Thieân Chuùa taïo döïng ngöôøi nöõ
theo trình thuaät Saùng theá
Thieân Chuùa taïo döïng ngöôøi nöõ theo trình thuaät Saùng theá.
Etienne Roze
(WHÑ 14-01-2025) - Ñeå nhaän bieát ôn goïi laøm ngöôøi noùi chung, vaø cuûa ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ noùi rieâng, chuùng ta caàn ñoïc laïi maïc khaûi Thaùnh kinh veà taïo döïng con ngöôøi.
Trong theá giôùi hoâm nay döôøng nhö vaên hoùa coù xu höôùng muoán ñoàng daïng hoùa, caùch rieâng khoâng quan taâm ñeán söï khaùc bieät giôùi tính nam - nöõ, taát caû caùc giôùi ñeàu nhö nhau vaø nhö theá taát caû coù nguoàn goác laø mình, khoâng phuï thuoäc vaøo ai caû, keå caû Thieân Chuùa. Ñaøng khaùc, trong Giaùo hoäi hieäp haønh, chuùng ta cuõng ñang quan taâm trôû laïi tôùi ôn goïi vaø söï tham gia cuûa ngöôøi nöõ vaøo ñôøi soáng vaø söù maïng cuûa Giaùo hoäi. Ñaâu laø vai troø vaø thieân chöùc cuûa ngöôøi phuï nöõ ? Ñeå nhaän bieát ôn goïi laøm ngöôøi noùi chung, vaø cuûa ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ noùi rieâng, chuùng ta caàn ñoïc laïi maïc khaûi Thaùnh kinh veà taïo döïng con ngöôøi. Ñaëc bieät, ñoïc vaø suy tö saâu xa hôn nhöõng ñoaïn saùch Saùng theá veà taïo döïng ngöôøi nöõ, trong söï ñoái chieáu vôùi vieäc taïo döïng ngöôøi nam, vaø con ngöôøi noùi chung. Thieân Chuùa saùng taïo ngöôøi nöõ nhö theá naøo, theo Thaùnh kinh? Suy tö thaàn hoïc Thaùnh kinh naøy ñöôïc laáy laïi töø taùc giaû Etienne Roze.[1]
"Thieân Chuùa saùng taïo con ngöôøi theo hình aûnh mình, Thieân Chuùa saùng taïo con ngöôøi coù nam coù nöõ" (St 1,27)
Sau giai ñoaïn truø bò añam ñôn ñoäc trong vöôøn, Thieân Chuùa tieáp tuïc coâng trình taïo döïng cuûa Ngaøi vaø noùi: "Con ngöôøi ôû moät mình thì khoâng toát. Ta seõ laøm cho noù moät trôï taù töông xöùng vôùi noù" (St 2,18). Caùi "khoâng toát" ôû ñaây töông phaûn roõ reät vôùi lôøi ñieäp khuùc "vaø Thieân Chuùa thaáy theá laø toát ñeïp" trong trình thuaät tö teá, khi Ngaøi thaáy vui thoûa veà coâng trình cuûa mình. Hình aûnh Thieân Chuùa phaûn chieáu treân dung maïo 'añam giôø ñaây phaûi ñöôïc hoaøn thieän nhôø moät töông quan khaùc môùi meû vôùi moät ngaõ vò vöøa gioáng nhö noù nhöng khaùc vôùi noù.
Bôûi theá, Ngaøi noùi theâm: "Thieân Chuùa cho moät giaác nguû meâ aäp xuoáng treân con ngöôøi" (St 2,21). Giaác nguû meâ tieáng Hibri laø tardemaâ, khoâng phaûi laø moät giaác nguû noâng (nwm) hay saâu (senaâ') bình thöôøng, nhöng laø caùi gì hôn theá nöõa, nhö laø moät caùi cheát bieåu töôïng hay moät thöù phi-hieän-höõu. Nhieàu nôi trong Kinh thaùnh noùi, trong giaác nguû saâu Thieân Chuùa "caùch li" con ngöôøi ra haàu coù theå yeân oån hoaøn taát coâng trình saùng taïo cuûa mình (xem St 1,5). Trong trình thuaät Yahvit, Añam rôi vaøo giaác nguû meâ man nhö hoùa thaønh hö voâ trong tình traïng hoân meâ saâu ñeå Thieân Chuùa haønh ñoäng nhö moät baùc só phaãu thuaät (sau khi ñaõ haønh ñoäng nhö moät thôï goám) ruùt moät chieác xöông söôøn (selaâ) ra laøm thaønh moät ngöôøi gioáng nhö oâng nhöng khaùc oâng. Ñieàu naøy (taïm thôøi ñöa oâng veà tình traïng hö voâ) tröôùc heát roõ raøng muoán noùi raèng haønh vi taïo döïng laø haønh ñoäng thuoäc rieâng Thieân Chuùa. Haønh vi ñoäc ñaùo khôûi ñaàu töø luùc saùng theá (St 1,1) cho ñeán khi taïo döïng ngöôøi ñaøn baø (St 2,22). Vieäc taïo döïng ngöôøi ñaøn baø laø hoaøn toaøn khuaát maét añam. Neáu añam coù theå kieåm soaùt vaø thoáng trò caùc loaøi vaät qua vieäc "ñaët teân" cho chuùng, ñieàu ñoù hoaøn toaøn oâng khoâng theå laøm ñoái vôùi ngöôøi ñaøn baø. OÂng khoâng theå "ñònh nghóa" cuõng nhö khoâng theå "thoáng trò" ngöôøi ñaøn baø vì ñieàu ñoù chæ thuoäc veà Thieân Chuùa Taïo Hoùa maø thoâi. Naøng chæ coù theå ñöôïc ñoùn nhaän nhö moät quaø taëng baát ngôø Chuùa ban cho vì thieän ích cuûa oâng. Keá ñeán, thoâng ñieäp muoán noùi, nhö moät heä luaän, raèng ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ bình ñaúng veà phaåm giaù vì coù cuøng moät nguoàn goác: laø chính Ñaáng Taïo Hoùa,[2] vì chæ moät mình Thieân Chuùa hieän dieän trong khi saùng taïo añam (nhö ngöôøi thôï goám) cuõng nhö chæ mình Ngaøi hieän dieän trong khi saùng taïo ngöôøi ñaøn baø (nhö vò baùc só phaãu thuaät).
"Thieân Chuùa ruùt moät caùi xöông söôøn cuûa con ngöôøi ra" (St 2,21). Chöõ xöông söôøn, selaâ trong tieáng Hibri khoâng coù nghóa ñôn giaûn. Tröôùc heát, selaâ nhö "chieác xöông söôøn", hay xöông ngöïc chæ coù trong St 2,21. Chuùng ta khaûo saùt töø naøy qua so saùnh ñoái chieáu ôû nhöõng ñoaïn vaên khaùc cuûa Cöïu öôùc.
"Selaâ phaûi ñöôïc hieåu theo moät nghóa chuyeân moân thuoäc kieán truùc thaùnh [...]. Baûn vaên Yahvit ñaõ moâ taû cuoäc taïo döïng ngöôøi ñaøn baø töø ngöôøi ñaøn oâng qua vieäc söû duïng töø ngöõ khieán lieân töôûng ñeán vieäc kieán thieát ñeàn thôø [#]. Trong vaên maïch cuûa ñoaïn 1V 6, töø selaâ coù nghóa nhöõng böùc töôøng, truïc, xaø, raàm ñôõ thuoäc kieán truùc [...]. Sau cuøng, selaâ ôû trong ñoaïn Xh 25,12 coù nghóa "beân hoâng" cuûa Hoøm Bia": ñaây laø moät xaùc nhaän chaéc chaén yù nghóa maø ñoaïn St 2,21 muoán noùi".[3]
YÙ nieäm "xöông söôøn" coù theå hieåu nhö laø caùi "truïc" hay "xaø ñôõ", vaät lieäu xaây döïng caàn thieát cho vieäc kieán thieát Ñeàn thôø Gieârusalem, hoaëc nhö laø "beân hoâng" cuûa Hoøm Bia thaùnh, ñöôïc taïo ra ñeå baûo veä Chöùng Öôùc: "Ngöôi seõ ñaët vaøo Hoøm Bia Chöùng Öôùc maø Ta seõ ban cho ngöôi" (Xh 25,16). Ñeå taïo döïng ngöôøi phuï nöõ Thieân Chuùa phaûi ruùt ra töï añam caùi toát nhaát, moät chaát lieäu tinh haûo, chaéc chaén, coù caáu truùc vaø thaùnh thieâng, töùc laø töø "caïnh söôøn" cuûa oâng, "phaàn beân", "moät nöûa kia" hay phaàn aån chöùa traùi tim cuûa oâng: Ngaøi caàn chaát lieäu naøy ñeå taïo ra ngöôøi ñaøn baø.[4]
Ta coù theå ruùt ra töø söï kieän taïo döïng ngöôøi ñaøn baø töø chieác xöông söôøn añam keát luaän sau ñaây, höõu ích cho khaûo saùt cuûa chuùng ta veà söï dò bieät tính duïc.
1. Nhaán maïnh ñeán "ñoàng nhaát tính" (the identical) hay "caên tính" chung cuûa ngöôøi ñaøn oâng vaø ngöôøi ñaøn baø. Töø selaâ coù tính aùm duï muoán noùi ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ coù cuøng moät phaåm giaù nhaân tính. Töø ñoù môùi noùi tôùi söï dò bieät nam-nöõ.
Hai ñieåm khaùc nhaán maïnh tính dò bieät:
2a. Ngöôøi nöõ laø "trôï taù" thieát yeáu cho ngöôøi ñaøn oâng. "Xöông söôøn" (selaâ) theo Kinh thaùnh laø "caïnh söôøn", "beân hoâng" cuûa con ngöôøi, moät thaønh phaàn cô theå quan troïng thieát yeáu nhö laø moät "truïc ñôõ" ñeå mang hay gaùnh vaùc. Ngöôøi phuï nöõ vì theá laø moät "trôï taù" ñaéc löïc cuûa ngöôøi ñaøn oâng, nhö laø moät "coät truï" cuûa ngöôøi ñaøn oâng cuûa mình.[5]
2b. Ñaøng khaùc, chính vì laø "moät nöûa" cuûa ngöôøi ñaøn oâng neân ngöôøi ñaøn baø ñaõ bò loâi cuoán vaøo quan heä vôùi chaøng, nhö theå muoán trôû veà nguoàn coäi cuûa mình, nôi mình coù theå nöông töïa an toaøn, ñöôïc ñoùn nhaän yeâu thöông noàng naøn, nhö theá coù cô hoäi hieán thaân, trao thaân tin caäy cho ngöôøi ñaøn oâng. Chuyeån ñoäng xoay voøng cuûa chieác xöông söôøn noùi leân ngöôøi nöõ phaùt xuaát töø oâng ñeå roài quay trôû veà vôùi oâng, qua haønh ñoäng trao hieán vaø ñoùn nhaän. Noù xaùc nhaän söï dò bieät nam-nöõ laø moät söï boå tuùc töông hoã vaø coù tính giao thoa.
"Thieân Chuùa laáy chieác xöông söôøn ñaõ ruùt töø con ngöôøi ra laøm thaønh ngöôøi ñaøn baø" (St 2,22)
Thieân Chuùa "laøm" thaønh (banaâ) ngöôøi ñaøn baø. Chöõ banaâ tieáng Hibri theo Kinh thaùnh coù nghóa laø "xaây döïng", "laøm ra", "laøm cho hieän höõu", "taïo ra".[6] Töø naøy coù nghóa kieán truùc, xaây döïng. Ñoái vôùi ngöôøi ñaøn baø, laøm ra ôû ñaây coù nghóa laø sinh ra. Neáu ñaøn oâng "xaây döïng" nhaø cöûa, thaønh trì, ñeàn thôø, vöôøn nho, ... thì phuï nöõ xaây döïng baèng caùch sinh haï caùc coâng daân cö nguï, laøm vieäc, sinh soáng ôû ñoù. Ñaøn oâng xaây döïng baèng söùc maïnh cô baép cuûa tay chaân, ñaøn baø xaây döïng baèng buïng daï sinh döôõng. Rakhel vaø Leâa ñaõ döïng nhaø Israel baèng caùch sinh ra caùc toå phuï (Rt 4,11).[7] Trong trình thuaät Yahvit, chính Thieân Chuùa laøm ra (banaâ) ngöôøi ñaøn baø töø "caïnh söôøn" ngöôøi ñaøn oâng. Neáu ñaëc quyeàn cuûa ngöôøi ñaøn baø laø xaây döïng thaønh trì baèng vieäc sinh saûn, thì ñaëc quyeàn cuûa Thieân Chuùa laø taïo döïng neân ngöôøi ñaøn baø coù khaû naêng ñeå sinh saûn. Töø banaâ, ñöôïc duøng ñeå chæ vieäc taïo döïng ngöôøi ñaøn baø, coù yù nghóa nhaân hoïc quan troïng. Ngoaøi yù nghóa ñöôïc taïo döïng, coøn toû loä caùch thöùc ñaøn baø ñöôïc taïo döïng. Ngöôøi ñaøn baø ñöôïc taïo döïng nhö theá naøo? Moät ñaøng, ngöôøi ñaøn baø ñöôïc laøm ra töø moät chaát lieäu maïnh meõ - xöông söôøn ngöôøi ñaøn oâng - ñöùng thaúng, maïnh meõ tröôùc ngöôøi ñaøn oâng, coù khaû naêng laøm trôï thuû ('ezer) cho oâng; ñaøng khaùc, neáu ngöôøi ñaøn baø ñöôïc taïo döïng neân ñeå sinh saûn, thì phaûi hieän dieän vôùi oâng trong moät quan heä dieän ñoái dieän ñeå coù theå töï hieán vaø ñoùn nhaän chaøng (kenegdoâ). Ñeå coù theå thöïc hieän moät quan heä nhö theá, caàn phaûi coù moät can thieäp coù tính quyeát ñònh cuûa Thieân Chuùa Taïo Hoùa treân caáu truùc cô theå ngöôøi ñaøn baø. Thaät vaäy, ngöôøi ñaøn baø laø keû duy nhaát, trong soá taát caû caùc ñoäng vaät höõu nhuõ, coù theå ñöùng tröôùc maët ngöôøi ñaøn oâng trong moái quan heä dieän ñoái dieän cho pheùp soáng thaân maät trao hieán vaø laõnh nhaän nhö theá vaø coù khaû naêng "saùng taïo" qua vieäc sinh saûn. Neáu ngöôøi ñaøn oâng coù khuynh höôùng saùng taïo nhôø cô baép ñoâi caùnh tay vaø baøn tay, thì ngöôøi ñaøn baø saùng taïo qua buïng daï mình. Söùc maïnh cuûa naøng aån beân trong laø söùc maïnh kì dieäu cuûa tình yeâu vaø söï soáng, maø thoaït nhìn töôûng chöøng nhö raát yeáu ñuoái nhöng xeùt cho cuøng, coøn maïnh meõ hôn söùc maïnh nam giôùi. "Con ngöôøi ñaët teân cho vôï laø Eva vì baø laø meï cuûa chuùng sinh" (St 3,20). Chöõ banaâ chæ veà ngöôøi ñaøn baø cho thaáy ôn goïi cao caû cuûa ngöôøi ñaøn baø laø laøm vôï vaø laøm meï. Vaäy, chöõ "laøm ra" hay saùng taïo (banaâ) ngöôøi ñaøn baø ôû ñaây laø moät thuaät ngöõ nhaân hoïc quan troïng dieãn taû baûn theå saâu xa cuûa ngöôøi ñaøn baø trong töông quan vôùi ngöôøi ñaøn oâng vöôït quaù nhöõng ñieàu goïi laø "vai troø vaø khuoân maãu" coù tính vaên hoùa - xaõ hoäi, voán chæ xaùc ñònh giôùi tính ngöôøi nöõ töø beân ngoaøi.
"Thieân Chuùa daãn ngöôøi ñaøn baø ñeán vôùi con ngöôøi" (St 2,22)
Chuùng ta baây giôø muoán döøng laïi phaân tích töø "daãn", dòch töø bw tieáng Hibri chæ haønh ñoäng "daãn ñeán vôùi con ngöôøi" vaø "daãn ñeán" tröôùc maët con ngöôøi. Tröôùc ñaây trong saùch Saùng theá, töø "daãn" ñaõ ñöôïc söû duïng khi Ñaáng Taïo Hoùa daãn caùc con vaät ñeán vôùi 'adam: "Thieân Chuùa daãn chuùng ñeán vôùi con ngöôøi, xem con ngöôøi goïi chuùng laø gì" (St 2,19). Cuõng thaáy ôû moät choã khaùc, chaúng haïn nhö khi "Caäu Isaaùc ñöa coâ Reâbeùcca vaøo leàu cuûa baø Sara meï caäu. Caäu laáy coâ laøm vôï, caäu yeâu thöông coâ" (St 24,67). ÔÛ ñaây, chöõ "daãn" trong tieáng Hibri (bw) mang yù nghóa hoân phoái: chính Thieân Chuùa daãn ngöôøi ñaøn baø ñeán trao cho con ngöôøi, nhö ngöôøi cha daãn coâ daâu con gaùi ñeán trao vaøo tay chuù reå hoân phu töông lai cuûa naøng, trong ngaøy taân hoân.[8] Ngöôøi con gaùi ñöôïc daãn ñeán tröôùc maët 'adam laø ai neáu khoâng phaûi laø moät ngöôøi nöõ nhö laø taëng phaåm baát ngôø ñöôïc trao ban cho chaøng? Naøng laø "taëng phaåm" ("present") ñöôïc trao "tröôùc maët" ("presence") ngöôøi ñaøn oâng. Tieáng "naøy, em ñaây" ñöôïc thoát leân raát nöõ tính aáy roát cuoäc ñaõ caát ñi noãi coâ ñôn khoûi con ngöôøi nam tính cuûa chaøng. Ñieàu ñaùng löu yù laø, ngöôøi ñaøn baø khoâng töï yù ñeán trình dieän maø laø chính Thieân Chuùa ñaõ daãn naøng ñeán vôùi con ngöôøi. Ñieàu ñoù ngoaøi yù nghóa naøng laø taëng phaåm ñöôïc trao ban cho con ngöôøi, coøn haøm nghóa naøng tröôùc heát laø "taám bieån" khaéc teân Thieân Chuùa, chính Ngaøi môùi laø Taëng Phaåm trao ban cho con ngöôøi. Thaät vaäy, ñaëc tính cuûa taëng phaåm laø gì neáu khoâng phaûi laø moät vaät phaåm nhö "daáu chæ" hieän thaân cuûa ngöôøi trao taëng, laø aân nhaân ñoái vôùi ngöôøi thoï aân? Nôi ngöôøi ñaøn baø "taëng phaåm" cho ngöôøi ñaøn oâng coù Thieân Chuùa "hieän dieän" töï hieán mình cho con ngöôøi. Chính Thieân Chuùa laø Ñaáng khi trao ban ngöôøi nöõ cho ngöôøi nam, nhö hieán ban chính mình. Nhö theá, ngöôøi phuï nöõ khi trao hieán mình trôû neân nhö bí tích Thieân Chuùa töï hieán cho con ngöôøi: "Neáu chò nhaän ra aân hueä Thieân Chuùa ban!" (Ga 4,10). Ngöôøi ñaøn oâng khi ñoùn nhaän quaø taëng ngöôøi ñaøn baø laø ñoùn nhaän chính Chuùa.
Nhôø taëng phaåm ngöôøi nöõ maø moái quan heä môùi meû chöa töøng coù, giöõa hai ngöôøi voán coù cuøng nhaân tính nhöng khaùc giôùi tính vaø coù khaû naêng hoaøn taát coâng trình saùng taïo cuûa Thieân Chuùa, giôø ñaây coù theå chín muoài. Chính cuoäc haïnh ngoä vôùi ngöôøi ñaøn baø cuoái cuøng ñaõ giuùp ngöôøi ñaøn oâng thoaùt ñöôïc tình traïng ñôn ñoäc nguyeân thuûy vaø troå sinh hoa traùi caùc yù nghóa cuûa thaân xaùc, ñaëc bieät laø yù nghóa hoân phoái: "Trong maàu nhieäm taïo döïng ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ ñöôïc hieán ban cho nhau bôûi Ñaáng Taïo Hoùa".[9] Toùm laïi, ñoäng töø "daãn" (bw) ñaõ ñem ñeán moät loaït caùc taëng phaåm: taëng phaåm ngöôøi phuï nöõ do Thieân Chuùa ban laø cô hoäi ñeå coù taëng phaåm haïnh ngoä, töø ñoù ngöôøi ñaøn oâng laïi nhaän ñöôïc taëng phaåm môùi ñöôïc gaëp laïi baûn thaân con ngöôøi vaø ôn goïi saâu xa cuûa mình, keát cuoäc vôùi taëng phaåm hoân nhaân. Khi aáy, con ngöôøi khaùm phaù ñöôïc caùi ñeïp cuûa cuoäc soáng qua cuoäc haïnh ngoä dieäu kì.
Cuoäc haïnh ngoä taëng phaåm dieäu kì aáy laàn ñaàu tieân ñaõ khieán con ngöôøi phaûi môû mieäng thoát leân lôøi taùn döông: "OÂ phen naøy#" (xem St 2,23). Cho tôùi khi aáy vaãn chöa nghe thaáy tieáng cuûa 'adam duø oâng ñaõ goïi teân caùc loaøi vaät. Quan heä cuûa con ngöôøi vôùi muoân loaøi chæ laø ngöôøi baûo hoä thoï taïo, moät quan heä giöõa "Toâi" vôùi "noù" nhö moät ñoái töôïng thöù ba, nhö moät söï vaät khaùch quan trong töông quan laøm vieäc. Khi ngöôøi phuï nöõ, nhö moät con ngöôøi khaùc ngoâi thöù hai laø "Em", xuaát hieän, thì cuoäc soáng con ngöôøi trôû neân phong phuù hôn bôûi quan heä lieân-chuû-vò. Töø cuoäc haïnh ngoä vôùi ngöôøi phuï nöõ, con ngöôøi khoâng coøn soáng chæ ñeå laøm vieäc maø coøn ñeå yeâu. Neáu tröôùc con ngöôøi chæ goïi teân caùc loaøi vaät thì nay baét ñaàu noùi veà baûn thaân. Ñoù laø ñaëc tröng cuûa con ngöôøi: chöøng naøo coøn chöa yeâu thì con ngöôøi noùi veà moïi söï maø ít noùi veà mình, nhöng khi ñaõ gaëp "naøng" taëng phaåm daønh cho chaøng, thì anh khoâng theå khoâng noùi veà chính mình bôûi vì anh phaûi noùi vôùi coâ naøng anh yeâu ñieàu môùi meû kì dieäu caûm thaáy trong taâm hoàn. Caûm xuùc daâng traøo phaûi ñöôïc thoaùt ra baèng tieáng baèng lôøi. Nhö theá, con ngöôøi ñaàu tieân phaûi loøng vì yeâu thì noùi vaø khi noùi ra thì boäc loä chính mình. Chính ngöôøi phuï nöõ ñaõ giaûi phoùng söï caâm laëng cuûa ngöôøi ñaøn oâng: "Baáy giôø con ngöôøi noùi: "Phen naøy ñaây laø..." (St 2,23).[10] Phaàn mình, ngöôøi nöõ vaãn im laëng, vaø ñieàu naøy cuõng raát yù nghóa. Naøng chæ im laëng laéng nghe.
Tieáng keâu vui möøng cuûa con ngöôøi khi gaëp ngöôøi phuï nöõ laø khuùc daïo ñaàu cuûa baûn Dieãm tình ca tieáp tuïc vang aâm vaø lan roäng - nhö laø "kinh nghieäm nguyeân thuûy" - nieàm vui aáy xuyeân suoát doøng lòch söû tình caûm nhaân loaïi. Moãi khi coù moät ngöôøi ñaøn oâng kinh ngaïc tröôùc söùc haáp daãn cuûa nöõ tính vaø moãi khi moät ngöôøi nöõ saün loøng ñeå ñöôïc nam nhaân ngöôõng moä thì baøi ca cuûa buoåi bình minh nhaân loaïi aáy laïi ñöôïc caát leân. Ñöùc thaùnh Giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II vieát:
"Ñoaïn vaên St 2,23, tuy ngaén nguûi nhöng suùc tích vaø chöùa ñöïng nhöõng lôøi thoát leân töø mieäng ngöôøi ñaøn oâng ñaàu tieân khi ngöôøi aáy nhìn thaáy ngöôøi phuï nöõ voán ñöôïc taïo döïng baèng caùch "ñöôïc ruùt töø mình ra". Ñoaïn vaên aáy coù theå ñöôïc coi nhö laø nguyeân maãu thaùnh kinh cuûa (saùch) Dieãm tình ca. Coù theå noùi raèng caùi caûm xuùc ñaàu tieân vaø "nguyeân thuûy", thaät maïnh meõ vaø saâu saéc, khi ngöôøi ñaøn oâng ñöùng tröôùc maët ngöôøi phuï nöõ nhö moät con ngöôøi khaùc vaø nhö moät ngöôøi khaùc giôùi, laø moät ñieàu gì duy nhaát vaø ñoäc ñaùo".[11]
Tieáng reo möøng "Ñaây laø xöông bôûi xöông toâi, thòt bôûi thòt toâi" moät ñaøng neâu baät "caên tính" chung cuûa hai ngöôøi, nghóa laø neàn taûng cuûa moái quan heä nam-nöõ dò bieät; ñaøng khaùc cho thaáy hai hình thaùi nhaäp theå cuûa moät nhaân tính duy nhaát, ñaøn oâng vaø ñaøn baø: "Naøng seõ ñöôïc goïi laø ñaøn baø, vì ñaõ ñöôïc ruùt ra töø ñaøn oâng" (St 2,23). Tieáng Hípri toû loä caên tính vaø dò bieät naøy nôi troø chôi chöõ nghóa, 'is vaø 'issaâh.[12] Chöõ 'is coù nhöõng nghóa nhö laø höõu theå ngöôøi, con ngöôøi, ngöôøi choàng; coøn chöõ 'issaâh coù nghóa laø ñaøn baø, ngöôøi vôï.[13]
"Nhöõng thuaät ngöõ naøy cuøng xuaát hieän trong St 2,23: ñaây laø ñoaïn vaên neàn taûng quan troïng vì chöõ 'Is' ñöôïc söû duïng laàn ñaàu tieân, vaø 'issaâh ñöôïc ñònh nghóa. Theo saùt sao ngöõ nghóa, caû 'issaâh' vaø 'is' ñeàu khoâng phaûi laø danh töø rieâng. Khi ngöôøi ñaøn baø xuaát hieän con ngöôøi ñaàu tieân khoâng coøn laø 'dm ('adam) maø trôû thaønh laø ngöôøi ñaøn oâng hay ngöôøi choàng - is - cuûa ngöôøi ñaøn baø hay ngöôøi vôï - issaâh. Nhö vaäy, caû theá giôùi taïo thaønh (St 2,7) cuõng nhö söï khaùc bieät tính duïc cuûa thuï taïo (St 2,21t.) coù nguoàn goác phaùt xuaát töø Thieân Chuùa [...]. Noùi caùch khaùc, 'adam nhaän ra nôi "con ngöôøi naøy" - zt - laø ngöôøi thaân caän cuûa mình, nghóa laø cuõng moät con ngöôøi nhö mình nhöng trôû thaønh laø issaâh. Ñieàu thuù vò laø ñoaïn St 2,23 ôû ñaây ñaõ khoâng duøng chöõ zakar (nam) vaø neqebaâ (nöõ) nhö ôû St 1,27 laø hai töø ngöõ chæ duøng ñeå chæ hai gioáng, maø duøng chöõ 'is vaø 'issaâh. Nhôø yù nghóa laø "choàng" vaø "vôï" maø hai töø naøy xaùc ñònh vò theá ñaëc thuø vaø töông hoã giöõa hai ngöôøi. Bôûi theá, noùi "issaâh m'is" ("ñöôïc ruùt ra töø ngöôøi ñaøn oâng") taùc giaû saùch Thaùnh nhö muoán nhaán maïnh bôûi söï gioáng nhau roõ raøng cuûa hai töø ngöõ raèng ngöôøi ñaøn oâng vaø ngöôøi ñaøn baø, daãu khaùc bieät nhau, nhöng coù cuøng moät baûn tính vaø cuøng moät phaåm giaù".[14]
Nhö chuùng ta ñaõ nhaän ñònh tröôùc ñaây, chöøng naøo ngöôøi ñaøn baø coøn chöa xuaát hieän trong cuoäc soáng ngöôøi ñaøn oâng thì caên tính cuûa 'adam vaãn coøn mô hoà chung chung, ôn goïi cuûa 'adam chæ giôùi haïn trong theá giôùi vaät lí buïi ñaát - ha'adamah - naøy, nhaèm thoáng trò noù vaø cuoái cuøng ñeå trôû veà vôùi noù (laø buïi ñaát ngöôi seõ trôû veà vôùi ñaát buïi). Khi gaëp gôõ ngöôøi ñaøn baø-issaâh cuûa mình 'adam môùi trôû thaønh is vaø moïi söï thay ñoåi. Ñoåi teân hay danh xöng coù yù nghóa caên tính vaø ôn goïi ñöôïc thay ñoåi saâu xa hôn.[15] Chính nhôø gaëp gôõ ngöôøi ñaøn baø, laø "Em", moät ngaõ vò ñoái taùc, maø ngöôøi ñaøn oâng, laø "Toâi", khaùm phaù ra baûn thaân mình môùi meû vaø coù theå caûm thaáy thaân xaùc mình coù yù nghóa troïn veïn. Bôûi theá, cuoäc gaëp gôõ naøy ñaõ khai sinh con ngöôøi moät laàn nöõa, baèng caùch chuyeån con ngöôøi töø tình traïng "ñôn ñoäc nguyeân thuûy" sang tình traïng "hôïp nhaát nguyeân thuûy". Ñoù laø cuoäc saùng taïo con ngöôøi döùt khoaùt.
Ngöôøi ñaøn baø maø Chuùa daãn ñeán (bw) trình dieän vaø giôùi thieäu vôùi con ngöôøi laø ai? Baûn vaên Kinh thaùnh Yahvit giôùi thieäu naøng laø "trôï taù töông xöùng" cuûa ngöôøi ñaøn oâng (St 2,18). Chöõ "trôï taù" coù yù nghóa raát phong phuù vaø ñaùng chuù yù. Noù ñöôïc dòch töø tieáng goác Hipri 'ezer coù nghóa laø ngöôøi trôï giuùp. "Ñoäng töø 'zr' töông öùng coù nghóa trôï giuùp, cöùu giuùp, gôïi yù töôûng baûo veä nhö danh töø 'azaraâ nghóa laø raøo chaén, caùi khung. Ñoäng töø naøy thöôøng duøng vôùi chuû töø laø Thieân Chuùa, ñoái töôïng laø ngöôøi tín höõu hay Daân Chuùa".[16] Nhö vaäy, 'ezer coù nghóa laø ngöôøi "trôï giuùp" nhö moät ngöôøi "baûo veä", laø "raøo chaén" vaø "khieân thuaãn", nhöng coøn coù nghóa laø "cöùu giuùp tröôùc maët hieåm nguy", "lieân minh choáng laïi keû thuø" vaø "cuøng möu ích laøm vieäc thieän". Ai laø 'ezer thaät söï cuûa con ngöôøi, nhö Thaùnh vònh 121,1: "Toâi ngöôùc maét nhìn leân raëng nuùi, / ôn phuø hoä toâi ñeán töï nôi nao? / Ôn phuø hoä toâi ñeán töø Ñöùc Chuùa, / laø Ñaáng döïng neân caû ñaát trôøi". hay nhö trong Thaùnh vònh 34,20: "Taâm hoàn chuùng con ñôïi troâng Chuùa, bôûi Chuùa luoân che chôû phuø trì". Trong St 2,18.20 chính ngöôøi ñaøn baø laø 'ezer cuûa ngöôøi ñaøn oâng; naøng ñöôïc giôùi thieäu nhö ñöôïc Chuùa ban taëng ñeå trôï giuùp ngöôøi ñaøn oâng. Söùc maïnh ñeå coù theå trôï giuùp ñöôïc ban cho naøng laø töø selaâ (chieác xöông söôøn) cuûa 'adam, voán laø moät chaát lieäu chaéc chaén vaø thaùnh thieâng nhö nhöõng thanh truïc, xaø xaây döïng Ñeàn thaùnh Gieârusalem. Töø 'ezer mang moät thoâng ñieäp raát maïnh vaø xaùc ñònh ôn goïi cuûa phuï nöõ ñoái vôùi nam giôùi, Saùch Huaán ca - phaûn chieáu yù töôûng cuûa St 2,18 - nhaéc ñeán ôn goïi naøy: "Cöôùi vôï laø khôûi ñaàu söï nghieäp, / laø coù moät trôï löïc töông xöùng, / vaø moät coät truï ñeå töïa nöông" (Hc 36,24). Bôûi theá, ngöôøi phuï nöõ ôû saùt caïnh ngöôøi ñaøn oâng ñeå trôï giuùp vaø cöùu giuùp moïi luùc trong cuoäc soáng cuûa chaøng vaø cuõng coøn ñeå khuyeán khích chaøng vöôït qua moïi giôùi haïn hay bieáng nhaùc, ñeå chaøng coù theå ñaûm nhaän troïn veïn ôn goïi cao caû trong traùch nhieäm giöõ gìn thieän ích. Coù theå thaáy ñoâi khi chæ caàn moät aùnh maét hay moät lôøi noùi cuûa ngöôøi ñaøn baø, ngöôøi ñaøn oâng coù theå bieán thaønh moät con ngöôøi "vó ñaïi".[17] Neáu ngöôøi ñaøn baø coù theå ruùt ra ñöôïc ñieàu toát laønh töø ngöôøi ñaøn oâng, thì naøng cuõng coù theå laøm oâng suïp ñoå vì laøm ñieàu teä haïi khi naøng thieáu vaéng ôn goïi 'ezer.
Ngöôøi ñaøn baø khoâng phaûi laø moät "trôï taù" baát kì cuoái cuøng ñöôïc choïn ra trong soá caùc loaøi vaät, nhöng phaûi laø moät keû "töông xöùng" (kenegdoâ) theo nghóa laø thích hôïp vôùi chaøng (St 2,18). Töø "töông xöùng" naøy raát ñaëc bieät vì noù laïi chæ veà trung taâm ñieåm dò bieät tính duïc. Töø naøy, moät maët noùi leân söï ñoàng nhaát maø saùch Saùng theá dieãn taû (ngöôøi ñaøn baø) laø "thòt bôûi thòt toâi", maët khaùc cuõng noùi leân söï dò bieät ñöôïc dieãn taû bôûi (chieác xöông söôøn) "ñöôïc ruùt ra töø ñaøn oâng". Thaät vaäy, töø Hipri kenegdoâ maø ta dòch laø "töông xöùng" ñöôïc caáu thaønh bôûi nhöõng chöõ ke (nhö), negd (ñöùng tröôùc maët), oâ (oâng aáy). Ñaây laø moät töø dieãn taû hai yù töôûng treân taïo neân moái quan heä dò bieät tính duïc. Ñaàu tieân laø chöõ "nhö" noùi leân söï caû hai coù cuøng baûn tính ngöôøi, roài ñeán chöõ "ñöùng tröôùc maët" bieåu loä söï dò bieät cuûa hai chuû theå:
"Ñoäng töø ngd do danh töø neged, coù nghóa laø caùi "maët", ñöôïc duøng nhö traïng töø hay giôùi töø "tröôùc maët", "ñoái dieän". Ñoaïn St 2,18-20 nhaéc ñeán kenegdoâ vôùi yù nghóa "nhö keû ñoái dieän vôùi oâng", "nhö keû phuø hôïp vôùi oâng", nghóa laø "töông xöùng vôùi oâng". Do ñoù nghóa ñaàu tieân vaø caên baûn cuûa cuûa ngd laø "ñöùng ñoái dieän vôùi ai ñoù". Töø nghóa chung naøy, coøn ruùt ra nghóa "loan baùo", "truyeàn tin", "cho thaáy", "giaûi thích", "maïc khaûi". Ngd thöôøng thaáy trong lieân heä vôùi caùc dieãn ngöõ nhö "môû mieäng ..." (Tv 51,17), "vaøo loã tai cuûa ..." (Gr 36,29). Söï thoâng truyeàn naøy bao haøm moät noäi dung (söù ñieäp), moät ngöôøi noùi (söù giaû) vaø moät ngöôøi nghe [...]. Noùi chung, ngd coù nghóa laø noùi cho moät ai ñoù bieát moät ñieàu gì ñoù tröôùc ñoù ngöôøi aáy khoâng bieát: ñoù laø moät maïc khaûi".[18]
Töø kenegdoâ giuùp chuùng ta hieåu roõ hôn ngöôøi ñaøn baø hieän ra ôû chaân trôøi cuoäc soáng cuûa 'adam laø ai? Sau khi ñaõ ñöôïc Thieân Chuùa döïng neân (banaâ) vaø daãn ñeán vaø trao cho (bw) con ngöôøi, ngöôøi ñaøn baø trình dieän trong cuoäc gaëp gôõ aáy nhö laø "ngöôøi trôï taù ('ezer) "töông xöùng" hay "thích hôïp" (kenegdoâ) vôùi ngöôøi ñaøn oâng, nhö moät 'ñoái taùc' cuûa chaøng (vì cuøng baûn tính) "ñöùng tröôùc maët" hay 'ñoái dieän' vôùi chaøng, nhö "ñoái laïi" vôùi chaøng[19] (vì khaùc bieät).
Ñoái vôùi huyeàn thoaïi androgino, xoay cho hai "nöûa" aáy ñoái maët vôùi nhau laø daáu chæ cuûa moät hình phaït cuûa thaàn linh vì thuôû ban ñaàu khi coøn laø moät chuùng nhìn theo hai höôùng ngöôïc chieàu. Ñoái vôùi Saùng theá kí, söï kieän ngöôøi ñaøn baø ñeán ñöùng tröôùc maët ngöôøi ñaøn oâng laø moät quaø taëng, laø phuùc laønh cho chaøng. Vò theá dieän ñoái dieän ñoù coù taàm quan troïng coù tính neàn taûng ñoái vôùi quan heä dò bieät tính duïc vì ñoù laø ñieàu kieän lí töôûng ñeå ngöôøi ñaøn oâng vaø ngöôøi ñaøn baø coù theå thoâng giao, noùi chuyeän, laéng nghe vaø soáng moái quan heä höôùng hoï môû ra ñeå trao hieán boå tuùc cho nhau, töông trôï, giao thoa, trao hieán hoaøn toaøn cho nhau trong quan heä phu theâ, ñeán möùc neân moät xöông moät thòt. Vò theá ñoái maët aáy cuûa ngöôøi ñaøn baø tröôùc ngöôøi ñaøn oâng thuaän lôïi cho vieäc soáng quan heä phu theâ, ñoù laø nhôø taïo döïng ngöôøi ñaøn baø vôùi caáu truùc cô theå coù caùc cô quan sinh duïc theo moät ñònh höôùng giuùp thöïc hieän ñöôïc moái quan heä keát hôïp vôùi ngöôøi ñaøn oâng theo kieåu hoï nhìn nhau, chöù khoâng theo kieåu cuûa loaøi vaät con ñöïc thoáng trò treân con caùi. Theo caùch naøo ñoù, nhôø taïo döïng ngöôøi (banaâ) ñaøn baø maø quan heä tính duïc thaân maät coù tính nhaân baûn vaø taâm linh hôn vì noù bieåu loä taëng phaåm-tình yeâu vaø taëng phaåm-söï soáng.[20] Söï thaân maät vôï choàng bieåu loä qua thaân xaùc ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ coøn mang moät chieàu kích tieân tri laø maïc khaûi vaø loan baùo moät "Thöïc taïi" raát cao caû hôn ñoâi vôï choàng nhieàu, ñoù laø moái quan heä dò bieät Ñöùc Kitoâ-Phu quaân vôùi Hoäi thaùnh-Hieàn theâ.[21] Bôûi theá, haøm chöùa nhöõng nghóa naøy, töø kenegdoâ coù moät taàm quan troïng chính yeáu trong soá nhieàu töø ngöõ laøm neàn taûng cho nhaân hoïc Kinh thaùnh: söï khaùc bieät giôùi tính coù lí do vaø neàn taûng caáu truùc cuûa noù naèm ôû nôi töø ngöõ aáy.
Chuùng ta vöøa môùi phaân tích töø ngöõ kenegdoâ, baây giôø nhôø soi saùng ñoù ta thöû tìm caâu traû lôøi cho caâu hoûi: trong cuoäc haïnh ngoä cuûa Añam vaø Evaø taïi sao Añam leân tieáng coøn Evaø laïi laëng thinh? Ñöùng tröôùc ngöôøi trôï taù "töông xöùng" tröôùc maët mình, con ngöôøi vuït thoaùt khoûi coõi caâm laëng vaø traûi loøng ra trong moái quan heä traøn ngaäp nhöõng ñieàu kì dieäu. Taëng phaåm ngöôøi ñaøn baø mang laïi cho chaøng nieàm vui khoân taû ñöôïc laøm ñaøn oâng. Caûm nhaän moät nieàm vui kinh ngaïc toät cuøng khieán chaøng phaûi thoát leân: "Phen naøy, ñaây laø...". Ngöôøi ñaøn baø ñöùng tröôùc chaøng ñaùp laïi theá naøo? Caû chò cuõng ñaõ thaáy ngöôøi ñaøn oâng cuûa mình vaø loøng ñaày ngöôõng moä. Nhöng nieàm vui cuûa chò khoâng boäc loä ra thaønh tieáng ñeå toû loä maø laéng nghe: trong baûn vaên Kinh thaùnh naøng khoâng ñaùp lôøi ngöôøi ñaøn oâng. Sôû dó naøng khoâng noùi vì naøng ñang yeâu, vaø vì yeâu neân tin töôûng vaø, trong tin caäy phoù thaùc naøng tieáp nhaän lôøi chaøng ñi vaøo traøn ngaäp taâm hoàn. Nhö vaäy, ñaëc tính trung taâm cuûa ngöôøi trôï taù "töông xöùng" (kenegdoâ) laø khaû naêng "thoâng giao" maïc khaûi cho ta ñieàu tröôùc ñoù coøn chöa bieát: chính ngöôøi ñaøn oâng, ñöôïc tình yeâu thuùc baùch, caát tieáng boäc loä con ngöôøi mình ra cho ngöôøi ñaøn baø; vaø chính ngöôøi ñaøn baø, cuõng vì yeâu, vui thích nghe tieáng vaø ñoùn nhaän con ngöôøi boäc baïch aáy. Hieån nhieân, trong nhieàu hoaøn caûnh khaùc ngöôøi phuï nöõ noùi, ñuùng hôn ñaëc thuø cuûa hoï laø noùi nhieàu. ÔÛ ñaây ta chæ caàn nhaän thaáy ngöôøi ñaøn oâng thích thuù nhìn ngaém ngöôøi phuï nöõ vaø noùi, coøn ngöôøi phuï nöõ thì vui möøng khi nghe gioïng noùi cuûa ngöôøi ñaøn oâng cuûa mình, nghe ñeå ñoùn nhaän söï hieän dieän cuûa chaøng.[22]
Chuùng ta nhôù raèng trình thuaät taïo döïng thöù hai trong saùch Saùng theá vì tìm kieám söï thaät veà con ngöôøi neân coù khuynh höôùng dieãn ta theo loái chuû quan, nhö coù tính taâm lí hoïc, coøn trình thuaät thöù nhaát chuû yeáu coù tính khaùch quan vaø thaàn hoïc. Truyeàn thoáng Yahvit bôûi theá ñoùn nhaän caùc töø is vaø issaâh trong lôøi taùn tuïng cuûa ngöôøi ñaøn oâng; coøn truyeàn thoáng tö teá laïi duøng töø "nam" vaø "nöõ". "Thieân Chuùa taïo döïng con ngöôøi coù nam (zakar) coù nöõ (neqebaâ)" (St 1,27) . Chöõ zakar trong tieáng Hipri chæ gioáng ñöïc chung cho loaøi ngöôøi vaø loaøi vaät, nghóa ñen chæ "vaät nhoïn", lieân quan ñeán "döông vaät". Dòch chöõ zakar trong "ñaët teân" vaø "nhaéc nhôù" nhö laø moät söï "phuïc vuï phuïng töï" con ngöôøi, laø coøn toái taêm vaø khoâng chaéc chaén. Chöõ neqebaâ chæ gioáng caùi cuõng chung cho loaøi ngöôøi vaø loaøi vaät, coù nghóa "choïc thuûng", "khoan", "khoeùt".[23] Nhö theá, "Trong ñoaïn Saùng theá 1,27, Thieân Chuùa taïo döïng con ngöôøi coù nam (zakar) coù nöõ (neqebaâ) khoâng ñöôïc hieåu theo nghóa con ngöôøi ñöôïc taïo döïng nguyeân thuûy nhö moät höõu theå löôõng tính, nhöng theo nghóa ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ caû hai cuøng laøm neân nhaân tính".[24] Neáu is vaø issaâh noùi leân söï dò bieät tính duïc cuûa ngöôøi choàng vaø ngöôøi vôï voán ñöôïc taïo ra laø ñeå keát hôïp thaønh moät thaân xaùc ("Bôûi theá, ngöôøi ñaøn oâng lìa cha meï maø gaén boù vôùi vôï mình, vaø caû hai thaønh moät xöông moät thòt" - St 2,24), thì zakar vaø neqebaâ chæ söï dò bieät môû ra vôùi phuùc laønh söï soáng phong nhieâu ("Thieân Chuùa saùng taïo con ngöôøi coù nam coù nöõ. Thieân Chuùa ban phuùc laønh cho hoï vaø phaùn vôùi hoï: 'Haõy sinh soâi naûy thaät nhieàu'" - St 1,27-28). Trình thuaät tö teá chöông moät saùch Saùng theá coøn ñöa ra hai töø ngöõ quan troïng neàn taûng cuûa nhaân hoïc Thaùnh kinh, raát quí giaù cho chuû ñeà phaân tích cuûa chuùng ta, ñoù laø "hình aûnh vaø hoïa aûnh" (St 1,26).[25] Chuùng ñöôïc dòch töø chöõ zeølem vaø demut tieáng Hipri. Caâu naøy caàn ñöôïc boå tuùc baèng caâu sau: "Thieân Chuùa saùng taïo con ngöôøi theo hình aûnh mình, Thieân Chuùa saùng taïo con ngöôøi theo hình aûnh Thieân Chuùa, Thieân Chuùa saùng taïo con ngöôøi coù nam coù nöõ" (St 1,27). Thoâng ñieäp Saùch Thaùnh noùi roõ: con ngöôøi chæ coù theå ñöôïc taïo döïng "theo hình aûnh Thieân Chuùa, gioáng Thieân Chuùa" moät caùch troïn veïn khi trong tö caùch laø ngöôøi nam laø ngöôøi nöõ.[26]
Dò bieät giôùi tính laø moät giôùi haïn cuûa loaøi ngöôøi. Giôùi haïn ñoù, ngoaøi vieäc noù ghi daáu moät söï "khaùc bieät" giöõa ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ voán phaûn chieáu söï phaân bieät giöõa caùc Ngoâi vò trong Ba ngoâi thaàn linh, coøn cho pheùp baét ñaàu moät quan heä kì dieäu cuûa ñoâi löùa sau cuøng keát hôïp thaønh "moät thaân xaùc" (basar ehad), bieåu loä nhö laø hình aûnh vaø hoïa aûnh, caùc moái töông quan Ba ngoâi cuûa Moät Chuùa duy nhaát (Adonai ehad). Lí thuyeát veà giôùi (gender theory) - laø moät yù thöùc heä laøm ñaûo loän taát caû vaø bieán thaønh ñoàng nhaát - choái boû quan heä dò bieät tính duïc naøy, giaûi caáu truùc hình aûnh Thieân Chuùa ñeán möùc laøm cho hình aûnh ñoù khoâng coøn coù theå nhaän hieåu ñöôïc, do ñoù ñaõ haï giaù veû ñeïp cuûa phaåm giaù voán ñöôïc phaûn chieáu treân dung maïo ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ vaø trong chính moái quan heä cuûa hoï. Hôn nöõa, choái boû töông quan dò bieät naøy, voán laø moät saéc thaùi phaûn chieáu hình aûnh vaø hoïa aûnh cuûa Thieân Chuùa, caøng laøm cho khoù nhaän ra Thieân Chuùa "Tình yeâu" (1Ga 4,8) khôûi ñi töø tình yeâu phaøm nhaân giöõa ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ.
"Bôûi theá ngöôøi ñaøn oâng lìa cha meï maø gaén boù vôùi vôï mình, vaø caû hai thaønh moät xöông moät thòt" (St 2,24)
Trong nhöõng kinh nghieäm nguyeân thuûy maø caëp vôï choàng ñaàu tieân soáng trong thôøi tieàn söû thaàn hoïc,[27] coù kinh nghieäm "trao hieán nguyeân thuûy". Trao hieán cuõng nhö nhöõng kinh nghieäm nguyeân thuûy khaùc, ñaõ vöôït theàm toäi nguyeân toå maø böôùc vaøo lòch söû hieän nay cuûa con ngöôøi maø khoâng hoaøn toaøn maát ñi ñaëc tính kì dieäu vaø ñoäc ñaùo cuûa noù. Neáu toäi nguyeân toå ñaõ coù laøm suy yeáu ñi kinh nghieäm trao hieán noù cuõng khoâng dieät tröø kinh nghieäm aáy ñöôïc.[28] Suy tö veà höõu theå hoïc cuûa taëng phaåm trao hieán, ñöùc Gioan Phaoloâ II vieát: "khaùi nieäm 'trao hieán' (donare) khoâng theå noùi ñeán caùi khoâng khoâng (nulla). Trao hieán muoán chæ ñeán ngöôøi trao vaø keû nhaän moät taëng phaåm, vaø caû moái töông quan ñöôïc thieát laäp giöõa hoï vôùi nhau".[29] Keû trao hieán luoân laø ngöôøi coù saùng kieán muoán trao ban caùi gì ñoù cho ngöôøi nhaän laõnh laøm phong phuù theâm cho ngöôøi ñoù. Nhöng chæ khi ngöôøi kia ñoùn nhaän quaø taëng thì "haønh ñoäng trao hieán" môùi hoaøn taát, vaø roài chính ngöôøi trao hieán cuõng ñöôïc laøm cho theâm phong phuù. "Haønh ñoäng ñoùn nhaän" quaø taëng cuûa ngöôøi nhaän laõnh cuõng thuoäc veà neàn taûng cuûa höõu theå hoïc veà kinh nghieäm trao hieán cuûa ngöôøi ban taëng. Neáu nhö quaø taëng cuûa ngöôøi trao hieán maø bò töø choái thì quaø taëng cuõng nhö aân nhaân cuõng khoâng coøn. Bôûi theá, trao ban vaø ñoùn nhaän taëng phaåm taïo neân moái quan heä töông hoã trao vaø nhaän xoay voøng laøm phong phuù ngöôøi trao, keû nhaän vaø chính taëng phaåm. Höõu theå hoïc veà hieán daâng naøy coù theå ñöôïc aùp duïng cho söï trao hieán trong hoân nhaân cuûa ngöôøi nam cho ngöôøi nöõ, vaø ngöôïc laïi:
"Söï trao hieán cho nhau, vôùi toaøn theå nhaân tính töùc laø vôùi caû xaùc-hoàn vaø giôùi tính khaùc bieät cuûa hoï, ñöôïc thöïc hieän qua haønh vi töï hieán vaø ñoùn nhaän tha nhaân nhö taëng phaåm trao ban. Hai chöùc naêng naøy cuûa söï trao ñoåi hoã töông keát noái vôùi nhau thaät saâu xa: Haønh ñoäng trao ban vaø ñoùn nhaän thaâm nhaäp saâu vaøo nhau ñeán ñoä chính khi cho laø nhaän, vaø nhaän trôû thaønh laø cho ñi".[30]
Bôûi theá, chính khi töï hieán vaø ñoùn nhaän laãn nhau ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ tìm gaëp laïi chính mình vaø böôùc vaøo ôn goïi hoân nhaân cao troïng cuûa hoï. Ngöôïc laïi, neáu vì moät lí do baát kì naøo ñoù ngaên chaën söï trao hieán naøy hoï seõ ñaùnh maát chính mình vaø rôi vaøo vöïc thaúm voâ nghóa, choáng laïi ôn goïi laøm ngöôøi.
Söï trao hieán vaø ñoùn nhaän nhau troïn veïn taïo neân "söï hieäp thoâng giöõa caùc ngoâi vò" hoaøn taát hình aûnh Thieân Chuùa phaùc thaûo ban ñaàu nôi 'añam ñôn ñoäc. Nhö chuùng ta ñaõ thaáy, söï "ñôn ñoäc nguyeân thuûy" khoâng ñuû ñeå phaûn chieáu Thieân Chuùa, nhöng caàn ñöôïc boå tuùc bôûi söï "trao hieán nguyeân thuûy" cuûa ngöôøi ñaøn baø ñeå bieán ñoåi noãi "coâ ñôn" thaønh söï "hôïp nhaát nguyeân thuûy", ñuùng hôn phaûi noùi laø thaønh söï hieäp thoâng ñôøi soáng cuûa hai nhaân vò.[31] Ñeå dieãn taû yù nieäm "hieäp thoâng caùc ngoâi vò", baûn vaên Thaùnh kinh Yahvit noùi ñeán "moät xöông moät thòt" (St 2,24) dòch töø tieáng Hípri basar ehad.[32] Ñaâu laø yù nghóa chính yeáu cuûa caâu noùi naøy? Coù ba yù nghóa nhöng chuùng boå tuùc cho nhau: nghóa thöù nhaát dieãn taû haønh ñoäng thaân maät phu theâ,[33] nghóa thöù hai xem ñoù nhö laø söï "hieäp thoâng caùc ngoâi vò",[34] vaø nghóa thöù ba hieåu laø taëng phaåm con caùi.[35] Thaät ra ba nghóa naøy ñan xen chaët cheõ vôùi nhau. Thaät vaäy, neáu moät xöông moät thòt coù nghóa laø söï keát hôïp tính duïc phu theâ, thì ñoù laø keát quaû bình thöôøng cuûa tình yeâu ngöôøi choàng daønh cho vôï mình vaø ngöôïc laïi. Moät xöông moät thòt thaønh ra laø moät haønh vi phaûn aùnh moät thieän ích toát ñeïp treân ñoâi vôï choàng, keát hôïp vaø ñoåi môùi hoï trong tình hieäp thoâng caùc ngoâi vò, vaø sau cuøng môû ra vôùi söï soáng laø con caùi, vaø hôn nöõa noù coøn trôû thaønh moät "kieåu caùch" cuûa loøng quaûng ñaïi oâm laáy ñoâi vôï choàng vaø caû gia ñình. Theá neân, moät xöông moät thòt luoân laø moät thöïc taïi phong phuù, traøn treà vaø bao quaùt.
Moät xöông moät thòt keát hôïp thaân maät vôï vôùi choàng, nghóa laø keát hôïp hai caùi "Toâi" thaønh moät caùi "Chuùng ta" duy nhaát. Nhöng ôû ngay giöõa caùi "Chuùng ta" vaãn toàn taïi moät khoaûng khoâng baûn theå ngaên chaën khoâng ñeå cho caùc caên tính bò hoøa tan nhôø moät söï dò bieät tính duïc khoâng caân ñoái (asymmetric). Khoaûng khoâng ngaên söï hoøa tan naøy môû ra moät töông lai töôi saùng, laø quaø taëng söï soáng. Moät xöông moät thòt khoâng bao giôø laø moät "nhaát theå" hoøa tan theo kieåu thaàn thoaïi androgyno, trong ñoù caùc ngaõ vò bò tan chaûy troän laãn vaøo nhau trong tình yeâu ñeán ñoä maát huùt thaønh hö khoâng. Ñoù laø moät söï tan hoøa cheát choùc cuûa moät thöù aùi tình (eros) bieán thaønh Töû thaàn (thaønatos). Nhö theá, ta coù theå khaúng ñònh raèng moät xöông moät thòt laø ñoaïn cuoái cuûa moät tình baïn giöõa hai ngöôøi, moät tình baïn heát söùc ñaëc bieät vì ñöôïc xaây döïng baét ñaàu töø hai ngöôøi khaùc bieät giôùi tính, moät ñaøn oâng vaø moät ñaøn baø. Coù nhöõng loaïi tình baïn khaùc, nhö tình baïn giöõa hai ngöôøi ñoàng giôùi. Nhöng loaïi tình baïn naøy thuoäc quan heä ñoàng daïng, voán laøm taéc ñöôøng boå tuùc, giao thoa, töông hoã trong haønh ñoäng thaân maät vaø caûn trôû taëng phaåm con caùi. Töø tính phi-dò-bieät cuûa moái quan heä ñoàng tính luyeán aùi khoâng bao giôø sinh ra caùi gì caû.[36] Töø quan heä moät xöông moät thòt lôøi höùa cuûa Thieân Chuùa ban phuùc laønh "haõy sinh soâi naûy nôû cho cho ñaày maët ñaát" (St 1,28) seõ ñöôïc thöïc hieän.
"Ngöôøi ñaøn oâng lìa cha meï maø gaén boù vôùi vôï mình" (St 2,24). Chöõ 'gaén boù' dòch töø chöõ dabacq tieáng Hipri dieãn taû yù töôûng veà moät moái quan heä lieân vò phong phuù vaø saâu xa. "Con ngöôøi keát hôïp vôùi Eva, vôï mình. Baø thuï thai vaø sinh ra Cain. Baø noùi: 'Nhôø Ñöùc Chuùa, toâi ñaõ ñöôïc moät ngöôøi'" (St 4,1). Chöõ 'keát hôïp' ôû ñaây dòch töø chöõ jadaø coù nghóa laø bieát, moät caùi bieát bôûi ñi qua kinh nghieäm keát hôïp tính duïc.
Nhö vaäy, chöõ jadaø khoâng chæ coù nghóa laø moät caùi bieát veà maët tri thöùc nhöng laø moät traûi nghieäm cuï theå cuûa moät ngöôøi veà maët hieän sinh, caû qua söï keát hôïp vôï choàng. Nghóa cuûa caùi bieát jadaø raát maïnh: ñoù laø caùi bieát cuûa moät traùi tim vaø tình yeâu traûi qua ñuïng chaïm da thòt, vuoát ve, aâu yeám, oâm aáp, giao hoan, hôi thôû, noàng naøn, v.v... nghóa laø gaëp gôõ tröïc tieáp, hieän dieän, ñaït tôùi chính con ngöôøi tha nhaân ngay trong loøng cuoäc soáng cuûa ngöôøi aáy.[37] Tình yeâu laø söùc maïnh giuùp ngöôøi ta naém baét ñöôïc söï thaät bieåu toû ra nôi tha nhaân. Khoâng coù chi thoâng minh hôn tình yeâu vì trí hieåu vaø tình yeâu khoâng theå taùch bieät nhau ñöôïc. Chính khi hieán thaân ñoâi baïn boäc loä baûn thaân mình cho nhau, vaø khi boäc loä hoï bieát nhau ôû chieàu saâu cuûa bình dieän cuoäc soáng. Choàng vaø vôï ñöôïc phuû vaây trong ngoân ngöõ cuûa thinh laëng, nhöng thaät ra hoï "noùi" vôùi nhau qua söï ñuïng chaïm theå lí, aâu yeám, vuoát ve, oâm hoân vaø haønh vi thaân maät 'vôï choàng', taát caû caøng boäc loä vaø giuùp bieát nhau nhieàu hôn.
Tuy nhieân, jadaø duø laø bieát saâu xa ôû kinh nghieäm cuï theå, noù vaãn luoân laø moät caùi bieát "toái taêm" nhö theá naøo ñoù. Coù theå gaùn caùi bieát ñaëc tröng naøy tieâu bieåu cho ngöôøi nöõ chaêng? Khoâng phaûi khuynh höôùng ngöôøi phuï nöõ laø voán nhaïy caûm hôn veà tröïc giaùc tình yeâu qua ñuïng chaïm theå lí, moät thöù lí leõ tröïc giaùc laøm naøng hieåu con ngöôøi ôû beân kia caùc daáu hieäu vaø ngoân ngöõ hay sao?
Moät caùi bieát khaùc, ñoái laïi vôùi jadaø, laø caùi bieát cuûa tri thöùc, nhö moät hoaït ñoäng nghieâm tuùc cuûa lí trí, voán khôûi ñi töø thöïc taïi töø ñoù ruùt ra moät yù nieäm roài dieãn taû ra baèng lôøi, keát hôïp chuû theå nhaän thöùc vôùi ñoái töôïng ñöôïc nhaän thöùc laïi vôùi nhau. Caùi bieát naøy laø bieát thaät khi yù nieäm vaø töø ngöõ dieãn taû phuø hôïp vôùi thöïc taïi. Caùi bieát naøy coù lôïi ñieåm laø roõ raøng vaø giuùp tö duy bieän luaän, nhöng coù khuyeát ñieåm laø vaãn giöõ caùch bieät veà hieän sinh giöõa chuû theå nhaän thöùc vaø ñoái töôïng ñöôïc nhaän thöùc. Thöïc teá giöõa hai beân vaãn phaûi luoân coù khoaûng khoâng cuûa yù nieäm vaø lôøi. Tính chaát roõ raøng cuûa caùi bieát naøy khoâng bao giôø cho pheùp cuoäc soáng chung ñöôïc hôïp nhaát hoaøn toaøn nhö caùi bieát jadaø.[38] Phaûi chaêng caùi bieát jadaø laø thieân veà cuûa nöõ giôùi, coøn caùi bieát lí trí boäc loä nhieàu hôn nôi nam giôùi?
Keát luaän
Ñeå keát luaän, chuùng ta ñoái chieáu con ngöôøi trong Thaùnh kinh vôùi quan nieäm androgyno.
Quan nieäm androgyno coù hai ñaàu moái trung taâm: choái boû söï dò bieät tính duïc, xem ñoù nhö moät aùn phaït; vaø öôùc muoán quay trôû veà vôùi hieän höõu nguyeân thuûy ñeå chieám höõu laïi ñöôïc söùc maïnh thuôû ban ñaàu. Veà ñieåm thöù nhaát, khaùt khao moät tình yeâu ñaày xuùc caûm ñöôïc theå hieän khoâng nhôø ñeán söï dò bieät tính duïc, vì döïa treân neàn taûng phi-dò-bieät vaø, thay vì côûi môû ra thì kheùp kín mình laïi. Lacroix vieát:
"Theo trình thuaät Aristophane, khi caùc tình nhaân gaëp gôõ vaø keát hôïp laïi vôùi nhau thì hoï khoâng coøn gì ñeå ham muoán nöõa ngoaøi vieäc keùo daøi maõi söï keát hôïp naøy. Ham muoán cuûa hoï ñaõ ñöôïc thoûa maõn, ñaõ maõn nguyeän, satis. ÔÛ ñaây xuaát hieän moät trieát lí veà duïc voïng, theo ñoù duïc voïng ñöôïc taïo ra laø ñeå thoûa maõn vaø ñaït ñeán tình traïng khoâng coøn ham muoán nöõa, duïc voïng cheát ñi, nghóa laø dieät duïc [...]. Töø ñoù coù luaän ñeà (khoâng vui möøng laém) noåi tieáng: 'Nguyeân lí cuûa khoaùi laïc laø ñeå phuïc vuï cho baûn naêng cheát choùc'"[39]
Veà ñieåm thöù hai, ñaøng sau cuoäc tìm kieám ñeå hoøa laãn laïi laøm moät höõu theå duy nhaát, aån taøng moät caùm doã ñua tranh chieám höõu laïi quyeàn naêng nhö caùc vò thaàn thaùnh.
Huyeàn thoaïi androgyno cho moät quan nieäm nhaân hoïc raûi raùc khoâng phuø hôïp vôùi thöïc taïi vì caùi haäu keát bi thaûm cheát choùc cuûa noù. Daãu vaäy, tö töôûng ñoù ñang thaâm nhaäp khaép nôi trong cuoäc soáng nhaân loaïi hoâm nay: moät vaên hoùa baát phaân bieät giôùi tính hay chæ coù moät giôùi tính duy nhaát thoâi. AÅn ñaøng sau cuoäc "caùch maïng" nhaân hoïc naøy laø caùm doã tham voïng Promeâteâ, töùc laø öôùc muoán trôû thaønh moät "toaøn theå" toaøn naêng "nhö" Thieân Chuùa vaø caïnh tranh vôùi Ngöôøi, nhö androgyno caïnh tranh vôùi caùc vò thaàn. Trong neàn vaên hoùa ñoàng daïng hoùa, taát caû laø nhö nhau, taát caû caùc giôùi ñeàu nhö nhau vaø nhö theá taát caû laø nguoàn goác cuûa mình ñeå khoâng phuï thuoäc vaøo ai caû, töùc laø, ñeå mình trôû neân "nhö" Thieân Chuùa.
Traùi laïi, quan nieäm nhaân hoïc cuûa Thaùnh kinh coù moät naêng ñoäng saâu saéc: taëng phaåm trao hieán.
Moãi thuï taïo khi böôùc vaøo hieän höõu mang moät daáu aán cuûa söï höõu haïn bieåu loä Taëng Phaåm nguyeân thuûy vaø baûn thaân mang yù nghóa cuûa taëng phaåm hieán daâng, hoï chæ tìm gaëp laïi ñöôïc mình khi thaønh taâm töï hieán. Con ngöôøi ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh cuûa Thieân Chuùa, daáu chæ tuyeät vôøi cuûa taëng phaåm trao hieán, ñuùng hôn phaûi noùi laø, con ngöôøi laø bí tích bieåu loä höõu hình söï soáng voâ hình laø chính Thieân Chuùa - Taëng Phaåm. Con ngöôøi mang taëng phaåm trong toaøn theå ngaõ vò mình, khaùm phaù ra taëng phaåm aáy trong caùc yù nghóa cuûa thaân xaùc tính duïc nam-nöõ khaùc bieät cuûa mình vaø nôi chuû theå tính cuûa noù. Con ngöôøi thöïc hieän söï trao hieán aáy theo hai caùch thöùc. Tröôùc heát laø ñaûm nhaän traùch nhieäm cuûa mình tröôùc thuï taïo, nhöng treân heát laø trao hieán toaøn veïn vaø trung tín ñoái vôùi ngöôøi nöõ, trôï taù "töông xöùng" ñöùng "tröôùc maët" oâng. Kinh Thaùnh nhìn thaáy nôi thaân phaän thuï taïo giôùi haïn bôûi tính duïc dò bieät, töùc laø hai hình thöùc nhaäp theå cuûa baûn tính duy nhaát nôi con ngöôøi nam-nöõ, laø cô hoäi cho moät cuoäc haïnh ngoä, moät moái quan heä, moät cô hoäi ñeå ñaøo saâu caên tính vaø ôn goïi, moät söï töï hieán ñeå neân moät xöông moät thòt vaø môû ra vôùi söï soáng con caùi, moät töông lai höùa heïn chieán thaéng.
Phaân bieät ñeå hoøa hôïp, theå hieän Tình yeâu vaø söï soáng thaàn linh voâ hình ngay trong tình yeâu phaøm nhaân höõu hình. Thieát töôûng hieåu ñuùng thieân chöùc cuûa ngöôøi nöõ phaûi song haønh vôùi hieåu thieân chöùc cuûa ngöôøi nam trong chöông trình taïo döïng cuûa Thieân Chuùa, chuùng ta môùi hieåu ñuùng vai troø cuûa ngöôøi nöõ trong coäng ñoàng xaõ hoäi, vaø Giaùo hoäi ñöôïc.
Ngöôøi dòch: Luy Nguyeãn Anh Tuaán
Trích Baûn tin Hieäp Thoâng / HÑGMVN, Soá 143 (Thaùng 9 & 10 naêm 2024)
- - - - - - - - - - - - - - -
[1] Etienne Roze, Veritaø e splendore della differenza sessuale, Cantagalli, Siena 2014, 151-169.
[2] M. Oeming, "tardemaâ", in G.-J. Botterweck- H. Ringgren (a cura di), Grande Lessico dell'Antico Testamento, op.cit., vol. 7 (VII, pp. 359-362), p. 360: "Lí do giaûi thích veà giaác nguû saâu ñöôïc cho laø coù lieân quan tôùi moái töông quan nam-nöõ, nhö theå chöùng minh hai giôùi bình ñaúng. Quaû thaät, ngöôøi ñaøn oâng hoaøn toaøn thuï ñoäng trong cuoäc taïo döïng mình cuõng nhö trong cuoäc taïo döïng ngöôøi ñaøn baø. Chính Thieân Chuùa môùi laø Ñaáng Taïo döïng caû hai ngöôøi".
[3] H.-J. Fabry, "sela", ", in G.-J. Botterweck - H. Ringgren (a cura di), Grande Lessico dell'Antico Testamento, op. cit., vol. 6 (VI, pp. 1060-1065), p. 1063.
[4] "Phaàn beân hoâng" cuûa añam, töø ñoù ruùt ra ngöôøi ñaøn baø, khoâng chæ mang yù nghóa nhaân hoïc, maø coøn coù yù nghóa tieân tri vaø thaàn hoïc. Neáu nhö töø caïnh söôøn cuûa añam, Eva meï cuûa chuùng sinh ñöôïc taïo thaønh, thì töø caïnh söôøn cuûa Añam môùi, Ñöùc Kitoâ, sinh ra Hoäi thaùnh, Meï cuûa chuùng sinh ñöôïc cöùu ñoä: "Khi ñeán gaàn beân Ñöùc Gieâsu vaø thaáy Ngöôøi ñaõ cheát, hoï khoâng ñaùnh giaäp oáng chaân Ngöôøi. Nhöng moät ngöôøi lính laáy giaùo ñaâm vaøo caïnh söôøn Ngöôøi. Töùc thì, maùu cuøng nöôùc chaûy ra" (Ga 19,33-34). Coâng ñoàng Vaticanoâ II xaùc nhaän: "Chính töø caïnh söôøn cuûa Ñöùc Kitoâ ñang trong giaác nguû treân Thaäp giaù, ñaõ phaùt sinh nhieäm tích kì dieäu laø Hoäi thaùnh" [CÑ. Vaticanoâ II, Hieán cheá Sacrosanctum Concilium (ngaøy 4/12/1963), 5].
[5] Saùch Huaán ca noùi: "Cöôùi vôï laø khôûi ñaàu söï nghieäp, / laø coù moät trôï löïc töông xöùng, vaø moät coät truï ñeå töïa nöông" (Hc 36,24). Saùch Toâbia: "Chính Chuùa ñaõ döïng neân oâng Añam, döïng neân cho oâng moät ngöôøi trôï thuû vaø naâng ñôõ laø baø Evaø" (Tb 8,6).
[6] S. Wagner, "banaâ", in G.-J. Botterweck - H. Ringgren (a cura di), Grande Lessico dell'Antico Testamento, op.cit., (I, pp. 689-706), p. 691: " 'Xaây döïng' luoân coù lieân quan tôùi 'laøm ra' vaø 'laøm cho hieän höõu', töùc laø luoân luoân chæ moät hoaït ñoäng trong ñoù coù vaän duïng caùc söùc maïnh saùng taïo"
[7] S. Wagner, "banaâ", in G.-J. Botterweck - H. Ringgren (a cura di), Grande Lessico dell'Antico Testamento, op.cit., (I, pp. 689-706), p. 697.
[8] Cf. N.-P. Bratsiotis, "is vaø 'issaâh" in G.-J. Botterweck - H. Ringgren. (a cura di), Grande Lessico dell'Antico Testamento, op.cit., (I, pp. 239-252), p. 242.
[9] Gioan Phaoloâ II, Thaàn hoïc veà thaân xaùc, Nxb Toân giaùo, Tp. Hcm 2024, 142. Ngöôøi dòch: Luy Nguyeãn Anh Tuaán. Töø Giovanni Paolo II, Uomo e Donna lo creoø, Cittaø Nuova Editrice, Libreria Vaticana, Cittaø del Vaticano 2001. Tham khaûo vaø hieäu ñính töø Ibid., L'Amore Umano nel Piano Divino, Libreria Vaticana, Cittaø del Vaticano 2009.
[10] A. De Saint-Exupery, Il Piccolo Principe, Tascabili Bompiani, Milano 1992, 39. Thaät kì dieäu neáu ôû ñaây ta so saùnh caùi nhìn kinh ngaïc cuûa 'adam tröôùc ngöôøi phuï nöõ chaøng gaëp vôùi lôøi thoát caûm thaùn khoâng kieàm ñöôïc cuûa Hoaøng töû Beù tröôùc Boâng Hoa cuûa chaøng: "OÂi, em môùi ñeïp laøm sao!".
[11] Gioan Phaoloâ II, Thaàn hoïc veà thaân xaùc, op. cit.,82.
[12] Ibid., 81 : "Con ngöôøi ñöôïc taïo döïng caùch 'döùt khoaùt' trong cuoäc taïo döïng neân söï hôïp nhaát cuûa hai höõu theå. Hoï hôïp nhaát neân moät (unity) qua vieäc coù cuøng nhaân tính; coøn khaùc bieät nhau (duality) thì laïi bieåu thò qua söï khaùc bieät giôùi tính, laø nam vaø laø nöõ, cuûa con ngöôøi ñöôïc taïo döïng treân cô sôû söï ñoàng nhaát nhaân tính ñoù".
[13] "Rabbi Aqiba Ben Yosef coù giaûi thích trong saùch Talmud (Talmud, sota 17b) nguoàn goác cuûa söï khaùc bieät giôùi tính giöõa 'js vaø 'isshaâ ôû nôi Danh thaùnh baát khaû dieãn ñaït YHWH cuûa Thieân Chuùa. Moät ñaøng, neáu ta laáy chöõ jod cuûa 'js vaø chöõ heù cuûa 'isshaâ vaø keát hôïp chuùng laïi vôùi nhau, chuùng ta seõ coù hai chöõ ñaàu cuûa YHWH, ñieàu ñoù nhö muoán noùi raèng Danh thaùnh Thieân Chuùa bao goàm teân cuûa ngöôøi ñaøn oâng vaø ngöôøi ñaøn baø nhö laø hai ngöôøi khaùc bieät nhau. Nhöng neáu ta laáy jod ñi khoûi chöõ 'js ta seõ coù 'esh, vaø neáu laáy heù ra khoûi 'isshaâ ta cuõng seõ coù 'esh, trong tieáng Hípri coù nghóa laø "löûa thieâu huûy", ñieàu ñoù nhö muoán noùi raèng neáu boû di söï dò bieät khoâng coøn gì khaùc ngoaøi ñoàng daïng thì chæ laø "ngoïn löûa thieâu ruïi" taát caû. Vaø saùch Talmud keát luaän: "Ñaøn oâng maø khoâng coù ñaøn baø seõ laøm giaûm thieåu hình aûnh cuûa Thieân Chuùa ñi trong theá giôùi". Nhöng cuõng neân thaän troïng khi giaûi thích ñeán taàm möùc quaù cao nhö theá" (Cf. Lacroix, Il corpo di carne, op. cit., 261).
[14] Cf. N.P. Bratsiotis, "is vaø 'issaâh" in G.-J. Botterweck - H. Ringgren. (a cura di), Grande Lessico dell'Antico Testamento, op.cit., (I, pp. 239-252), p. 242.
[15] Töông töï nhö ôn goïi cuûa Simon: moät khi ñaõ gaëp Ñöùc Gieâsu Ngöôøi ñoåi teân oâng thaønh Pheâroâ, töùc laø Ngöôøi thay ñoåi vaø xaùc ñònh ôn goïi cuûa oâng: "Anh laø Simon, con oâng Gioan, anh seõ ñöôïc goïi laø Keâpha (töùc laø Pheâroâ)" (Ga 1,42).
[16] H-J. Fabry, "'ezer", in G.-J. Botterweck - H. Ringgren. (a cura di), Grande Lessico dell'Antico Testamento, op.cit., (VI, pp. 14-21, p. 16), p. 618.
[17] Gioan Phaoloâ II, Mulieris dignitatem, op. cit., s. 7. Neáu ngöôøi nöõ ñöôïc Thieân Chuùa ban cho ñeå trôû thaønh trôï thuû -'ezer - cho ngöôøi nam, thì söï trôï giuùp naøy laø töông hoã: ngöôøi phuï nöõ trong khi maïc khaûi nam tính cuûa ngöôøi ñaøn oâng thì ngöôøi ñaøn oâng laïi xaùc nhaän nöõ tính cuûa ngöôøi phuï nöõ. Ñoù laø ñieàu thaùnh Giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II muoán nhaán maïnh: "YÙ nghóa cuûa chöõ 'trôï taù' maø saùch Saùng theá 2,18-25 noùi tôùi ñöôïc hieåu nhö theá. Boái caûnh cuûa Kinh thaùnh cho pheùp hieåu theo nghóa raèng ngöôøi nöõ phaûi 'giuùp' ngöôøi nam vaø ngöôïc laïi ngöôøi nam cuõng phaûi giuùp naøng [...]. Deã hieåu vieäc 'trôï giuùp' naøy laø töø caû hai phía, töùc töông hoã".
[18] F. Garcìa Loøpez, "kenegdoâ", in G.-J. Botterweck - H. Ringgren (a cura di), Grande Lessico dell'Antico Testamento, op. cit., (V, pp. 189-201), p. 189.
[19] "Ñoái taùc" ôû ñaây coù theå laø ñoái nghòch maø cuõng coù theå ñoái thuaän. Khi ñi vaøo khuûng hoaûng, ñoái taùc coù theå trôû thaønh ñoái nghòch vaø xaûy ra cuoäc chieán ñaáu huûy dieät. Thay vì hai ngöôøi laø "trôï taù" cuûa nhau naâng ñôõ nhau ñeå cuøng taêng tröôûng vaø lôùn leân trong ôn goïi hoân nhaân, coù theå hoï trôû thaønh côù vaáp phaïm cho nhau caû hai sa ngaõ vaø cuøng bò huûy dieät.
[20] Gioan Phaoloâ II, Thaàn hoïc veà thaân xaùc, op. cit.,123: "Do loaïi suy, 'töï nhieân' (bao goàm theá giôùi loaøi vaät) qua thaân xaùc con ngöôøi vaø tính duïc con ngöôøi, ôû trong caû hai trình thuaät, ñöôïc naâng caáp leân tôùi möùc laø 'hình aûnh Thieân Chuùa', leân tôùi bình dieän ngoâi vò vaø hieäp thoâng giöõa caùc ngoâi vò".
[21] Söï thaân maät tình duïc ñaët moái quan heä nam-nöõ vaøo trong moät töông quan vôï-choàng, nghóa laø quan heä trao hieán hoã töông vaø chung thuûy, soáng vôùi moät nhaân vò tröôùc maët mình, dieän ñoái dieän. Töø quan heä trao hieán phu theâ höõu hình naøy, coù theå taïo ra moät loaïi suy veà hoân phoái: linh muïc tröôùc coäng ñoaøn cuûa mình, hay ngöôøi tu só soáng thaùnh hieán tröôùc Chuùa Kitoâ, ñoù laø nhöõng dieãn taû chieàu kích hoân phoái cuûa söï töï hieán cuûa hoï. Nhöng "Thöïc taïi" cuoái cuøng cuûa taëng phaåm hoân phoái ñöôïc cöû haønh trong Hoân phoái cuûa Ñöùc Kitoâ-Phu Quaân vôùi Hoäi thaùnh-Hoân theâ: ñoù laø "Maàu nhieäm cao caû" (Ep 5,32). Bôûi theá, theo moät nghóa naøo ñoù, hoân phoái cuûa ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ, voán coù ñöôïc laø nhôø "thöïc taïi môùi meû cuûa tính duïc" do ngöôøi nöõ mang ñeán (chöùng cöù cuûa söï dò bieät), laø "bí tích" cuûa nhöõng "keát hôïp" khaùc ñöôïc dieãn taû lôùn nhaát vaø toái haäu ôû trong Ñöùc Kitoâ vaø trong Hoäi thaùnh.
[22] Saùch Dieãm ca coù nhaéc laïi caùi caûm xuùc cuûa ñoâi baïn nguyeân thuûy trong laàn gaëp gôõ ñaàu tieân, tình yeâu cuûa chaøng trai: "Naøy em gaùi cuûa anh, ngöôøi yeâu anh saép cöôùi, traùi tim anh, em ñaõ chieám maát roài ! Maét em, chæ moät lieác nhìn thoâi, coå em, chæ moät voøng kieàng trang ñieåm, ñaõ ñuû chieám troïn veïn traùi tim anh" (Dc 4,9). Nghe nhöõng lôøi noàng naøn aáy tuoân ra töø mieäng chaøng, ngöôøi con gaùi e aáp ñaùp: "Naøo cho em nghe tieáng, vì tieáng anh ngoït ngaøo vaø maët anh duyeân daùng" (Dc 2,14).
[23] J. Croissant, La femme ou le sacerdoce du coeur, Beatitudes, Nouan-Le-Fuzelire 1992, p. 22: "Töø neqebaâ coù nghóa 'choã loõm saâu vaøo', 'ñoà ñöïng', 'taïo moät khoaûng troáng khoâng beân trong'. Cô theå ngöôøi ñaøn baø thì meàm maïi vaø dòu daøng, ñöôïc taïo döïng ñeå ñoùn nhaän, ñeå voã veà vaø ñeå sinh saûn. Ngöôøi phuï nöõ ñoùn nhaän tröôùc heát baèng laéng nghe vaø suy nghó trong loøng. Ñoaïn Dieãm ca 7,3 xaùc nhaän yù töôûng 'choã loõm saâu vaøo', 'ñoà ñöïng': "roán em töïa chung röôïu troøn" coù theå ñöôïc hieåu laø aâm ñaïo, choã truõng, nhöng ôû ñoù khoâng thieáu röôïu cay noàng".
[24] R-E. Clements, "zakar - neqebaâ ", in G.-J. Botterweck - H. Ringgren (a cura di), Grande Lessico dell'Antico Testamento, op. cit., (II, pp. 594-599), p. 596.
[25] Cf. Ireùneùe de Lyon, Contre les heùreùsies, V, 16, 2, trong "Sources Chreùtiennes", n. 153, 217. Chuù giaûi veà "hình aûnh vaø hoïa aûnh" sau ñaây ñöôïc cho laø cuûa thaùnh Ireùneùe. Ngaøi phaân bieät "hình aûnh" (methexis) vôùi "hoïa aûnh" (mimesis): hình aûnh noùi leân moät söï tham döï höõu theå, coøn hoïa aûnh cho thaáy moät söï bieán ñoåi veà maët luaân lí vaø thieâng lieâng. "Trong thôøi quaù khöù ngöôøi ta noùi con ngöôøi ñaõ ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh cuûa Thieân Chuùa nhöng hình aûnh ñoù khoâng ñöôïc toû hieän ra vì Ngoâi Lôøi coøn aån voâ hình, vì con ngöôøi voán ñaõ ñöôïc taïo döïng neân theo hình aûnh Ngaøi, vaø chính bôûi theá con ngöôøi cuõng khoâng toû töôøng neùt hoïa aûnh. Nhöng khi Ngoâi Lôøi Thieân Chuùa nhaäp theå laøm ngöôøi, Ngaøi ñaõ xaùc nhaän caû hình aûnh vaø hoïa aûnh aáy: Ngaøi thöïc söï cho thaáy hình aûnh aáy khi chính Ngaøi trôû thaønh hình aûnh Thieân Chuùa, vaø cuûng coá laïi chaéc chaén hoïa aûnh aáy, baèng caùch laøm con ngöôøi neân gioáng Chuùa Cha voâ hình nhôø Ngoâi Lôøi höõu hình".
[26] Commissione Teologica Internazionale (UÛy Ban Thaàn hoïc Quoác teá), Comunione e servizio, La persona umana creata a immagine di Dio, "La Civiltaø Cattolica", IV (2004), 254-286, ñaëc bieät x. 264 vaø 265: "Ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh Thieân Chuùa, loaøi ngöôøi ñöôïc keâu goïi soáng yeâu thöông vaø hieäp thoâng. Vì ôn goïi naøy ñöôïc thöïc hieän caùch ñaëc bieät trong söï keát hôïp vôï choàng môû ra vôùi vieäc truyeàn sinh, neân söï khaùc bieät giöõa ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ laø moät yeáu toá coát yeáu taïo neân con ngöôøi, keû ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh Thieân Chuùa. Bôûi theá, theo Kinh thaùnh imago Dei bieåu loä, ngay töø ban ñaàu, nôi söï khaùc bieät giôùi tính. Chuùng ta coù theå noùi raèng con ngöôøi chæ hieän höõu trong tö caùch laø ngöôøi nam hoaëc ngöôøi nöõ [...]. Chieàu kích naøy khoâng heà tuøy phuï hay thöù yeáu, traùi laïi ñoù laø moät yeáu toá neàn taûng cuûa caên tính ngaõ vò".
[27] Gioan Phaoloâ II, Thaàn hoïc veà thaân xaùc, op. cit., 48-49. "Tieàn söû thaàn hoïc" coù nghóa laø gì? Ñöùc Gioan Phaoloâ II xaùc ñònh nhö sau: "Khi Ñöùc Kitoâ noùi ñeán 'thuôû ban ñaàu', Ngöôøi ñoøi nhöõng keû ñang noùi vôùi Ngöôøi phaûi vöôït qua ranh giôùi giöõa tình traïng voâ toäi nguyeân thuûy vaø tình traïng phaïm toäi, khôûi ñi töø söï sa ngaõ ñaàu tieân [...]. Tình traïng 'lòch söû' nôi moãi ngöôøi, khoâng tröø ai, beùn reã saâu vaøo trong 'thôøi tieàn söû' thaàn hoïc, töùc laø tình traïng voâ toäi nguyeân thuûy".
[28] Ibid.., 154: "Sau khi ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ ñaàu tieân phaïm toäi, hoï maát aân suûng voâ toäi nguyeân thuûy. Vieäc khaùm phaù ra yù nghóa hôïp hoân cuûa thaân xaùc ñoái vôùi hoï seõ khoâng coøn laø moät thöïc taïi ñôn giaûn cuûa maïc khaûi vaø aân suûng. Theá nhöng, yù nghóa aáy seõ vaãn coøn nhö laø moät cam keát maø neàn ñaïo ñöùc (ethos) cuûa taëng phaåm trao ban cho con ngöôøi, voán ñöôïc ghi khaéc saâu xa trong taâm hoàn con ngöôøi, nhö laø tieáng voïng laïi xa xoâi cuûa söï voâ toäi nguyeân thuûy".
[29] Ibid., 115.
[30] Ibid., 142.
[31] Ibid., 84-85: "Con ngöôøi trôû neân hình aûnh vaø hoïa aûnh cuûa Thieân Chuùa khoâng chæ qua nhaân tính cuûa mình, maø coøn qua söï hieäp thoâng caùc ngoâi vò, maø ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ ñaõ hôïp thaønh ngay töø ban ñaàu [...]. Con ngöôøi trôû neân hình aûnh cuûa Thieân Chuùa khoâng chuû yeáu taïi yeáu toá ñôn ñoäc cho baèng laø ôû taïi söï hieäp thoâng".
[32] Ibid., 92. Caàn phaân bieät hai töø ngöõ "hôïp nhaát löôõng cöïc" (unitaø-duale) vaø "moät xöông moät thòt - una caro", ñeå traùnh nhaàm laãn. Hôïp nhaát löôõng cöïc laø söï kieän höõu theå hoïc tieân thieân ñeå chuaån bò cho nam tính cuûa ngöôøi ñaøn oâng ñöôïc hoaøn taát trong nöõ tính cuûa ngöôøi ñaøn baø, vaø ngöôïc laïi. Coøn "moät xöông moät thòt" laø söï choïn löïa nhau töï do cuûa ngöôøi ñaøn oâng vaø ngöôøi ñaøn baø: "Theo St 2,24 ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ ñöôïc taïo döïng ñeå hôïp nhaát. Chính söï hôïp nhaát löôõng cöïc naøy, nhôø ñoù maø hoï trôû neân 'moät xöông moät thòt', ngay töï ban ñaàu coù moät ñaëc tính laø hoï gaén keát vôùi nhau bôûi choïn löïa".
[33] Cf. P. Grelot, Le couple humain dans l'Ecriture, "Lectio divina", 31, Paris 1962, 33.
[34] Giuntoli, Genesis 1-11, op.cit., 99: "Ñoäng töø tieáng Hipri trong St 2,24 khoâng phaûi laø jadaø coù nghóa söï keát hôïp tính duïc, maø laø dabacq dieãn taû yù töôûng moät quan heä lieân vò. Thaät vaäy, töø ngöõ naøy thöôøng ñöôïc duøng ñeå chæ moät keát hôïp maät thieát con ngöôøi caàn phaûi coù vôùi Thieân Chuùa cuûa mình, nhö trong Ñnl 11,22: 'Neáu anh em giöõ taát caû nhöõng meänh leänh naøy maø ñem ra thöïc haønh, anh em seõ gaén boù vôùi Ngöôøi'. Vì theá moät xöông moät thòt dieãn taû söï hôïp nhaát ñôøi soáng cuûa hai ngöôøi khaùc giôùi, voán ñöôïc xaây döïng treân söï keát hôïp tính duïc".
[35] Lacroix, Le corps retrouveù, op.cit., 108: "Chính nôi ñöùa con maø xöông thòt trôû thaønh moät".
[36] R. Spaemann, Persone. Sulla differenza tra "qualcosa" e "qualcuno", (a cura di) Leonardo Allodi, Laterza, Bari 2007, 39: "Coäng ñoàng raát thaân maät giaû ñònh tieân thieân phaûi coù quan heä dò bieät tính duïc. Nhöõng con ngöôøi ñoàng giôùi coù theå taïo laäp caùc loaïi coäng ñoàng khaùc nhau, nhöng khoâng theå trôû neân 'moät xöông moät thòt', nhö ñieàu thaùnh Phaoloâ coù yù noùi veà söï keát hôïp tính duïc. Khoâng phaûi laø ngaãu nhieân thaàn thoaïi androgyno ñaõ giaûi thích coäng ñoàng naøy baét ñaàu töø moät ñoàng nhaát theå nguyeân thuûy".
[37] Chuùng ta coøn thaáy yù nieäm jadaø naøy trong Taân öôùc, nghóa laø, veà moät caùi bieát bôûi tình yeâu cho pheùp ta naém baét ñöôïc chính beà saâu "Thöïc taïi". Thaùnh Gioan trong Thö thöù nhaát nhaán maïnh ñeán caùi bieát naøy, moät caùi bieát coù theå chaïm tôùi maàu nhieäm Thieân Chuùa khoân taû: "Anh em thaân meán, chuùng ta haõy yeâu thöông nhau, vì tình yeâu baét nguoàn töø Thieân Chuùa. Phaøm ai yeâu thöông, thì ñaõ ñöôïc Thieân Chuùa sinh ra, vaø ngöôøi aáy bieát Thieân Chuùa. Ai khoâng yeâu thöông, thì khoâng bieát Thieân Chuùa, vì Thieân Chuùa laø tình yeâu" (1Ga 4,7-8). Thaùnh Phaoloâ cuõng noùi nhö theá: "... nhaän bieát tình thöông cuûa Ñöùc Kitoâ, laø tình thöông vöôït quaù moïi söï hieåu bieát" (Ep 3,19).
[38] Lacroix, Miraggi dell'amore, op. cit., 163: "Nhö theá ta coù moät ngoân ngöõ thaân xaùc vaø moät ngoân ngöõ baèng lôøi. Ngoân ngöõ thöù nhaát cho pheùp moät ngöôøi chaïm tôùi cuoäc soáng cuûa tha nhaân vaø ngöôïc laïi. Coù moät tieáp xuùc tröïc tieáp, moät söï bao truøm laáy nhau maø chæ coù caùc cöû chæ theå xaùc vaø khoaùi caûm chung môùi coù theå dieãn ñaït ñöôïc. Ngoân ngöõ thöù hai thì roõ raøng hôn, phaù tan söï mô hoà vaø laøm cho roõ raøng döùt khoaùt hôn, nghóa laø dieãn taû toát hôn söï tham döï cuûa chuû theå".
[39] Ibid., 24-25.