Nhöõng gì seõ xaûy ra khi moät vò Giaùo Hoaøng qua ñôøi?
Huyeàn thoaïi vaø thöïc teá
Nhöõng gì seõ xaûy ra khi moät vò Giaùo Hoaøng qua ñôøi? Huyeàn thoaïi vaø thöïc teá.
J.B. Ñaëng Minh An
(VietCatholic News 23-02-2025) - Khi Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ phaûi vaøo beänh vieän vì beänh vieâm phoåi ôû caû hai laù phoåi, theá giôùi ñang trong tình traïng baùo ñoäng cao ñoä veà moät söï kieän tin töùc ñaëc bieät. Trong boái caûnh ñoù coù nhieàu huyeàn thoaïi ñöôïc tung ra lieân quan ñeán thôøi kyø troáng ngoâi Giaùo Hoaøng maø töø chuyeân moân goïi laø Sede vacante /seâ-ñeâ va-can-teà/.
Trong boä phim kinh dò ñöôïc ñeà cöû giaûi Oscar coù teân laø "Conclave" hay "Cô Maät Vieän", ngöôøi ta tung ra caùc huyeàn thoaïi veà caùc nghi thöùc sau khi moät vò Giaùo Hoaøng qua ñôøi, vaø caûnh caùc Hoàng Y caáp tieán vaø baûo thuû tranh giaønh quyeàn kieåm soaùt moät toå chöùc coù moät tyû tín höõu treân toaøn caàu.
Caùi cheát cuûa moät vò Giaùo Hoaøng seõ ngay laäp töùc khôûi ñoäng moät loaït caùc söï kieän ñöôïc hoaïch ñònh chaët cheõ, ñöôïc tinh chænh qua nhieàu theá kyû sau khi haøng traêm Giaùo Hoaøng ñaõ qua ñôøi. Moät soá truyeàn thoáng cuûa Vatican coù töø thôøi Roâma coå ñaïi.
Vaøo cuoái caùc söï kieän naøy, moät nhaø laõnh ñaïo môùi cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo seõ ñöôïc baàu ra trong moät cuoäc baàu cöû hoaøn toaøn thanh thaûn khaùc xa vôùi nhöõng gì ñöôïc moâ taû trong phim "Conclave".
Trong baøi naøy chuùng toâi seõ trình baøy vôùi quyù vò vaø anh chò em nhöõng gì thöïc söï xaûy ra vaø nhöõng gì laø huyeàn thoaïi khi moät vò Giaùo Hoaøng qua ñôøi.
1. Tuyeân boá veà caùi cheát cuûa moät vò Giaùo Hoaøng
Theo truyeàn thoáng, coâng vieäc cuûa Ñöùc Hoàng Y Nhieáp Chính hay Camerlengo laø xaùc nhaän caùi cheát cuûa moät Giaùo Hoaøng. Hieän nay, vò trí ñoù do Hoàng Y Kevin Farrell ngöôøi Ireland naém giöõ.
Ñöùc Hoàng Y Nhieáp Chính seõ laø ngöôøi ñeán thaêm thi theå cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng trong nhaø nguyeän rieâng cuûa ngaøi vaø goïi tuïc danh cuûa ngaøi 3 laàn ñeå ñaùnh thöùc ngaøi daäy. Trong tröôøng hôïp cuûa Ñöùc Ñöông Kim Giaùo Hoaøng, tuïc danh cuûa ngaøi laø Jorge Mario Bergoglio; coøn danh xöng Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñöôïc goïi laø regnal name, hay Teân Giaùo Hoaøng.
Ngaøy nay, ñaây chuû yeáu laø nghi leã, vì caùc baùc só seõ xaùc nhaän caùi cheát cuûa Giaùo Hoaøng thoâng qua caùc phöông tieän y teá tieâu chuaån hôn.
Moät huyeàn thoaïi thöôøng ñöôïc nhaéc ñi nhaéc laïi, nhö trong cuoán phim "Conclave", cho raèng Ñöùc Hoàng Y Nhieáp Chính cuõng nheï nhaøng goõ vaøo ñaàu vò Giaùo Hoaøng baèng moät chieác buùa baïc. Tuy nhieân, ñoù chæ laø huyeàn thoaïi maø Vatican töø laâu ñaõ phuû nhaän. Caûnh goõ vaøo traùn ñöôïc chieáu trong cuoán phim "Conclave", loä roõ söï baát kính, laø chuyeän hoang ñöôøng, theâu deät ra, khoâng phaûi laø thaät.
Khi Ñöùc Giaùo Hoaøng khoâng traû lôøi, sau 3 tieáng goïi cuûa Ñöùc Hoàng Y Nhieáp Chính, theo truyeàn thoáng, vò Hoàng Y seõ thaùo chieác nhaãn treân tay cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng, ñoùng vai troø laø con daáu cho caùc vaên baûn chính thöùc cuûa ngaøi. Chieác nhaãn aáy ñöôïc goïi laø Nhaãn Ngö Phuû. Ñöùc Hoàng Y Nhieáp Chính seõ duøng chieác buùa baïc ñaäp naùt chieác Nhaãn Ngö Phuû, baùo hieäu söï keát thuùc trieàu ñaïi cuûa vò Giaùo Hoaøng, vaø nôi ôû cuûa vò Giaùo Hoaøng seõ bò nieâm phong.
Ñöùc Hoàng Y Nhieáp Chính seõ chính thöùc thoâng baùo cho Hoàng Y Ñoaøn raèng vò Giaùo Hoaøng ñaõ qua ñôøi, tröôùc khi caùi cheát cuûa ngaøi ñöôïc coâng boá vôùi theá giôùi trong moät tuyeân boá cuûa Vatican vôùi giôùi truyeàn thoâng.
Baét ñaàu töø giôø phuùt ñoù, taát caû caùc vò ñöùng ñaàu caùc cô quan trung öông Toøa Thaùnh bò maát chöùc, tröø ra vò Hoàng Y Nhieáp Chính. Vieäc cai quaûn Giaùo Hoäi töø luùc ñoù do Hoàng Y Ñoaøn chòu traùch nhieäm, maëc duø khoâng coù quyeát ñònh quan troïng naøo coù theå ñöôïc ñöa ra cho ñeán khi moät Giaùo Hoaøng môùi ñöôïc baàu.
2. Thôøi kyø tang toùc
Caùi cheát cuûa Giaùo Hoaøng seõ daãn ñeán chín ngaøy ñeå tang ñöôïc goïi laø Novendiale, ban ñaàu laø moät phong tuïc cuûa ngöôøi Roâma coå ñaïi. YÙ cuõng thöôøng tuyeân boá moät thôøi gian quoác tang.
Thi haøi cuûa ngaøi seõ ñöôïc laøm pheùp, maëc leã phuïc cuûa Giaùo Hoaøng vaø ñöôïc tröng baøy taïi Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ ñeå coâng chuùng chieâm ngöôõng, nôi haøng traêm ngaøn ngöôøi seõ xeáp haøng ñeå toû loøng thaønh kính, bao goàm caû caùc chöùc saéc nöôùc ngoaøi vaø caùc nhaø laõnh ñaïo theá giôùi.
Tröôùc ñaây, thi haøi cuûa Giaùo Hoaøng ñöôïc tröng baøy treân moät beä cao goïi laø catafalque. Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ baøy toû yù muoán moät tang leã giaûn löôïc. Cho neân, trong tröôøng hôïp cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ, coù leõ ngöôøi ta seõ thaáy ngaøi naèm trong moät chieác quan taøi môû maø khoâng coù nhieàu nghi leã vaø söï phoâ tröông.
Theo truyeàn thoáng, caùc Giaùo Hoaøng thöôøng ñöôïc öôùp xaùc vaø moät soá vò coøn cho pheùp laáy noäi taïng tröôùc khi choân caát - moät nhaø thôø gaàn Ñaøi phun nöôùc Trevi ôû Roâma löu giöõ traùi tim cuûa hôn 20 Giaùo Hoaøng trong caùc bình ñöïng baèng ñaù caåm thaïch, ñöôïc baûo quaûn nhö thaùnh tích - nhöng nhöõng taäp tuïc naøy hieän khoâng coøn ñöôïc öa chuoäng nöõa.
Trong thôøi gian 9 ngaøy tang toùc, caùc buoåi caàu nguyeän haøng ngaøy vaø Thaùnh leã caàu hoàn seõ ñöôïc toå chöùc taïi Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ vaø treân khaép theá giôùi Coâng Giaùo.
Trong khi ñoù, Vatican seõ böôùc vaøo thôøi kyø chuyeån tieáp goïi laø sede vacante, coù nghóa laø "troáng toøa", trong thôøi gian ñoù quyeàn cai quaûn Giaùo Hoäi taïm thôøi ñöôïc trao laïi cho Hoàng Y ñoaøn - maëc duø khoâng coù quyeát ñònh quan troïng naøo coù theå ñöôïc ñöa ra cho ñeán khi moät Giaùo Hoaøng môùi ñöôïc baàu.
3. Nghi thöùc choân caát vò Giaùo Hoaøng quaù coá
Theo toâng hieán Universi Dominici Gregis, nghóa laø "Ñoaøn Chieân Phoå Quaùt cuûa Chuùa", do Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II coâng boá ngaøy 22-02-1996, tang leã cuûa moät vò Giaùo Hoaøng phaûi dieãn ra trong voøng töø 4 ñeán 6 ngaøy sau khi ngaøi qua ñôøi.
Leã tang cuûa caùc vò Giaùo Hoaøng thöôøng ñöôïc toå chöùc taïi quaûng tröôøng Thaùnh Pheâroâ, vôùi nhöõng ngöôøi ñöa tang taäp trung taïi Vatican ñeå tham döï buoåi leã. Buoåi leã seõ do nieân tröôûng Hoàng Y ñoaøn chuû söï. Nieân tröôûng Hoàng Y ñoaøn hieän nay laø Ñöùc Hoàng Y Giovanni Battista Re, 91 tuoåi, ngöôøi YÙ.
Theo truyeàn thoáng, vò Giaùo Hoaøng sau ñoù ñöôïc choân caát taïi Vatican Grottoes, töùc laø caùc haàm moä beân döôùi Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ. Gaàn 100 vò Giaùo Hoaøng ñöôïc choân caát taïi ñaây, bao goàm caû Ñöùc Giaùo Hoaøng Beâneâñíctoâ 16, ngöôøi tieàn nhieäm cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ, ñaõ töø chöùc vaøo naêm 2013 vaø maát vaøo naêm 2022.
Nhöng Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ noùi trong moät cuoäc phoûng vaán naêm 2023 raèng ngaøi ñaõ choïn Ñeàn Thôø Ñöùc Baø Caû ôû Roâma, moät trong nhöõng nhaø thôø yeâu thích vaø thöôøng xuyeân lui tôùi nhaát cuûa ngaøi, laøm nôi an nghæ cuoái cuøng cuûa mình, khieán ngaøi trôû thaønh Giaùo Hoaøng ñaàu tieân trong moät theá kyû ñöôïc choân caát beân ngoaøi Vatican.
Caùc Giaùo Hoaøng tröôùc ñaây ñöôïc choân caát trong ba chieác quan taøi: moät chieác laøm baèng goã baùch, moät chieác laøm baèng keõm vaø moät chieác laøm baèng goã du, xeáp choàng vaøo nhau, nhöng Ñöùc Phanxicoâ ñaõ ra leänh choân caát ngaøi trong moät chieác quan taøi duy nhaát laøm baèng goã vaø keõm.
Khi Beâneâñíctoâ XVI ñöôïc choân caát, quan taøi cuûa ngaøi cuõng chöùa nhöõng ñoàng tieàn ñuùc trong thôøi gian trò vì cuûa ngaøi, cuõng nhö moät oáng kim loaïi bao quanh moät cuoän giaáy cuoän troøn, ñöôïc goïi laø rogito - moät taøi lieäu daøi 1,000 töø keå laïi cuoäc ñôøi vaø trieàu ñaïi cuûa ngaøi. Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ coù theå seõ ñöôïc choân caát cuøng vôùi rogito cuûa rieâng mình, moâ taû chi tieát veà trieàu ñaïi Giaùo Hoaøng ñoäc ñaùo cuûa ngaøi.
4. Hoàng Y Ñoaøn hieän nay
Theo toâng hieán Universi Dominici Gregis, töø 15 cho ñeán 20 ngaøy sau khi moät vò Giaùo Hoaøng qua ñôøi, Hoàng Y Ñoaøn seõ hoïp taïi Nhaø nguyeän Sistina ñeå toå chöùc Cô Maät Vieän baàu Giaùo Hoaøng môùi. Ñöùc Beâneâñíctoâ ñaõ söûa laïi quy taéc cho pheùp Cô Maät Vieän baàu Giaùo Hoaøng môùi dieãn ra sôùm hôn 15 ngaøy sau khi Toøa Thaùnh troáng ngoâi Giaùo Hoaøng.
Veà lyù thuyeát, baát kyø nam giôùi Coâng Giaùo naøo ñaõ röûa toäi ñeàu ñuû ñieàu kieän trôû thaønh Giaùo Hoaøng, nhöng trong 700 naêm qua, Giaùo Hoaøng luoân ñöôïc choïn töø Hoàng Y Ñoaøn.
Phaàn lôùn trong soá 266 Giaùo Hoaøng ñöôïc baàu trong suoát lòch söû ñeàu laø ngöôøi AÂu Chaâu. Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ, laø Giaùo Hoaøng ñaàu tieân khoâng phaûi ngöôøi AÂu Chaâu sau 1,300 naêm.
Khoâng gioáng nhö trong chính trò thoâng thöôøng, caùc öùng cöû vieân cho chöùc Giaùo Hoaøng khoâng coâng khai vaän ñoäng cho vò trí naøy. Nhöõng ngöôøi theo doõi Vatican ñaõ coi nhöõng Hoàng Y coù cô hoäi trôû thaønh Giaùo Hoaøng laø papabile /pa-pa-bi-leâ/, nghóa laø "coù theå trôû thaønh Giaùo Hoaøng".
Chæ nhöõng Hoàng Y döôùi 80 tuoåi môùi ñuû ñieàu kieän boû phieáu, thöôøng ñöôïc goïi laø Hoàng Y cöû tri. Hieän nay, Hoàng Y Ñoaøn coù 252 vò Hoàng Y, trong ñoù coù 138 vò döôùi 80 tuoåi, coù quyeàn baàu Giaùo Hoaøng, vöôït qua ñaùng keå ngöôõng 120 Hoàng Y do Ñöùc Phaoloâ Ñeä Luïc ñaët ra trong Toâng Hieán Romano Pontifici Eligendo ngaøy 1 thaùng 10 Naêm 1975.
Caùc Giaùo Hoaøng gaàn ñaây luoân theå hieän söï linh hoaït nhaát ñònh ñoái vôùi ngöôõng 120 Hoàng Y cöû tri. Vaøo ngaøy 21 thaùng 2 naêm 2001, khi Ñöùc Gioan Phaoloâ II taán phong 42 Hoàng Y, 38 trong soá caùc vò laø Hoàng Y cöû tri: ñieàu naøy ñaõ naâng soá Hoàng Y cöû tri leân 136. Moät laàn nöõa ngöôõng 120 bò vöôït qua laø vaøo laàn taán phong Hoàng Y cuoái cuøng cuûa ngaøi, vaøo ngaøy 21 thaùng 10 naêm 2003. Ñieàu ñoù ñaõ naâng con soá leân 135 Hoàng Y cöû tri trong Hoàng Y Ñoaøn.
Toång coäng, Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñaõ vöôït ngöôõng ba laàn, Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI hai laàn, vaø Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ vöôït ngöôõng trong moïi dòp taán phong Hoàng Y.
Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ cho ñeán nay ñaõ trieäu taäp 10 coâng nghò taán phong Hoàng Y. Laàn cuoái cuøng laø ngaøy 7 Thaùng Möôøi Hai naêm 2024. Ngaøi ñaõ taán phong cho 163 Hoàng Y töø 76 quoác gia, trong ñoù coù 25 quoác gia chöa bao giôø coù Hoàng Y.
Trong soá 138 vò Hoàng Y cöû tri, 110 vò do Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ taán phong. 23 vò ñöôïc naâng leân haøng Hoàng Y bôûi Ñöùc Beâneâñíctoâ. 5 vò ñöôïc nhaän muõ ñoû töø tay Ñöùc Gioan Phaoloâ II.
Ñeán ngaøy 1 Thaùng Ba naêm 2025, Ñöùc Hoàng Y Fernando Veùrgez Alzaga, thoáng ñoác thaønh quoác Vatican seõ troøn 80. Khi ñoù, Giaùo Hoäi coøn 137 vò Hoàng Y cöû tri, 109 vò do Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ taán phong. 23 vò ñöôïc naâng leân haøng Hoàng Y bôûi Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI. 5 vò ñöôïc nhaän muõ ñoû töø tay Ñöùc Gioan Phaoloâ II.
5. Caùc Hoàng Y ñaõ bò pheá truaát
Lieân quan ñeán vieäc tham gia Cô Maät Vieän, Toâng Hieán naêm 1996 quy ñònh roõ raèng "Caùc Hoàng Y ñaõ bò pheá truaát veà maët phaùp lyù hoaëc nhöõng ngöôøi ñöôïc söï ñoàng yù cuûa Giaùo Hoaøng Roâma ñaõ töø boû ñaëc quyeàn Hoàng Y thì khoâng coù quyeàn naøy. Hôn nöõa, trong khoaûng thôøi gian troáng toøa, Hoàng Y Ñoaøn khoâng theå thu nhaän laïi hoaëc phuïc hoài tö caùch Hoàng Y cuûa hoï. "
Nhöõng tröôøng hôïp ruùt khoûi Hoàng Y Ñoaøn naøy raát hieám nhöng trong lòch söû gaàn ñaây cuõng coù moät soá tröôøng hôïp. Naêm 1927, Hoàng Y ngöôøi Phaùp Louis Billot töø boû chöùc Hoàng Y vì baát ñoàng vôùi Ñöùc Pioâ XI veà vieäc leân aùn Action Française, vaø ngaøi qua ñôøi vôùi tö caùch laø moät linh muïc Doøng Teân giaûn dò.
Nhieàu thaäp kyû sau, vaøo naêm 2018, cöïu Toång Giaùm muïc Washington Theodore McCarrick bò maát chöùc Hoàng Y vì lieân quan ñeán laïm duïng treû em. OÂng ta vaãn coøn soáng, nhöng hieän ñaõ bò haï xuoáng tö caùch giaùo daân.
Hoàng Y Keith O'Brien, moät cöïu toång giaùm muïc cuûa Edinburgh, ngöôøi cuõng lieân quan ñeán laïm duïng tình duïc, nhöng khoâng laïm duïng treû vò thaønh nieân, ñaõ töø boû vieäc tham gia Cô Maät Vieän naêm 2013 vaø sau ñoù chính thöùc töø boû caùc quyeàn vaø ñaëc quyeàn cuûa Hoàng Y vaøo naêm 2015, maëc duø oâng ñöôïc giöõ laïi danh hieäu.
Cuoái cuøng, Hoàng Y Becciu ñaõ bò töôùc boû caùc ñaëc quyeàn cuûa mình vôùi tö caùch laø Hoàng Y cöû tri Hoàng Y vaøo naêm 2020 do caùo buoäc tham nhuõng lieân quan ñeán vuï mua baùn ñòa oác ôû London. Vò cöïu Phuï Taù Quoác Vuï Khanh Toøa Thaùnh seõ khoâng theå tham gia Cô Maät Vieän neáu ñöôïc toå chöùc ngay baây giôø, nhöng, gioáng nhö caùc Hoàng Y treân 80 tuoåi, ngaøi vaãn giöõ ñöôïc danh hieäu Hoàng Y. Hoàng Y Becciu coù theå giaønh laïi quyeàn boû phieáu neáu ñöôïc traéng aùn khi keát thuùc thuû tuïc phaùp lyù hieän taïi. Khaû naêng phuïc hoài seõ laïi laø ñaëc quyeàn caù nhaân cuûa Giaùo Hoaøng.
6. Cô Maät Vieän baàu Giaùo Hoaøng
Cô Maät Vieän baàu taân Giaùo Hoaøng phaûi dieãn ra trong voøng töø 15 ñeán 21 ngaøy sau khi Toøa Thaùnh troáng ngoâi Giaùo Hoaøng. Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI ñaõ söûa ñoåi caùc quy taéc ñeå cho pheùp Cô Maät Vieän baét ñaàu sôùm hôn 15 ngaøy theo truyeàn thoáng sau khi troáng ngoâi Giaùo Hoaøng - söï thay ñoåi naøy laø do hoaøn caûnh ñaëc bieät cuûa rieâng ngaøi vaø khi leã Phuïc sinh ñang ñeán gaàn vaøo naêm 2013, nhöng söï thay ñoåi vaãn ñöôïc duy trì cho ñeán nay. Thaønh ra, Cô Maät Vieän baàu taân Giaùo Hoaøng saép tôùi coù theå dieãn ra sôùm hôn 15 ngaøy sau khi troáng ngoâi Giaùo Hoaøng.
Tröôùc Cô Maät Vieän, moät "ñaïi hoäi ñoàng" dieãn ra trong nhöõng ngaøy tröôùc Cô Maät Vieän, trong ñoù taát caû caùc Hoàng Y ñeàu ñöôïc töï do tham gia. Caùc ngaøi thaûo luaän veà thôøi ñieåm Cô Maät Vieän baét ñaàu vaø laéng nghe caùc Hoàng Y can thieäp veà nhieàu vaán ñeà khaùc nhau, chaúng haïn nhö nhu caàu hieän taïi cuûa Giaùo hoäi, tình hình cuûa Giaùo trieàu vaø coâng vieäc cuûa Giaùo trieàu, caûi thieän Giaùo trieàu vaø moái quan heä cuûa Giaùo hoäi vôùi theá giôùi, v.v.
Nieân tröôûng Hoàng Y Ñoaøn laø ngöôøi chuû trì thoâng thöôøng cuûa caùc cuoäc hoïp naøy, vaø ngaøi phaûi baûo ñaûm raèng moãi Hoàng Y seõ ñaët tay leân Phuùc aâm vaø tuyeân theä trung thaønh vôùi caùc quy taéc cuûa Cô Maät Vieän. Caùc Hoàng Y tuyeân theä seõ duy trì "bí maät nghieâm ngaët ñoái vôùi moïi vaán ñeà lieân quan ñeán cuoäc baàu cöû Giaùo Hoaøng Roâma hoaëc nhöõng vaán ñeà maø theo baûn chaát cuûa chuùng, trong thôøi gian Toøa thaùnh vaéng maët, ñoøi hoûi phaûi giöõ bí maät töông töï". Caùc cuoäc hoïp cuï theå cuõng dieãn ra, chæ bao goàm caùc Hoàng Y cöû tri, trong ñoù Ñöùc Hoàng Y Nhieáp Chính daãn ñaàu caùc cuoäc thaûo luaän vaø quyeát ñònh veà caùc vaán ñeà nhoû hôn.
Vaøo ngaøy ñaàu tieân cuûa Cô Maät Vieän, caùc Hoàng Y cöû tri taäp trung taïi Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ ñeå cöû haønh Thaùnh leã Pro Eligendo Pontifice, nghóa laø "ñeå baàu Giaùo Hoaøng". Naêm 2005, Ñöùc Hoàng Y Joseph Ratzinger, vôùi tö caùch laø Nieân tröôûng Hoàng Y Ñoaøn, ñaõ giaûng leã trong Thaùnh leã naøy, söû duïng cuïm töø "cheá ñoä ñoäc taøi cuûa chuû nghóa töông ñoái", sau ñoù ñaõ trôû neân noåi tieáng vaø ñöôïc nhìn nhaän laø coù tính tieân tri. Khi Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI thoaùi vò, chính Ñöùc Hoàng Y Sodano ñaõ giaûng leã tröôùc moät ngoaïi giao ñoaøn ñoâng ñaûo, trong moät Thaùnh leã bao goàm caùc ngoân ngöõ Latinh, YÙ, Anh, Phaùp, Taây Ban Nha, Ñöùc, Swahili vaø Maõ Lai. Sau ñoù vaøo cuøng ngaøy ñaàu tieân ñoù, caùc Hoàng Y cöû tri tieán ñeán Nhaø nguyeän Pauline beân trong Vatican vaø caàu xin Chuùa Thaùnh Thaàn ngöï ñeán ñeå hoã trôï cho quaù trình baàu cöû cuûa caùc ngaøi. Caùc vò Hoàng Y cuõng nghe moät lôøi khuyeân ngaén goïn töø moät nhaø thuyeát giaùo. Töø ñoù, cuøng vôùi aâm nhaïc, caùc ngaøi tieán ñeán Nhaø nguyeän Sistina. Sau ñoù, caùc Hoàng Y cuøng nhau tuyeân theä, moät phaàn trong ñoù coù ñoaïn:
Chuùng toâi höùa vaø theà seõ heát loøng trung thaønh vaø vôùi taát caû moïi ngöôøi, giaùo só hay giaùo daân, giöõ bí maät veà moïi ñieàu lieân quan ñeán cuoäc baàu cöû Giaùo Hoaøng Roâma vaø veà nhöõng gì xaûy ra taïi nôi dieãn ra cuoäc baàu cöû, tröïc tieáp hay giaùn tieáp lieân quan ñeán keát quaû boû phieáu; chuùng toâi höùa vaø theà seõ khoâng tieát loä bí maät naøy theo baát kyø caùch naøo, trong hoaëc sau cuoäc baàu cöû Giaùo Hoaøng môùi, tröø khi ñöôïc Giaùo Hoaøng ñoù cho pheùp roõ raøng; vaø khoâng bao giôø hoã trôï hoaëc öu aùi cho baát kyø söï can thieäp, phaûn ñoái hoaëc baát kyø hình thöùc can thieäp naøo khaùc, theo ñoù caùc chính quyeàn theá tuïc ôû baát kyø caáp baäc vaø caáp ñoä naøo hoaëc baát kyø nhoùm ngöôøi hay caù nhaân naøo muoán can thieäp vaøo cuoäc baàu cöû Giaùo Hoaøng Roâma.
Sau ñoù, moãi ngöôøi ñaët tay leân saùch Phuùc AÂm vaø tuyeân theä.
Caùc Hoàng Y cöû tri phaûi traùnh moïi tieáp xuùc vôùi theá giôùi beân ngoaøi trong suoát cuoäc baàu cöû: khoâng trao ñoåi tin nhaén, khoâng baùo chí, khoâng radio, khoâng tivi. Naêm 2013, ngay tröôùc khi töø chöùc, Beâneâñíctoâ XVI ñaõ ñöa ra hình phaït vaï tuyeät thoâng töï ñoäng tieàn keát ñoái vôùi baát kyø ai vi phaïm chuaån möïc baûo maät naøy.
Moät baøi giaûng khaùc ñöôïc ñöa ra vaø cuoäc boû phieáu baét ñaàu.
Chöôûng Nghi Phuïng Vuï cuûa Giaùo trieàu Roâma, moät vieân chöùc toå chöùc caùc nghi leã toân giaùo cuûa Giaùo Hoaøng trong nhieäm kyø cuûa ngaøi, hieän nay laø Ñöùc Toång Giaùm Muïc Diego Ravelli, sau ñoù hoâ to "Extra omnes" - tieáng Latin coù nghóa laø "Taát caû ra ngoaøi". Moïi ngöôøi tröø caùc Hoàng Y ñeàu ra ngoaøi vaø cuoäc boû phieáu coù theå baét ñaàu.
Quaù trình naøy cöïc kyø bí maät. Caùc Hoàng Y coù theå bò vaï tuyeät thoâng neáu hoï tieát loä thoâng tin. Caùc chuyeân gia coâng ngheä thoâng tin phoái hôïp vôùi Hieán Binh Vatican queùt saïch caùc thieát bò nghe leùn tröôùc vaø sau Cô Maät Vieän.
Thoâng thöôøng, cuoäc boû phieáu ñaàu tieân chæ mang tính nghi leã, moät caùch ñeå caùc Hoàng Y toân vinh caùc thaønh vieân noåi baät cuûa Hoàng Y Ñoaøn, nhöõng ngöôøi, maëc duø noåi baät, nhöng khoâng ñöôïc coi laø papabile. Töø thôøi ñieåm ñoù trôû ñi, cuoäc boû phieáu ñöôïc leân lòch laø hai phieân moät ngaøy, vôùi hai voøng boû phieáu moãi phieân (toång coäng boán voøng moãi ngaøy).
7. Caùc Hoàng Y cöû tri boû phieáu nhö theá naøo?
Moãi Hoàng Y vieát löïa choïn cuûa mình treân moät tôø giaáy coù khaéc doøng chöõ tieáng Latin "Toâi baàu laøm Giaùo Hoaøng toái cao". Hoï laàn löôït tieán ñeán baøn thôø vaø noùi: "Toâi xin Chuùa Kitoâ, Ñaáng seõ phaùn xeùt toâi, laøm chöùng raèng phieáu baàu cuûa toâi daønh cho ngöôøi maø tröôùc maët Chuùa, toâi nghó raèng neân ñöôïc baàu".
Ngöôøi ñöôïc ñeà cöû laø baát cöù ngöôøi nam Coâng Giaùo naøo ñaõ ñöôïc chòu pheùp Röûa Toäi. Veà nguyeân taéc, coù theå laø baát cöù ai khoâng nhaát thieát trong Hoàng Y Ñoaøn. Tuy nhieân, trong thöïc teá caùc Hoàng Y cöû tri chæ choïn trong soá caùc Hoàng Y cöû tri coù maët trong nhaø nguyeän Sistina.
Laù phieáu ñaõ gaáp ñöôïc ñaët treân moät chieác ñóa troøn vaø tröôït vaøo moät chieác bình baïc-vaøng hình baàu duïc. Sau ñoù, vò Hoàng Y ñaët laù phieáu vaøo ñuùng hoäp ñöïng, cuùi chaøo baøn thôø vaø trôû veà choã cuûa mình.
Sau khi caùc laù phieáu ñaõ ñöôïc boû vaøo hoäp ñöïng, chuùng ñöôïc troän laãn vaø sau ñoù ñeám to. Neáu soá phieáu khoâng baèng soá cöû tri coù maët, caùc laù phieáu seõ bò ñoát. Neáu soá phieáu chính xaùc, caùc laù phieáu seõ ñöôïc laáy ra rieâng leû, ñöôïc hai Hoàng Y ghi chuù, vaø sau ñoù ñöôïc Hoàng Y thöù ba coâng boá baèng gioïng to vaø roõ raøng.
Caùc Hoàng Y coù theå ghi laïi nhöõng chi tieát, thí duï nhö ai ñöôïc baàu bao nhieâu phieáu, treân moät tôø giaáy ñöôïc cung caáp nhöng phaûi noäp laïi ñeå ñoát sau khi keát thuùc cuoäc boû phieáu.
Sau ñoù, nhöõng ngöôøi kieåm phieáu seõ coäng toång soá phieáu vaø ghi keát quaû vaøo moät tôø giaáy rieâng ñöôïc löu giöõ taïi kho löu tröõ cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng.
Khi ngöôøi kieåm phieáu ñoïc teân töøng ngöôøi, oâng duøng kim ñaâm vaøo töøng laù phieáu qua chöõ "eligo" (tieáng Latin coù nghóa laø "Toâi choïn"), roài duøng chæ buoäc caùc laù phieáu laïi vaø thaét nuùt.
Sau ñoù, caùc laù phieáu ñöôïc ñeå rieâng vaø ñoát trong beáp loø nhaø nguyeän cuøng vôùi moät loaïi hoùa chaát ñeå taïo ra khoùi traéng hoaëc ñen; khoùi traéng khi voøng boû phieáu baàu ra ñöôïc Giaùo Hoaøng môùi, töùc laø khi coù moät vò naøo ñoù ñaït ñöôïc töø 2 phaàn 3 soá phieáu trôû leân; vaø khoùi ñen khi chöa baàu ñöôïc Giaùo Hoaøng.
8. Moät Cô Maät Vieän keùo daøi bao laâu?
Chæ coù moät cuoäc boû phieáu ñöôïc toå chöùc vaøo ngaøy ñaàu tieân. Töø ngaøy thöù hai trôû ñi, toái ña boán voøng boû phieáu ñöôïc pheùp moãi ngaøy sau ñoù.
Cho ñeán nay, Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ taán phong cho 163 Hoàng Y töø 76 quoác gia, trong ñoù coù 25 quoác gia chöa bao giôø coù Hoàng Y. Söï phaân taùn nhö vaäy coù nhöõng lôïi ích, nhöng lieân quan ñeán vieäc baàu taân Giaùo Hoaøng seõ coù trôû ngaïi vì caùc Hoàng Y khoâng bieát nhau. Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ cuõng chuû yeáu döïa vaøo nhoùm Hoàng Y coá vaán goàm 9 vò. Thaønh ra, Hoàng Y Ñoaøn ít coù dòp gaëp gôõ nhau.
Vieäc coâng khai vaän ñoäng tranh cöû - hoaëc thaäm chí thaûo luaän - veà ngöôøi keá nhieäm Giaùo Hoaøng khi ngaøi vaãn coøn soáng laø ñieàu bò nghieâm caám ñoái vôùi caùc Hoàng Y. Maëc duø caùc Hoàng Y coù theå thaûo luaän rieâng veà caùc öùng cöû vieân tröôùc Cô Maät Vieän, nhöng vieäc vaän ñoäng tranh cöû coâng khai bò phaûn ñoái. Thay vaøo ñoù, moät soá Hoàng Y coù öôùc muoán trôû thaønh Giaùo Hoaøng seõ vaän ñoäng tranh cöû moät caùch bí maät, thöôøng laø baèng caùch ñi thaêm caùc Hoàng Y khaùc hoaëc thuyeát trình. Taát caû caùc phöông thöùc aáy ñeàu raát toán keùm vaø maát thôøi gian trong boái caûnh phaân taùn ñòa lyù cuûa Hoàng Y ñoaøn.
Nhö chuùng toâi ñaõ ñeà caäp ñeán ôû treân caàn coù ña soá hai phaàn ba ñeå giaønh chieán thaéng. Cho neân, neáu ngaøy ñaàu tieân khai maïc Cô Maät Vieän maø ñaõ coù keát quaû thì ñoù laø moät pheùp laï caû theå.
Neáu khoâng coù ai ñöôïc baàu sau ba ngaøy, vieäc boû phieáu seõ taïm döøng trong toái ña moät ngaøy. Vieäc boû phieáu seõ tieáp tuïc vaø neáu khoâng coù Giaùo Hoaøng naøo ñöôïc baàu sau baûy laàn boû phieáu nöõa, seõ coù moät laàn taïm döøng nöõa, vaø cöù nhö vaäy cho ñeán khi khoaûng 12 ngaøy boû phieáu troâi qua.
Neáu khoâng coù ai ñöôïc choïn sau 33 voøng, caùc Hoàng Y seõ phaûi böôùc vaøo voøng loaïi tröïc tieáp cuûa hai öùng cöû vieân haøng ñaàu, theo moät quy taéc töông ñoái môùi do Ñöùc Giaùo Hoaøng Beâneâñíctoâ 16 ñöa ra. Khoâng gioáng nhö caùc voøng tröôùc, hai öùng cöû vieân naøy khoâng ñöôïc boû phieáu.
Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñaõ thay ñoåi caùc quy taéc vaøo naêm 1996 ñeå sau 33 hoaëc 34 laàn boû phieáu maø khoâng ñaït ñöôïc ña soá hai phaàn ba, moät öùng cöû vieân coù theå ñöôïc baàu baèng ña soá phieáu ñôn giaûn.
Nhöng Beâneâñíctoâ XVI ñaõ khoâi phuïc laïi yeâu caàu phaûi coù ña soá hai phaàn ba ñeå baàu moät Giaùo Hoaøng, ñaûo ngöôïc söï thay ñoåi cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II voán ñöôïc coi laø moät söï ñoåi môùi "caáp tieán" so vôùi quy taéc hai phaàn ba ñaõ toàn taïi töø naêm 1179. Tu chính aùn cuûa Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI neâu roõ raèng neáu tình traïng beá taéc vaãn tieáp dieãn sau 13 ngaøy boû phieáu, hai öùng cöû vieân haøng ñaàu seõ böôùc vaøo voøng boû phieáu thöù hai. Ngaøi ñaõ laøm nhö vaäy ñeå ngaên chaën tình huoáng maø moät khoái ña soá coù theå ñaåy moät öùng cöû vieân qua baèng caùch chæ caàn chôø ñeán voøng boû phieáu thöù 34 khi ñoù seõ coù ña soá ñôn giaûn. Ngöôøi ta cuõng caûm thaáy raèng söï thay ñoåi naøy seõ baûo ñaûm söï ñoàng thuaän lôùn nhaát coù theå giöõa caùc Hoàng Y thay vì moät öùng cöû vieân coù theå giaønh chieán thaéng chæ vôùi ña soá sít sao. Söï ñaûo ngöôïc cuûa Beâneâñíctoâ XVI laø söï trôû laïi vôùi chuaån möïc lòch söû.
Trong quaù khöù xa xoâi, khi chöa coù quy luaät 33 voøng boû phieáu, caùc Cô Maät Vieän baàu Giaùo Hoaøng thöôøng keùo daøi trong nhieàu thaùng, Cô Maät Vieän daøi nhaát ñöôïc ghi nhaän laø cuoäc baàu choïn Ñöùc Giaùo Hoaøng Greâgoârioâ X vaøo theá kyû 13, keùo daøi töø thaùng 11 naêm 1268 ñeán thaùng 9 naêm 1271 - gaàn 3 naêm - do xung ñoät noäi boä vaø söï can thieäp töø beân ngoaøi.
Ñeå ngaên chaën tình traïng hoãn loaïn töông töï khi ngaøi ñöôïc baàu, Ñöùc Giaùo Hoaøng Greâgoârioâ X ñaõ ban haønh caùc quy taéc môùi coâ laäp caùc cöû tri vaø nhoát hoï laïi - do ñoù coù thuaät ngöõ "Cô Maät Vieän".
Maëc duø coù moät soá tröôøng hôïp ngoaïi leä, chaúng haïn nhö Cô Maät Vieän naêm 1740 keùo daøi töø thaùng 2 ñeán thaùng 8, quaù trình naøy hieän nay coù xu höôùng chæ maát vaøi ngaøy hoaëc ñoâi khi laø vaøi tuaàn. Cô Maät Vieän trung bình trong theá kyû 20 chæ keùo daøi ba ngaøy.
Cô Maät Vieän baàu Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ chæ maát 5 voøng boû phieáu; trong khi Cô Maät Vieän baàu Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI chæ maát 4 voøng boû phieáu.
9. Ñieàu gì xaûy ra sau khi moät Giaùo Hoaøng ñöôïc baàu?
Sau khi moät Giaùo Hoaøng ñöôïc baàu, Chöôûng Nghi Phuïng Vuï cuûa Giaùo trieàu Roâma seõ trôû veà nhaø nguyeän vaø vò nieân tröôûng cuûa Hoàng Y ñoaøn - ngöôøi ñieàu haønh Cô Maät Vieän neáu ngaøi döôùi 80 tuoåi - seõ hoûi ngöôøi chieán thaéng: "Ngaøi coù chaáp nhaän cuoäc baàu cöû theo giaùo luaät cuûa mình laøm Giaùo Hoaøng toái cao khoâng?"
Giaû söû vò Hoàng Y noùi "Toâi chaáp nhaän", vò nieân tröôûng seõ hoûi: "Ngaøi muoán ñöôïc goïi baèng teân gì?"
Teân Giaùo Hoaøng ban ñaàu coù yù ñònh Coâng Giaùo hoùa teân khai sinh cuûa ngöôøi chieán thaéng. Ñöùc Giaùo Hoaøng John II, ñöôïc baàu vaøo naêm 533, laø ngöôøi ñaàu tieân laøm nhö vaäy vì teân khai sinh cuûa ngaøi laø Mercurius, theo teân vò thaàn Mercury cuûa Roâma. Hieän nay, teân Giaùo Hoaøng thöôøng ñöôïc coi laø söï toân vinh caùc Giaùo Hoaøng tröôùc ñoù vaø laø daáu hieäu cho thaáy ñöôøng loái coâng vieäc cuûa Giaùo Hoaøng môùi.
Sau ñoù, Chöôûng Nghi Phuïng Vuï nhaäp thoâng tin vaøo moät vaên baûn chính thöùc, khoùi traéng boác ra töø oáng khoùi Nhaø nguyeän Sistina vaø tieáng chuoâng cuûa Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ vang leân.
Sau ñoù, Ñöùc Giaùo Hoaøng môùi thay aùo chuøng traéng vaø töøng vò Hoàng Y maëc aùo ñoû tieán ñeán tuyeân theä trung thaønh.
Vò Taân Giaùo Hoaøng seõ döøng laïi vaø caàu nguyeän trong Nhaø nguyeän Pauline trong vaøi phuùt tröôùc khi xuaát hieän treân loggia cuûa ban coâng nhìn ra quaûng tröôøng Thaùnh Pheâroâ. Ñi tröôùc ngaøi ñeán ban coâng laø moät Hoàng Y, thöôøng laø Hoàng Y tröôûng ñaúng phoù teá, ngöôøi tuyeân boá "Habemus papam!" ("Chuùng ta coù moät Giaùo Hoaøng!") vaø sau ñoù giôùi thieäu ngaøi vôùi theá giôùi baèng tieáng Latin.
Sau ñoù, vò taân Giaùo Hoaøng xuaát hieän vaø coù baøi phaùt bieåu ñaàu tieân tröôùc coâng chuùng vôùi tö caùch laø Giaùo Hoaøng.