201); F. Schumacher, "Creo en la resurreccioùn de los muertos. El fin de los tiempos en la teología de Joseph Ratzinger", en: F. Meier-Hamidi-f. Schumacher (ed.), El teoùlogo Joseph Ratzinger, Herder, Barcelona 2007, 125-169 (127-132).
[2] Thoâng ñieäp Spe salvi khoâng ñöôïc phaân chia thaønh "phaàn" hoaëc "chöông" (khaùc vôùi caùc thoâng ñieäp Deus caritas est vaø Lumen fidei), maø chæ coù caùc "ñoaïn" keøm vôùi caùc soá. ÔÛ Muïc luïc, chuùng ta thaáy caùc tieâu ñeà ñaët cho caùc ñoaïn nhö sau: Daãn nhaäp (1). Tin laø hy voïng (2-3). Quan nieäm veà hy voïng döïa treân nieàm tin trong Taân öôùc vaø trong Giaùo Hoäi sô khai (4-9). Ñôøi soáng vónh cöûu laø gì? (10-12). Phaûi chaêng hy voïng Kitoâ giaùo chæ mang tính caùch caù nhaân? (13-15). Söï chuyeån bieán cuûa nieàm hy voïng Kitoâ giaùo vaøo thôøi caän ñaïi (16-23). Dung maïo ñích thöïc cuûa hy voïng Kitoâ giaùo (24-31). Nhöõng choán hoïc hoûi vaø thöïc taäp hy voïng: I. Caàu nguyeän nhö laø tröôøng hy voïng (32-34). II. Hoaït ñoäng vaø ñau khoå nhö laø nhöõng choán hoïc hoûi hy voïng (35-40). Cuoäc phaùn xeùt nhö laø choán hoïc hoûi vaø thöïc taäp hy voïng (41-48). Ñöùc Maria, ngoâi sao hy voïng (49-50).
[3] x. Volk und Haus Gottes in Augustinus Lehre von der Kirche, M#nchen 1954, Sankt Ottilien 1997. "Sobre la esperanza," Communio 6 (1984/4), 325-336.
[4] Justinus, 1 Apologia 12.17 ; Tatianus, Oratio 4 ; Theophilus, Ad Autoùlicum, I, 11 ; III, 14.27.
[5] Tertullianus, De virginibus velandis I, 1.
[6] Deus caritas est, soá 12.
[7] Dieãn töø tröôùc Ñaïi Hoäi laàn IV cuûa Giaùo hoäi Italia (19-10-2006).
[8] x. Caritas in Veritate 55.
[9] Caritas in veritate 1.
[10] x. Jesuùs de Nazaret I: Desde el Bautismo a la Transfiguracioùn, Madrid 2007, 76-77.181-182. 211.228.
[11] x. Ibid., 361.
[12] Ibid., 136.
[13] J. Neusner, A Rabbi talks with Jesuùs. An Intermillenial Interfaith Exchange, NewYork 1993, 96 in: Jesuùs de Nazaret I, 135.
[14] Jesuùs de Nazaret I, 69-70.
[15] "Omnem novitatem attulit semetipsum afferens": Ireneus, Adversus Haereses IV, 34,1.
[16] Caminos de Jesucristo, 15-32; Jesuùs de Nazaret I, 23-30. X. G. del Pozo Abejoùn, "Contemplar el rostro de Dios en el rostro de Cristo: la teología existencial de Joseph Ratzinger," Revista Espa#ola de Teología 69 (2009) 547-583.
[17] x. "Sobre el concepto de persona en la Teología," in: Palabra en la Iglesia, Salamanca 1976, 165-180; El Dios de Jesucristo. Meditaciones, Salamanca 2005, 13-25; Fe, verdady tolerancia, 15-39
[18] Caminos de Jesucristo, 32. x. SS 43: "Thieân Chuùa töï trao cho mình moät hình aûnh."
[19] "La Trinitaø fonte, modello e traguardo della Chiesa," Ho Theoloùgos 18 (2000) 134-147 (139). Ñöùc Kitoâ laø "Moâseâ môùi", x. Caminos de Jesucristo, 26-28; Jesuùs de Nazaret I, 23-30.
[20] x. Greâgoârioâ Nazianz, Poemi dogmaùtici 5 (Veà söï quan phoøng), caâu 53-69: PG 37, 428-429.
[21] El Dios de Jesucristo, 23. Tö töôûng ñöôïc laëp laïi trong baøi thuyeát trình "La Trinitaø fonte, modello e traguardo della Chiesa," 139.
[22] Chuù thích cuûa ngöôøi dòch. Thoâng ñieäp SS (soá 2 vaø 4) phaân bieät giöõa "informative" (thoâng tin) vaø "performative" (dieãn ñaït). Trong ngoân ngöõ Taây phöông caû hai töø ñeàu coù chung moät goác vaø chæ khaùc nhau ôû tieáp ñaàu ngöõ "in" vaø "per". Töø thöù nhaát (informative) mang tính caùch lyù thuyeát, töø thöù hai (performative) noùi ñeán taùc ñoäng thöïc haønh.
[23] Dieãn töø taïi moät hoäi nghò do Hoäi ñoàng "Cor unum" toå chöùc (23-1-2006).
[24] x. T. Alexopoulos, "Die Paradoxie als Ausdrucksmittel tiefgr#ndiger theologischer Gedanken bei Gregor von Nyssa," VigChr 60 (2006) 431-446; Idem, "Paradoxe Formulierungen bei Dionysios Areopagites mit speziellem Bezug auf Gregor von Nyssa," VigChr 62 (2008) 43-78; T.A.Noble, "Paradox in Gregory Nazianzen's doctrine of the Trinity," en: E.A. Livingstone (ed.), Studia Patristica 27, Leuven 1993, 94-99.
[25] H. De Lubac, Paradojas y nuevas paradojas, PPC, Madrid 1997, 6.65. Teân cuûa de Lubac ñöôïc tröng daãn hai laàn trong thoâng ñieäp Spe Salvati, soá 13-14.
[26] J. Ratzinger, Werte in Zeiten des Umbruchs. Die Herausforderungen der Zukunft bestehen, Herder, Freiburg im Breisgau 2005, 74.
[27] Caritas in Veritate 29. X. SS 22, veà tính caùch haøm hoà cuûa tieán boä.
[28] Tröng daãn H. de Lubac, Catholicisme. Aspects sociaux du dogme, Paris 1983, VII (xuaát baûn laàn ñaàu tieân naêm 1937).
[29] Deus caritas est, 10.
[30] Augustinus, In I Iohannis IV, 6 (PL 35, 2008s) trích daãn ôû SS 33.
[31] Jesuùs de Nazaret I, 99
[32] H. urs von Balthasar, Eschatologie, in: J. Feiner-J. Tr#tsch-F. B#ckle (ed.), Fragen der Theologie heute, Einsiedeln 1958, 407-408.
[33] x. SS soá 2 (Moät taám bia ngoaïi giaùo), soá 6 (nhöõng böùc tranh treân ngoâi moä coå), soá 41 (nhöõng böùc hoaï veõ caûnh phaùn xeùt).
[34] x. SS 3-5 (Bakhita), 32 vaø 34 (Nguyeãn Vaên Thuaän), 37 (Leâ Baûo Tònh). Ñöùc Hoàng y Nguyeãn Vaên Thuaän laø taùc giaû cuoán Ñöôøng Hy voïng, vaø ñaõ choïn ñeà taøi Nhöõng chöùng nhaân hy voïng ñeå giaûng tónh taâm cho giaùo trieàu Roâma naêm 2000. Thaùnh Leâ Baûo Tònh ñöôïc trích töø baøi ñoïc Kinh Saùch ngaøy 24 thaùng 11 [ND].
(Nguoàn: Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Vieät Nam)