Caùc vaï Giaùo luaät, söï baát hôïp luaät vaø ngaên trôû

Nhöõng ñieàu caàn löu yù daønh cho linh muïc giaûi toäi

Caùc vaï Giaùo luaät, söï baát hôïp luaät vaø ngaên trôû - Nhöõng ñieàu caàn löu yù daønh cho linh muïc giaûi toäi.

Ñöùc oâng Giuseppe Tonello

(WHÑ 25-12-2024) - Ñaây laø baøi tham luaän cuûa Ñöùc oâng Giuseppe Tonello trong Khoùa hoïc veà Toøa Trong do Toøa AÂn Giaûi Toái Cao toå chöùc töø ngaøy 4-8 thaùng 3 naêm 2024.

Lôøi môû ñaàu

Vôùi söï kieän Naêm Thaùnh 2025, tröôùc heát laø vôùi tö caùch nhöõng tín höõu, sau ñoù laø tö caùch cuûa caùc Linh muïc, nhö nhöõng "Nhöõng Ngöôøi Haønh Höông Cuûa Hy Voïng" vaø Daân Thieân Chuùa trong lôøi caàu nguyeän, chuùng ta laïi moät laàn nöõa ñöôïc môøi goïi ñeå suy ngaãm veà moät trong nhöõng khía caïnh khoâng theå traùnh ñöôïc cuûa söï yeáu ñuoái nôi con ngöôøi, duø ñaõ ñöôïc cöùu chuoäc vaø thaùnh hieán bôûi aân suûng Bí tích Röûa Toäi: toäi loãi nhö moät söï kieän khoâng chæ mang tính caù nhaân maø cuõng mang tính Giaùo Hoäi nöõa. Cuï theå hôn, chuùng ta töï chaát vaán chính mình trong vieäc xöû lyù toäi loãi khi Giaùo Hoäi nhaän ra ñoù laø moät söï phaïm phaùp (theo Giaùo luaät).

Trong baøi vieát naøy, toâi muoán coá gaéng ñöa ra moät ñoùng goùp ngaén goïn vaø ít mang tính kyõ thuaät hôn so vôùi nhöõng gì ñaõ ñeà xuaát trong quaù khöù, nhöõng baøi vieát maø toâi xin trích daãn ñeå nhöõng ai caàn tìm hieåu saâu hôn coù theå tham khaûo. Toâi vaãn tin raèng moät Linh muïc giaûi toäi toát khoâng theå hoaøn toaøn khoâng quan taâm ñeán, ngoaøi söï nhaïy beùn caù nhaân ñoái vôùi ngoân ngöõ phaùp lyù, maø coøn vôùi nhöõng suy tö chuyeân saâu veà vaán ñeà naøy. Muïc tieâu cuûa toâi laø thu huùt söï chuù yù vaø khuyeán khích moät söï tìm hieåu caù nhaân veà caùc lónh vöïc trong Giaùo luaät, ñoàng thôøi môû roäng cho nhöõng ai khoâng phaûi laø "ngöôøi trong ngaønh", caân nhaéc nhöõng nhu caàu muïc vuï cuøng vôùi nhöõng yeáu toá kyõ thuaät.

Trong baøi chia seû naøy, toâi seõ baét ñaàu, nhö ñaõ ñöôïc yeâu caàu, baèng vieäc khaùm phaù vieäc söû duïng hình phaït chöõa trò (hay cuõng goïi laø döôïc hình) (sanzioni medicinali) ñoái vôùi tín höõu (söï aùp duïng vaø treân heát laø tha thöù), sau ñoù chuyeån sang phaân tích söï baát hôïp luaät (irrregolaritaø) vaø nhöõng ngaên trôû (impedimenti) ñoái vôùi vieäc laõnh nhaän vaø thöïc thi caùc Bí Tích Truyeàn Chöùc Thaùnh.

Tröôùc heát, toâi muoán nhaán maïnh raèng tröôùc khi baét ñaàu suy tö, caàn phaûi yù thöùc vaø töï do laøm môùi laïi söï gaén keát trong ñöùc tin vôùi quyeàn naêng cuûa Loøng Thöông Xoùt Thieân Chuùa - ñieàu naøy aùp duïng cho taát caû, duø laø ngöôøi tieáp nhaän, ngöôøi thöïc thi hay ngöôøi giaûi thích luaät - ñaëc bieät laø trong ñôøi soáng Bí tích.

Chuùng ta coù thöïc söï ñuû yù thöùc raèng khía caïnh heát söùc teá nhò naøy ñoøi hoûi moät söï quan taâm ñaëc bieät, nhaèm traùnh nhöõng "can thieäp vöôït thaåm quyeàn" khoâng phuø hôïp vaø nguy hieåm khoâng? Thöïc vaäy, vieäc quan taâm ñeán "söùc khoûe" cuûa Thaân Theå Giaùo Hoäi, ñaëc bieät laø trong vieäc xöû lyù vaø söûa chöõa nhöõng toån thöông baát coâng gaây ra, thöôøng (vaø neân nhö vaäy!) chæ thuoäc phaïm vi cuûa söï chaêm soùc muïc vuï thoâng thöôøng, voán chuû yeáu söû duïng caùc phöông tieän luaân lyù vaø/hoaëc Bí tích.

Tuy nhieân, coù nhöõng tình huoáng maø Thaåm quyeàn Giaùo Hoäi phaûi can thieäp vaøo nhöõng haønh ñoäng thöïc söï laø phaïm phaùp, nhöõng haønh ñoäng naøy töï baûn chaát laøm toån haïi, thaäm chí laø toån thöông nghieâm troïng ñoái vôùi söï haøi hoøa höõu hình cuûa Thaân Theå Giaùo Hoäi, quyeàn lôïi cuûa caù nhaân, ñaëc bieät laø cuûa ngöôøi tín höõu; hoaëc laøm toån haïi nhöõng giaù trò thieâng lieâng vaø luaân lyù quan troïng ñoái vôùi Giaùo Hoäi. Nhöõng haønh ñoäng naøy, maëc duø coù theå bò coi laø toäi loãi töø quan ñieåm luaân lyù, caàn phaûi ñöôïc taùch bieät roõ raøng vôùi nhöõng "toäi loãi ñôn thuaàn" (semplici), neáu coù theå noùi nhö vaäy: vì chuùng laø vi phaïm cuï theå caùc quy ñònh cuûa Thieân Chuùa vaø/hoaëc caùc quy ñònh giaùo luaät, ñöôïc baûo veä bôûi caùc hình phaït phaùp lyù, cuï theå laø hình söï, do Ñaáng laøm luaät Giaùo Hoäi quy ñònh (xem ví duï caùc ñieàu 1315, khoaûn 1 vaø 1399). Nhöõng haønh ñoäng naøy ñoøi hoûi moät can thieäp cuï theå vaø khaùc bieät, vì chuùng vöôït ra ngoaøi chæ laø chieàu kích thieâng lieâng hay luaân lyù, xaâm nhaäp vaøo lónh vöïc phaùp lyù vaø Giaùo luaät.

Trong moät boái caûnh maø chuùng ta thaáy söï gia taêng (hoaëc ít nhaát laø nhaän thöùc veà söï gia taêng naøy ñaõ ñöôïc phoùng ñaïi vaø laøm noåi baät qua caùc phöông tieän truyeàn thoâng) cuûa nhöõng haønh vi sai traùi vaø toäi loãi, thöôøng khoâng ñöôïc nhaän thöùc laø nhö vaäy ngay caû trong coäng ñoàng tín höõu, ñieàu quan troïng laø Giaùo Hoäi caàn ñaùnh giaù laïi moät caùch caån thaän, moät laàn nöõa, lieäu vaø trong phaïm vi naøo vieäc aùp duïng caùc bieän phaùp tröøng phaït hieän nay coù thöïc söï laø giaûi phaùp thích hôïp ñeå ñoái phoù vôùi söï suy thoaùi ñaïo ñöùc vaø thieáu soùt trong haønh ñoäng cuûa caùc tín höõu ñaõ ñöôïc röûa toäi. Trong vieäc naøy, kinh nghieäm cuûa caùc Linh muïc giaûi toäi vaø phaûn hoài (feedback) töø hoï nhaän ñöôïc seõ laø moät ñieåm tham chieáu quan troïng[1]. Vieäc ghi nhaän söï gia taêng trong vieäc aùp duïng caùc bieän phaùp cheá taøi hình söï - moät xu höôùng trong hai thaäp kyû qua, ñöôïc thuùc ñaåy bôûi caùc quyeát ñònh cuûa caùc Trieàu ñaïi Giaùo hoaøng gaàn ñaây, ñaëc bieät lieân quan ñeán vieäc caûi caùch Quyeån VI cuûa Boä Giaùo luaät - caàn ñöôïc caân nhaéc cuøng vôùi nhu caàu coi caùc bieän phaùp naøy nhö moät giaûi phaùp cuoái cuøng trong vieäc quaûn trò coäng ñoaøn Giaùo Hoäi, ñoàng thôøi ñeà cao caùc bieän phaùp baûo veä vaø ñaûm baûo voán laø ñaëc tröng cuûa luaät hình söï trong Giaùo Hoäi.

Baøi phaùt bieåu cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ vaøo thaùng 11 naêm 2019 taïi Ñaïi hoäi Quoác teá laàn thöù 20 cuûa Hieäp hoäi Luaät Hình söï Quoác teá (AIDP)[2] - moät hoäi nghò laø bieåu hieän cuûa hieäp hoäi khoa hoïc laâu ñôøi nhaát theá giôùi vôùi caùc luaät gia chuyeân gia trong lónh vöïc hình söï - ñaõ ñöa ra nhöõng gôïi yù quyù giaù cho caùc suy nghó ñaëc bieät lieân quan ñeán lónh vöïc Giaùo Hoäi, vaø ñaëc bieät laø caùc vaán ñeà Giaùo luaät, ñaëc bieät khi ngaøi keâu goïi coäng ñoàng phaùp lyù quoác teá coá gaéng ñeå aùp duïng vaø giaûi thích luaät hình söï theo caùch khoâng chæ nhaèm tröøng phaït, maø coøn höôùng tôùi moät coâng lyù phuïc hoài, coù khaû naêng hoøa giaûi vaø söûa chöõa.

Ñieàu naøy khoâng phaûi laø moät ñieàu môùi meû, roõ raøng raèng: coâng lyù phuïc hoài laø moät khaùi nieäm quen thuoäc trong giaùo lyù Giaùo Hoäi vaø noù aên saâu vaøo truyeàn thoáng cuûa Giaùo Hoäi, nhö ñöôïc theå hieän qua vieäc aùp duïng hình phaït chöõa trò (döôïc hình) (pene medicinali) trong Giaùo luaät, nhaèm muïc ñích caûi hoái toäi nhaân, vaø ñoù chính laø ñoái töôïng ñaàu tieân trong phaàn thaûo luaän cuûa chuùng ta.

Lyù thuyeát cô baûn cuûa hình phaït trong Giaùo Hoäi döïa treân nhöõng nguyeân lyù tuyeät vôøi cuûa vieäc baûo veä söï toaøn veïn cuûa Thaân Theå Maàu Nhieäm cuûa Chuùa Kitoâ vaø söï hieäp thoâng trong coâng lyù, vôùi muïc tieâu cöùu chuoäc vaø cöùu roãi toaøn dieän con ngöôøi: haønh ñoäng naøy bao goàm caû toäi nhaân vaø nhöõng ngöôøi ñaõ bò toån thöông, tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp, bôûi nhöõng haønh ñoäng baát coâng laøm toån haïi ñeán nhöõng taøi saûn coù giaù trò phaùp lyù.

Coâng lyù phuïc hoài (hay "coâng lyù mang tính taùi thieát"), nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng gôïi yù, ñaët con ngöôøi laøm trung taâm haønh ñoäng cuûa mình, duø ñoù laø naïn nhaân hay ngöôøi chòu traùch nhieäm veà haønh vi phaïm toäi, vôùi muïc tieâu khoâi phuïc nhöõng moái quan heä nhaân baûn vaø xaõ hoäi ñaõ bò toån haïi bôûi toäi aùc. Taàm nhìn naøy ñoøi hoûi moät söï thay ñoåi trieät ñeå veà moâ hình, ñaët troïng taâm nôi con ngöôøi cuûa Chuùa Gieâsu, ñaëc bieät laø trong söï phuïc sinh cuûa Ngaøi, laøm neàn taûng cho söï hoøa giaûi giöõa Thieân Chuùa vaø con ngöôøi. Ñieàu naøy coù veû hieån nhieân ñoái vôùi chuùng ta laø nhöõng ngöôøi coù ñöùc tin, nhöng thöïc teá khoâng phaûi vaäy. Hình phaït trong Giaùo luaät khoâng bao giôø coù theå laø muïc ñích töï thaân, maø chæ coù theå ñöôïc bieän minh nhö moät coâng cuï cuûa coâng lyù theo quan ñieåm Kitoâ giaùo, luoân phaûi höôùng ñeán vieäc cöùu chuoäc vaø phuïc hoài phaåm giaù laøm con cuûa ngöôøi tín höõu[3].

Vì coù taùc ñoäng maïnh meõ ñoái vôùi tín höõu vaø caùc quyeàn lôïi cô baûn cuûa hoï, vieäc aùp duïng thaåm quyeàn hình söï khoâng theå thieáu phaûn aùnh giaùo huaán Tin Möøng. Muïc tieâu chính cuûa hoaït ñoäng muïc vuï neân laø giaûi thoaùt tín höõu khoûi nhöõng gaùnh naëng, ñaëc bieät laø nhöõng gaùnh naëng mang tính phaùp lyù, ñang caûn trôû hoï treân con ñöôøng hoaùn caûi vaø moät ñôøi soáng môùi trong Chuùa Kitoâ.

Caùm doã höôùng tôùi moät neàn coâng lyù mang tính tröøng phaït hoaëc höõu duïng veà maët xaõ hoäi vaø bieåu töôïng, khi ñöôïc coi laø kieåu maãu "ngaên ngöøa ñieàu xaáu" (apotropaica), luoân hieän dieän: ñoù laø moät moâ hình caàn phaûi nhöôøng choã cho coâng lyù mang tính phuïc hoài, nôi maø ñoái thoaïi, tha thöù[4] vaø hoøa giaûi trôû thaønh caùc yeáu toá trung taâm. Moâ hình thöù hai naøy caàn öu tieân, ñaëc bieät trong thöïc haønh cuï theå, ngöôøi tín höõu vaø phaåm giaù cuûa hoï caàn ñöôïc toân troïng, phuø hôïp vôùi caùc nguyeân taéc veà baùc aùi vaø öu tieân con ngöôøi, voán laø neàn taûng ñoái vôùi Giaùo Hoäi. Vaø ngay caû ngöôøi phaïm toäi cuõng laø moät tín höõu. Coâng lyù mang tính phuïc hoài nhaán maïnh giaù trò cuûa ñoái thoaïi vaø söï gaëp gôõ giöõa naïn nhaân vaø ngöôøi phaïm toäi, ñeà xuaát moät haønh trình hoøa giaûi, chöõa laønh vaø taùi hoäi nhaäp, coù theå mang laïi söï thaáu hieåu laãn nhau vaø söï ñeàn buø khoâng mang tính cô hoïc hay hình thöùc ñoái vôùi toån haïi ñaõ gaây ra. Caùch tieáp caän naøy thöïc söï ñoøi hoûi moät söï thay ñoåi moâ hình trong chính khaùi nieäm veà coâng lyù chính thöùc cuûa Giaùo Hoäi vaø caùch aùp duïng noù, caàn ñöôïc vun troàng ngaøy caøng nhieàu nhö moät yeáu toá cuûa hoøa giaûi vaø xaây döïng lôïi ích chung[5]. Ñieàu naøy döïa treân nguyeân taéc dieãn giaûi neàn taûng cuûa toaøn boä Luaät Giaùo Hoäi Coâng Giaùo chuùng ta, ñoù laø: salus animarum, lex suprema in Ecclesia - Cöùu roãi caùc linh hoàn laø luaät toái thöôïng trong Giaùo Hoäi.

Toäi phaïm (delitto) vaø hình phaït (sanzione): moät soá ñieåm baøn veà baûn chaát vaø phaïm vi thaåm quyeàn cöôõng cheá cuûa Giaùo Hoäi

Vì leõ ñoù, chuùng ta ñang di chuyeån trong phaïm vi raát cuï theå cuûa toäi phaïm[6] vaø hình phaït, do ñoù laø caùc bieän phaùp quyeàn löïc coù tính chaát tröøng phaït vaø kyû luaät, nhöõng bieän phaùp naøy töôùc boû quyeàn/lôïi ích/ñaëc quyeàn/v.v# cuûa ngöôøi phaïm toäi - ngöôøi tín höõu ñöôïc coâng nhaän laø nhö vaäy qua moät thuû tuïc hôïp phaùp[7] - hoaëc, ít nghieâm troïng hôn, laø vieäc töôùc boû quyeàn thöïc hieän caùc quyeàn ñoù. Ñeå phaùc thaûo moät phaïm vi toång quaùt veà vaán ñeà naøy, chuùng ta coù theå noùi roõ hôn raèng caùc hình phaït (vaø ñieàu naøy ñaëc bieät ñuùng ñoái vôùi caùc hình thöùc chæ trích, lieân quan ñeán ñôøi soáng Bí tích) ñoái vôùi tín höõu seõ daãn ñeán vieäc haïn cheá/töôùc boû caùc quyeàn/ñaëc quyeàn, do ñoù laø vieäc haïn cheá/töôùc boû hoaøn toaøn hoaëc moät phaàn quyeàn lôïi töø caùc taøi saûn taïm thôøi vaø/hoaëc tinh thaàn; thöïc teá, laø vieäc töôùc boû quyeàn töï do thöïc hieän chuùng.

Do ñoù, chæ nhöõng haønh vi phaïm toäi thöïc söï môùi coù giaù trò trong cuoäc thaûo luaän naøy, töùc laø nhöõng haønh ñoäng laøm toån haïi ñeán quyeàn lôïi cuûa con ngöôøi, ñaëc bieät laø cuûa tín höõu hoaëc nhöõng taøi saûn quan troïng cuûa Giaùo Hoäi. Thöôøng thì töø goùc ñoä phaùn xeùt luaân lyù, chuùng cuõng laø nhöõng haønh ñoäng toäi loãi, nhöng caàn phaûi phaân bieät roõ raøng chuùng vôùi nhöõng "toäi loãi ñôn thuaàn", bôûi vì chuùng laø nhöõng toäi phaïm thöïc söï, vì haønh ñoäng naøy caáu thaønh moät söï vi phaïm beân ngoaøi coù theå nhaän thaáy cuûa caùc ñieàu luaät thuoäc Thieân luaät hoaëc Giaùo luaät, ñöôïc baûo veä bôûi caùc bieän phaùp baûo veä hình söï töø phía nhaø laäp phaùp (xem ví duï ñieàu 1315, khoaûn 1 vaø 1399).

Nhöõng haønh vi phaïm toäi coù moät baûn chaát ñaëc tröng cuûa chuùng, vì chuùng aûnh höôûng ñeán taøi saûn vaø söï naêng ñoäng cuûa söï hieäp thoâng trong Giaùo Hoäi höõu hình theo nhöõng caùch khaùc vôùi caùc haønh ñoäng (chæ thuaàn tuùy coù theå goïi laø) toäi loãi, vaø vì theá yeâu caàu moät can thieäp chính thöùc vaø cuï theå[8] töø phía Cô quan coù thaåm quyeàn cuûa Giaùo Hoäi[9] so vôùi vieäc can thieäp bình thöôøng maø chuùng ta ñaõ ñeà caäp ôû treân.

Can thieäp naøy coù theå dieãn ra trong toøa ngoaøi hoaëc trong toøa trong vaø luoân lieân quan ñeán nhieàu khía caïnh khaùc nhau[10]. Trong boái caûnh hình söï, roõ raøng thaåm quyeàn cuûa Giaùo Hoäi laø ñoäc nhaát, theå hieän khoâng chæ trong phaïm vi coâng coäng vaø beân ngoaøi, nôi maø quyeàn taøi phaùn cöôõng cheá-hình söï cuûa nhaø nöôùc hoaït ñoäng, maø coøn trong toøa trong. Chính trong toøa trong, ta thaáy roõ ñaëc tröng naêng quyeàn quaûn trò cuûa Giaùo Hoäi (ñieàu 129), laø bieåu hieän cuûa moät chöùc naêng giaûi thoaùt ñuùng nghóa, döïa treân traùch nhieäm cuûa löông taâm caù nhaân. Vieäc thöïc hieän quyeàn quaûn trò[11] naøy ñöôïc theå hieän qua caùc haønh ñoäng phaùp lyù bí maät, coù nghóa laø khoâng coâng khai, khaùc bieät vôùi caùc bí tích (nhö vieäc xöng toäi vaø tha thöù bí tích, laø bieåu hieän cuûa naêng quyeàn bí tích cuûa chöùc tö teá)[12].

Söï phöùc taïp cuûa baûn chaát con ngöôøi vaø söï naêng ñoäng cuûa löông taâm thöïc söï ñoøi hoûi moät soá haønh vi beân ngoaøi, coù theå ñöôïc nhaän thaáy vaø caûm nhaän bôûi coäng ñoaøn Giaùo Hoäi, coù theå mang laïi moät yù nghóa khoâng chæ luaân lyù maø coøn caû phaùp lyù, ñaëc bieät laø trong boái caûnh hình söï. Nhöõng haønh vi naøy coù theå trôû thaønh ñoái töôïng cuûa caùc hình phaït khoâng chæ qua moät quy trình phaùp lyù chính thöùc maø coøn khoâng caàn phaûi coù moät vieäc thöïc hieän cuï theå vaø tröïc tieáp quyeàn taøi phaùn beân ngoaøi, maø thay vaøo ñoù, chuû yeáu döïa vaøo caùc quy ñònh phaùp lyù chung lieân quan tröïc tieáp ñeán löông taâm caù nhaân cuûa tín höõu, raøng buoäc hoï trong moät chieàu kích noäi taâm vaø saâu saéc caù nhaân. Moät ví duï laø caùc hình phaït tieàn keát (latae sententiae), seõ ñöôïc baøn theâm chi tieát trong phaàn döôùi ñaây.

Trong hoaøn caûnh naøy, coù theå noùi löông taâm cuûa tín höõu chính laø ngöôøi xeùt xöû, giöõ phaùn xeùt trong moät phaïm vi rieâng tö, kín ñaùo vaø saâu kín, maø khoâng caàn phaûi xuaát hieän trong phaïm vi coâng coäng. Trong toøa trong, thöôøng thì chính ngöôøi vi phaïm seõ töï tieát loä, thöôøng laø qua vieäc Xöng toäi Bí tích. Ñieàu naøy giaûi thích söï quan taâm ñaëc bieät cuûa caùc Linh muïc giaûi toäi ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp naøy, vì vaán ñeà vaãn naèm trong phaïm vi toøa trong, khoâng phaûi laø ñoái töôïng kieåm tra qua caùc haønh ñoäng coù giaù trò phaùp lyù quan troïng hoaëc baèng chöùng hôïp phaùp beân ngoaøi. Linh muïc giaûi toäi, ngoaøi vieäc quaûn lyù Bí tích Hoøa giaûi, cuõng naém giöõ moät thaåm quyeàn phaùp lyù ñaëc bieät cuûa Giaùo Hoäi. Ngaøi khoâng chæ tha thöù toäi loãi nhaân danh Thieân Chuùa vaø Giaùo Hoäi maø trong nhöõng tröôøng hôïp ñaëc bieät, ngaøi cuõng coù theå thu hoài caùc hình phaït hình söï hoaëc ban aân xaù ñoái vôùi caùc luaät leä cuûa Giaùo Hoäi.

Söï phaân bieät vöøa neâu roõ hai chöùc naêng cuûa chöùc vuï Linh muïc: khaû naêng xoùa boû hình phaït Giaùo luaät, moät haønh ñoäng phaùp lyù chæ ñöôïc trao cho nhöõng ngöôøi coù naêng quyeàn naøy, khaùc vôùi khaû naêng Bí tích Tha toäi, ñöôïc trao cho taát caû caùc Linh muïc trong Thaùnh leã Truyeàn chöùc.

Trong phaïm vi toøa trong, tín höõu coù theå bò aùp duïng caùc hình phaït, vaø nhö seõ ñöôïc trình baøy sau, cuõng coù theå gaëp phaûi caùc ngaên trôû hoaëc baát hôïp luaät. Nhöõng vaán ñeà naøy khoâng hoaøn toaøn thuoäc veà phaïm vi hình söï, nhöng lieân quan ñeán tính hôïp phaùp cuûa vieäc tieáp nhaän caùc Bí tích Truyeàn Chöùc Thaùnh vaø vieäc thöïc hieän hôïp phaùp chuùng. Nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán caùc ngaên trôû vaø baát hôïp luaät naøy seõ ñöôïc xem xeùt moät caùch ngaén goïn ôû cuoái phaàn thaûo luaän.

Phaân loaïi caùc hình phaït trong Giaùo Hoäi - caùc vaï

Nhö moät ñieåm khôûi ñaàu, caàn nhaán maïnh raèng caùc linh muïc phaûi lieân tuïc daán thaân vaøo "söù vuï hoøa giaûi", nhö ñöôïc chæ ra trong 2 Cor 5, 20-21, vaø raèng Giaùo Hoäi öu tieân caùc coâng cuï muïc vuï ñeå giaûi quyeát nhöõng haønh vi sai leäch cuûa tín höõu, vì chuùng coù khaû naêng mang laïi caùch tieáp caän thaän troïng vaø caù vò hôn, maëc duø coù theå döôøng nhö ít nhanh choùng hoaëc maïnh meõ hôn.

Söù vuï hoøa giaûi ñoøi hoûi moät caùch tieáp caän chín chaén vaø yù thöùc ñoái vôùi khía caïnh hình phaït cuûa Giaùo Hoäi, ñaëc bieät trong boái caûnh toøa trong, vaø bao goàm caû baûn chaát cuûa caùc hình phaït laãn quaù trình aùp duïng chuùng. Maëc duø thoaït nhìn, ñaây coù theå laø moät vaán ñeà veà caùc thuû tuïc chính thöùc xa rôøi söï chaêm soùc muïc vuï, nhöng thöïc teá, noù raát quan troïng ñeå ñaûm baûo raèng caùc bieän phaùp hình phaït laø thöïc söï phuø hôïp vaø hieäu quaû. Nhaän thöùc naøy giuùp cuï theå hoùa khaùi nieäm salus animarum (söï cöùu roãi linh hoàn) nhö nguyeân lyù giaûi thích toái cao cuûa luaät trong Giaùo Hoäi, nhö ñöôïc nhaán maïnh trong ñieàu khoaûn cuoái cuøng cuûa Boä Giaùo luaät (ñieàu 1752), traùnh caùc caùch giaûi thích noâng caïn hoaëc giaûn löôïc.

Caùc hình phaït hình söï truyeàn thoáng ñöôïc phaân bieät thaønh caùc döôïc hình (vaï) vaø hình phaït "traû thuø", thuaät ngöõ ñöôïc söû duïng trong Boä luaät Pio-Benedictino. Cho ñeán nay, ñieàu 1312 vaãn khaúng ñònh söï phaân bieät cô baûn naøy giöõa caùc döôïc hình hoaëc vaï[13] (pene medicinali o censure) (khoaûn 1, muïc 1: söï vaï tuyeät thoâng, vaï ngöng chöùc vaø vaï ñình chæ) vaø thuïc hình (hình phaït ñeàn buø) (pene espiatorie) (khoaûn 1, muïc 2). Ñònh nghóa veà "vaï" trong Boä luaät Pio-Benedictino ñöôïc ñöa ra trong ñieàu 2241, khoaûn 1: "Censura est poena qua homo baptizatus, delinquens et contumax, quibusdam bonis spiritualibus vel spiritualibus adnexis privatur, donec, a contumacia recedens, absolvatur - Vaï laø hình phaït maø qua ñoù moät ngöôøi ñaõ chòu Pheùp Röûa, phaïm toäi vaø coá tình ngoan coá, bò töôùc moät soá quyeàn lôïi thieâng lieâng hoaëc caùc quyeàn lôïi gaén lieàn vôùi söï thieâng lieâng, cho ñeán khi hoï töø boû söï ngoan coá vaø ñöôïc thaùo giaûi." Moät khaùi nieäm vaãn höõu ích, trong tröôøng hôïp khoâng coù ñònh nghóa cuï theå veà luaät. Töø Coâng Ñoàng Lateâranoâ IV naêm 1215, caùc vaï ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng laø ba hình phaït duy nhaát, coù maët trong Boä Giaùo luaät Latinh: vaï tuyeät thoâng (scomunica) (ñieàu 1331), vaï caám cheá (hay ngöng chöùc) (interdetto) (ñieàu 1332), vaø vaï huyeàn chöùc (hay ñình chæ) (sospensione) (ñieàu 1333-1334). Hai hình phaït ñaàu tieân chuû yeáu lieân quan ñeán vieäc caám nhaän vaø/hoaëc cöû haønh caùc Bí tích. Vaï huyeàn chöùc, voán tröôùc ñaây chæ daønh cho caùc giaùo só[14], chuû yeáu caám thöïc hieän caùc haønh vi theå hieän naêng quyeàn cuûa chöùc thaùnh hoaëc thaåm quyeàn quaûn trò, cuõng nhö caùc quyeàn hoaëc chöùc naêng lieân quan ñeán nhieäm vuï.

Söï phaân bieät giöõa hai loaïi hình phaït Giaùo luaät naèm ôû muïc ñích khaùc nhau cuûa chuùng, duø ñaëc ñieåm naøy khoâng phaûi laø duy nhaát. Vaï nhaèm höôùng ñeán vieäc söûa ñoåi ngöôøi vi phaïm vaø coù theå ñöôïc moâ taû, theo thuaät ngöõ ñaõ trôû neân quen thuoäc, laø mang muïc ñích phoøng ngöøa ñaëc bieät (finalitaø special-preventiva[15]): ñieàu naøy coù nghóa laø chuùng nhaém ñeán vieäc kích thích söï thay ñoåi trong haønh vi cuûa ngöôøi phaïm toäi. Ngöôïc laïi, thuïc hình[16] (hình phaït ñeàn buø) taäp trung vaøo vieäc ñeàn toäi, töùc laø söûa chöõa thieät haïi do haønh ñoäng phaïm toäi gaây ra vaø khoâi phuïc laïi coâng lyù, cuõng nhö buø ñaép nhöõng göông xaáu ñaõ gaây ra cho coäng ñoaøn Giaùo Hoäi. Loaïi hình phaït naøy tuaân theo moät nguyeân taéc bieän minh maø ngöôøi ta coù theå goïi laø mang tính chaát boài thöôøng vaø phoøng ngöøa chung (retributivo e general-preventivo).

Söï khaùc bieät giöõa caùc hình phaït naøy cuõng theå hieän trong thôøi gian aùp duïng chuùng[17]. Caùc vaï hay döôïc hình gaén lieàn vôùi thaùi ñoä chuû quan cuûa ngöôøi phaïm toäi vaø, vì lyù do naøy, thöôøng ñöôïc aùp duïng trong moät khoaûng thôøi gian khoâng xaùc ñònh, töùc laø cho ñeán khi ngöôøi phaïm toäi ñöôïc söûa ñoåi[18]. Ngöôïc laïi, caùc thuïc hình coù theå ñöôïc xaùc ñònh trong moät khoaûng thôøi gian xaùc ñònh, khoâng xaùc ñònh hoaëc thaäm chí vónh vieãn, tuøy theo quy ñònh cuûa ñieàu 1336, khoaûn 1, vaø ñieàu naøy khoâng phuï thuoäc vaøo thaùi ñoä chuû quan cuûa ngöôøi vi phaïm.

Theo tinh thaàn caûi caùch ñöôïc thuùc ñaåy bôûi Coâng Ñoàng Vatican II, nguyeân taéc raèng caùc hình phaït Giaùo luaät chuû yeáu neân laø loaïi hình phaït haäu keát (ferendae sententiae), töùc laø ñöôïc aùp duïng vaø gôõ boû thoâng qua moät thuû tuïc cuï theå cuûa toøa ngoaøi, ñaõ ñöôïc duy trì. Tuy nhieân, vieäc thieát laäp caùc hình phaït tieàn keát (latae sententiae) hay töï ñoäng, voán ban ñaàu ñöôïc hieåu laø döôïc hình (medicinale) vaø nay, trong moät phaïm vi haïn cheá, cuõng coù theå laø thuïc hình, vaãn ñöôïc baûo löu cho nhöõng tröôøng hôïp ñaëc bieät nghieâm troïng[19]. Caùc hình phaït tieàn keát vaãn laø moät truï coät cuûa phaùp luaät Giaùo Hoäi Latinh[20], maëc duø coù yù kieán cuûa moät soá nhaø giaûi thích[21] ñaõ neâu ra söï nghi ngôø, nhaèm giôùi haïn hieäu quaû cuûa caùc hình phaït naøy chæ trong toøa ngoaøi, nôi chæ cung caáp caùc baûo ñaûm cho vieäc thöïc thi quyeàn löïc moät caùch chính xaùc vaø coù traùch nhieäm, laøm cho noù trôû thaønh khoâng gian "töï nhieân" cho caùc haønh ñoäng quaûn lyù Giaùo Hoäi mang tính chaát traán aùp.

Söï khaùc bieät veà muïc ñích giöõa caùc hình phaït latae sententiae vaø ferendae sententiae vaãn toàn taïi trong cheá ñoä phaùp lyù rieâng bieät cuûa chuùng. Giaùo luaät khuyeán khích söï ñieàu ñoä trong vieäc thieát laäp taát caû caùc hình phaït, nhö ñöôïc chæ ra trong ñieàu 1317, nhaán maïnh söï caàn thieát phaûi aùp duïng chuùng chæ khi thaät söï caàn thieát cho lôïi ích cuûa kyû luaät Giaùo Hoäi, vaø ñaëc bieät ñoái vôùi caùc hình phaït tieàn keát, nhö ñöôïc quy ñònh trong ñieàu 1318, vì tính nghieâm troïng vaø taùc ñoäng töï ñoäng, khoâng phaân bieät ñoái töôïng cuûa chuùng ñoái vôùi ngöôøi vi phaïm, traùi ngöôïc vôùi caùc hình phaït haäu keát, cô cheá aùp duïng cuûa chuùng cho pheùp ñaùnh giaù chính xaùc vaø phuø hôïp vôùi tình huoáng.

AÙp duïng caùc hình phaït vaø chuû theå coù quyeàn baõi boû chuùng

Khi ñi vaøo chi tieát hôn veà caùc quy ñònh lieân quan ñeán caùc vaï, vieäc thaønh laäp gaàn moät nghìn naêm cuûa caùc Kinh só giaûi toäi (Canonici Penitenzieri) taïi caùc nhaø thôø Chính Toøa hoaëc caùc nhaø thôø coù coäng ñoaøn kinh só (vaø neáu khoâng coù, thì do Linh muïc ñöôïc Giaùm muïc uûy thaùc) chöùng toû moái lieân heä giöõa vaán ñeà hình phaït naøy vaø vò trí cuûa toøa giaûi toäi.

Linh muïc giaûi toäi thöïc thi vaø aùp duïng quyeàn bính cuûa Giaùo Hoäi trong vieäc hoøa giaûi vaø söû duïng loøng thöông xoùt khoâng chæ trong vieäc thöïc thi naêng quyeàn bí tích cuûa chöùc thaùnh, maø coøn trong quyeàn taøi phaùn cuûa Giaùo Hoäi trong toøa trong. Trong boái caûnh naøy, ñieàu 508 cuûa Boä Giaùo luaät quy ñònh raèng caùc Linh muïc giaûi toäi coù quyeàn khoâng theå uûy thaùc, theo nhieäm vuï cuûa mình, ñeå tha toäi trong toøa aùn bí tích ñoái vôùi caùc hình phaït tieàn keát chöa ñöôïc tuyeân boá[22] vaø khoâng thuoäc quyeàn cuûa Toøa Thaùnh. Do ñoù, caàn phaûi laøm roõ phaïm vi cuûa söï daønh rieâng naøy.

Ñeå laøm roõ phaïm vi cuûa vieäc daønh quyeàn mieãn giaûm hình phaït cho Toøa Thaùnh trong moät soá tröôøng hôïp (caàn laøm roõ raèng chính toäi loãi chöù khoâng phaûi laø hình phaït ñöôïc daønh rieâng cho Toøa Thaùnh... vaø quyeàn mieãn giaûm naøy phaûi ñöôïc hieåu theo nghóa chaët cheõ, ñieàu 1354, khoaûn 3), caàn löu yù ngay raèng ñaây khoâng phaûi laø moät quy ñònh mang tính tuyeät ñoái: chaúng haïn, trong caùc tröôøng hôïp khaån caáp hoaëc nguy töû. Trong tröôøng hôïp coù söï daønh quyeàn vaø do ñoù chuyeån giao vuï vieäc leân Toøa Thaùnh, cô quan xöû lyù caùc tröôøng hôïp taïi toøa ngoaøi (foro esterno) laø Boä Giaùo Lyù Ñöùc tin, hoaëc coù theå laø Boä Phuïng Töï vaø Kyû Luaät Bí Caùc Tích; ñoái vôùi toøa trong (foro interno), cô quan xöû lyù laø Toøa AÂn Giaûi Toái Cao[23].

Moät trong nhöõng tröôøng hôïp naøy, coù toång coäng saùu tröôøng hôïp vaø taát caû ñeàu bò vaï tuyeät thoâng, ñöôïc quy ñònh trong ñieàu 1370, khoaûn 1 cuûa Boä Giaùo Luaät, vaø lieân quan ñeán "ngöôøi naøo söû duïng baïo löïc theå xaùc choáng laïi Ñöùc Giaùo Hoaøng". Tröôøng hôïp thöù hai cuûa vaï tuyeät thoâng tieàn keát ñöôïc quy ñònh ngay phía sau, taïi ñieàu 1379, khoaûn 3[24], lieân quan ñeán "ngöôøi naøo ñaõ daùm truyeàn chöùc thaùnh cho moät ngöôøi nöõ, thì ngöôøi ñoù vaø caû ngöôøi nöõ maø ñaõ daùm laõnh nhaän chöùc thaùnh". Sau ñoù, moät tröôøng hôïp khaùc ñöôïc tìm thaáy trong ñieàu 1382, khoaûn 1: hình phaït naøy aùp duïng cho "ngöôøi naøo neùm boû Mình Maùu Thaùnh Chuùa, hoaëc laáy vaø giöõ vôùi muïc ñích phaïm thaùnh", vaø do ñoù "chòu vaï tuyeät thoâng tieàn keát (scomunica latae sententiae) daønh rieâng cho Toøa Thaùnh".

Ngoaøi ra, coù moät vaï tuyeät thoâng tieàn keát daønh rieâng cho Toøa Thaùnh ñoái vôùi Linh muïc tha toäi cho "ngöôøi ñoàng phaïm trong toäi loãi choáng laïi ñieàu raên thöù saùu", hoaëc chính xaùc hôn, neáu Linh muïc tha toäi, vì söï tha toäi naøy laø voâ hieäu tröø khi ñöôïc ban trong tình huoáng nguy hieåm ñeán tính maïng, cho ngöôøi maø Linh muïc ñaõ coù quan heä tình duïc (caùc ñieàu 1384 vaø 977). Moät tröôøng hôïp khaùc thuoäc veà hình phaït naøy laø Linh muïc "vi phaïm aán tín bí tích" (ñieàu 1386, khoaûn 1); moät tröôøng hôïp khaùc lieân quan ñeán Giaùm muïc "khoâng coù söï uûy quyeàn cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng" trong vieäc truyeàn chöùc cho moät Giaùm muïc khaùc: caû hai, ngöôøi truyeàn chöùc vaø ngöôøi nhaän chöùc, "seõ chòu vaï tuyeät thoâng tieàn keát daønh rieâng cho Toaøn Thaùnh" (ñieàu 1387).

Caùc toäi phaïm bò tröøng phaït baèng hình phaït tieàn keát khaùc

Caùc toäi phaïm khaùc chòu hình phaït bôûi hình phaït tieàn keát (censure latae sententiae) ñoái vôùi vaï tuyeät thoâng (ví duï: phaù thai chuû ñoäng, ngöôøi phieân dòch trong Bí tích Giaûi toäi ñeå loä bí maät phaïm toäi cuûa hoái nhaân), ñoái vôùi vaï caám cheá hoaëc vaï huyeàn chöùc (baïo löïc choáng laïi Giaùm muïc, cöû haønh Bí tích Thaùnh Theå hoaëc Bí Tích Giaûi toäi moät caùch baát hôïp phaùp, möu toan keát hoân cuûa giaùo só (attentato matrimonio del chierico), toá caùo sai veà haønh vi xuùi giuïc phaïm ñieàu raên thöù saùu (falsa denuncia di sollecitazione), v.v.) luoân coù theå ñöôïc tha vaï bôûi Ñaáng Baûn quyeàn hoaëc Linh muïc ñöôïc trao quyeàn thích hôïp (xem roõ hôn taïi ñieàu 1355).

Chuùng ta chuyeån töø quyeàn tha vaï trong caùc tröôøng hôïp daønh rieâng cho Toøa Thaùnh sang vaán ñeà chung veà caùc chuû theå ñöôïc pheùp tha caùc hình phaït Giaùo luaät.

Caùc Kinh só giaûi toäi (ñieàu 508) cuûa caùc nhaø thôø Chính Toøa vaø nhaø thôø coäng ñoaøn kinh só (chiesa collegiale), nhöõng ngöôøi coù quyeàn naøy khoâng theå uûy thaùc vaø laø nhöõng ngöôøi ñaàu tieân trong nhieäm vuï ñöôïc uûy thaùc coù theå tha toäi trong toøa aùn bí tích ñoái vôùi caùc hình phaït tieàn keát chöa ñöôïc tuyeân boá vaø khoâng ñöôïc daønh rieâng cho Toâng Toøa. Cuõng vaäy, caùc Linh muïc Tuyeân uùy taïi caùc nhaø tuø, beänh vieän vaø caùc taøu thuûy, nhöõng ngöôøi cuõng coù quyeàn töông töï (ñieàu 566 ~2). Taïi Roma, coøn coù caùc linh muïc giaûi toäi taïi boán Ñaïi Vöông Cung Thaùnh Ñöôøng[25] vaø caùc Linh muïc thuoäc Toøa AÂn Giaûi Toäi Toái Cao.

Hôn nöõa, taát caû caùc Nhaø thöøa sai cuûa loøng thöông xoùt, khoaûng 550 ngöôøi, ñaõ ñöôïc Ñöùc Thaùnh Cha boå nhieäm trong Naêm Thaùnh gaàn ñaây (naêm 2016) vaø hieän vaãn tieáp tuïc söù vuï.

Ngoaøi ra, trong tröôøng hôïp trong Bí tích Giaûi toäi, baát kyø Giaùm muïc naøo - vaø thaäm chí caû Giaùm muïc sôû taïi ñoái vôùi caùc tín höõu cuûa mình, nhöõng ngöôøi ôû trong laõnh thoå cuûa mình hoaëc nhöõng ngöôøi ñaõ phaïm toäi - coù theå tha taát caû caùc hình phaït tieàn keát (bao goàm caû thuïc hình) chöa ñöôïc tuyeân boá vaø khoâng daønh rieâng, mieãn laø chuùng ñöôïc thieát laäp baèng luaät (xem ñieàu 1355, khoaûn 2) chöù khoâng phaûi baèng meänh leänh.

Cuõng caàn löu yù raèng baát kyø Linh muïc[26] naøo cuõng coù theå tha toäi trong tröôøng hôïp moät tín höõu ñang ôû trong tình huoáng nguy hieåm ñeán tính maïng; trong tröôøng hôïp naøy, Linh muïc coù theå tha toäi hôïp leä vaø hôïp phaùp cho tín höõu, giaûi thoaùt hoï khoûi moïi hình phaït ñöôïc daønh rieâng hoaëc khoâng daønh rieâng, ñaõ tuyeân boá hay chöa tuyeân boá, caû ferendae sententiae hay latae sententiae (ñieàu 976)[27].

Ñieàu ñaëc bieät caàn löu yù laø ñieàu 1357, khoaûn 1, quy ñònh veà "tröôøng hôïp khaån caáp" (casus urgentior)[28], coù theå aùp duïng cho taát caû caùc Linh muïc giaûi toäi.

Veà nguyeân taéc, trong tröôøng hôïp naøy, "naêng quyeàn tha hình phaït trong toøa trong ñöôïc döï lieäu khoâng phaûi vì ñaëc tính ñaëc thuø cuûa chuû theå thöïc hieän vieäc tha hình phaït, maø laø vì nhu caàu chaêm soùc lôïi ích cuûa caùc tín höõu trong moät hoaøn caûnh ñaëc bieät, ñoù laø tröôøng hôïp khaån caáp nhaát: tình traïng toäi loãi vaø söï ngaên caûn do hình phaït quy ñònh khieán ngöôøi tín höõu khoâng theå laõnh nhaän caùc Bí tích. Ñieàu naøy aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán ngöôøi tín höõu ñeán möùc hoï, sau khi ñaõ aên naên, caûm thaáy khoù khaên khi phaûi chôø ñôïi trong thôøi gian caàn thieát ñeå nhaän ñöôïc söï giaûi mieãn hình phaït trong toøa ngoaøi. Cuï theå, ñieàu khoaûn luaät naøy nhaèm vöôït qua maâu thuaãn coù theå xaûy ra giöõa söï saün saøng aên naên cuûa tín höõu, cuøng vôùi öôùc muoán laõnh nhaän söï tha thöù bí tích, vaø leänh caám laõnh nhaän caùc bí tích do hình phaït Giaùo luaät quy ñònh..."[29].

Do ñoù, khi caùc hình phaït theo luaät hoaëc meänh leänh laø vaï tuyeät thoâng vaø vaï caám cheá[30] tieàn keát (latae sententiae), ngay caû khi caùc tình huoáng bò tröøng phaït laø coâng khai hoaëc ñöôïc daønh rieâng cho caùc cô quan cuûa Toøa Thaùnh, Linh muïc giaûi toäi ñoái dieän vôùi tín höõu caûm thaáy vieäc phaûi chòu hình phaït laø quaù naëng neà[31] (durum sit) seõ coù quyeàn tha vaï trong toøa trong cuûa bí tích. Quyeàn naøy, ñöôïc goïi laø quyeàn tha vaï trong "tröôøng hôïp khaån caáp", ñöôïc coâng nhaän cho moïi Linh muïc giaûi toäi, mieãn laø caùc hình phaït treân (hai vaï treân) chöa ñöôïc tuyeân boá, nhaèm duy trì söï phaân bieät giöõa hai toøa aùn: toøa trong vaø toøa ngoaøi. Ñieàu 1357, khoaûn 2 quy ñònh raèng Linh muïc tha toäi phaûi yeâu caàu tín höõu thöïc hieän boán nghóa vuï[32], ñaëc bieät laø vieäc yeâu caàu cô quan caáp treân xaùc nhaän vieäc tha vaï ñaõ ñöôïc thöïc hieän. Vieäc yeâu caàu cô quan caáp treân laø baét buoäc vaø neáu khoâng thöïc hieän seõ bò tröøng phaït baèng vieäc taùi phaïm cuøng moät hình phaït ñaõ ñöôïc tha[33].

Khoâng coù vieäc thu hoài hình phaït ñaõ aùp ñaët, maø chæ laø söï nôùi loûng taïm thôøi caùc hình phaït phaùp lyù, luoân trong söï toân troïng lôïi ích toái thöôïng laø söï cöùu roãi caùc linh hoàn, moãi khi trong Giaùo Hoäi xuaát hieän mong muoán khoâng töø choái cho caùc tín höõu nhöõng trôï giuùp caàn thieát, ñaëc bieät khi hoï rôi vaøo nhöõng tình huoáng ngoaïi taïi maø hoï khoâng coù traùch nhieäm, thaäm chí coù theå khoâng heà hay bieát, nhöõng tình huoáng naøy coù theå laøm toån haïi ñeán söï cöùu roãi linh hoàn hoï. Nguyeân taéc naøy ñöôïc aùp duïng moät caùch cuï theå khi moät vaï tieàn keát taùc ñoäng ñeán thöøa taùc vieân chöùc thaùnh, ngöôøi maø caùc tín höõu hôïp phaùp yeâu caàu chaêm soùc muïc vuï, ñaëc bieät laø vieäc laõnh nhaän caùc Bí tích. Trong tröôøng hôïp naøy, nhöõng caám chæ ñoái vôùi vieäc thi haønh taùc vuï (prohibitiones), nhaát laø nhöõng caám chæ khoâng coâng khai, coù theå gaây aûnh höôûng tieâu cöïc ñeán chính caùc tín höõu. Vì lyù do naøy, luaät hieän haønh quy ñònh veà vieäc taïm ñình chæ leänh caám (prohibitio) aùp ñaët treân Linh muïc, ngaên caûn ngaøi cöû haønh caùc Bí tích hoaëc vieäc thaùnh hoùa, hoaëc thöïc hieän caùc haønh vi quaûn trò, neáu leänh caám naøy xuaát phaùt töø moät vaï (ñieàu 1335, khoaûn 2) hoaëc töø moät hình phaït thuïc hoài coù tính chaát caám ñoaùn (proibente: xem ñieàu 1338 khoaûn 3, tham chieáu ñeán caùc caám chæ taïi ñieàu 1336, khoaûn 3). Ñieàu naøy ñöôïc aùp duïng trong moïi tröôøng hôïp vaø khoâng giôùi haïn, neáu lieân quan ñeán nguy cô töû vong cuûa tín höõu yeâu caàu haønh vi ñoù; nhöng cuõng aùp duïng baát cöù khi naøo tín höõu yeâu caàu ñieàu ñoù vì moät lyù do chính ñaùng naøo ñoù, trong tröôøng hôïp caùc vaï tieàn keát khoâng ñöôïc coâng boá.

Toùm taét veà caùc giôùi haïn trong vieäc aùp duïng caùc hình phaït vaø caùc töï ñoäng trong vieäc söû duïng hình phaït

Vieäc laøm roõ cho caùc Linh muïc giaûi toäi vaø nhöõng ngöôøi giaûi thích luaät hình söï Giaùo Hoäi veà caùc giôùi haïn, caû veà maët khaùch quan vaø chuû quan, trong vieäc aùp duïng caùc hình phaït, ñaëc bieät laø caùc hình phaït tieàn keát, laø raát quan troïng, khoâng phaûi chæ ñeå laøm phöùc taïp vaán ñeà. Ñieàu naøy giuùp traùnh vieäc aùp ñaët caùc nghóa vuï khoâng caàn thieát cho tín höõu khi hoï xöng toäi nhöõng toäi cuï theå: thaät söï, vieäc aùp duïng moät hình phaït theo quy ñònh chính thöùc cuûa luaät sau khi moät haønh vi phaïm toäi xaûy ra khoâng phaûi laø moät quy trình töï ñoäng, maø noù bò aûnh höôûng bôûi caùc yeáu toá khaùch quan vaø caù vò.

Taïi sao Giaùo Hoäi ñaët ra nhöõng giôùi haïn ñoái vôùi vieäc thöïc söï aùp ñaët hình phaït leân ngöôøi phaïm toäi? Thöïc teá, "khi coù haønh vi vi phaïm coâng khai, thì traùch nhieäm phaùp lyù ñöôïc giaû ñònh#" (ñieàu 1321, khoaûn 4); tuy nhieân, khoâng theå xem nheï vieäc töï vaán veà söï nhaän thöùc thöïc söï vaø saâu xa cuûa tín höõu aên naên, vöôït treân caû vieäc xaùc minh nhaän thöùc ñoù - duø coù theå laïnh luøng nhöng mang yù nghóa phaùp lyù - ñöôïc xaùc ñònh bôûi caùc ñieàu khoaûn cuûa Giaùo luaät. Ñoàng thôøi, caàn xem xeùt vieäc hoï coù theå ñaõ bò aûnh höôûng bôûi nhöõng yeáu toá noäi taïi vaø/hoaëc ngoaïi taïi naøo ñoù. Noùi roäng hôn, cha giaûi toäi, döôùi goùc ñoä cuûa luaät hình söï (hôn nöõa, nguyeân taéc "quilibet innocens censetur donec contrairium probetur - moïi ngöôøi ñöôïc coi laø voâ toäi cho ñeán khi chöùng minh ngöôïc laïi" cuoái cuøng cuõng ñaõ ñöôïc laøm saùng toû, ñieàu 1321, khoaûn 1), neân ñaët mình vaøo traïng thaùi noäi taâm ñeå töôûng töôïng raèng mình ñang ñoái dieän vôùi moät toäi nhaân aên naên, chöù khoâng phaûi laø moät ngöôøi thuù nhaän toäi phaïm, moät con ngöôøi chæ caàn ñeán söï tha thöù cho toäi loãi cuûa mình.

Caùc hình phaït tieàn keát, nhö ñaõ ñeà caäp, trong caùc tình huoáng ñaëc bieät (ñöôïc hoïc thuyeát phaân loaïi laø nhöõng tình tieát mieãn tröø (scriminanti), giaûm khinh (scusanti) hoaëc tha hình phaït (esimenti)[34]) ñöôïc aùp duïng ôû möùc ñoä giaûm ñaùng keå so vôùi möùc ñöôïc quy ñònh moät caùch tröøu töôïng ñoái vôùi töøng tröôøng hôïp phaïm toäi cuï theå, voán bò xöû phaït baèng caùc hình thöùc caám cheá. Noùi caùch khaùc, aán töôïng chung laø cuoái cuøng caùc hình phaït naøy chuû yeáu aûnh höôûng ñeán giaùo só hôn laø giaùo daân, maëc duø hieän nay hình phaït ñình chæ cuõng coù theå aùp duïng cho nhoùm tín höõu thöù hai naøy, do giôùi haïn tröôùc ñaây cuûa khoaûn 1, ñieàu 1333 ñaõ bò loaïi boû. Duø sao ñi nöõa, Cha giaûi toäi vaãn coù traùch nhieäm thoâng baùo cho hoái nhaân, baát keå ngöôøi ñoù laø ai, neáu ngöôøi aáy tröôùc ñoù chöa bieát, raèng moät soá toäi loãi cuõng ñoàng thôøi laø caùc toäi danh vôùi hình phaït theo Giaùo luaät ñi keøm.

Tröôùc heát, neáu khoâng coù traùch nhieäm naëng neà, do coá yù hoaëc do taéc traùch (ñieàu 1321, khoaûn 2), thì khoâng ai coù theå bò tröøng phaït, ngay caû khi coù söï vi phaïm beân ngoaøi luaät[35].

Ngöôøi naøo thöôøng xuyeân khoâng coù khaû naêng söû duïng lyù trí (vaø khoâng theå baùc boû döï ñoaùn naøy chæ baèng moät traïng thaùi tænh taùo taïm thôøi cuûa chính keû phaïm toäi) ñöôïc coi laø khoâng coù khaû naêng phaïm toäi theo luaät (ñieàu 1322), vaø vì vaäy veà maët phaùp lyù laø khoâng theå quy traùch nhieäm.

Cuõng coù khaù nhieàu tröôøng hôïp - vaø ñaây chöa phaûi laø danh saùch ñaày ñuû - maø tín höõu khoâng bò tröøng phaït, duø veà maët kyõ thuaät ñaõ phaïm toäi vaø coù traùch nhieäm veà toäi ñoù. Ví duï: khoâng bò tröøng phaït ngöôøi chöa ñuû 16 tuoåi; ngöôøi khoâng bieát mình vi phaïm moät luaät hoaëc moät leänh truyeàn do loãi khoâng phaûi cuûa hoï (löu yù: khoâng phaûi khoâng bieát raèng luaät ñoù coù keøm hình phaït, vì tröôøng hôïp naøy thuoäc ñieàu 1324, khoaûn 1, muïc 9; söï thieáu hieåu bieát naøy ñöôïc coi laø töông ñöông vôùi söï voâ yù hoaëc sai laàm); ngöôøi haønh ñoäng döôùi söï eùp buoäc do baïo löïc theå chaát hoaëc vì moät söï vieäc baát ngôø khoâng theå döï ñoaùn hoaëc khoâng theå khaéc phuïc; ngöôøi haønh ñoäng vì bò ñe doïa nghieâm troïng, ngay caû khi chæ mang tính chaát töông ñoái, hoaëc vì nhu caàu hoaëc vì moät söï baát tieän nghieâm troïng; cuõng nhö ngöôøi, khoâng do loãi cuûa hoï, ñaõ sai laàm khi nghó raèng coù tình huoáng ñoù, tröø khi haønh ñoäng ñoù töï noù voán ñaõ xaáu xa hoaëc gaây haïi cho caùc linh hoàn (do ñoù, söï mieãn traùch naøy khoâng aùp duïng, chaúng haïn, ñoái vôùi toäi phaù thai[36] ñöôïc thöïc hieän moät caùch chuû yù); ngöôøi haønh ñoäng ñeå töï veä chính ñaùng choáng laïi moät keû taán coâng baát coâng gaây nguy haïi cho chính hoï hoaëc ngöôøi khaùc, vôùi ñieàu kieän laø vieäc töï veä ñoù ñöôïc thöïc hieän ôû möùc ñoä vöøa phaûi; ngöôøi bò maát khaû naêng söû duïng lyù trí, duø chæ trong moät thôøi ñieåm, ngoaïi tröø tröôøng hôïp do tình traïng say röôïu (ñieàu 1323, caùc muïc 1-7).

Ngöôïc laïi, ngöôøi phaïm toäi coù theå bò tröøng phaït, mieãn laø khoâng lieân quan ñeán caùc hình phaït tieàn keát (latae sententiae) (vì trong tröôøng hôïp naøy, nguyeân taéc chung laø ngöôøi phaïm toäi khoâng bao giôø bò tröøng phaït, xem ñieàu 1324, khoaûn 3[37]... vaø ôû ñaây, tröôøng hôïp tha hình phaït (esimente) ñöôïc aùp duïng, chaúng haïn, trong tröôøng hôïp toäi phaù thai ñöôïc thöïc hieän coù chuû yù, vì hình phaït trong tröôøng hôïp naøy laø tieàn keát). Tuy nhieân, hình phaït phaûi ñöôïc giaûm nheï (mitigata) hoaëc thaäm chí ñöôïc thay theá (sostituita) baèng moät hình thöùc saùm hoái, ñoái vôùi ngöôøi ñaõ phaïm toäi trong caùc hoaøn caûnh giaûm khinh, ñöôïc ngöôøi xeùt xöû vuï vieäc ñaùnh giaù töï do (ñieàu 1324, khoaûn 2). Vaø duø danh saùch naøy khoâng ñaày ñuû, caùc tröôøng hôïp coù theå keå ñeán bao goàm:

- Ngöôøi chæ coù khaû naêng söû duïng lyù trí moät caùch khoâng hoaøn haûo.

- Moät ngöôøi chöa ñuû 18 tuoåi nhöng ñaõ ñuû 16 tuoåi.

- Moät ngöôøi maát khaû naêng söû duïng lyù trí do say röôïu hoaëc traïng thaùi roái loaïn taâm trí töông töï, maø hoï coù traùch nhieäm veà traïng thaùi naøy nhöng khoâng coá tình taïo ra ñeå phaïm toäi hoaëc nhaèm chuaån bò tình tieát giaûm nheï (vì trong tröôøng hôïp naøy, hieän nay, ñieàu ñoù trôû thaønh tình tieát taêng naëng, xem ñieàu 1326, khoaûn 1, muïc 4).

- Moät ngöôøi haønh ñoäng vì côn xuùc ñoäng maïnh meõ, nhöng khoâng ñeán möùc ngaên caûn hoaøn toaøn söï suy xeùt cuûa lyù trí vaø söï ñoàng thuaän cuûa yù chí, vôùi ñieàu kieän caûm xuùc ñoù khoâng bò coá yù kích thích hoaëc khuyeán khích.

- Moät ngöôøi bò eùp buoäc bôûi söï sôï haõi nghieâm troïng, ngay caû khi chæ mang tính chaát töông ñoái, hoaëc do nhu caàu hoaëc do moät baát tieän nghieâm troïng; cuõng nhö ngöôøi do loãi cuûa mình ñaõ sai laàm khi nghó raèng coù tình huoáng nhö vaäy, trong tröôøng hôïp haønh ñoäng ñoù töï baûn chaát voán ñaõ xaáu xa hoaëc gaây haïi cho caùc linh hoàn.

- Moät ngöôøi khoâng bieát do loãi cuûa mình raèng luaät hoaëc leänh truyeàn keøm theo hình phaït (vaø ñaây laø moät tröôøng hôïp khaù phoå bieán trong tröôøng hôïp phaïm toäi phaù thai coù chuû yù).

- Moät ngöôøi haønh ñoäng maø khoâng coù traùch nhieäm ñaày ñuû, mieãn laø traùch nhieäm naøy vaãn coøn ôû möùc nghieâm troïng.

Taát caû nhöõng ñieàu naøy vaø nhöõng tröôøng hôïp khaùc ñöôïc chi tieát hoùa trong Ñieàu 1324, khoaûn 1.

Söï baát hôïp luaät vaø ngaên trôû: moät baûo ñaûm cho Thaân Theå Giaùo Hoäi

Giaùo Hoäi luoân coi troïng tính toaøn veïn veà luaân lyù vaø thieâng lieâng cuûa caùc öùng vieân vaøo caùc Chöùc Thaùnh, moät phaåm chaát thieát yeáu ñoái vôùi taát caû caùc thaønh vieân trong Daân Chuùa, nhöng ñaëc bieät quan troïng ñoái vôùi caùc vò thöøa taùc vieân, nhöõng ngöôøi coáng hieán cho vieäc phuïc vuï muïc vuï nhaân danh Thieân Chuùa.

Vì vaäy, beân caïnh caùc tieâu chí chung ñeå nhaän vaøo caùc Chöùc Thaùnh (Ñieàu 1026-1032), chuû yeáu nhaèm kieåm tra söï toàn taïi cuûa caùc yeâu caàu tích cöïc, Giaùo Hoäi cuõng ñaõ ban haønh caùc quy ñònh nhaèm loaïi tröø caùc yeáu toá tieâu cöïc, thieát laäp caùc tieâu chuaån nghieâm ngaët ñoái vôùi vieäc nhaän vaøo caùc Chöùc Thaùnh vaø caám vieäc tieáp caän hay thöïc thi caùc Bí tích ñoái vôùi nhöõng tín höõu coù cuoäc soáng, ñieàu kieän caù nhaân hoaëc haønh ñoäng trong quaù khöù traùi ngöôïc roõ raøng vôùi nhöõng giaù trò Tin Möøng, ngay caû khi ñoù laø caùc tình huoáng khoâng ñöôïc coâng khai.

Nhöõng haïn cheá naøy, phaûn aùnh söï thaän troïng vaø nhaèm ñaûm baûo khoâng coù caùc haønh vi hay tình huoáng naøo ñi ngöôïc laïi phaåm giaù vaø traùch nhieäm cuûa thieân chöùc Linh muïc, cuõng nhö coù theå caûn trôû moät thöøa taùc vuï hieäu quaû, ngaøy nay ñöôïc quy ñònh roõ raøng bôûi luaät phoå quaùt[38] (nhö ñöôïc neâu trong Boä Giaùo luaät, xem ñieàu 1040). Luaät naøy lieät keâ moät caùch chi tieát caùc tröôøng hôïp. Lónh vöïc naøy cuõng thuoäc thaåm quyeàn cuûa Toøa AÂn Giaûi Toái Cao, giôùi haïn trong caùc vaán ñeà thuoäc toøa trong.

Söï baát hôïp luaät vaø ngaên trôû, ít nhaát trong toå chöùc cuûa Giaùo Hoäi Latinh[39], ñöôïc phaân bieät bôûi tính chaát vónh vieãn hay taïm thôøi (vì ngaên trôû laø taïm thôøi), cuõng nhö cô cheá mieãn chuaån cuûa chuùng. Caàn löu yù raèng moät khi ñaõ ñöôïc mieãn chuaån moät caùch toång quaùt, söï baát hôïp luaät vaø ngaên trôû trong vieäc nhaän caùc Chöùc Thaùnh seõ ñöôïc coi laø ñaõ vöôït qua moät caùch vónh vieãn vaø khoâng caàn phaûi xin mieãn chuaån laïi trong caùc caáp baäc tieáp theo[40].

Moät soá löu yù chung, höõu ích cho Linh muïc giaûi toäi, nhöng khoâng chæ vaäy: a) Caàn phaûi coù chöùng cöù roõ raøng, xaùc thöïc vaø hôïp phaùp veà söï baát hôïp luaät hoaëc ngaên trôû, vì trong tröôøng hôïp nghi ngôø, chuùng khoâng toàn taïi; b) Söï thieáu hieåu bieát veà söï toàn taïi cuûa chuùng khoâng mieãn chuaån khoûi vieäc aùp duïng söï ngaên caám naøy (nhö ñieàu 1045 quy ñònh): trong phaïm vi naøy, ngay caû khi coù thieän chí cuõng khoâng ñöôïc mieãn chuaån, aùp duïng nguyeân taéc taïi ñieàu 15; c) AÙp duïng nguyeân taéc giaûi thích cuûa ñieàu 18, yeâu caàu moät caùch hieåu chaët cheõ[41], giôùi haïn vaøo yù nghóa chính xaùc vaø tröïc tieáp cuûa caùc töø ngöõ ñöôïc söû duïng.

Ngöôøi bieát veà söï baát hôïp luaät hoaëc ngaên trôû trong vieäc nhaän caùc Chöùc Thaùnh coù nghóa vuï - ñaây laø moät nghóa vuï luaân lyù vaø phaùp lyù - phaûi tieát loä chuùng, toát nhaát laø tröôùc khi ñöôïc thuï phong (ñieàu 1043), cho Giaùm muïc coù thaåm quyeàn caáp thö giôùi thieäu (lettere dimissorie) (hoaëc coù theå laø Giaùm muïc nôi truyeàn chöùc), hoaëc cho Cha xöù cuûa ngöôøi ñöôïc thuï phong.

Cuoäc caûi caùch gaàn ñaây cuûa Quyeån VI ñaõ giôùi thieäu nguyeân taéc quan troïng trong ñieàu 1388, khoaûn 2 hieän nay: "Ai nhaän caùc Bí tích Truyeàn Chöùc Thaùnh maø coù lieân quan ñeán moät hình phaït hay söï baát hôïp luaät, neáu coá tình giöõ im laëng, ngoaøi nhöõng gì ñöôïc quy ñònh taïi ñieàu 1044, khoaûn 2, muïc 1 (caùc tröôøng hôïp ngaên trôû trong vieäc thöïc thi caùc Chöùc Thaùnh), thì töï ñoäng bò ñình chæ Chöùc Thaùnh ñaõ laõnh nhaän".

Quy ñònh theo loaïi hình vaø mieãn chuaån

Ñieàu 1041, ñôn giaûn hoùa quy ñònh tröôùc ñaây, lieät keâ moät caùch roõ raøng nhöõng söï baát hôïp luaät trong vieäc nhaän caùc Bí tích Truyeàn Chöùc Thaùnh, coù theå ñöôïc phaân loaïi theo caùc nhoùm sau:

1. Söï roái loaïn taâm thaàn: Khoâng coù khaû naêng thöïc hieän thöøa taùc vuï moät caùch thích hôïp do caùc roái loaïn taâm thaàn nghieâm troïng (ñöôïc goïi chung laø "khoâng bình thöôøng") hoaëc caùc beänh lyù taâm thaàn khaùc, ñöôïc ñaùnh giaù tieâu cöïc bôûi caùc chuyeân gia theo ñieàu 220.

2. Toäi phaïm nghieâm troïng choáng laïi ñöùc tin: Ngöôøi phaïm toäi boäi giaùo (apostasia), laïc giaùo (eresia) hay ly giaùo (scisma), mieãn laø ñöôïc coäng ñoàng tín höõu coâng nhaän nhö vaäy (ñieàu 1330). Ngöôøi khoâng bò coi laø coù söï baát hôïp luaät (vì khoâng coù toäi) laø ngöôøi ñaõ lôùn leân trong moät coäng ñoàng giaùo hoäi khoâng phaûi Coâng giaùo vaø sau ñoù gia nhaäp coäng ñoaøn Coâng Giaùo troïn veïn.

3. Möu toan keát hoân: Ngöôøi ñaõ coá gaéng keát hoân (vì vaäy khoâng aùp duïng ñoái vôùi moät moái quan heä ngoaøi luoàng, duø coù theå ñöôïc coâng nhaän hôïp phaùp) duø coù lieân keát tröôùc ñoù vôùi moät moái quan heä hoân nhaân, chöùc linh muïc hay lôøi khaán coâng khai veà söï ñoäc thaân (ñieàu 1088: trong moät doøng tu theo nghóa heïp, xem luoân ñieàu 18) cuûa chính öùng vieân; cuõng nhö tröôøng hôïp coá gaéng keát hoân vôùi moät ngöôøi phuï nöõ ñaõ keát hoân hôïp phaùp hoaëc ñaõ coù lôøi khaán töông töï.

4. Gieát ngöôøi vaø phaù thai coù chuû yù: Ngöôøi ñaõ phaïm toäi gieát ngöôøi coá yù, hoaëc ñaõ gaây ra moät vuï phaù thai, vaø ñaõ thöïc hieän haønh ñoäng naøy vôùi muïc ñích ñaït ñöôïc keát quaû mong muoán, cuõng nhö nhöõng ngöôøi tham gia tích cöïc vaøo haønh ñoäng naøy[42]. Caùc haønh ñoäng nhö töï veä hôïp phaùp, voâ tình hay baát caån maø khoâng coù yù ñònh gieát (daãu coù haønh ñoäng toäi phaïm) khoâng bò coi laø coù söï baát hôïp luaät.

5. Huûy hoaïi cô theå coù chuû ñích: Ngöôøi ñaõ gaây ra nhöõng thöông tích nghieâm troïng cho baûn thaân hoaëc ngöôøi khaùc moät caùch coù chuû ñích (loaïi tröø caùc thöông taät nhoû vì lyù do vaên hoùa, tình côø hay caàn thieát cho ñieàu trò y teá) hoaëc ñaõ coá gaéng töï töû.

6. Thöïc thi naêng quyeàn Chöùc Thaùnh khoâng hôïp phaùp (vaø khoâng thaønh söï): Ngöôøi ñaõ thöïc hieän caùc haønh ñoäng chöùc thaùnh chæ daønh cho nhöõng ngöôøi ñaõ ñöôïc thuï phong Giaùm muïc hoaëc Linh muïc (do ñoù khoâng aùp duïng cho chöùc vuï Phoù teá vaø caùc chöùc vuï khoâng phaûi bí tích, nhö caùc haønh ñoäng quaûn trò), do thieáu phaåm traät; cuõng nhö trong tröôøng hôïp bò caám thöïc hieän caùc haønh ñoäng naøy do hình phaït ñaõ ñöôïc tuyeân boá hoaëc tuyeân keát.

Ñieàu 1042 xaùc ñònh caùc ngaên trôû (ñôn thuaàn) trong vieäc nhaän caùc Chöùc Thaùnh. Ñaëc ñieåm cuûa chuùng laø tính taïm thôøi, vì vaäy thöôøng khoâng caàn phaûi coù mieãn chuaån rieâng bieät, vì chuùng maát ñi khi nguyeân nhaân cuûa chuùng khoâng coøn. Caùc ngaên trôû naøy coù theå ñöôïc moâ taû nhö sau:

1. Tình traïng hoân nhaân: Caùc öùng vieân cho chöùc Linh muïc phaûi ñoäc thaân, ngoaïi tröø caùc tröôøng hôïp nam giôùi ñaõ keát hoân (theo quy ñònh Giaùo Hoäi) vaø öùng cöû vieân cho chöùc Phoù teá vónh vieãn (ñieàu 1031, khoaûn 2).

2. Thöïc thi caùc chöùc vuï hoaëc coâng vieäc khoâng phuø hôïp: Ñieàu 285, khoaûn 3-4 vaø ñieàu 286 caám caùc Linh muïc ñaûm nhaän caùc coâng vieäc hoaëc chöùc vuï theá tuïc coù tham gia tröïc tieáp vaøo vieäc thöïc thi quyeàn löïc daân söï hoaëc coù maâu thuaãn vôùi tình traïng giaùo só cuûa hoï. Leänh naøy khoâng aùp duïng cho caùc Phoù teá vónh vieãn, nhö ñaõ neâu trong ñieàu 288. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ thöïc hieän caùc coâng vieäc naøy tröôùc khi ñöôïc thuï phong, hoï phaûi töø boû caùc coâng vieäc naøy, giaûi thích caùc hoaït ñoäng cuûa mình vaø giaûi quyeát caùc nghóa vuï lieân quan tröôùc khi tieán haønh thuï phong.

3. Tình traïng taân toøng: Caùc taân toøng, töùc nhöõng ngöôøi ñaõ nhaän pheùp röûa khi tröôûng thaønh (vì vaäy khi ñaõ coù khaû naêng lyù trí, ñieàu 852, 863; xem theâm ñieàu 762, khoaûn 1, muïc 8 CCEO), thöôøng ñöôïc coi laø caàn coù moät thôøi gian daøi hôn ñeå huaán luyeän vaø tröôûng thaønh trong ñöùc tin tröôùc khi ñöôïc nhaän vaøo chöùc Linh muïc. Tuy nhieân, Giaùm muïc ñòa phöông coù quyeàn ñaùnh giaù xem moät taân toøng coù "ñöôïc thöû thaùch ñuû" vaø lieäu hoï coù ñuû ñieàu kieän ñeå ñöôïc nhaän thuï phong hay khoâng.

Moät tình huoáng ngaên trôû (trong nhöõng tröôøng hôïp ñaõ ñöôïc neâu ôû treân, tröôùc heát) cuõng coù theå chæ xuaát hieän sau khi ñaõ ñöôïc thuï phong, vì vaäy luaät quy ñònh caùc tröôøng hôïp khoâng chæ caám vieäc nhaän maø coøn caû vieäc thöïc thi caùc Chöùc Thaùnh ñaõ laõnh nhaän. ÔÛ ñaây cuõng phaân bieät söï baát hôïp luaät vôùi nhöõng ngaên trôû ít nghieâm troïng hôn[43].

Cuï theå (ñieàu 1044, khoaûn 1) coù baát hôïp luaät trong vieäc thöïc thi caùc Chöùc Thaùnh ñaõ laõnh nhaän ñoái vôùi ngöôøi: a) Duø bò caám do söï baát hôïp luaät trong vieäc nhaän Chöùc Thaùnh, nhöng duø khoâng bieát, ngöôøi ñoù vaãn ñaõ laõnh nhaän (thaønh söï nhöng khoâng hôïp phaùp); b) Ngöôøi ñaõ phaïm toäi theo ñieàu 1041, khoaûn 2 (toäi boäi giaùo, laïc giaùo hay ly giaùo), neáu toäi naøy laø coâng khai[44]; c) Ngöôøi ñaõ phaïm phaûi caùc haønh ñoäng theo ñieàu 1041, caùc muïc 3, 4, 5, 6 (möu toan keát hoân, gieát ngöôøi coá yù vaø phaù thai, huûy hoaïi cô theå vaø coù yù ñònh töï töû, cuõng nhö thöïc hieän caùc haønh ñoäng theå hieän quyeàn thaùnh chöùc cuûa chöùc Linh muïc).

Caùc ngaên trôû vaø mieãn chuaån ñôn thuaàn trong vieäc thöïc thi caùc Chöùc Thaùnh ñaõ laõnh nhaän

Ñieàu 1044, khoaûn 2 quy ñònh caùc trôû ngaên trôû giaûn ñoái vôùi vieäc thöïc thi caùc Chöùc Thaùnh ñaõ laõnh nhaän, ñoái vôùi nhöõng ngöôøi: a) Maëc duø bò ngaên trôû trong vieäc nhaän caùc Chöùc Thaùnh, vaãn nhaän caùc Bí tích moät caùch baát hôïp phaùp; b) Bò aûnh höôûng bôûi beänh taâm thaàn hoaëc caùc beänh lyù taâm thaàn khaùc theo ñieàu 1041, muïc 1, cho ñeán khi Giaùm muïc, sau khi tham khaûo yù kieán chuyeân gia, cho pheùp thöïc hieän caùc Chöùc Thaùnh ñoù.

Söï baát hôïp luaät vaø caùc ngaên trôû gia taêng tuøy theo nguyeân nhaân khaùc nhau cuûa chuùng, nhöng khoâng phaûi do söï laëp laïi cuûa cuøng moät nguyeân nhaân, tröø khi laø söï baát hôïp luaät do gieát ngöôøi coá yù hoaëc phaù thai coù keát quaû: trong tröôøng hôïp naøy, ñeå hôïp leä, yeâu caàu mieãn chuaån söï baát hôïp luaät phaûi chæ roõ soá löôïng toäi aùc ñaõ thöïc hieän (ñieàu 1046; 1049, khoaûn 2).

Veà vieäc loaïi boû nhöõng yeáu toá ngaên trôû vieäc laõnh nhaän hoaëc thöïc thi caùc Chöùc Thaùnh, caùc ngaên trôû (ñôn thuaàn), nhö ñaõ noùi, laø taïm thôøi theo baûn chaát vaø vì vaäy thöôøng chæ caàn xaùc nhaän söï chaám döùt cuûa nguyeân nhaân gaây ra chuùng ñeå chuùng heát hieäu löïc. Ngöôïc laïi, söï baát hôïp luaät thöôøng chæ chaám döùt khi coù mieãn chuaån. Ñaëc bieät, söï baát hôïp luaät phaùt sinh do nhöõng haønh ñoäng phaïm toäi nhaát ñònh (ex delictu), nhö laïc giaùo/boäi ñaïo/ly giaùo hoaëc phaù thai coù chuû ñích, seõ khoâng töï ñoäng chaám döùt vôùi vieäc tha toäi (hình phaït tieàn keát) lieân quan ñeán toäi phaïm. Ñieàu naøy vì söï baát hôïp luaät ñaïi dieän cho moät ngaên trôû cuï theå aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán caù nhaân lieân quan ñeán khaû naêng cuûa hoï trong vieäc laõnh nhaän caùc Chöùc Thaùnh hoaëc thöïc thi chuùng sau khi ñaõ thuï phong. Do ñoù, ñeå loaïi boû chuùng, caàn coù moät mieãn chuaån cuï theå.

Veà ngöôøi coù thaåm quyeàn ban mieãn chuaån, quyeàn naøy ñöôïc daønh rieâng cho Toøa Thaùnh ñoái vôùi taát caû caùc söï baát hôïp luaät (ñeå laõnh nhaän caùc Chöùc Thaùnh vaø ñeå thöïc thi chuùng), khi caùc söï baát hôïp luaät naøy coù caên cöù trong moät söï kieän ñaõ ñöôïc trình baùo trong toøa aùn (caû toøa aùn Giaùo Hoäi vaø daân söï, ñieàu 1047, khoaûn 1). Ngoaøi tröôøng hôïp naøy, Toøa Thaùnh cuõng coù thaåm quyeàn ban mieãn chuaån cho söï baát hôïp luaät trong vieäc laõnh nhaän caùc Chöùc Thaùnh khi lieân quan ñeán caùc toäi boäi ñaïo, laïc giaùo vaø ly giaùo, hoaëc möu toan keát hoân, keå caû hoân nhaân daân söï, neáu söï kieän laø coâng khai (ñieàu 1047, khoaûn 2, muïc 1); vaø cuõng ñoái vôùi toäi phaù thai, caû khi coâng khai hay kín ñaùo (ñieàu 1047, khoaûn 2, muïc 2). Toøa Thaùnh cuõng coù thaåm quyeàn ban mieãn chuaån cho söï baát hôïp luaät trong vieäc thöïc thi caùc Chöùc Thaùnh ñaõ laõnh nhaän baát hôïp phaùp do toäi möu toan keát hoân (duø laø hoân nhaân daân söï), khi söï vieäc coâng khai, vaø toäi phaù thai, caû khi kín ñaùo (ñieàu 1047, khoaûn 3). Cuoái cuøng, moät tröôøng hôïp duy nhaát cuûa ngaên trôû (ñôn thuaàn) trong vieäc laõnh nhaän caùc Chöùc Thaùnh ñaõ ñöôïc daønh rieâng cho Toøa Thaùnh, ñoù laø ñieàu 1042, muïc 1, töùc laø ñoái vôùi ngöôøi ñaøn oâng ñaõ keát hoân hôïp phaùp vaø hôïp leä (xem ñieàu 1047, khoaûn 1, muïc 3).

Taát caû caùc tröôøng hôïp coøn laïi cuûa söï baát hôïp luaät vaø ngaên trôû (trong vieäc laõnh nhaän vaø thöïc thi caùc Chöùc Thaùnh ñaõ laõnh nhaän) coù theå ñöôïc mieãn chuaån bôûi Giaùm muïc ñòa phöông (ñieàu 1047, khoaûn 4).

Caàn löu yù moät soá tieâu chí hình thöùc caàn thieát khi trình baøy yeâu caàu mieãn chuaån söï baát hôïp luaät hoaëc ngaên trôû, khi coù thaåm quyeàn cuûa Toøa Thaùnh. Trong yeâu caàu, göûi ñeán Boä coù thaåm quyeàn Toâng Toaø (Toøa AÂn Giaûi Toái Cao cuõng coù thaåm quyeàn ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp trong toøa trong), ñieàu quan troïng laø lieät keâ chi tieát vaø cuï theå taát caû caùc yeáu toá coù lieân quan, ñaëc bieät laø trong caùc tröôøng hôïp gieát ngöôøi vaø phaù thai, ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp naøy caàn chæ roõ töøng laàn xaûy ra (xem ñieàu 1049, khoaûn 2). Tuy nhieân, neáu coù nhöõng thieáu soùt khoâng coá yù vaø do thieän chí, mieãn chuaån ñaõ ñöôïc caáp seõ aùp duïng cho caû nhöõng yeáu toá khoâng ñöôïc ñeà caäp, ngoaïi tröø trong caùc tröôøng hôïp gieát ngöôøi coá yù vaø phaù thai coù chuû ñích (xem ñieàu 1049, khoaûn 1), cuõng nhö caùc tình huoáng ñang trong quaù trình toá tuïng. Ngöôïc laïi, lôïi ích naøy khoâng aùp duïng ñoái vôùi söï baát hôïp luaät vaø ngaên trôû bò boû qua coù chuû ñích.

Ngöôøi ñaõ ñöôïc truyeàn chöùc nhöng sau ñoù bò raøng buoäc bôûi baát hôïp luaät vaãn coù theå thi haønh caùc Chöùc Thaùnh khi vieäc xin pheùp töø Giaùm muïc hoaëc Boä thaåm quyeàn lieân quan laø ñieàu khaùch quan raát khoù khaên vaø naëng neà ñoái vôùi hoï (tuy nhieân, chæ tình traïng 'khaån caáp' (casus urgentior) chung chung ñöôïc quy ñònh cho caùc hình phaït theo ñieàu 1357, laø khoâng ñuû). Ngoaøi vieäc phaûi coù söï baát tieän nghieâm troïng ñeå xin pheùp, tröôøng hôïp daãn ñeán baát hôïp luaät phaûi laø bí maät, vaø caùc ñieàu kieän khaùch quan phaûi gaây ra nguy cô thieät haïi nghieâm troïng hoaëc laøm maát danh döï ñoái vôùi giaùo só (ñieàu 1048).

Tuy nhieân, ngöôøi söû duïng quyeàn naøy phaûi sôùm xin pheùp töø Giaùm muïc hoaëc Toøa AÂn Giaûi Toái Cao thoâng qua Cha giaûi toäi. Hieän nay, khaùc vôùi tröôùc ñaây, Cha giaûi toäi khoâng coù quyeàn mieãn chuaån, maø trong tröôøng hôïp naøy chæ ñoùng vai troø trung gian ñôn thuaàn - giöõ bí maät danh tính vaø khoâng tieát loä teân cuûa hoái nhaân - giöõa ngöôøi xin mieãn chuaån vaø Boä thaåm quyeàn lieân quan.

Roma, ngaøy 4 thaùng 3 naêm 2024

An Bình, C.Ss.R.

Chuyeån dòch töø: http://www.penitenzieria.va

Moïi ñoùng goùp yù kieán lieân quan ñeán baûn dòch xin vui loøng göûi cho ngöôøi dòch qua ñòa chæ email: pauluscssr@gmail.com

- - - - - - - - - - - - - - - - - - -

[1] Cô caáu Giaùo Hoäi neân choáng laïi söï caùm doã mang tính theá tuïc khi söû duïng caùc hình phaït nhö moät bieän phaùp raên ñe, moät chieán löôïc maø hieäu quaû vaãn coøn chöa chaéc chaén, hoaëc teä hôn nöõa, nhö moät coâng cuï ñeå thoûa maõn caùc yeâu caàu xaõ hoäi-vaên hoùa phoå bieán, nhöõng yeâu caàu naøy duø coù theå hieåu ñöôïc vaø thaäm chí chính ñaùng, nhöng neân ñöôïc ñaùp öùng khoâng phaûi thoâng qua luaät hình söï, maø baèng con ñöôøng thieâng lieâng cuûa söï saùm hoái vaø hoaùn caûi caù nhaân.

[2] "Cuï theå, thaùch thöùc hieän nay ñoái vôùi moïi chuyeân gia luaät hình söï laø kieåm soaùt tính phi lyù cuûa vieäc tröøng phaït [...] Toâi muoán göûi lôøi môøi goïi ñeán taát caû caùc baïn, nhöõng nhaø nghieân cöùu luaät hình söï, vaø nhöõng ai, vôùi vai troø khaùc nhau, ñöôïc keâu goïi thöïc hieän caùc chöùc naêng lieân quan ñeán vieäc aùp duïng luaät hình söï. Haõy nhôù raèng muïc tieâu cô baûn cuûa luaät hình söï laø baûo veä caùc giaù trò phaùp lyù quan troïng nhaát ñoái vôùi coäng ñoàng; do ñoù, moïi nhieäm vuï vaø traùch nhieäm trong lónh vöïc naøy ñeàu coù aûnh höôûng coâng khai vaø taùc ñoäng ñeán coäng ñoàng. Ñieàu naøy ñoøi hoûi vaø ñoàng thôøi bao haøm traùch nhieäm lôùn hôn ñoái vôùi ngöôøi thöïc thi coâng lyù, duø ôû caáp ñoä naøo, töø thaåm phaùn ñeán coâng toá vieân vaên phoøng toøa aùn [...]. Moïi caù nhaân ñöôïc keâu goïi thöïc hieän nhieäm vuï trong lónh vöïc naøy caàn luoân nhôù, moät maët, laø toân troïng luaät phaùp, vôùi söï chuù yù vaø yù thöùc ñaïo ñöùc töông xöùng vôùi tính nghieâm troïng cuûa caùc haäu quaû. Maët khaùc, caàn löu yù raèng luaät phaùp töï noù khoâng bao giôø coù theå ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu cuûa chöùc naêng hình söï; vieäc aùp duïng luaät phaûi nhaèm muïc ñích mang laïi lôïi ích thöïc söï cho caùc caù nhaân lieân quan. Söï ñieàu chænh naøy giöõa luaät phaùp vôùi tính cuï theå cuûa töøng tröôøng hôïp vaø töøng con ngöôøi laø moät nhieäm vuï thieát yeáu nhöng khoù khaên. Ñeå chöùc naêng tö phaùp hình söï khoâng trôû thaønh moät cô cheá laïnh luøng vaø phi nhaân caùch, caàn coù nhöõng con ngöôøi caân baèng, coù kieán thöùc, nhöng treân heát laø coù loøng nhieät thaønh - nhieät thaønh! - vôùi coâng lyù, yù thöùc ñöôïc traùch nhieäm naëng neà vaø nghóa vuï lôùn lao cuûa hoï. Chæ baèng caùch ñoù, luaät phaùp - baát kyø luaät phaùp naøo, khoâng chæ luaät hình söï - môùi khoâng toàn taïi nhö moät muïc ñích töï thaân, maø laø phuïc vuï cho nhöõng ngöôøi lieân quan, duø ñoù laø ngöôøi phaïm toäi hay naïn nhaân bò toån thöông. Ñoàng thôøi, baèng caùch hoaït ñoäng nhö moät coâng cuï cuûa coâng lyù thöïc chaát chöù khoâng chæ hình thöùc, luaät hình söï seõ coù theå ñaûm nhieäm vai troø baûo veä hieäu quaû vaø thöïc söï ñoái vôùi caùc giaù trò phaùp lyù coát yeáu cuûa coäng ñoàng. Chuùng ta caàn höôùng ñeán moät neàn coâng lyù hình söï mang tính phuïc hoài. Trong moïi söï phaïm phaùp, luoân coù moät beân bò haïi vaø hai moái lieân heä bò toån thöông: moái lieân heä giöõa ngöôøi gaây ra toäi aùc vôùi naïn nhaân cuûa hoï, vaø moái lieân heä giöõa chính ngöôøi naøy vôùi xaõ hoäi. Toâi ñaõ nhaán maïnh raèng giöõa hình phaït vaø toäi aùc toàn taïi moät söï baát ñoái xöùng, vaø vieäc thöïc hieän moät ñieàu aùc khoâng theå bieän minh cho vieäc aùp ñaët moät ñieàu aùc khaùc nhö moät phaûn öùng. Vaán ñeà laø mang laïi coâng lyù cho naïn nhaân, chöù khoâng phaûi laø tieâu dieät keû phaïm toäi. Trong taàm nhìn Kitoâ giaùo veà theá giôùi, maãu möïc cuûa coâng lyù ñöôïc theå hieän hoaøn haûo trong cuoäc ñôøi cuûa Chuùa Gieâsu, Ñaáng, sau khi bò ñoái xöû khinh mieät vaø thaäm chí laø baïo löïc daãn ñeán caùi cheát, cuoái cuøng, qua söï phuïc sinh cuûa Ngaøi, mang ñeán moät thoâng ñieäp veà hoøa bình, tha thöù vaø hoøa giaûi. [...] Caùc xaõ hoäi cuûa chuùng ta ñöôïc môøi goïi tieán tôùi moät moâ hình coâng lyù döïa treân ñoái thoaïi, treân söï gaëp gôõ, ñeå nôi naøo coù theå, caùc moái lieân heä bò toån thöông bôûi toäi aùc ñöôïc khoâi phuïc vaø nhöõng thieät haïi gaây ra ñöôïc söûa chöõa."

[3] Vieäc khoâng ngöøng taùi caáu truùc Luaät hình söï, keå caû trong Giaùo Hoäi, theo quan ñieåm naøy - nhö ñöôïc chöùng minh qua moät soá ñieåm trong cuoäc caûi caùch gaàn ñaây cuûa Quyeån VI - khoâng chæ lieân quan ñeán chöùc naêng taùi giaùo duïc/phuïc hoài cuûa hình phaït maø coøn bao haøm moät söï suy tö saâu saéc veà caùc lyù do bieän minh cho söï toàn taïi cuûa chính luaät hình söï trong Giaùo Hoäi. Ñieàu naøy ñònh höôùng luaät ñeán nhöõng muïc tieâu ngaøy caøng nhaân vaên vaø mang tính xaây döïng hôn, thöïc söï phuø hôïp vôùi giôùi raên yeâu thöông huynh ñeä vaø hoa traùi cuûa söï soáng ñôøi ñôøi maø moãi ngöôøi ñaõ laõnh nhaän Bí tích Röûa toäi ñöôïc môøi goïi ñeå sinh hoa keát traùi (Ga 15, 9-17).

[4] Trong baøi phaùt bieåu vôùi caùc tham döï vieân cuûa Khoùa hoïc XXXII veà toøa trong cuûa Toøa AÂn Giaûi Toái Cao (Penitenzieria Apostolica) vaøo thaùng 3 naêm 2022, Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ ñöa ra moät lôøi gôïi yù thuù vò: "Trong moät cuoäc phoûng vaán gaàn ñaây, vôùi moät caùch dieãn ñaït khaùc thöôøng, toâi ñaõ noùi raèng "tha thöù laø moät quyeàn con ngöôøi". Taát caû chuùng ta ñeàu coù quyeàn ñöôïc tha thöù. Taát caû. Thöïc teá, ñoù laø ñieàu maø traùi tim moãi con ngöôøi khao khaùt saâu saéc nhaát, vì cuoái cuøng, ñöôïc tha thöù coù nghóa laø ñöôïc yeâu thöông vì chính nhöõng gì chuùng ta laø, maëc duø chuùng ta coù nhöõng giôùi haïn vaø toäi loãi. Vaø tha thöù laø moät 'quyeàn' theo nghóa laø Thieân Chuùa, trong maàu nhieäm Phuïc sinh cuûa Ñöùc Kitoâ, ñaõ ban taëng noù moät caùch toaøn veïn vaø khoâng theå thay ñoåi cho moãi ngöôøi saün saøng ñoùn nhaän noù, vôùi traùi tim khieâm nhöôøng vaø aên naên. Khi chuùng ta, nhöõng ngöôøi giaûi toäi, roäng löôïng ban phaùt söï tha thöù cuûa Thieân Chuùa, chuùng ta hôïp taùc trong vieäc chöõa laønh cho con ngöôøi vaø theá giôùi; chuùng ta hôïp taùc vaøo vieäc thöïc hieän tình yeâu vaø hoøa bình maø moãi traùi tim con ngöôøi khao khaùt maïnh meõ; vôùi söï tha thöù, chuùng ta ñoùng goùp, xin cho pheùp toâi duøng töø naøy, vaøo moät 'sinh thaùi' thieâng lieâng cuûa theá giôùi." Trong lôøi khaúng ñònh maïnh meõ vaø ñaày khích leä naøy, Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ keát hôïp, trong moät söï maâu thuaãn tuyeät vôøi, quyeàn vaø AÂn suûng, boån phaän vaø töï do tuyeät ñoái.

[5] Theo nghóa naøy, khoâng phaûi laø moät söï maïo hieåm khi coâng nhaän trong luaät giaùo hoäi moät trong nhöõng coâng cuï truyeàn giaûng Phuùc AÂm maø Giaùo Hoäi thöôøng xuyeân söû duïng. Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ noùi trong baøi phaùt bieåu vôùi caùc tham döï vieân cuûa Khoùa ñaøo taïo cho caùc Nhaân vieân Phaùp lyù (do Toøa aùn Rota Roma toå chöùc) vaøo ngaøy 18 thaùng 2 naêm 2023: "...khoâng coù luaät maø khoâng coù vieäc truyeàn giaûng Phuùc AÂm, vaø cuõng khoâng coù vieäc truyeàn giaûng Phuùc AÂm maø khoâng coù luaät."

[6] Noùi caùch khaùc, laø haønh ñoäng baát hôïp phaùp coù yù ñònh, do ñoù laø haønh vi coá yù hoaëc ít nhaát laø do söï baát caån, daãn ñeán moät thieät haïi ñaùng keå vaø coù theå xaùc ñònh ñoái vôùi moät quyeàn/tình traïng/taøi saûn thuoäc veà Giaùo Hoäi ñöôïc baûo veä veà maët phaùp lyù vaø, cuï theå, ñöôïc baûo veä bôûi cô quan coù thaåm quyeàn vôùi moät hình phaït coù tính chaát hình söï. Xem Ñieàu 1321: ñeà caäp ñeán "vi phaïm beân ngoaøi cuûa luaät hoaëc ñieàu raên [...] coù theå quy traùch nhieäm nghieâm troïng do söï coá yù hoaëc söï baát caån".

[7] Vaø khoâng phaûi qua nhöõng con ñöôøng ngoaøi toá tuïng khoù coù theå xaûy ra, neáu khoâng phaûi laø baùn toá tuïng hoaëc thaäm chí chæ thuaàn tuùy qua phöông tieän truyeàn thoâng, thao tuùng nhöõng thoâng tin veà toäi phaïm coù thaät hoaëc bò nghi ngôø. Ñaây laø nhöõng haønh ñoäng ngoaïi leä ñoái vôùi ñôøi soáng vaø ñöùc tin Kitoâ giaùo, chuùng ngaên caûn moïi baûo ñaûm toá tuïng chaân chính vaø laøm gia taêng nhöõng baát coâng nghieâm troïng.

[8] Ñaây khoâng chæ laø moät can thieäp coù tính chaát cöôõng cheá hoaëc tröøng phaït, vì noù luoân phaûi höôùng tôùi vieäc khoâi phuïc laïi coâng lyù vaø söï hoái caûi cuûa ngöôøi phaïm toäi, neáu coù theå. "Thöïc vaäy, khi ñoái dieän vôùi nhöõng haønh ñoäng phaïm toäi, hoaït ñoäng cuûa caùc Muïc töû nhaém ñeán caû nhöõng ngöôøi laø naïn nhaân cuûa nhöõng haønh vi ñoù, cuõng nhö ñoái vôùi nhöõng keû phaïm toäi, vì hoï cuõng coù quyeàn ñöôïc giuùp ñôõ ñeå hieåu roõ sai laàm cuûa mình vaø coù theå söûa chöõa, khoâng bao giôø caûm thaáy bò loaïi tröø hay teä hôn laø bò boû rôi bôûi coäng ñoaøn Giaùo Hoäi. Vaø ñaây laø moät ñoäng löïc khoâng ngöøng trong ñôøi soáng cuûa Giaùo Hoäi, bí tích cöùu ñoä phoå quaùt, nôi söï keát hôïp lieân tuïc vaø maàu nhieäm cuûa mysterium iniquitatis (maàu nhieäm toäi loãi) vaø mysterium pietatis (maàu nhieäm loøng thöông xoùt) coù nhöõng aûnh höôûng töông töï trong chieàu kích phaùp lyù cuûa Giaùo Hoäi, bao goàm caû hình söï, vôùi tö caùch laø coäng ñoaøn höõu hình" (Davide Cito, La dichiarazione delle censure penali e il bene comune, trong J.I. ARRIETA (chuû bieân), "Discrezionalitaø e discernimento nel governo della Chiesa", Venezia 2008, tr. 247-259).

[9] Quyeàn taøi phaùn (potestaø di giurisdizione) cuûa Giaùo Hoäi cuõng ñöôïc theå hieän trong haønh ñoäng coù tính chaát hình söï, ñieàu naøy caàn ñöôïc hieåu luoân trong khuoân khoå roäng hôn ñöôïc vaïch ra bôûi ñieàu 392 (xem Lumen Gentium 27 vaø Christus Dominus 16).

[10] Muïc tieâu chính cuûa haønh ñoäng cuûa Giaùo Hoäi laø söï cöùu roãi caù nhaân, trong caùc caáp ñoä saâu saéc vaø thoáng nhaát maø theo truyeàn thoáng Kinh Thaùnh caáu thaønh (tinh thaàn, taâm lyù vaø theå chaát); ñieàu naøy ñöôïc thöïc hieän trong söï haøi hoøa soáng ñoäng cuûa toaøn theå thaân theå Giaùo Hoäi. Nhöõng muïc tieâu naøy coù söï lieân keát chaët cheõ vôùi nhau, vì vaäy, caùc can thieäp coù tính chaát kyû luaät khoâng chæ giôùi haïn trong vieäc baûo veä lôïi ích chung, traät töï coâng coäng, khoâi phuïc coâng lyù hoaëc boài thöôøng cho nhöõng thieät haïi khoâng coâng baèng, maëc duø coâng nhaän taàm quan troïng cuûa nhöõng giaù trò naøy.

[11] Vieäc giaûi quyeát tranh caõi veà giaùo lyù lieân quan ñeán baûn chaát cuûa quyeàn bính Giaùo Hoäi vaø do ñoù moái quan heä giöõa naêng quyeàn thaùnh chöùc vaø thaåm quyeàn xeùt xöû naèm ngoaøi phaïm vi cuûa boái caûnh naøy.

[12] Phaïm vi "hieäu quaû aån" cuûa Giaùo luaät, ñöôïc goïi chính xaùc laø "toøa trong", coù söï khaùc bieät vôùi "toøa ngoaøi" ôû choã tính chaát rieâng tö cuûa noù, trong khi Giaùo luaät taïi "toøa ngoaøi" theå hieän coâng khai vaø roõ raøng caùc taùc ñoäng vaø naêng quyeàn cuûa mình. Vieäc kieåm tra vaø aùp duïng Giaùo luaät taïi toøa ngoaøi phaûi tuaân theo caùc thuû tuïc phaùp lyù chính thöùc (ví duï, yeâu caàu chöùng cöù), khaùc vôùi toøa trong.

[13] Vaï tuyeät thoâng (scomunica) (excommunicatio maior theo Giaùo luaät Ñoâng Phöông) keùo theo, vôùi hieäu löïc khoâng theå phaân chia (nghóa laø khoâng theå thay ñoåi tuøy yù ngöôøi aùp duïng hình phaït), söï maát ñi söï hieäp thoâng cuûa caùc tín höõu (communio fidelium) trong chieàu kích phaùp lyù vaø höõu hình, mang tính xaõ hoäi, vaø tìm thaáy neàn taûng saâu xa nhaát trong söï raïn nöùt cuûa söï hieäp thoâng thaàn hoïc (communione teologica). Ñoái vôùi caùc heä quaû cuûa vaï tuyeät thoâng tieàn keát (scomunica latae sententiae) khi khoâng coù tuyeân boá chính thöùc, khaùc bieät (theo ñieàu 1331, khoaûn 1) so vôùi vaï tuyeät thoâng haäu keát (scomunica ferendae sententiae) aùp duïng qua phaùn quyeát tö phaùp hoaëc vaï tieàn keát ñöôïc tuyeân boá, ñieàu naøy boå sung caùc hieäu quaû ñöôïc lieät keâ ôû, khoaûn 2 cuûa ñieàu 1331.

Vaï caám cheá (interdetto) laø moät hình thöùc vaï (censura) coù theå chia nhoû hieäu löïc (ñieàu 1332, khoaûn 2), bao goàm moät soá heä quaû cuûa vaï tuyeät thoâng, nhöng chæ giôùi haïn trong vieäc tham gia ñôøi soáng bí tích vaø caùc haønh vi phuïng vuï cuûa Giaùo Hoäi (ñieàu 1332, khoaûn 1 ñeà caäp ñeán caùc khoaûn 1-4 cuûa ñieàu 1331, khoaûn 1). Veà nguyeân taéc, noù khoâng keùo theo vieäc caám ñaûm nhaän caùc chöùc vuï hoaëc nhieäm vuï trong Giaùo Hoäi, bôûi khoâng gioáng nhö vaï tuyeät thoâng, noù khoâng daãn ñeán maát söï hieäp thoâng vôùi Giaùo hoäi. Tuy nhieân, ñieàu 1332, khoaûn 2 hieän nay quy ñònh raèng luaät hoaëc leänh truyeàn cuõng coù theå aùp ñaët caùc haïn cheá ñoái vôùi nhöõng "quyeàn caù nhaân" khaùc cuûa tín höõu. Vaï caám cheá khoâng toàn taïi trong Giaùo luaät Ñoâng Phöông. Thay vaøo ñoù, caùc Giaùo hoäi Ñoâng Phöông coù hình thöùc goïi laø excommunicatio minor (vaï tuyeät thoâng nhoû), vôùi caùc hieäu quaû töông töï nhö vaï caám cheá (ñieàu 1431 Boä Giaùo luaät Ñoâng Phöông - C.C.E.O.).

Cuoái cuøng, loaïi vaï thöù ba laø vaï huyeàn chöùc (sospensione), vôùi hieäu löïc luoân coù theå phaân chia vaø hieän nay khoâng coøn giôùi haïn chæ aùp duïng cho giaùo só, nhö tröôùc ñaây. Coù boán hình thöùc chính cuûa vaï huyeàn chöùc (xem ñieàu 1333, khoaûn 1), vaø vôùi moãi hình thöùc, vaên baûn phaùp lyù aùp ñaët hình phaït naøy coù theå xaùc ñònh leänh caám toaøn boä hoaëc moät phaàn ñoái vôùi: a) thöïc hieän caùc haønh vi lieân quan ñeán quyeàn haønh chöùc thaùnh; b) thöïc hieän caùc haønh vi lieân quan ñeán quyeàn cai quaûn (thöôøng laø vôùi hieäu löïc baát hôïp phaùp, chöù khoâng phaûi voâ hieäu, ñieàu 1333, khoaûn 2); c) thöïc hieän caùc quyeàn hoaëc chöùc naêng gaén lieàn vôùi moät chöùc vuï (neáu laø chöùc vuï cuûa Cha xöù hoaëc Giaùm muïc baûn quyeàn, caàn löu yù raèng vaï huyeàn chöùc cuõng daãn ñeán voâ hieäu khi cöû haønh hoân phoái: ñieàu 1109); d) thöïc hieän caùc haønh vi vaø chöùc naêng lieân quan ñeán caû ba tröôøng hôïp treân.

Cuõng nhö caùc tröôøng hôïp tröôùc, coù söï khaùc bieät veà hieäu löïc neáu hình phaït laø tieàn keát chöa ñöôïc tuyeân boá (xem ñieàu 1335, khoaûn 2) hoaëc hình phaït haäu keát hoaëc ñaõ ñöôïc tuyeân boá.

[14] Tröôùc naêm 2021, ñieàu naøy coøn ñöôïc giôùi haïn, nhöng trong ñieàu 1333 hieän taïi, giôùi haïn naøy ñaõ bò baõi boû. Ngaøy nay, ngaøy caøng coù nhieàu ngöôøi khoâng thuoäc haøng giaùo só, nhö tu só hoaëc giaùo daân, ñaûm nhaän caùc chöùc naêng phuïng vuï, naém giöõ caùc chöùc vuï trong Giaùo Hoäi hoaëc ñaûm nhaän nhöõng vai troø tích cöïc vaø mang tính theå cheá trong phaïm vi Giaùo Hoäi.

[15] Baøi dieãn vaên cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng daønh cho caùc tham döï vieân cuûa Phieân hoïp Toaøn theå Hoäi ñoàng Giaùo Hoaøng veà Vaên baûn Luaät, ngaøy 21 thaùng 2 naêm 2020, trích daãn: "Muïc ñích söûa chöõa nhaèm khoâi phuïc, trong möùc ñoä coù theå, caùc ñieàu kieän tröôùc khi xaûy ra vi phaïm ñaõ laøm xaùo troän söï hieäp thoâng. Thöïc teá, moïi haønh vi phaïm toäi ñeàu aûnh höôûng ñeán toaøn theå Giaùo Hoäi, söï hieäp thoâng cuûa Giaùo Hoäi ñaõ bò vi phaïm bôûi ngöôøi coá yù phaù hoaïi noù qua haønh vi cuûa mình. Muïc tieâu khoâi phuïc caù nhaân nhaán maïnh raèng hình phaït Giaùo luaät khoâng chæ laø moät coâng cuï mang tính cöôõng cheá, maø coøn mang tính chaát trò lieäu roõ reät. Cuoái cuøng, noù laø moät phöông tieän tích cöïc ñeå thöïc hieän Nöôùc Trôøi, ñeå taùi thieát söï coâng baèng trong coäng ñoaøn caùc tín höõu, nhöõng ngöôøi ñöôïc keâu goïi soáng söï thaùnh hoùa caù nhaân vaø coäng ñoàng."

[16] Khoâng coøn ñöôïc goïi laø "hình phaït mang tính tröøng phaït" (vendicative), nhö trong Boä Giaùo luaät Pioâ-Beâneâdictoâ, vì vôùi Boä Giaùo luaät hieän haønh, chuùng ta ñaõ töø boû caùch phaân loaïi ñoù vaø trôû laïi vôùi moät thuaät ngöõ coù nguoàn goác töø Thaùnh Augustinoâ, döïa treân De Civitate Dei. Hieän nay, ñieàu 1336 phaân chia hình phaït thaønh caùc loaïi: meänh leänh buoäc phaûi thi haønh (ingiunzione) (khoaûn 2), caám ñoaùn (proibizione) (khoaûn 3: chæ nhöõng hình phaït naøy, theo ñieàu 1338, khoaûn 4, thoâng thöôøng coù theå laø latae sententiae; töø ñoù suy ra caùc hình phaït khaùc laø ferendae sententiae; ngoaøi ra, caùc hình phaït naøy khoâng bao giôø keøm theo hình phaït voâ hieäu (sub poena nullitatis), ñieàu 1338, khoaûn 5) vaø töôùc boû (privazione) (khoaûn 4), cuøng vôùi hình phaït sa thaûi khoûi haøng giaùo só (dimissione dallo stato clericale) (khoaûn 5).

Trong quaù trình chænh söûa Saùch VI cuûa Boä Giaùo luaät, ñaõ coù moät noã löïc ñaùng keå nhaèm hôïp lyù hoùa vaø toå chöùc laïi moät caùch heä thoáng, daãn ñeán ñieàu 1336 hieän taïi, duø vaäy vaãn chöa taïo ra moät danh saùch hoaøn toaøn ñaày ñuû. Thöïc teá, caùc hình phaït khaùc vaãn coù theå ñöôïc quy ñònh, trong moät soá giôùi haïn, bôûi nhöõng ai coù quyeàn laäp phaùp, nhö ñöôïc neâu trong caùc ñieàu 1312, khoaûn 2 vaø 1336, khoaûn 1. Tuy nhieân, hình phaït sa thaûi khoûi haøng giaùo só vaãn laø moät ngoaïi leä, khoâng theå ñöôïc aùp ñaët bôûi "nhaø laäp phaùp caáp döôùi" (Legislatore inferiore), nhö ñöôïc quy ñònh taïi ñieàu 1317. Thuaät ngöõ naøy, ñöôïc ñöa vaøo trong phieân baûn môùi cuûa Saùch VI, chæ baát kyø thaåm quyeàn laäp phaùp Giaùo Hoäi naøo ngoaøi Ñöùc Giaùo Hoaøng hoaëc Toâng Toøa, theo quy ñònh taïi ñieàu 361.

[17] Nhöng khoâng chæ vaäy: söï phaân bieät giöõa caùc vaï (censura) vaø caùc hình thöùc cheá taøi Giaùo luaät khaùc ñöôïc nhaán maïnh theâm khi xem xeùt, chaúng haïn, quyeàn ñöôïc tha vaï khi ngöôøi vi phaïm chöùng toû söï caûi thieän thöïc söï. Theo ñieàu 1358 ~1, vieäc tha vaï khoâng theå bò töø choái, nhaán maïnh raèng nhaø chöùc traùch Giaùo Hoäi khoâng coù quyeàn tuøy yù trong vieäc ban haønh söï tha boång naøy. Tuy nhieân, ñieàu luaät cuõng quy ñònh raèng nhaø chöùc traùch thöïc hieän vieäc thaùo boû hình phaït söûa phaït coù theå, trong boái caûnh ñoù, ñöa ra caùc lôøi caûnh baùo phuø hôïp ñöôïc höôùng daãn bôûi söï quan taâm muïc vuï hoaëc aùp duïng moät bieän phaùp cheá taøi hay moät vieäc saùm hoái, nhö ñöôïc neâu trong ñieàu 1358, khoaûn 2.

[18] Ngöôøi vi phaïm caàn phaûi "töø boû söï cöùng ñaàu" (recedere dalla contumacia), moät thuaät ngöõ kyõ thuaät ñöôïc giaûi thích roõ raøng trong ñieàu 1347, khoaûn 2: ñieàu naøy khoâng chæ bao goàm söï aên naên chaân thaønh maø coøn - ít nhaát - saün saøng söûa chöõa thieät haïi vaø göông muø göông xaáu ñaõ gaây ra. Thaät vaäy, ñeå kích hoaït moái lieân keát töï ñoäng giöõa haønh vi coù giaù trò phaùp lyù trong Giaùo luaät - toäi loãi maø luaät ñònh nghóa laø toäi phaïm - vaø vieäc aùp duïng hình phaït, ñieàu ñaëc tröng cho caùc hình phaït tieàn keát, caàn phaûi xaùc minh ñieàu ñöôïc goïi laø söï cöùng ñaàu (contumacia) cuûa ngöôøi vi phaïm.

Trong boái caûnh naøy, söï cöùng ñaàu nghóa laø, tröôùc tieân, ngöôøi vi phaïm nhaän thöùc ñöôïc raèng haønh vi cuûa mình khoâng chæ laø moät toäi loãi maø coøn laø moät toäi phaïm theo Giaùo luaät. Thöù hai, ngöôøi ñoù haønh ñoäng maø khoâng coù nhöõng hoaøn caûnh coù theå laøm giaûm nheï hoaëc loaïi tröø hoaøn toaøn traùch nhieäm cuûa mình.

Ngöôøi tín höõu, trong löông taâm cuûa mình, khoâng chæ phaûi yù thöùc raèng haønh vi cuûa mình laø moät toäi loãi nghieâm troïng maø coøn phaûi bieát raèng Giaùo Hoäi seõ aùp duïng hình phaït Giaùo luaät ñoái vôùi haønh ñoäng ñoù. Ngoaøi ra, vieäc töø boû söï cöùng ñaàu coøn ñoøi hoûi, ngoaøi söï aên naên, vieäc chaám döùt haønh vi phaïm toäi, neáu ñoù laø moät toäi phaïm coù tính chaát keùo daøi hoaëc ñöôïc laëp ñi laëp laïi (toäi phaïm thöôøng xuyeân hoaëc keùo daøi), chaúng haïn nhö vieäc soáng chung ngoaøi hoân nhaân cuûa moät giaùo só: ñieàu 1395 ~1.

Chính vieäc ngöôøi phaïm toäi tìm ñeán Linh muïc giaûi toäi vaø theå hieän söï aên naên chaân thaønh veà toäi loãi cuûa mình laø daáu hieäu roõ raøng cho thaáy söï cöùng ñaàu ñaõ chaám döùt.

[19] Phaàn lôùn, ñaây laø caùc vaï (censura). Theo caùch saép xeáp môùi cuûa Quyeån VI, tham khaûo ñieàu 1338, khoaûn 4, chæ nhöõng thuïc hình (pene espiatorie) ñöôïc lieät keâ taïi khoaûn 3 cuûa ñieàu 1336 môùi coù theå laø hình phaït tieàn keát.

[20] Ñieåm naøy phaân bieät heä thoáng Giaùo luaät Latinh vôùi caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông: thaät vaäy, hình thöùc caùc hình phaït tieàn keát luoân naèm ngoaøi phaïm vi cuûa luaät phaùp caùc Giaùo Hoäi naøy. Thay vaøo ñoù, hoï bieát ñeán hình thöùc goïi laø "caùc toäi ñöôïc daønh rieâng," (peccati riservati) tham khaûo caùc ñieàu 727 vaø tieáp theo trong C.C.E.O. (ñieàu naøy khoâng coøn toàn taïi trong Giaùo luaät Latinh): trong ñoù, moät soá toäi nhaát ñònh vaãn ñöôïc daønh rieâng cho Toøa Thaùnh vaø do ñoù cho Toøa AÂn Giaûi Toái Cao, ñaëc bieät laø vi phaïm tröïc tieáp aán tín bí tích vaø vieäc tha toäi cho ñoàng phaïm trong toäi choáng laïi ñieàu raên thöù VI, trong khi toäi phaù thai coá yù, vôùi haäu quaû ñaõ xaûy ra, vaãn ñöôïc daønh rieâng cho Giaùm muïc giaùo phaän.

[21] Tuy nhieân, nhö Davide Cito ñaõ nhaän xeùt moät caùch saâu saéc trong ñoùng goùp hoïc thuaät ñöôïc ñeà caäp ôû treân:

"[heä thoáng phaùp lyù cuûa caùc hình phaït latae sententiae] töø moät phía khoâng laøm gì khaùc ngoaøi vieäc cuûng coá taát caû nhöõng baên khoaên ñöôïc ñöa ra trong quaù trình söûa ñoåi Boä Giaùo luaät lieân quan ñeán hieäu quaû cuûa caùc hình phaït latae sententiae khoâng ñöôïc tuyeân boá, maø cuoái cuøng toâi khoâng nghó raèng chuùng vöôït qua vai troø ñôn thuaàn laø moät bieän phaùp raên ñe; vaø töø phía khaùc, vieäc tuyeân boá caùc hình phaït latae sententiae cuõng khoâng khaùc bieät nhieàu so vôùi vieäc aùp ñaët caùc hình phaït ferendae sententiae, bôûi vì caû hai veà cô baûn ñeàu coù chung lyù do, quy trình vaø hieäu quaû. Vì vaäy, suy tö veà söï khoân ngoan muïc vuï (prudentia pastoralis) lieân quan ñeán vieäc tuyeân boá caùc hình phaït latae sententiae thöïc chaát laø suy tö veà vieäc thöïc thi quyeàn taøi phaùn hình söï trong Giaùo Hoäi, voán phaûi luoân traùnh nguy cô rôi vaøo hai thaùi cöïc gaây toån haïi nhö nhau ñoái vôùi coäng ñoàng Giaùo Hoäi:

- Moät maët, laø söï thuï ñoäng khoâng chính ñaùng, coi luaät hình söï laø moät yeáu toá gaàn nhö xa laï vôùi ñôøi soáng baùc aùi vaø hieäp thoâng trong Daân Chuùa, ñieàu naøy coù theå daãn ñeán söï thôø ô tröôùc nhöõng toäi loãi coâng khai vaø gaây göông xaáu, voán bò Boä Giaùo luaät tröøng phaït baèng caùc hình phaït latae sententiae, nhöng vieäc khoâng tuyeân boá chuùng khieán hình phaït chæ coù taùc duïng raát haïn cheá;

- Maët khaùc, laø moät thaùi ñoä ñoái laäp, coi coâng cuï phaùp lyù hình söï nhö moät caùch nhanh choùng vaø gaàn nhö laø giaûi phaùp duy nhaát ñeå ñaûm baûo kyû luaät Giaùo Hoäi vaø, ñoâi khi, nhaèm baûo veä hình aûnh cuûa Giaùo Hoäi tröôùc truyeàn thoâng ñaïi chuùng..."

[22] Veà vieäc tuyeân boá bôûi quyeàn bính Giaùo Hoäi coù thaåm quyeàn, quy ñònh chính thöùc hieän haønh cuûa caùc ñieàu 1342, khoaûn 1 vaø, ñaëc bieät, ñieàu 1341, yeâu caàu phaûi khôûi xöôùng moät quy trình xeùt xöû hoaëc haønh chính ñeå tuyeân boá (promovere debet) hình phaït tieàn keát trong taát caû caùc tröôøng hôïp maø vieäc söû duïng caùc phöông tieän muïc vuï hoaëc tieàn phaùp lyù khoâng ñaûm baûo ñöôïc söï taùi laäp coâng lyù (bao goàm caû vieäc boài thöôøng thieät haïi), vieäc söûa ñoåi haønh vi cuûa ngöôøi phaïm loãi vaø vieäc khaéc phuïc tai tieáng. Vieäc tuyeân boá moät hình phaït latae sententiae thoâng qua moät quy trình ñaëc bieät thuoäc toøa ngoaøi (foro externo) thöïc söï ñaùp öùng nhu caàu muïc vuï nhaèm ngaên ngöøa nhöõng toån haïi tinh thaàn ñoái vôùi caùc tín höõu. Ví duï, ñieàu naøy coù theå khaéc phuïc söï boái roái cuûa hoï tröôùc moät haønh vi leäch laïc maø ñaùng leõ phaûi ñöôïc xöû phaït nhöng laïi khoâng nhö vaäy; ñoàng thôøi goùp phaàn giaûm thieåu tai tieáng. Vieäc tuyeân boá, theo caùch naøy, laøm cho ñieàu tröôùc ñaây chæ thuoäc veà toøa trong (foro interno) trôû thaønh toøa ngoaøi (foro externo), vì lôïi ích cuûa caùc tín höõu.

Ñeå tieán haønh, tröôùc heát, caàn phaûi coù moät lyù do muïc vuï caân xöùng, nhaèm caân baèng vôùi quyeàn cuûa moïi tín höõu ñöôïc baûo veä danh thôm tieáng toát cuûa hoï, ñieàu naøy cuõng baûo veä toøa trong (ñieàu khoaûn 220). Ngoaøi ra, caàn löu yù raèng vieäc tuyeân boá naøy cuõng chòu aûnh höôûng bôûi taát caû caùc lyù do mieãn tröø, bieän hoä hoaëc loaïi tröø traùch nhieäm - nhö seõ ñöôïc ñeà caäp sau - nhöõng lyù do naøy ngaên caûn tín höõu bò chòu hình phaït latae sententiae.

[23] Raát höõu ích, ñoái vôùi vieäc xaây döïng thöïc tieãn cuûa ñôn khieáu naïi, laø ñoùng goùp cuûa Ñöùc Giaùm muïc Krzysztof Nykiel, "Il Foro interno e le materie di competenza della Penitenzieria Apostolica"(Toøa trong vaø caùc vaán ñeà thuoäc thaåm quyeàn cuûa Toøa AÂn Giaûi Toái Cao) do Claudio Papale bieân taäp, trong: "I delitti contro il Sacramento della Penitenza riservati alla Congregazione per la Dottrina della Fede", (Caùc toäi phaïm choáng laïi Bí tích Saùm hoái ñöôïc daønh rieâng cho Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin), Urbaniana Press 2019, 47-49.

[24] Ñaây laø moät ñieåm môùi trong Boä Giaùo luaät: toäi phaïm naøy ñaõ ñöôïc ñònh hình nhôø moät saéc leänh chung cuûa Boä Giaùo lyù Ñöùc tin ngaøy 19 thaùng 12 naêm 2007, ñöôïc coâng boá vaøo ngaøy 30 thaùng 5 naêm 2008: "Khoâng aûnh höôûng ñeán quy ñònh cuûa ñieàu 1378 cuûa Boä Giaùo luaät, caû ngöôøi coá yù cöû haønh truyeàn chöùc thaùnh cho phuï nöõ, laãn ngöôøi phuï nöõ coá yù nhaän taùc vuï chöùc thaùnh, ñeàu chòu vaï tuyeät thoâng tieàn keát, daønh rieâng cho Toâng Toøa giaûi quyeát" (Saéc leänh chung - Veà toäi coá yù truyeàn chöùc thaùnh cho phuï nöõ, trong AAS 100 (2008) 403).

[25] Boán Ñaïi Vöông Cung Thaùnh Ñöôøng ôû Roâma goàm coá: 1) Ñaïi Vöông Cung Thaùnh Ñöôøng Thaùnh Pheâroâ; 2) Ñaïi Vöông Cung Thaùnh Ñöôøng Thaùnh Gioan Lateranoâ; 3) Ñaïi Vöông Cung Thaùnh Ñöôøng Ñöùc Baø Caû; vaø 4) Ñaïi Vöông Cung Thaùnh Ñöôøng Thaùnh Phaoloâ ngoaïi thaønh (chuù thích cuûa ngöôøi dòch).

[26] Ngay caû khi bò raøng buoäc bôûi hình phaït hay khoâng coù naêng quyeàn; vaø ngay caû trong tröôøng hôïp coù maët moät linh muïc khaùc ñaõ ñöôïc chuaån nhaän.

[27] Raøng buoäc duy nhaát coøn laïi ñoái vôùi hoái nhaân ñöôïc giaûi toäi trong tröôøng hôïp naøy, khi lieân quan ñeán moät hình phaït bò aùp ñaët hoaëc tuyeân boá, hoaëc ñöôïc daønh rieâng cho Toøa Thaùnh, laø phaûi khaùng caùo leân quyeàn bính cao hôn trong voøng moät thaùng, sau khi ñaõ qua côn nguy kòch (ñieàu 1357, khoaûn 3).

[28] Cuïm töø naøy baét nguoàn töø ñieàu 2254 cuûa Boä Giaùo luaät 1917: casus urgentior (tröôøng hôïp khaån caáp).

[29] Nhö ñöôïc ñeà caäp trong Boä Giaùo luaät chuù giaûi, chuù thích taïi ñieàu 1357: "Luaät Giaùo Hoäi trao cho moät soá ñoái töôïng ñaëc bieät quyeàn tha hình phaït trong toøa trong: vò kinh só giaûi toäi (theo ñieàu 508) vaø tuyeân uùy (trong caùc beänh vieän, nhaø tuø vaø caùc chuyeán ñi bieån: theo ñieàu 566, khoaûn 2), lieân quan ñeán caùc hình phaït vaï tuyeät thoâng tieàn keát chöa ñöôïc tuyeân boá vaø khoâng ñöôïc daønh rieâng".

[30] Ñieàu luaät naøy ngaàm loaïi tröø khaû naêng aùp duïng quyeàn tha hình phaït ñoái vôùi hình phaït vaï huyeàn chöùc (suspensio), vaø lyù do roõ raøng laø vì hình phaït naøy khoâng ngaên caûn vieäc laõnh nhaän caùc Bí tích vaø AÙ Bí tích, do ñoù khoâng theå vieän daãn cuøng moät "gaùnh naëng" ñoái vôùi löông taâm.

[31] Kinh nghieäm phoå bieán haàu nhö ôû moïi nôi laø hoái nhaân caûm nhaän ñöôïc gaùnh naëng cuûa haønh vi toäi loãi cuûa mình; ñieàu ngöôïc laïi seõ raát hieám gaëp. Moät Linh muïc giaûi toäi coù naêng löïc bieát caùch höôùng daãn hoái nhaân, tröø khi löông taâm cuûa hoï bò sai laàm moät caùch khoâng theå khaéc phuïc, ñeå nhaän ra vaø ñoái dieän vôùi yù thöùc noäi taïi naøy.

[32] Boán nghóa vuï bao goàm: a) Trong voøng moät thaùng, hoái nhaân phaûi trình leân caáp treân coù thaåm quyeàn hoaëc moät Linh muïc ñöôïc ban naêng quyeàn ñeå giaûi aùn phaït, neáu coù theå, qua chính Linh muïc giaûi toäi, tuy nhieân, Linh muïc naøy phaûi luoân baûo ñaûm khoâng tieát loä danh tính cuûa hoái nhaân; b) Tuaân theo nhöõng chæ daãn nhaän ñöôïc töø caáp thaåm quyeàn; c) Thöïc hieän vieäc ñeàn toäi xöùng hôïp, do chính Linh muïc giaûi toäi quy ñònh; vaø cuoái cuøng d) neáu caàn thieát, söûa chöõa göông xaáu vaø khaéc phuïc caùc thieät haïi ñaõ gaây ra.

[33] Tuy nhieân, "vì laø luaät Giaùo Hoäi, neân luaät naøy khoâng buoäc phaûi tuaân theo neáu xaûy ra vaø keùo daøi trong hôn moät thaùng nhöõng baát tieän nghieâm troïng beân ngoaøi lieân quan ñeán chính luaät ñoù". (x. Codice di Diritto Canonico Commentato, chuù thích ñieàu 1357, trang 1108.

[34] Caùc lyù do mieãn tröø traùch nhieäm (scriminanti) ñöôïc phaân bieät roõ raøng bôûi giaùo thuyeát ñaùng tin caäy nhaát vôùi caùc lyù do giaûm khinh vaø tha hình phaït. Thöïc vaäy, caùc lyù do bieän minh loaïi tröø tính traùi phaùp luaät cuûa haønh vi vaø do ñoù laøm cho hình phaït khoâng theå ñöôïc aùp duïng (ví duï: phoøng veä chính ñaùng). Nhöõng lyù do naøy ñöôïc aùp duïng cho taát caû nhöõng ai tham gia vaøo vieäc thöïc hieän haønh vi ñoù (goïi laø ñoàng phaïm). Ngöôïc laïi, caùc lyù do giaûm khinh (scusanti) vaãn giöõ nguyeân tính traùi phaùp hoaëc tính baát hôïp phaùp khaùch quan cuûa haønh vi, nhöng chæ laøm maát khaû naêng khieån traùch ñoái vôùi chuû theå haønh ñoäng, do ñoù loaïi tröø yeáu toá loãi cuûa hoï. Nhöõng lyù do naøy bao goàm taát caû caùc tình huoáng trong ñoù coù yeáu toá giaûm nheï hoaëc chuû theå haønh ñoäng phaïm toäi do bò eùp buoäc bôûi caùc aùp löïc hoaëc ñieàu kieän, chaúng haïn nhö aùp löïc taâm lyù, laøm haïn cheá yù chí cuûa hoï. Do vaäy, chuû theå haønh ñoäng thieáu yeáu toá chuû quan caàn thieát. Chính vì lyù do naøy, caùc tình huoáng nhö vaäy chæ coù hieäu löïc ñoái vôùi chuû theå haønh ñoäng vaø khoâng theå töï ñoäng aùp duïng cho caùc chuû theå khaùc coù theå ñaõ tham gia vaøo vieäc thöïc hieän haønh vi ñoù. Ví duï: tình huoáng cuûa moät phuï nöõ trong hoaøn caûnh caáp baùch nghieâm troïng vaø döôùi aùp löïc taâm lyù thöïc hieän vieäc phaù thai khaùc vôùi tình huoáng cuûa baùc só ñaõ thöïc hieän thuû thuaät phaù thai ñoù. Cuoái cuøng, caùc lyù do tha hình phaït (esimenti) bao goàm nhöõng tình huoáng vaãn duy trì tính traùi phaùp vaø yeáu toá loãi, nhöng mieãn tröø khoûi hình phaït. Söï toàn taïi cuûa nhöõng giôùi haïn naøy ñoái vôùi vieäc aùp duïng hình phaït ñöôïc lyù giaûi baèng caùc lyù do lieân quan ñeán söï thích hôïp veà tính caàn thieát hoaëc xöùng ñaùng cuûa hình phaït, ñoàng thôøi cuõng phaûi xem xeùt nhu caàu baûo veä caùc lôïi ích khaùc ñöôïc Giaùo luaät baûo veä, nhöõng lôïi ích naøy coù theå bò xaâm phaïm neáu aùp duïng moät caùch nghieâm ngaët vaø "maãn caûm" cô cheá tröøng phaït. Ví duï bao goàm giôùi haïn tuoåi toái thieåu, hoaëc haønh vi phaïm toäi laø keát quaû cuûa vieäc thöïc hieän moät quyeàn hay hoaøn thaønh moät boån phaän. Nhöõng lyù do naøy cuõng khoâng theå ñöôïc töï ñoäng aùp duïng cho caùc chuû theå khaùc coù theå ñaõ tham gia vaøo vieäc thöïc hieän haønh vi ñoù.

[35] Caàn löu yù raèng khoaûn 3 tieáp theo laøm roõ quy ñònh tröôùc ñoù, xaùc ñònh raèng, theo nguyeân taéc, chæ nhöõng vi phaïm coá yù (dolosa) môùi coù giaù trò phaùp lyù; trong khi ñoù, nhöõng vi phaïm do thieáu soùt söï caån troïng caàn thieát (colposa) chæ ñöôïc xem xeùt neáu luaät hoaëc meänh leänh quy ñònh roõ raøng. Tuy nhieân, cuõng ñuùng raèng khoaûn 4 cuûa cuøng ñieàu luaät quy ñònh raèng coù moät giaû ñònh veà tính quy traùch nhieäm, moät khi ñaõ xaûy ra haønh vi vi phaïm beân ngoaøi.

[36] Xem Codice di Diritto Canonico Commentato, Milano 2019, ghi chuù taïi ñieàu 1398, trang 1131-1132: "Phaù thai chuû yù, moät roái loaïn luaân lyù nghieâm troïng, ñöôïc ñònh nghóa laø "vieäc coá yù vaø tröïc tieáp saùt haïi moät con ngöôøi trong giai ñoaïn ñaàu cuûa söï soáng, töø luùc thuï thai cho ñeán khi sinh" (Gioan Phaoloâ II, thoâng ñieäp Evangelium Vitae, ngaøy 25 thaùng 3 naêm 1995, soá 58, trong AAS 87 [1995] 410-522): do ñoù, bao goàm caû phoâi thai (soá 60) laãn thai nhi cho ñeán thôøi ñieåm ngay tröôùc khi sinh. Trong quaù trình soaïn thaûo laïi Boä Giaùo luaät, yù töôûng ñöa ra moät ñònh nghóa veà toäi naøy ñaõ bò loaïi boû (xem Comm. 9 [1977] 317), nhöng sau ñoù caàn moät giaûi thích xaùc thöïc ñeå laøm roõ phaïm vi cuûa noù: vieäc saùt haïi phaûi laø coá yù (ñeå ñöôïc coi laø toäi, caàn ñaùnh giaù yù thöùc vaø möùc ñoä töï do cuûa chuû theå thöïc hieän phaù thai, cuõng nhö caùc hoaøn caûnh coù theå ñaõ aûnh höôûng ñeán quyeát ñònh phaù thai) vaø phaûi thöïc söï xaûy ra, baèng baát kyø phöông tieän naøo (truïc xuaát sôùm hoaëc can thieäp trong töû cung, mieãn laø coù moái lieân heä nhaân quaû giöõa haønh ñoäng vaø vieäc huûy dieät thai nhi), ôû baát kyø thôøi ñieåm naøo sau khi thuï thai.

Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ, khi keát thuùc Naêm Thaùnh Loøng Thöông Xoùt, trong Toâng thö Misericordia et Misera (ngaøy 20 thaùng 11 naêm 2016), soá 12, maø khoâng baõi boû "toäi nghieâm troïng" cuûa phaù thai, ñaõ ban quyeàn tha caùc hình phaït keøm theo toäi naøy 'cho taát caû caùc linh muïc, nhôø vaøo thöøa taùc vuï cuûa hoï' (do ñoù, aùp duïng cho nhöõng ngöôøi haønh xöû thöøa taùc vuï hôïp phaùp trong toøa bí tích, maø khoâng caàn vieän daãn ñeán "tröôøng hôïp khaån caáp" theo ñieàu 1357, vaø tuaân theo caùc hoaøn caûnh ñaëc bieät cuûa ñieàu 976)". Xem theâm Hoäi ñoàng Giaùo Hoaøng veà caùc Vaên baûn Luaät, Thö ngaøy 29 thaùng 11 naêm 2016, Prot. N. 15675/2016.

Khi keát luaän veà caáu thaønh toäi phaù thai chuû yù, caàn nhaán maïnh nhöõng taùc ñoäng muïc vuï cuï theå cuûa caùc quy ñònh phaùp luaät naøy: töø nhöõng ñieàu ñaõ neâu, coù theå ñôn giaûn hoùa, duø hôi khaùi quaùt, raèng hình phaït tieàn keát cuûa ñieàu 1397, khoaûn 2 (vôùi nhöõng caân nhaéc boå sung veà söï hieän dieän cuûa caùc tình tieát giaûm nheï toång quaùt hôn) haàu nhö khoâng bao giôø aùp duïng cho:

- Nhöõng ngöôøi döôùi 18 tuoåi.

- Nhöõng ai, baát keå tuoåi taùc, khoâng yù thöùc moät caùch khoâng coù loãi raèng haønh vi phaù thai laø moät toäi theo Giaùo luaät, hoaëc thaäm chí khoâng bieát raèng toäi naøy coù keøm theo moät hình phaït.

- Nhöõng ngöôøi haønh ñoäng trong traïng thaùi taâm trí bò xaùo troän ñaùng keå, ngay caû khi traïng thaùi ñoù coù theå laø do loãi cuûa hoï.

- Nhöõng ngöôøi bò eùp buoäc bôûi noãi sôï haõi nghieâm troïng, ngay caû khi noãi sôï naøy chæ laø töông ñoái, hoaëc do nhu caàu hoaëc vì moät gaùnh naëng nghieâm troïng.

[37] Maëc duø ngaøy nay taùc ñoäng tha thöù tuyeät ñoái cuûa ñoaïn naøy ñaõ bò giaûm bôùt bôûi cuïm töø: "tuy nhieân, coù theå aùp duïng cho ngöôøi ñoù caùc hình phaït nheï hôn, hoaëc aùp ñaët nhöõng vieäc ñeàn toäi nhaèm muïc ñích hoaùn caûi hoaëc söûa chöõa göông xaáu".

[38] Ví duï, Giaùo luaät hieän haønh ñaõ baõi boû caùc baát hôïp luaät do nguoàn goác sinh ra vaø do khuyeát taät theå lyù: hieän nay, söï phaân bieät truyeàn thoáng giöõa baát hôïp luaät do thieáu soùt (irregularitates ex defectu) vaø do toäi phaïm (dilictu) khoâng coøn ñöôïc ghi nhaän trong luaät tích cöïc, maø chæ toàn taïi nhö moät khaùi nieäm mang tính hoïc thuyeát. Boä Giaùo luaät hieän taïi phaûn aùnh moät truyeàn thoáng phaùp lyù laâu ñôøi, voán ñaõ traûi qua söï phaùt trieån vôùi caùc quy ñònh chi tieát vaø phöùc taïp, nhöng chæ ñöôïc ñôn giaûn hoùa vaø laøm roõ vôùi caùc quy ñònh hieän haønh ñöôïc ñöa vaøo khoaûng boán möôi naêm tröôùc.

[39] Boä Giaùo luaät cuûa caùc Giaùo hoäi Ñoâng Phöông (C.C.E.O.) söû duïng thuaät ngöõ khaùc vaø khoâng phaân bieät (ñieàu 762 C.C.E.O.) giöõa baát hôïp luaät vaø caùc ngaên trôû goïi laø ñôn thuaàn; tuy nhieân, kyû luaät naøy veà cô baûn laø töông töï. Ñieåm khaùc bieät thöïc söï ñaùng keå duy nhaát laø trong luaät Ñoâng Phöông (ñieàu 986 vaø 762 ~2 C.C.E.O.), coù yeâu caàu roõ raøng - vaø coù leõ chính xaùc hôn - raèng söï kieän phaùp lyù laøm cô sôû cho ngaên trôû hoaëc baát hôïp luaät phaûi lieân quan ñeán moät haønh ñoäng caù nhaân ñöôïc thöïc hieän sau khi chòu pheùp röûa toäi.

Trong Boä Giaùo luaät Latinh khoâng coù quy ñònh naøo veà ñieàu naøy, tuy nhieân, hoïc thuyeát phoå bieán thöøa nhaän raèng - trong tröôøng hôïp cô sôû ñöôïc tìm thaáy trong caùc haønh vi thöïc hieän tröôùc khi chòu pheùp röûa toäi - ít nhaát vaãn toàn taïi nhöõng tröôøng hôïp maø tính nghieâm troïng khaùch quan cuûa haønh vi vaø/hoaëc thöïc teá raèng söï caám ñoaùn vöôït ra ngoaøi luaät Giaùo Hoäi, ñöôïc baét nguoàn töø luaät töï nhieân hoaëc luaät Thieân Chuùa, laø yeáu toá ngaên trôû.

[40] Ví duï, ñoái vôùi nhöõng gì ñaõ ñöôïc mieãn chuaån tröôùc khi chòu chöùc Phoù teá, thì khoâng caàn xin baát kyø mieãn chuaån naøo khi chòu chöùc Linh muïc (ñieàu 1049, khoaûn 3).

[41] Thaät vaäy, caùc quy ñònh naøy aûnh höôûng ñeán vieäc thöïc thi moät quyeàn cuûa caùc tín höõu (chuû yeáu laø quyeàn cuûa Giaùm muïc trong vieäc trao ban caùc chöùc Thaùnh cho nhöõng ai ngaøi nhaän thaáy ñöôïc Thieân Chuùa thöïc söï keâu goïi vaø xöùng ñaùng, hôn laø quyeàn cuûa ngöôøi chuaån bò ñöôïc phong chöùc, ngöôøi maø khoâng ñöôïc coâng nhaän coù baát kyø ñoøi hoûi noäi taïi naøo ñoái vôùi vieäc thuï phong).

[42] Vì vaäy, ñieàu naøy khoâng aùp duïng cho nhöõng ngöôøi chæ giöõ moät thaùi ñoä thuï ñoäng.

[43] Roõ raøng, baát hôïp luaät (cuõng nhö ngaên trôû) chæ toàn taïi neáu noù chöa ñöôïc mieãn chuaån moät caùch hôïp leä tröôùc khi ban caùc Chöùc Thaùnh.

[44] Vì vaäy, ñieàu naøy phaûi ñaõ ñöôïc coâng khai, hoaëc coù theå hôïp lyù vaø thaän troïng suy ñoaùn raèng noù coù theå seõ ñöôïc coâng khai trong thôøi gian ngaén.

Back to Vietnamese Missionaries in Asia Home Page