Thoâng ñieäp SPE SALVI
cuûa Ñöùc Giaùo hoaøng Beâneâñictoâ XVI
veà Nieàm hy voïng Kitoâ giaùo
Thoâng ñieäp SPE SALVI cuûa Ñöùc Giaùo hoaøng Beâneâñictoâ XVI veà Nieàm hy voïng Kitoâ giaùo.
UÛy ban Giaùo lyù Ñöùc tin
Vatican (WHÑ 09-01-2023) - Thoâng ñieäp SPE SALVI cuûa Ñöùc Giaùo hoaøng Beâneâñictoâ XVI göûi caùc Giaùm muïc, Linh muïc, Phoù teá, Tu só vaø Tín höõu giaùo daân veà Nieàm hy voïng Kitoâ giaùo -- Baûn dòch cuûa UÛy ban Giaùo lyù Ñöùc tin tröïc thuoäc Hoäi ñoàng Giaùm muïc Vieät Nam, 2008.
Thoâng ñieäp SPE SALVI
cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Beâneâñictoâ XVI
göøi caùc Giaùm Muïc
Caùc Linh Muïc Vaø Phoù Teá
Caùc Tu Só Nam Nöõ
Vaø Taát Caû Caùc Tín Höõu
veà Nieàm hy voïng Kitoâ giaùo
Daãn Nhaäp [01]
1. "SPE SALVI facti sumus" - Chuùng ta ñöôïc cöùu roãi trong hy voïng, Thaùnh Phaoloâ ñaõ noùi nhö theá vôùi daân chuùng thaønh Roâma, cuõng nhö vôùi chuùng ta (Rom 8:24). Theo nieàm tin Kitoâ giaùo, "ôn cöùu chuoäc" - hay ôn cöùu ñoä - khoâng chæ ñôn giaûn laø moät ñieàu ñöôïc trao ban. Ôn cöùu chuoäc ñöôïc ban cho chuùng ta theo nghóa laø chuùng ta ñaõ ñöôïc trao cho hy voïng - moät nieàm hy voïng ñaùng tin caäy, qua ñoù, chuùng ta coù theå ñoái dieän vôùi thöïc taïi cuûa chuùng ta: thöïc taïi maø cho duø laø cam go ñi nöõa cuõng coù theå soáng ñöôïc vaø chaáp nhaän ñöôïc neáu noù daãn ñeán moät muïc ñích, neáu chuùng ta coù theå ñöôïc baûo ñaûm veà muïc ñích naøy, vaø neáu muïc ñích naøy cao caû ñeán möùc bieän minh ñöôïc cho noã löïc cam go cuûa cuoäc haønh trình. Giôø ñaây, moät caâu hoûi ñöôïc ñaët ra laø: nieàm hy voïng naøo coù theå bieän minh ñöôïc cho khaúng ñònh laø, treân cô sôû cuûa nieàm hy voïng ñoù vaø chæ vì nieàm hy voïng ñoù toàn taïi, maø chuùng ta ñöôïc cöùu chuoäc? Vaø ôû ñaây möùc ñoä chaéc chaén laø bao nhieâu?
Ñöùc tin laø hy voïng [02-03]
2. Tröôùc khi höôùng ñeán nhöõng caâu hoûi thôøi söï naøy, chuùng ta caàn laéng nghe gaàn hôn moät chuùt vôùi chöùng taù cuûa Thaùnh Kinh veà hy voïng. "Hy voïng", thöïc ra, laø moät töø chuû yeáu trong Thaùnh Kinh - ñeán möùc trong nhieàu ñoaïn nhöõng töø "ñöùc tin" vaø "hy voïng" döôøng nhö coù theå hoaùn chuyeån cho nhau. Vì theá Thö Do Thaùi lieân keát chaët cheõ "söï vieân maõn cuûa ñöùc tin" (10:22) vôùi "söï tuyeân xöng caùch quaû quyeát nieàm hy voïng cuûa chuùng ta" (10:23). Cuõng theá, trong thö Thöù Nhaát, khi Thaùnh Pheâroâ khích leä caùc Kitoâ höõu haõy luoân luoân saün saøng ñöa ra caâu traû lôøi lieân quan ñeán logos - yù nghóa vaø lyù do - cho nieàm hy voïng cuûa hoï (x. 3:15), thì töø "hy voïng" laø töông ñöông vôùi töø "ñöùc tin". Chuùng ta thaáy söï hieåu bieát veà chính mình cuûa caùc tín höõu Kitoâ sô khai ñaõ ñöôïc hình thaønh maïnh meõ ñeán möùc naøo khi hoï nhaän ñöôïc hoàng aân cuûa moät nieàm hy voïng ñaùng tin caäy, hay khi chuùng ta so saùnh cuoäc soáng Kitoâ vôùi cuoäc soáng tröôùc khi coù ñöùc tin, hay vôùi tình traïng cuûa caùc tín höõu thuoäc caùc toân giaùo khaùc. Thaùnh Phaoloâ nhaéc nhôû daân thaønh EÂpheâsoâ raèng tröôùc khi gaëp gôõ Chuùa Kitoâ, hoï soáng "khoâng hy voïng vaø khoâng coù Thieân Chuùa treân ñôøi" (Eph 2:12). Dó nhieân, thaùnh nhaân bieát roõ hoï ñaõ töøng coù nhöõng thaàn minh, ngaøi bieát laø hoï ñaõ töøng coù tín ngöôõng, nhöng nhöõng thaàn minh cuûa hoï ñaõ cho thaáy laø ñaùng ngôø vöïc, vaø chaúng coù tia hy voïng naøo loùe leân töø nhöõng huyeàn thoaïi ñoái khaùng nhau.
Duø coù bao nhieâu thaàn minh ñi nöõa, hoï soáng "khoâng coù Thieân Chuùa" vaø heä quaû laø hoï thaáy mình soáng trong moät theá giôùi toái taêm, ñoái dieän vôùi töông lai mòt muø. Moät ñieáu vaên trong thôøi kyø naøy coù ñoaïn vieát: In nihil ab nihilo quam cito recidimus (Chuùng ta nhanh choùng rôi töø hö voâ naøy ñeán hö voâ khaùc)[1]. Trong caâu naøy, chuùng ta thaáy nhöõng khía caïnh baát ñònh maø Thaùnh Phaoloâ ñaõ chæ ra. Cuõng theá, ngaøi noùi vôùi daân thaønh Theâxaloânica: anh em "ñöøng buoàn saàu nhö nhöõng keû khoâng coù nieàm hy voïng" (1 Th 4:13). ÔÛ ñaây, chuùng ta thaáy moät daáu chæ noåi baät cuûa nhöõng tín höõu Kitoâ: hoï coù töông lai, khoâng phaûi laø hoï bieát töôøng taän chi tieát veà nhöõng gì ñang chôø ñôïi hoï, nhöng hoï bieát caùch toång quaùt laø cuoäc soáng cuûa hoï khoâng keát thuùc trong hö khoâng. Khi töông lai ñöôïc baûo ñaûm nhö moät thöïc taïi tích cöïc thì luùc ñoù hieän taïi trôû neân coù theå soáng ñöôïc. Vì theá, giôø ñaây chuùng ta coù theå noùi raèng: Kitoâ Giaùo khoâng chæ laø moät "tin möøng" - theo nghóa laø moät thoâng ñieäp veà moät ñieàu chöa töøng ñöôïc bieát. Trong ngoân ngöõ thôøi nay, chuùng ta coù theå noùi: thoâng ñieäp Kitoâ Giaùo khoâng chæ laø coù tính "thoâng tin" ("informative") nhöng coøn coù tính "taùc ñoäng" ("performative"). Nghóa laø: Tin Möøng khoâng chæ laø moät thoâng truyeàn veà nhöõng söï vieäc coù theå thoâng bieát - nhöng laø moät ñieàu khieán caùc söï kieän xaûy ra vaø thay ñoåi cuoäc soáng. Caùnh cöûa mòt muø taêm toái cuûa thôøi gian, cuûa töông lai, ñaõ ñöôïc môû toang. Ai coù nieàm hy voïng thì soáng khaùc bieät haún; vì ngöôøi coù nieàm hy voïng ñaõ ñöôïc ban cho cho hoàng aân moät cuoäc soáng môùi.
3. Nhöng, ôû ñaây laïi naûy sinh moät caâu hoûi khaùc: nieàm hy voïng naøy chöùa ñöïng ñieàu gì khi ñöôïc coi laø nieàm hy voïng "giaûi thoaùt"? Coát loõi cuûa caâu traû lôøi ñöôïc chæ ra trong moät caâu töø Thö gôûi caùc tín höõu thaønh EÂpheâsoâ ñöôïc trích daãn beân treân: caùc tín höõu thaønh EÂpheâsoâ tröôùc khi gaëp gôõ Chuùa Kitoâ ñaõ soáng khoâng coù nieàm hy voïng vì hoï soáng "khoâng coù Chuùa trong ñôøi". Nhaän bieát Thieân Chuùa - Thieân Chuùa thaät - nghóa laø nhaän laáy hy voïng. Chuùng ta, nhöõng ngöôøi ñaõ töøng luoân soáng vôùi khaùi nieäm Kitoâ Giaùo veà Thieân Chuùa, vaø ñaõ trôû neân quen thuoäc vôùi khaùi nieäm naøy, döôøng nhö ñaõ ngöøng chuù yù raèng chuùng ta mang trong mình moät nieàm hy voïng naûy sinh töø cuoäc gaëp gôõ vôùi vò Thieân Chuùa naøy. Göông cuûa moät vò thaùnh trong thôøi ñaïi chuùng ta, ôû moät möùc ñoä naøo ñoù, coù theå giuùp hieåu ñöôïc yù nghóa cuûa cuoäc gaëp gôõ thöïc söï laàn ñaàu tieân vôùi vò Thieân Chuùa ñoù. Toâi nghó ñeán thaùnh nöõ Josephine Bakhita ngöôøi Phi Chaâu, ñaõ ñöôïc Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II toân phong hieån thaùnh. Ngaøi sinh taïi Darfur beân Sudan khoaûng 1869 - chính ngaøi khoâng bieát ngaøy sinh chính xaùc cuûa mình laø ngaøy naøo. Khi leân 9, ngaøi bò baét coùc bôûi nhöõng keû buoân baùn noâ leä, bò ñaùnh ñaäp ñoå maùu, vaø bò baùn ñi baùn laïi ñeán 5 laàn trong caùc chôï buoân noâ leä taïi Sudan. Cuoái cuøng, ngaøi soáng nhö noâ leä trong nhaø thaân maãu vaø phu nhaân cuûa moät vò töôùng, vaø ôû ñoù, haøng ngaøy ngaøi bò ñaùnh ñaäp toeù maùu; vaø heä quaû laø ngaøi phaûi mang trong ngöôøi 144 veát theïo ñeán heát cuoäc ñôøi. Cuoái cuøng, naêm 1882, moät thöông gia ngöôøi YÙ ñaõ mua ngaøi cho vieân laõnh söï YÙ Callisto Legnani, ngöôøi ñaõ trôû veà Italia khi quaân Mahdists noåi daäy. ÔÛ ñoù, sau "nhöõng oâng chuû" ñaùng sôï, nhöõng ngöôøi ñaõ laøm chuû ngaøi cho ñeán luùc ñoù, Bakhita ñaõ bieát ñeán moät "toân chuû" hoaøn toaøn khaùc haún, moät toân chuû maø ngaøi ñaõ duøng töø "Paron" trong phöông ngöõ Veâneâtia, thöù tieáng ngaøi ñang hoïc, ñeå noùi veà Thieân Chuùa haèng soáng, veà Chuùa Gieâsu Kitoâ. Cho ñeán khi ñoù, ngaøi chæ bieát ñeán nhöõng oâng chuû khinh mieät vaø ñoái xöû taøn teä vôùi ngaøi, hay cuøng laém laø coi ngaøi nhö moät con noâ leä höõu duïng. Tuy nhieân, giôø ñaây, ngaøi nghe noùi ñeán moät "Paron" vöôït leân moïi oâng chuû, Chuùa cuûa caùc chuùa, vaø vò Thieân Chuùa ñoù thieän haûo, moät söï thieän haûo töï trong baûn tính. Ngaøi nhaän ra raèng Thieân Chuùa thaäm chí coøn bieát ñeán ngaøi, vaø Ngöôøi ñaõ taïo ra ngaøi, vaø yeâu thöông ngaøi thaät söï. Bakhita cuõng ñaõ ñöôïc yeâu thöông, khoâng phaûi bôûi ai khaùc hôn laø vò "Paron" toái cao naøy, Ñaáng maø tröôùc maët Ngöôøi moïi thöù oâng chuû khaùc, chính hoï, khoâng hôn gì nhöõng toâi tôù thaáp heøn. Bakhita thaáy mình ñöôïc bieát ñeán, ñöôïc yeâu thöông, vaø ñöôïc chôø ñoùn. Hôn theá nöõa, chính vò toân chuû naøy cuõng ñaõ töøng chaáp nhaän soá phaän bò ñaùnh ñoøn vaø giôø ñaây Ngaøi ñang chôø Bakhita ôû "beân höõu Chuùa Cha". Giôø ñaây Bakhita coù "hy voïng" - khoâng phaûi caùi hy voïng khieâm nhöôøng laø tìm ñöôïc moät oâng chuû ít taøn nhaãn nhaát nhöng laø moät nieàm hy voïng lôùn lao: "Toâi nhaát ñònh ñöôïc yeâu thöông vaø duø ñieàu gì xaûy ñeán cho toâi - toâi vaãn ñang ñöôïc chôø ñoùn bôûi Tình Yeâu naøy. Vaø vì theá ñôøi toâi thaät laø ñeïp". Nhôø nhaän bieát nieàm hy voïng naøy, ngaøi ñöôïc "giaûi thoaùt", khoâng coøn laø moät noâ leä nöõa nhöng laø moät con caùi töï do cuûa Thieân Chuùa. Bakhita hieåu ñöôïc ñieàu maø Thaùnh Phaoloâ ñaõ nhaéc nhôû daân thaønh EÂpheâsoâ laø tröôùc ñaây hoï soáng voâ voïng vaø khoâng coù Thieân Chuùa trong ñôøi - khoâng coù hy voïng vì khoâng coù Thieân Chuùa. Thaønh thöû, khi saép ñöôïc ñöa trôû laïi Sudan, Bakhita ñaõ töø khöôùc; ngaøi khoâng muoán bò taùch bieät laàn nöõa khoûi "Paron" cuûa mình. Ngaøy 9 thaùng Gieâng naêm 1890, ngaøi ñöôïc röûa toäi, ñöôïc chòu pheùp theâm söùc vaø ñöôïc röôùc Mình Thaùnh Chuùa laàn ñaàu töø tay vò Thöôïng Phuï thaønh Venice. Ngaøy 8 thaùng Möôøi Hai naêm 1896, taïi Verona, ngaøi ñöôïc tuyeân khaán trong Coäng Ñoaøn caùc Nöõ Tu doøng Canossia vaø töø ñoù beân caïnh coâng vieäc trong phoøng thaùnh vaø trong nhaø tröïc cöûa taïi tu vieän, ngaøi ñaõ thöïc hieän nhieàu chuyeán du haønh voøng quanh Italia nhaèm ñeà cao vieäc truyeàn giaùo: Ngaøi thaáy raèng ôn giaûi thoaùt maø ngaøi ñaõ nhaän ñöôïc qua söï gaëp gôõ vôùi Chuùa Kitoâ caàn phaûi ñöôïc môû roäng, caàn phaûi ñöôïc trao cho nhöõng ngöôøi khaùc, ñoâng heát söùc coù theå. Nieàm hy voïng ñaõ haï sinh trong ngaøi, ñaõ "giaûi thoaùt" ngaøi, khoâng theå chæ giöõ cho rieâng mình; nieàm hy voïng ñoù phaûi ñöôïc lan toûa ñeán nhieàu ngöôøi, ñeán moïi ngöôøi.
Khaùi nieäm veà nieàm hy voïng treân cô sôû ñöùc tin trong Taân Öôùc vaø trong Giaùo Hoäi sô khai [04-09]
4. Chuùng ta ñaõ neâu leân caâu hoûi laø lieäu cuoäc gaëp gôõ vôùi Thieân Chuùa - Ñaáng maø nôi Chuùa Kitoâ ñaõ toû loä cho chuùng ta thaáy thieân nhan cuûa Ngaøi, vaø môû loøng Ngaøi ra cho chuùng ta - coù theå khoâng chæ coù tính "thoâng tin" maø coøn coù tính "taùc ñoäng" - nghóa laø cuoäc gaëp gôõ ñoù coù theå thay ñoåi cuoäc ñôøi ta ñeå ta nhaän ra laø mình ñaõ ñöôïc giaûi thoaùt qua nieàm hy voïng theå hieän nôi cuoäc gaëp gôõ naøy hay khoâng? Tröôùc khi coá gaéng traû lôøi caâu hoûi naøy, chuùng ta haõy trôû laïi laàn nöõa vôùi Giaùo Hoäi sô khai. Khoâng khoù ñeå nhaän ra raèng kinh nghieäm cuûa thieáu nöõ noâ leä Phi Chaâu Bakhita cuõng laø kinh nghieäm trong thôøi kyø hình thaønh Kitoâ Giaùo cuûa nhieàu ngöôøi, nhöõng ngöôøi ñaõ bò ñaùnh ñaäp vaø bò keát aùn laøm noâ leä. Kitoâ Giaùo khoâng mang laïi moät söù ñieäp caùch maïng xaõ hoäi kieåu nhö cuoäc caùch maïng baát haïnh cuûa Spartacus, ngöôøi maø cuoäc tranh ñaáu ñaõ daãn ñeán ñoå maùu nhieàu hôn nöõa. Chuùa Gieâsu khoâng phaûi laø Spartacus, Ngaøi khoâng daán thaân trong moät cuoäc chieán giaûi phoùng chính trò nhö Barabbas hay Bar- Kochba. Chuùa Gieâsu, chính Ngaøi, ñaõ chòu cheát treân Thaùnh Giaù, mang laïi cho chuùng ta nhöõng gì hoaøn toaøn khaùc: moät cuoäc gaëp gôõ vôùi Chuùa cuûa caùc chuùa, moät cuoäc gaëp gôõ vôùi Thieân Chuùa haèng soáng, vaø qua ñoù gaëp gôõ moät nieàm hy voïng coøn maïnh hôn nhöõng cô cöïc cuûa kieáp noâ leä, moät nieàm hy voïng, do ñoù, thay ñoåi cuoäc soáng vaø theá giôùi töï baûn chaát beân trong. Caùi môùi ôû ñaây coù theå ñöôïc nhìn thaáy vôùi moät söï minh baïch nhaát trong Thö gôûi Phileâmoân cuûa Thaùnh Phaoloâ. Ñaây laø moät laù thö raát rieâng tö, maø Thaùnh Phaoloâ ñaõ vieát töø trong tuø vaø ñöôïc trao cho ngöôøi noâ leä chaïy troán OÂneâsimoâ ñeå trao cho chuû laø Phileâmoân. Thaät theá, Thaùnh Phaoloâ ñaõ gôûi ngöôøi noâ leä naøy laïi cho oâng chuû maø anh ta ñaõ boû troán "Toâi van xin anh cho ñöùa con cuûa toâi, ñöùa con toâi ñaõ sinh ra trong caûnh xieàng xích.. toâi xin göûi noù veà cho anh; xin anh haõy ñoùn nhaän noù nhö ngöôøi ruoät thòt cuûa toâi... Noù ñaõ xa anh moät thôøi gian, coù leõ chính laø ñeå anh ñöôïc laïi noù vónh vieãn, khoâng phaûi ñöôïc laïi moät ngöôøi noâ leä, nhöng thay vì moät ngöôøi noâ leä, thì ñöôïc moät ngöôøi anh em raát thaân meán.." (1:10-16). Xeùt veà vò theá daân söï maø noùi, con ngöôøi coù theå laø toân chuû hay noâ leä. Nhöng hoï ñaõ trôû neân anh chò em vôùi nhau vì hoï ñeàu laø thaønh vieân cuûa moät Giaùo Hoäi duy nhaát - ñoù chính laø caùch theá nhöõng Kitoâ höõu ñoái xöû vôùi nhau. Qua pheùp Röûa Toäi hoï ñöôïc taùi sinh, hoï ñöôïc uoáng cuøng moät Thaàn Khí vaø cuøng nhau laõnh nhaän Mình Thaùnh Chuùa. Cho duø caáu truùc beân ngoaøi vaãn giöõ nguyeân, ñieàu naøy ñaõ thay ñoåi xaõ hoäi traàn theá töø beân trong. Khi Thö gôûi caùc tín höõu Do Thaùi noùi raèng nhöõng Kitoâ höõu treân traàn gian naøy khoâng coù moät queâ höông vónh cöûu, nhöng tìm kieám moät queâ höông trong töông lai (x. Dt 11:13-16; Phil 3:20), thì ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø hoï chæ soáng cho töông lai: ngöôøi Kitoâ höõu xem xaõ hoäi hieän taïi nhö moät nôi tha höông; hoï thuoäc veà moät xaõ hoäi môùi laø muïc ñích cuûa cuoäc löõ haønh traàn theá, vaø laø ñieàu luoân ñöôïc troâng mong trong suoát cuoäc löõ haønh naøy.
5. Chuùng ta caàn theâm vaøo moät nhaän ñònh nöõa. Thö Thöù Nhaát gôûi caùc tín höõu thaønh Coârintoâ (1:18-31) noùi vôùi chuùng ta raèng ña soá caùc tín höõu Kitoâ tieân khôûi thuoäc veà taàng lôùp xaõ hoäi thaáp, vaø chính vì theá hoï saün saøng ñoùn nhaän nieàm hy voïng môùi, nhö chuùng ta thaáy trong tröôøng hôïp cuûa thaùnh nöõ Bakhita. Nhöng ngay töø buoåi ñaàu cuõng ñaõ coù nhieàu cuoäc caûi ñaïo trong haøng quyù toäc vaø giôùi trí thöùc, vì chính hoï cuõng ñang soáng "voâ voïng vaø khoâng coù Chuùa trong ñôøi". Huyeàn thoaïi ñaõ maát ñi tính khaû tín cuûa noù; toân giaùo cuûa Ñeá Cheá La Maõ ñaõ suy thoaùi thaønh moät thöù nghi leã ñôn thuaàn ñöôïc cöû haønh thaän troïng nhöng khoâng gì khaùc hôn laø moät "toân giaùo chính trò". Trieát hoïc duy lyù ñaõ giôùi haïn nhöõng thaàn minh beân trong phaïm truø cuûa nhöõng gì khoâng thöïc. Tuy ngöôøi ta coù theå caûm nhaän ñöôïc Thaàn Thaùnh trong nhöõng caùch theá khaùc nhau nôi nhöõng löïc cuûa vuõ truï, nhöng moät Thieân Chuùa maø ngöôøi ta coù theå caàu nguyeän vôùi Ngaøi thì khoâng hieän höõu. Thaùnh Phaoloâ ñaõ minh hoïa khaù chính xaùc vaán naïn then choát cuûa toân giaùo trong thôøi kyø naøy khi ngaøi töông phaûn cuoäc soáng "theo Chuùa Kitoâ" vôùi cuoäc soáng döôùi söï khoáng cheá cuûa "caùc löïc vuõ truï" (Cl 2:8). Veà phöông dieän naøy, moät ñoaïn vaên cuûa Thaùnh Greâgoârioâ thaønh Nazianzen coù theå giuùp soi saùng. Ngaøi noùi raèng chính khi Ba Nhaø Ñaïo Só, ñöôïc höôùng daãn bôûi vì sao, thôø laïy Chuùa Kitoâ vò Taân Vöông, thì khoa chieâm tinh ñaõ ñeán hoài keát thuùc, vì caùc vì sao giôø ñaây di chuyeån trong moät quyõ ñaïo ñöôïc xaùc ñònh bôûi Chuùa Kitoâ[2]. Caûnh töôïng naøy thöïc ra laät ngöôïc theá giôùi quan cuûa thôøi ñoù, moät theá giôùi quan trong moät caùch theá khaùc ñaõ trôû neân thònh haønh moät laàn nöõa trong thôøi ñaïi hoâm nay. Khoâng phaûi nhöõng löïc löôïng trong vuõ truï, nhöõng luaät vaät chaát, chi phoái toái haäu theá giôùi vaø nhaân loaïi, nhöng chính Thieân Chuùa cai quaûn caùc vì sao, nghóa laø vuõ truï; khoâng phaûi nhöõng ñònh luaät veà vaät chaát vaø tieán hoùa coù tieáng noùi sau cuøng nhöng laø lyù trí, yù chí, tình yeâu - moät Ngoâi Vò. Vaø chuùng ta bieát Ngoâi Vò naøy, vaø Ngaøi cuõng bieát ñeán chuùng ta, thaønh ra, thöïc söï laø theá löïc muø quaùng cuûa caùc yeáu toá vaät chaát khoâng coøn tieáng noùi sau cuøng; chuùng ta khoâng phaûi laø nhöõng noâ leä cuûa vuõ truï vaø caùc ñònh luaät cuûa noù, chuùng ta laø nhöõng ngöôøi töï do. Trong nhöõng thôøi coå ñaïi, söï suy xeùt lyù trí caùch thaønh thöïc cuõng nhaän ra ñieàu naøy. Thieân ñaøng khoâng phaûi laø hö voâ. Ñôøi soáng khoâng chæ laø heä quaû cuûa nhöõng ñònh luaät vaø söï ngaãu nhieân, nhöng beân trong moïi thöù vaø cuøng luùc vöôït leân moïi thöù laø moät yù chí, moät Thaàn Khí maø qua Ñöùc Gieâsu ñaõ toû loä chính Ngaøi cho chuùng ta nhö moät Tình Yeâu[3].
6. Nhöõng moä ñaù thôøi Kitoâ giaùo tieân khôûi ñaõ minh hoïa yù nieäm naøy moät caùch höõu hình - trong boái caûnh cuûa caùi cheát, khi phaûi ñoái dieän vôùi caâu hoûi khoâng theå naøo neù traùnh ñöôïc lieân quan tôùi yù nghóa cuoäc soáng. Hình aûnh Ñöùc Kitoâ ñöôïc dieãn giaûi treân caùc moä ñaù goàm hai hình aûnh chính: ñoù laø hình aûnh trieát gia vaø hình aûnh ngöôøi chaên chieân. Trieát hoïc vaøo thôøi kyø ñoù thöôøng khoâng ñöôïc coi laø moät ngaønh hoïc baøi baûn khoù hieåu, nhö ta thaáy ngaøy nay. Traùi laïi, trieát gia laø ngöôøi bieát caùch daïy ngheä thuaät thieát yeáu naøy: laø thuaät laøm ngöôøi moät caùch chính danh - ngheä thuaät soáng vaø cheát. Chaéc chaén laø töø laâu ngöôøi ta ñaõ nhaän ra laø coù nhieàu ngöôøi ñi ñaây ñoù khoaùc vaøo mình boä aùo trieát gia, hoaëc giaû laøm thaày daïy ñôøi, nhöng thöïc chaát chæ laø nhöõng keû löøa ñaûo, kieám tieàn baèng moâi mieäng vôùi lôøi noùi phænh löøa, trong khi khoâng coù gì ñeå noùi veà cuoäc soáng thaät. Thaønh ra, vò trieát gia chaân chính, ngöôøi chæ ra ñöôïc neûo ñöôøng söï soáng, thì maõi maõi vaãn luoân ñöôïc toân kính vaø ñöôïc ngöôøi ñôøi tìm ñeán. Cho tôùi cuoái theá kæ thöù III, treân moä phaàn cuûa moät em beù ôû Roâma, laàn ñaàu tieân chuùng ta tìm ñöôïc, döôùi nhaõn kieán söï soáng laïi cuûa Lazaroâ, hình aûnh Ñöùc Kitoâ nhö laø trieát gia chaân thaät, moät tay Ngaøi caàm cuoán Phuùc AÂm, tay khaùc caàm gaäy löõ haønh cuûa trieát gia. Vôùi chieác gaäy cuûa mình, Ngaøi ñaõ chieán thaéng söï cheát; saùch Phuùc AÂm mang laïi chaân lyù maø caùc trieát gia tröôùc ñoù ñaõ ñi tìm kieám trong voâ voïng. Nôi hình aûnh naøy, hình aûnh ñaõ trôû thaønh moät neùt chung trong ngheä thuaät bia moä trong moät thôøi gian daøi, chuùng ta thaáy roõ ñieàu maø caû ngöôøi hoïc thöùc laãn ngöôøi bình daân ñeàu coù theå tìm thaáy nôi Ñöùc Kitoâ: Ngöôøi noùi cho chuùng ta bieát con ngöôøi thöïc söï laø ai vaø con ngöôøi phaûi laøm gì ñeå trôû thaønh nhaân baûn thöïc söï. Ngöôøi chæ cho chuùng ta con ñöôøng, vaø con ñöôøng naøy laø söï thaät. Chính Ngöôøi vöøa laø Ñöôøng vöøa laø Söï Thaät, vaø vì theá Ngöôøi cuõng laø Söï Soáng maø taát caû chuùng ta ñang tìm kieám. Ngöôøi cuõng chæ cho chuùng ta con ñöôøng sau caùi cheát; chæ coù ai laøm ñöôïc ñieàu naøy môùi thaät söï laø thaày daïy cuûa söï soáng. Ñieàu naøy cuõng trôû neân toû töôøng nôi hình aûnh ngöôøi chaên chieân. Cuõng nhö hình aûnh trieát gia, qua hình aûnh ngöôøi chaên chieân, Giaùo Hoäi sô khai ñaõ coù theå noùi leân caên tính cuûa mình vôùi nhöõng kieåu maãu ngheä thuaät La Maõ hieän haønh. ÔÛ ñoù, ngöôøi chaên chieân thöôøng ñöôïc coi laø moät dieãn ñaït chung veà öôùc mô moät cuoäc soáng thanh bình vaø ñôn sô, maø thò daân cuûa nhöõng thaønh thò lôùn luoân ngöôõng voïng ñeán giöõa nhöõng baên khoaên cuûa cuoäc soáng. Giôø ñaây, hình aûnh ñoù ñöôïc ñoïc leân nhö moät phaàn cuûa moät boái caûnh môùi, mang ñeán cho noù moät yù nieäm saâu xa hôn: "Chuùa laø Ñaáng Chaên Chieân cuûa toâi: toâi khoâng thieáu gì... duø toâi böôùc qua thung luõng toái taêm söï cheát, toâi khoâng sôï söï döõ naøo, bôûi vì Chuùa ôû cuøng toâi..." (Tv 23[22]:1,4). Ngöôøi chaên chieân thöïc laø ngöôøi bieát caû ñeán nhöõng neûo ñöôøng baêng qua thung luõng söï cheát; ngöôøi maø böôùc ñi vôùi toâi daãu laø neûo ñöôøng cuoái cuøng cuûa hiu quaïnh, nôi maø khoâng ai coù theå böôùc vôùi toâi, höôùng ñaïo cho toâi ñi qua: thì chính Ngöôøi ñaõ böôùc qua neûo ñöôøng ñoù, Ngöôøi ñaõ xuoáng taän coõi cheát, ñaõ chieán thaéng söï cheát, vaø giôø ñaây ñaõ trôû veà ñeå daãn ñöa chuùng ta vaø cho chuùng ta nieàm xaùc tín raèng, cuøng vôùi Ngöôøi, chuùng ta tìm ra moät con ñöôøng ñi qua ñöôïc. Söï nhaän thöùc raèng coøn coù Moät Ñaáng duø trong söï cheát vaãn böôùc theo toâi, vaø vôùi "caây roi vaø caây tröôïng cuûa Ngöôøi an uûi phaán chaán toâi, do ñoù "toâi khoâng coøn sôï chi" (x. Tv 23[22]:4) - Ñoù chính laø "hy voïng" môùi ñaõ phaùt sinh treân cuoäc soáng cuûa caùc tín höõu.
7. Chuùng ta caàn phaûi quay laïi Taân Öôùc moät laàn nöõa. Trong chöông 11 cuûa Thö Do Thaùi (caâu 1) chuùng ta tìm thaáy moät daïng ñònh nghóa veà ñöùc tin trong ñoù lieân keát chaët cheõ nhaân ñöùc naøy vôùi ñöùc caäy. Töø thôøi Phuïc Höng ñaõ coù moät tranh caõi giöõa nhöõng nhaø chuù giaûi Thaùnh Kinh treân töø troïng taâm cuûa caâu naøy, nhöng ngaøy nay moät caùch theá höôùng ñeán söï dieãn dòch ñaïi keát döôøng nhö ñang khôi gôïi laïi vaán ñeà moät laàn nöõa. Taïm thôøi, toâi seõ giöõ nguyeân khoâng dòch töø troïng taâm naøy. Thaønh ra, caâu ñoù seõ ñöôïc ñoïc nhö sau: "Ñöùc tin laø hypostasis cuûa nhöõng ñieàu ta hy voïng, laø baèng chöùng cho nhöõng ñieàu ta khoâng thaáy". Ñoái vôùi caùc Nghò Phuï vaø caùc nhaø thaàn hoïc thôøi Trung Coå, töø Hy Laïp hypostasis ñaõ ñöôïc giöõ laïi trong tieáng La Tinh baèng thuaät ngöõ substantia. Thaønh ra, baûn dòch La Tinh cuûa ñoaïn vaên vaøo thôøi Giaùo Hoäi sô khai ñöôïc ñoïc laø: Est autem fides sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium "Ñöùc tin laø coát tuûy cuûa nhöõng ñieàu ta hy voïng, laø baèng chöùng cho nhöõng ñieàu ta khoâng thaáy". Thaùnh Toâma Aquinas[4], khi duøng thuaät ngöõ naøy cuûa trieát hoïc truyeàn thoáng maø ngaøi thuoäc veà, ñaõ giaûi thích ñieàu ñoù nhö sau: ñöùc tin laø moät habitus, nghóa laø, moät xu höôùng oån ñònh tinh thaàn, qua ñoù cuoäc soáng vónh cöûu ñaâm reã trong chuùng ta vaø lyù trí ñöôïc daãn daét ñeán choã chaáp nhaän ñieàu noù khoâng thaáy ñöôïc. Khaùi nieäm "coát tuûy", do ñoù, ñöôïc thay ñoåi theo nghóa laø qua ñöùc tin, töø luùc phoâi thai, hay coù theå noùi laø khi "coøn trong tröùng nöôùc" - vaø nhö theá laø theo "coát tuûy" - ñaõ hieän dieän trong ta nhöõng ñieàu chuùng ta hy voïng: ñoù laø cuoäc soáng toång theå, vaø cuoäc soáng ñích thaät. Vaø chính vì ñieàu naøy ñaõ hieän dieän, söï hieän höõu naøy cuûa ñieàu seõ xaûy ñeán cuõng taïo ra söï chaéc chaén: "ñieàu" chaéc chaén phaûi xaûy ñeán naøy tuy chöa höõu hình vôùi theá giôùi beân ngoaøi (noù khoâng "xuaát hieän"), nhöng bôûi söï kieän laø chuùng ta mang noù beân trong ta nhö moät thöïc taïi sô khôûi vaø naêng ñoäng, moät caûm nhaän naøo ñoù veà noù cuõng toàn taïi ngay luùc naøy. Ñoái vôùi Luther, ngöôøi ñaëc bieät khoâng thích Thö Do Thaùi, khaùi nieäm "coát tuûy", trong boái caûnh quan ñieåm veà ñöùc tin cuûa oâng ta, chaúng coù nghóa gì. Vì theá, oâng ta hieåu thuaät ngöõ hypostasis/substance khoâng theo nghóa khaùch quan (nhö moät thöïc taïi hieän dieän beân trong ta), nhöng theo nghóa chuû quan, nhö laø moät thaùi ñoä noäi taâm, vaø vì theá ñöông nhieân oâng phaûi hieåu töø argumentum nhö moät xu höôùng cuûa chuû theå. Trong theá kyû 20, söï dieãn dòch naøy raát thònh haønh - ít nhaát laø taïi Ñöùc - caû nôi nhöõng nhaø chuù giaûi Thaùnh Kinh Coâng Giaùo, ñeán möùc baûn dòch ñaïi keát cuoán Taân Öôùc baèng tieáng Ñöùc, ñöôïc caùc Ñöùc Giaùm Muïc pheâ chuaån, ñaõ dòch nhö sau: Glaube aber ist: Feststehen in dem, was man erhofft, berzeugtsein von dem, was man nicht sieht (Ñöùc tin laø kieân ñònh trong nhöõng ñieàu ta hy voïng, laø tin töôûng nôi nhöõng ñieàu ta khoâng thaáy). Ñieàu naøy töï noù khoâng phaûi laø sai, nhöng ñoù khoâng phaûi laø yù nghóa cuûa ñoaïn vaên, vì baûn tieáng Hy Laïp duøng töø (elenchos) laø töø khoâng coù nghóa chuû theå cuûa töø "xaùc tín" nhöng coù moät nghóa nhö ñoái töôïng cuûa töø "baèng chöùng". Do ñoù, gaàn ñaây caùc nhaø chuù giaûi Thaùnh Kinh Tin Laønh ñaõ ñaït ñeán moät dieãn dòch khaùc: "Tuy chöa phaûi laø moät vaán ñeà nhöng hieåu bieát coå ñieån cuûa Tin Laønh laø khoâng theå ñöùng vöõng ñöôïc"[5]. Ñöùc tin khoâng chæ ñôn thuaàn laø söï vöôn tôùi cuûa caù nhaân höôùng veà nhöõng ñieàu seõ xaûy ñeán nhöng ñeán nay vaãn hoaøn toaøn vaéng boùng: ñöùc tin coøn ñem laïi cho chuùng ta ñieàu gì ñoù. Ñöùc tin ñem ñeán cho ta ngay caû luùc naøy ñaây nhöõng phaàn cuûa thöïc taïi chuùng ta ñang troâng chôø, vaø thöïc taïi naøy ñem ñeán cho chuùng ta moät "baèng chöùng" veà nhöõng ñieàu coøn chöa thaáy. Ñöùc tin keùo töông lai veà vôùi hieän taïi ñeán möùc töông lai khoâng coøn ñôn thuaàn laø moät ñieàu gì ñoù "chöa ñeán". Söï kieän laø töông lai naøy ñang hieän höõu thay ñoåi hieän taïi; hieän taïi naøy ñöôïc thöïc taïi trong töông lai taùc ñoäng ñeán, vaø vì theá nhöõng gì cuûa töông lai tuoân traøo vaøo nhöõng gì cuûa hieän taïi vaø nhöõng gì cuûa hieän taïi tuoân traøo vaøo nhöõng gì cuûa töông lai.
8. Loái giaûi thích naøy caøng ñöôïc cuûng coá vaø lieân heä vôùi ñôøi soáng haøng ngaøy hôn nöõa neáu chuùng ta xeùt ñeán caâu 34 trong Thö Do Thaùi, ñöôïc lieân keát qua töø vöïng vaø noäi dung vôùi ñònh nghóa veà ñöùc-tin-chaát-chöùa-hy-voïng vaø loùt ñöôøng cho ñònh nghóa ñoù. ÔÛ ñaây, taùc giaû ñeà caäp vôùi caùc tín höõu, nhöõng ngöôøi ñaõ phaûi traûi qua kinh nghieäm cuûa baùch haïi vaø ngaøi noùi vôùi hoï "anh em ñaõ thoâng phaàn ñau khoå vôùi nhöõng ngöôøi bò tuø toäi, vaø ñaõ chaáp nhaän moät caùch vui möøng ñeå cho ngöôøi ta töôùc ñoaït cuûa caûi (hyparchonton -Vg. bonorum), bôûi bieát raèng mình coù nhöõng cuûa (hyparxin -Vg. substantiam) vöøa quyù giaù hôn laïi vöøa beàn vöõng". Hyparchonta chæ veà taøi saûn, laø ñieàu goùp phaàn taïo neân phöông tieän naâng ñôõ treân traàn theá, thöïc ra laø cô sôû, laø "coát tuûy" cho cuoäc soáng maø chuùng ta phaûi phuï thuoäc. "Coát tuûy" naøy, nguoàn baûo ñaûm cuoäc soáng bình thöôøng, ñaõ bò töôùc ñi khoûi caùc Kitoâ höõu khi hoï bò baét bôù. Duø vaäy, hoï ñaõ ñöùng vöõng, bôûi hoï xem noàng coát vaät chaát naøy nheï nhö loâng hoàng. Hoï coù theå töø boû noù vì hoï tìm thaáy moät "cô sôû" toát hôn cho söï hieän höõu cuûa mình - moät cô sôû tröôøng toàn, maø khoâng ai töôùc maát ñi ñöôïc. Chuùng ta khoâng theå boû qua söï lieân keát giöõa hai daïng "coát tuûy", giöõa phöông tieän naâng ñôõ hay cô sôû vaät chaát vaø ñöùc tin nhö moät "cô sôû", moät "coát tuûy" beàn vöõng. Ñöùc tin taïo cho cuoäc soáng moät cô sôû môùi, moät neàn taûng giuùp chuùng ta ñöùng vöõng, moät neàn taûng laøm töông ñoái hoùa caùi neàn taûng thoâng thöôøng laø söï phuï thuoäc vaøo thu nhaäp vaät chaát. Moät hình thaùi töï do môùi naûy sinh lieân quan ñeán neàn taûng thoâng thöôøng cuûa cuoäc soáng, laø ñieàu döôøng nhö chæ coù theå ñöa ra söï naâng ñôõ, maëc duø hieån nhieân laø ta khoâng theå phuû nhaän yù nghóa thoâng thöôøng cuûa noù. Hình thaùi töï do môùi naøy, söï nhaän thöùc veà "coát tuûy" môùi maø chuùng ta ñaõ ñöôïc ban cho, ñöôïc dieãn taû khoâng chæ rieâng trong vieäc töû ñaïo, khi con ngöôøi choáng laïi cöôøng quyeàn cuûa yù thöùc heä vaø caùc cô caáu chính trò, vaø qua caùi cheát cuûa mình, canh taân theá giôùi. Treân taát caû, söï töï do ñoù ñöôïc nhìn thaáy nôi nhöõng haønh vi töø boû mình, töø caùc tu só thôøi xa xöa tôùi Thaùnh Phanxicoâ thaønh Assisi vaø nhöõng vò trong thôøi ñaïi chuùng ta ñaõ böôùc vaøo nhöõng doøng tu vaø nhöõng phong traøo hieän ñaïi, boû laïi sau löng taát caû vì tình yeâu daønh cho Chuùa Kitoâ, vaø ñeå giuùp nhöõng ai ñang ñau khoå trong thaân xaùc vaø taâm hoàn. Trong tröôøng hôïp cuûa hoï, "coát tuûy" môùi ñöôïc chöùng minh laø "coát tuûy" thaät; töø hy voïng cuûa nhöõng vò naøy, nhöõng ngöôøi ñaõ rung ñoäng vì Ñöùc Kitoâ, hy voïng vöôn leân cho nhöõng ai ñang soáng trong taêm toái vaø voâ voïng. Tröôøng hôïp cuûa caùc vò naøy cho thaáy cuoäc soáng môùi thöïc söï laøm chuû vaø laø "coát tuûy" ñem ñeán cuoäc soáng cho tha nhaân. Vôùi chuùng ta, nhöõng ngöôøi ñang chieâm ngaém nhöõng hình aûnh naøy, caùch thöùc haønh ñoäng vaø soáng cuûa hoï laø moät "baèng chöùng" thöïc söï cho thaáy nhöõng gì seõ xaûy ñeán, lôøi höùa cuûa Chuùa Kitoâ, khoâng chæ laø moät thöïc taïi maø chuùng ta chôø ñoùn, nhöng laø moät thöïc taïi hieän höõu: Ngaøi thaät laø moät "trieát gia" vaø moät "muïc töû" Ñaáng chæ ra cho chuùng ta söï soáng laø gì vaø coù theå tìm thaáy noù nôi ñaâu.
9. Ñeå hieåu saâu xa hôn suy tö veà hai daïng coát tuûy naøy - hypostasis vaø hyparchonta - vaø veà hai löïa choïn trong cuoäc soáng theå hieän nôi nhöõng thuaät ngöõ naøy, chuùng ta caàn tieáp tuïc vôùi moät suy tö ngaén veà hai töø coù lieân quan ñeán cuoäc tranh luaän ñöôïc tìm thaáy nôi chöông thöù Möôøi cuûa Thö Do Thaùi. Toâi muoán ñeà caäp ñeán hai töø hypomone (10:36) vaø hypostole (10:39). Hypo-mone thöôøng ñöôïc dòch laø "nhaãn naïi" - beàn ñoã, kieân ñònh. Bieát caùch chôø ñôïi nhö theá naøo, trong khi nhaãn naïi chòu ñöïng thöû thaùch, laø ñieàu caàn thieát cho caùc tín höõu ñeå "nhaän ñöôïc ñieàu ñaõ höùa" (10:36). Trong boái caûnh toân giaùo cuûa Do Thaùi Giaùo coå, töø naøy ñöôïc duøng ñeå theå hieän cho loøng kyø voïng Thieân Chuùa, Ñaáng ñöôïc coi laø bieåu töôïng cuûa Israel, cuõng nhö cho söï trung tín kieân ñònh vôùi Thieân Chuùa treân cô sôû vöõng tin vaøo Giao Öôùc trong moät theá giôùi thuø ñòch vôùi Ngaøi. Vì theá, töø naøy chæ moät hy voïng soáng ñoäng, moät cuoäc soáng döïa treân söï chaéc chaén cuûa nieàm hy voïng. Trong Taân Öôùc, loøng kyø voïng Thieân Chuùa, thaùi ñoä vöõng tin nôi Thieân Chuùa naøy, coù moät yù nghóa môùi: trong Chuùa Kitoâ, Thieân Chuùa ñaõ maïc khaûi chính mình. Ngaøi ñaõ thoâng truyeàn cho chuùng ta "coát tuûy" cuûa nhöõng gì ñang ñeán, vaø vì theá loøng troâng mong Thieân Chuùa ñaït ñeán moät söï chaéc chaén môùi. Ñoù laø loøng troâng ñôïi nhöõng gì seõ ñeán töø vieãn aûnh cuûa moät hoàng aân ñaõ ñöôïc trao ban. Ñoù laø söï troâng ñôïi - höôùng veà phía tröôùc töø söï hieän dieän cuûa Chuùa Kitoâ, vôùi Ñöùc Kitoâ, Ñaáng ñang hieän dieän, maø höôùng ñeán söï hoaøn haûo cuûa Nhieäm Theå Ngaøi, höôùng ñeán söï quang laâm chaéc chaén cuûa Ngaøi. Töø hypostole, ngöôïc laïi, coù nghóa laø thu mình laïi do thieáu can ñaûm noùi coâng khai vaø thaúng thaén moät söï thaät coù theå ñem ñeán hieåm nguy. AÅn daáu do söï khieáp sôï daãn tôùi "hö vong" (Dt 10:39). Traùi laïi, "Thieân Chuùa ñaõ chaúng ban cho chuùng ta moät thaàn khí laøm cho chuùng ta trôû neân nhuùt nhaùt, nhöng laø moät Thaàn Khí khieán chuùng ta ñöôïc ñaày söùc maïnh, tình thöông, vaø bieát töï chuû" laø caùch theá tuyeät ñeïp maø Thö Thöù Hai gôûi Timoâtheâoâ (1:7) ñaõ dieãn taû veà thaùi ñoä caên baûn cuûa ngöôøi Kitoâ höõu.
Söï soáng ñôøi ñôøi - Ñieàu naøy laø gì vaäy? [10-12]
10. Ñeán nay chuùng ta ñaõ ñeà caäp ñeán ñöùc tin vaø nieàm hy voïng trong Taân Öôùc vaø trong thôøi kyø Kitoâ Giaùo tieân khôûi; nhöng luoân luoân roõ laø chuùng ta ñang ñeà caäp ñeán khoâng chæ quaù khöù maø thoâi. Thaät vaäy, toaøn boä suy tö naøy lieân quan ñeán soáng vaø cheát caùch ñaïi cöông, vaø do ñoù, noù cuõng lieân quan ñeán chuùng ta nôi ñaây vaø hieän nay. Vì theá, chuùng ta phaûi thaúng thaén ñaët caâu hoûi: lieäu ñöùc tin Kitoâ Giaùo cuõng daønh cho chuùng ta ngaøy nay moät nieàm hy voïng ñoåi ñôøi vaø naâng ñôõ cuoäc soáng hay khoâng?
Lieäu nieàm hy voïng ñoù coù tính chaát "taùc ñoäng" vôùi chuùng ta - ñoù coù phaûi laø moät söù ñieäp nhaøo naën cuoäc ñôøi ta trong moät caùch theá môùi, hay noù chæ mang tính chaát "thoâng tin" maø, luùc naøy ñaây, chuùng ta gaùc qua moät beân, vaø thoâng tin ñoù ñoái vôùi chuùng ta giôø ñaây döôøng nhö ñang bò ñeø beïp bôûi nhöõng thoâng tin khaùc môùi meû hôn? Ñeå tìm ra caâu traû lôøi, toâi muoán baét ñaàu vôùi hình thöùc ñoái thoaïi coå ñieån trong nghi thöùc Röûa Toäi ñöôïc cöû haønh khi tieáp röôùc moät haøi nhi sô sinh vaøo trong coäng ñoaøn caùc tín höõu vaø chaøo ñoùn ôn taùi sinh cuûa haøi nhi trong Chuùa Kitoâ. Ñaàu tieân, vò linh muïc hoûi cha meï xem oâng baø ñaët teân cho con treû laø gì, vaø ngaøi tieáp tuïc vôùi caâu hoûi: "OÂng baø anh chò em xin ñieàu gì nôi Giaùo Hoäi?" Thöa: "Ñöùc tin". "Ñöùc tin ñoù ñem laïi cho oâng baø anh chò em ñieàu gì?" "Söï soáng ñôøi ñôøi". Theo ñoaïn ñoái thoaïi naøy, caùc baäc cha meï ñang tìm kieám ñöùc tin cho con caùi hoï, vaø söï hieäp thoâng vôùi caùc tín höõu, vì hoï thaáy nôi ñöùc tin chìa khoùa daãn ñeán "söï soáng ñôøi ñôøi".
Ngaøy nay cuõng nhö trong quaù khöù, ñoù laø toaøn boä yù nghóa cuûa vieäc ñöôïc röûa toäi, ñöôïc trôû neân Kitoâ höõu: ñoù khoâng phaûi chæ laø moät haønh ñoäng xaõ giao trong coäng ñoaøn, khoâng ñôn thuaàn laø moät söï tieáp ñoùn vaøo Giaùo Hoäi. Caùc baäc cha meï troâng ñôïi nhieàu hôn cho con treû ñöôïc röûa toäi: hoï mong raèng ñöùc tin, bao goàm caû baûn tính traàn theá cuûa Giaùo Hoäi vaø caùc pheùp bí tích seõ ñem laïi söï soáng cho ñöùa treû - moät söï soáng ñôøi ñôøi. Ñöùc tin laø chaát lieäu cuûa hy voïng. Nhöng, moät caâu hoûi ñöôïc ñaët ra: lieäu chuùng ta coù thöïc söï mong muoán ñieàu naøy - laø ñöôïc soáng ñôøi ñôøi khoâng? Coù leõ nhieàu ngöôøi ngaøy nay töø khöôùc ñöùc tin chæ vì hoï khoâng thaáy höùng thuù nôi vieãn aûnh cuûa cuoäc soáng ñôøi ñôøi. Ñieàu hoï muoán khoâng phaûi laø söï soáng ñôøi ñôøi moät chuùt naøo, nhöng laø cuoäc soáng hieän nay, cuoäc soáng maø ñöùc tin vaøo söï soáng ñôøi ñôøi döôøng nhö trôû neân moät ñieàu gì ñoù gaây ngaên trôû. Tieáp tuïc soáng ñôøi ñôøi - khoâng chaám döùt - döôøng nhö laø moät lôøi nguyeàn hôn laø moät aân suûng. Söï cheát, phaûi thöøa nhaän, laø ta muoán trì hoaõn noù bao laâu coù theå. Nhöng soáng hoaøi, khoâng döùt - ñieàu naøy, xeùt cho cuøng, coù theå laø ngao ngaùn vaø toái haäu laø khoâng theå chòu ñöïng noåi. Ñaây chính laø moät luaän ñieåm ñöôïc ñöa ra, chaúng haïn, bôûi Thaùnh Ambrose, moät trong caùc Giaùo Phuï cuûa Giaùo Hoäi, trong baøi ñieáu vaên cho ngöôøi anh em quaù coá cuûa ngaøi laø Satyrus: "Söï Cheát khoâng phaûi laø moät phaàn cuûa töï nhieân, nhöng ñaõ trôû neân töï nhieân. Töï thuôû ban ñaàu Thieân Chuùa ñaõ khoâng truyeàn aùn phaït phaûi cheát; Ngaøi phaûi ñeà ra noù nhö moät phöông döôïc. Cuoäc soáng con ngöôøi, vì toäi loãi.. ñaõ baét ñaàu caûm nhaän gaùnh naëng cuûa söï bô phôø trong lao ñoäng khoâng ngôi vaø trong buoàn saàu khoâng theå chòu noåi. Caàn phaûi coù giôùi haïn cho nhöõng ñau khoå cuûa cuoäc soáng; caùi cheát phaûi phuïc hoài laïi ñieàu söï soáng ñaõ töôùc maát. Khoâng coù söï trôï giuùp cuûa ôn suûng, baát töû trôû thaønh moät gaùnh naëng nhieàu hôn laø moät ôn phuùc"[6]. Tröôùc ñoù ít laâu, Thaùnh Ambrose ñaõ noùi: "Caùi cheát, do ñoù, khoâng phaûi laø duyeân côù ñeå khoùc loùc, vì noù laø caên côù cho ôn cöùu ñoä cuûa nhaân loaïi"[7].
11. Duø chính xaùc laø Thaùnh Ambrose muoán noùi gì qua nhöõng lôøi naøy ñi chaêng nöõa, thaät ñuùng laø vieäc loaïi tröø söï cheát hay trì hoaõn noù duø ñeán voâ haïn hay khoâng ñeàu ñaët traùi ñaát vaø nhaân loaïi trong moät tình huoáng khoâng theå ñöôïc, vaø ngay caû caù nhaân cuõng khoâng ñöôïc lôïi gì. Hieån nhieân coù moät maâu thuaãn trong thaùi ñoä chuùng ta, laø ñieàu cho thaáy moät maâu thuaãn noäi taïi saâu xa trong chính söï hieän höõu cuûa chuùng ta. Moät maët chuùng ta khoâng muoán cheát; tröôùc tieân laø vì nhöõng ngöôøi thaân cuûa chuùng ta khoâng muoán chuùng ta cheát. Nhöng maët khaùc, chuùng ta chaúng muoán tieáp tuïc soáng voâ haïn vaø traùi ñaát cuõng chaúng ñöôïc taïo thaønh theo quan ñieåm ñoù. Chuùng ta thaät söï muoán caùi gì ñaây? Thaùi ñoä baát nhaát cuûa chuùng ta daãn tôùi moät caâu hoûi saâu xa hôn: thöïc ra söï soáng laø gì? Vaø "ñôøi ñôøi" nghóa laø sao? Coù nhöõng luùc naøo ñoù ñoät nhieân chuùng ta thaáy döôøng nhö laø roõ raøng: vaâng, "söï soáng" thaät laø ñaây - ñaây chính laø ñieàu maø söï soáng phaûi laø. Beân caïnh ñoù, ñieàu maø chuùng ta goïi laø "söï soáng" trong ngoân ngöõ haøng ngaøy chaúng phaûi laø "söï soáng" thaät chuùt naøo. Thaùnh Augustinoâ, trong moät laù thö ngoû veà caàu nguyeän maø ngaøi gôûi cho baø Proba, moät meänh phuï phu nhaân goùa vaø laø thaân maãu cuûa ba vieân laõnh söï, coù laàn ñaõ vieát: toái haäu laø chuùng ta chæ muoán ñieàu naøy - moät "cuoäc soáng ñaày ôn phuùc", moät cuoäc soáng ñôn giaûn, moät "haïnh phuùc" ñôn sô. Trong phaân tích cuoái cuøng, chuùng ta khoâng xin gì khaùc hôn trong kinh nguyeän cuûa chuùng ta. Cuoäc löõ haønh traàn theá cuûa chuùng ta khoâng coù muïc tieâu naøo khaùc - taát caû chæ nhaèm muïc ñích ñoù. Nhöng khi ñoù, Thaùnh Augustinoâ cuõng noùi: khi nhìn kyõ hôn, chuùng ta khoâng bieát toái haäu ñieàu chuùng ta ao öôùc laø gì, thöïc ra chuùng ta mong muoán caùi gì. Chuùng ta chaúng bieát gì veà thöïc taïi naøy; ngay caû trong nhöõng thôøi ñieåm chuùng ta nghó laø coù theå vöôn tôùi vaø ñoäng chaïm ñeán noù, noù vöôït khoûi chuùng ta. "Chuùng ta khoâng bieát ñieàu maø chuùng ta neân caàu xin nhö chuùng ta phaûi laøm", ngaøi noùi theá khi trích daãn Thaùnh Phaoloâ Toâng Ñoà (Rom 8:26). Taát caû ñieàu chuùng ta bieát laø ñieàu ñoù khoâng phaûi nhö theá naøy, theá noï. Duø khoâng bieát töôøng taän, chuùng ta cuõng bieát laø thöïc taïi naøy phaûi toàn taïi. Ngaøi vieát: "Thaønh ra, trong chuùng ta coù moät möùc ñoä ngu doát coù yù thöùc (docta ignorantia) naøo ñoù, coù theå noùi nhö theá". Chuùng ta khoâng bieát ñieàu chuùng ta thöïc söï muoán; chuùng ta khoâng bieát "söï soáng" thaät naøy; nhöng chuùng ta bieát raèng chaéc chaén coù moät ñieàu chuùng ta khoâng bieát maø chuùng ta vaãn caûm thaáy bò loâi cuoán veà ñoù[8].
12. Toâi nghó laø trong caùch theá raát chính xaùc luoân coù giaù trò naøy, Thaùnh Augustinoâ ñang dieãn taû tình traïng thieát yeáu cuûa con ngöôøi, moät tình traïng ñöa ñeán taát caû nhöõng nghòch lyù vaø hy voïng cuûa anh ta. Moät maët, chuùng ta muoán chính söï soáng, söï soáng thaät, khoâng bò ñoäng chaïm ñeán ngay caû bôûi caùi cheát; nhöng moät maët chuùng ta laïi khoâng bieát veà ñieàu chuùng ta caûm thaáy bò loâi cuoán höôùng ñeán. Chuùng ta khoâng theå ngöøng vöôn tôùi ñeå ñaït ñöôïc noù, nhöng chuùng ta laïi bieát laø taát caû nhöõng gì chuùng ta coù theå vöôn tôùi hay ñaït ñöôïc laïi khoâng phaûi laø ñieàu chuùng ta öôùc voïng. "Caùi" chöa bieát naøy laø "hy voïng" thöïc söï thuùc ñaåy chuùng ta, vaø ñoàng thôøi söï kieän laø noù chöa töôøng minh laø caên côù cho moïi hình thaùi thaát voïng, vaø caû cho taát caû nhöõng noã löïc, duø tích cöïc hay huûy hoaïi, höôùng ñeán söï chaân thaät traàn theá hay nhaân loaïi. Thuaät ngöõ "söï soáng ñôøi ñôøi" ñaõ ñöôïc ñöa ra ñeå ñaët teân cho "caùi bieát laø khoâng bieát" naøy. Dó nhieân, khoâng theå traùnh khoûi, thuaät ngöõ khoâng ñaày ñuû naøy ñaõ taïo ra ngoä nhaän. Thaät vaäy, "ñôøi ñôøi" gôïi cho chuùng ta yù töôûng veà ñieàu gì ñoù khoâng chaám döùt, vaø ñieàu ñoù laøm chuùng ta lo sôï; "söï soáng" khieán chuùng ta nghó ñeán cuoäc soáng maø chuùng ta bieát vaø yeâu meán noù, cuõng nhö khoâng muoán ñaùnh maát ñi, duø raèng thöôøng khi noù mang laïi nhieàu phieàn nhieãu hôn laø thoûa maõn, ñeán möùc moät maët chuùng ta muoán, moät maët chuùng ta laïi khoâng muoán cuoäc soáng ñoù. Haõy töôûng töôïng chuùng ta ñang ñöôïc ñöùng beân ngoaøi coõi taïm ñang giam caàm chuùng ta vaø ôû moät möùc naøo ñoù caûm thaáy ñöôïc raèng ñôøi ñôøi khoâng phaûi laø moät chuoãi voâ haïn nhöõng ngaøy thaùng keá tieáp nhau cuûa thôøi gian, nhöng laø ñieàu gì ñoù gioáng giaây phuùt toät cuøng cuûa thoûa maõn hôn, trong ñoù toång theå oâm laáy chuùng ta vaø chuùng ta oâm laáy toång theå - chuùng ta chæ coù theå thöû nghó nhö vaäy. Noù gioáng nhö laø nhaøo vaøo ñaïi döông cuûa tình yeâu voâ haïn, moät thôøi khaéc trong ñoù thôøi gian - tröôùc vaø sau - khoâng coøn hieän höõu nöõa. Chuùng ta chæ coù theå naém baét yù töôûng laø moät thôøi khaéc nhö vaäy laø cuoäc soáng ñaày ñuû yù nghóa, moät söï nhaän chìm môùi meû chöa töøng coù vaøo trong coõi bao la cuûa nhaân sinh, trong ñoù chuùng ta ngaäp traøn nieàm vui. Ñoù chính laø caùch Chuùa Gieâsu ñaõ dieãn taû trong Tin Möøng theo Thaùnh Gioan: "Thaày seõ gaëp laïi anh em, loøng anh em seõ vui möøng; vaø nieàm vui cuûa anh em, khoâng ai laáy maát ñöôïc" (16:22). Chuùng ta caàn suy tö theo nhöõng doøng naøy neáu chuùng ta muoán hieåu ñoái töôïng cuûa nieàm hy voïng Kitoâ Giaùo, muoán hieåu veà ñieàu maø ñöùc tin cuûa chuùng ta, chaát Kitoâ höõu cuûa chuùng ta, khieán chuùng ta troâng mong[9].
Nieàm hy voïng Kitoâ Giaùo coù phaûi laø moät nieàm hy voïng caù nhaân? [13-15]
13. Theo doøng lòch söû, caùc Kitoâ höõu ñaõ coá gaéng dieãn taû ñieàu "bieát laø khoâng bieát" naøy qua phöông tieän nhöõng hình aûnh theå hieän ra ñöôïc, vaø hoï ñaõ phaùt trieån hình aûnh veà "Thieân Ñaøng" coøn raát xa vôùi ñieàu maø, noùi cho cuøng, chæ coù theå bieát ñeán moät caùch raát tieâu cöïc, vì khoâng bieát. Taát caû nhöõng coá gaéng dieãn taû hy voïng naøy ñaõ ñem ñeán cho nhieàu ngöôøi, qua caùc theá kyû, moät linh höùng ñeå soáng theo ñöùc tin vaø do ñoù töø boû hyparchonta - cô sôû vaät chaát cho cuoäc soáng cuûa hoï. Taùc giaû cuûa Thö Do Thaùi, trong chöông thöù Möôøi Moät, ñaõ toång keát moät hình thöùc lòch söû veà nhöõng ai soáng trong hy voïng, vaø veà cuoäc haønh trình cuûa hoï, moät lòch söû keùo daøi töø thôøi Abel cho tôùi thôøi cuûa taùc giaû. Hình thaùi hy voïng naøy ñaõ laø ñoái töôïng cho moät thöù chæ trích ngaøy caøng gay gaét trong thôøi buoåi hieän nay: noù bò coi laø moät nieàm hy voïng duy caù nhaân, moät caùch theá choái boû theá giôùi vôùi nhöõng ñau khoå cuûa noù vaø tìm nöông naùu nôi moät hình thaùi giaûi thoaùt vónh cöûu coù tính caùch rieâng tö. Henri de Lubac, trong lôøi phi loä cuûa cuoán saùch coù theá giaù Catholicisme. Aspects sociaux du dogme (Giaùo lyù Coâng Giaùo - Nhöõng khía caïnh xaõ hoäi cuûa tín lyù) ñaõ toång hôïp moät soá nhöõng phaùt bieåu ñaëc tröng cuûa quan ñieåm naøy, moät trong soá ñoù ñaùng ñeå trích ra nôi ñaây: "Toâi ñaõ tìm thaáy nieàm vui chaêng? Khoâng chæ laø nieàm vui cuûa toâi, vaø ñoù laø ñieàu thaät khaùc bieät.. Nieàm vui cuûa Chuùa Gieâsu coù theå laø rieâng tö. Noù chæ thuoäc veà moät con ngöôøi ñôn ñoäc vaø Ngaøi ñöôïc giaûi thoaùt. Ngaøi ñöôïc an bình.. baây giôø vaø maõi maõi, nhöng Ngaøi coâ ñôn. Tính chaát coâ laäp cuûa nieàm vui naøy khoâng laøm Ngaøi khoù chòu. Traùi laïi, vì Ngaøi laø ngöôøi ñöôïc choïn! Trong ôn phuùc cuûa Ngaøi, Ngaøi böôùc qua nhöõng baõi chieán tröôøng vôùi moät boâng hoàng treân tay"[10].
14. Choáng laïi quan ñieåm naøy, khi tröng ra haøng loaït nhöõng luaän ñieåm thaàn hoïc cuûa caùc Giaùo Phuï, de Lubac ñaõ coù theå chöùng minh raèng ôn cöùu ñoä luoân ñöôïc xem laø moät thöïc taïi "xaõ hoäi". Thaät vaäy, Thö Do Thaùi ñeà caäp ñeán moät "thaønh phoá" (x. 11:10, 16; 12:22; 13:14) vaø do ñoù veà ôn cöùu ñoä taäp theå. Nhaát quaùn vôùi quan ñieåm naøy, caùc Giaùo Phuï luoân coi toäi loãi laø söï huyû hoaïi söï hieäp nhaát cuûa nhaân loaïi, laø söï ñoå vôõ vaø chia reõ. Thaùp Babel, nôi caùc ngoân ngöõ roái loaïn, nôi cuûa phaân ly, ñöôïc coi nhö moät bieåu töôïng cho thaáy toäi loãi veà caên baûn nghóa laø gì. Do ñoù, "ôn cöùu chuoäc" xuaát hieän nhö söï phuïc hoài tình hieäp nhaát, trong ñoù chuùng ta laïi cuøng ñeán vôùi nhau trong söï hieäp thoâng ñöôïc baét ñaàu hình thaønh nôi coäng ñoaøn caùc tín höõu. Chuùng ta khoâng caàn quan taâm ñeán taát caû moïi vaên baûn trong ñoù noùi leân tính chaát xaõ hoäi cuûa nieàm hy voïng Kitoâ Giaùo. ÔÛ ñaây, chuùng ta haõy chuù taâm ñeán Thö gôûi cho Proba trong ñoù Thaùnh Augustinoâ coá gaéng minh hoïa ôû moät möùc ñoä naøo ñoù ñieàu "bieát laø khoâng bieát" maø chuùng ta ñang tìm kieám. Khôûi ñieåm cuûa ngaøi ñôn giaûn laø thaønh ngöõ "cuoäc soáng ñaày ôn phuùc". Sau ñoù, ngaøi trích daãn Thaùnh Vònh 144 [143]:15 "Haïnh phuùc thay daân naøo ñöôïc Thieân Chuùa laø Chuùa". Vaø ngaøi tieáp tuïc: "Ñeå coù theå ñöôïc keå trong haøng daân toäc naøy vaø ñaït ñöôïc söï soáng ñôøi ñôøi vôùi Thieân Chuùa, 'Leänh truyeàn ñoù toái haäu phaûi ñöa tôùi ñöùc meán phaùt xuaát töø taâm hoàn trong saïch, löông taâm ngay thaúng vaø ñöùc tin khoâng giaû hình' (1 Tm 1:5)[11]. Söï soáng thaät maø chuùng ta haèng vöôn tôùi ñöôïc lieân keát vôùi moät söï hieäp thoâng soáng ñoäng vôùi moät "daân toäc", vaø vôùi moãi caù nhaân, söï soáng aáy chæ coù theå ñaït ñöôïc trong caùi "chuùng toâi" naøy. Ñieàu naøy giaû ñònh raèng chuùng ta phaûi thoaùt ra ñöôïc tuø nguïc laø "caùi toâi" cuûa mình, vì chæ trong söï côûi môû cuûa chuû theå vuõ truï naøy, chuùng ta môùi coù theå höôùng nhìn ñeán nguoàn maïch cuûa nieàm vui, ñeán chính tình yeâu - nghóa laø ñeán Thieân Chuùa.
15. Trong khi vieãn kieán höôùng ñeán coäng ñoaøn cuûa "cuoäc soáng ñaày ôn phuùc" chaéc chaén laø vöôït leân theá giôùi hieän nay, vieãn kieán naøy cuõng lieân quan ñeán vieäc xaây ñaép theá giôùi tröôùc maét - trong nhöõng caùch thöùc ña daïng, tuøy thuoäc vaøo boái caûnh lòch söû vaø nhöõng khaû naêng ñöôïc trao cho hay bò töôùc maát ñi. Trong thôøi cuûa Thaùnh Augustinoâ, nhöõng cuoäc xaâm nhaäp cuûa caùc daân toäc môùi ñe doïa tính chaát maïch laïc cuûa theá giôùi, thaønh ra caàn phaûi coù moät söï baûo ñaûm naøo ñoù veà luaät phaùp vaø cuoäc soáng trong moät xaõ hoäi traät töï phaùp quyeàn; neân vaøo luùc ñoù, vaán ñeà laø phaûi taêng cöôøng caùc neàn taûng caên baûn cho söï coäng sinh trong hoøa bình, ngoõ haàu coù theå toàn taïi ñöôïc trong moät theá giôùi ñang chuyeån bieán. Giôø ñaây, chuùng ta haõy xem xeùt moät vaøi giai ñoaïn ñöôïc choïn ngaãu nhieân ôû möùc naøo ñoù trong thôøi Trung Coå, nhaèm minh hoïa moät vaøi khía caïnh veà ñieàu chuùng ta ñang ñeà caäp. Thoâng thöôøng, ngöôøi ta cho raèng caùc doøng tu laø nhöõng nôi troán traùnh theá giôùi (contemptus mundi) vaø nhöõng nôi troán chaïy traùch nhieäm vôùi theá giôùi, nhaèm tìm cho mình ôn giaûi thoaùt caù vò. Thaùnh Bernard thaønh Clairvaux, ngöôøi ñaõ linh höôùng ñoâng ñaûo nhöõng thanh nieân böôùc vaøo nhöõng tu vieän thuoäc doøng caûi caùch cuûa ngaøi, coù moät caùi nhìn khaùc xa veà ñieàu naøy. Theo quan ñieåm cuûa ngaøi, caùc tu só thöïc thi moät coâng vieäc cho toaøn theå Giaùo Hoäi vaø do ñoù, cho toaøn theá giôùi. Ngaøi ñaõ duøng nhieàu hình aûnh ñeå minh hoïa cho boån phaän maø caùc tu só phaûi gaùnh vaùc tröôùc toaøn theå Giaùo Hoäi, vaø ñöông nhieân laø tröôùc nhaân loaïi; ngaøi aùp duïng cho hoï nhöõng lôøi cuûa Pseudo-Rufinus: "Nhaân loaïi soáng nhôø vaøo moät vaøi ngöôøi; neáu khoâng coù hoï, theá giôùi seõ bò huûy dieät..."[12]. Ngaøi cho bieát caùc tu só chieâm nieäm - contemplantes - phaûi trôû thaønh nhöõng ngöôøi lao ñoäng noâng nghieäp - laborantes. Tính chaát cao thöôïng cuûa lao ñoäng, maø Kitoâ Giaùo keá thöøa töø Do Thaùi Giaùo, ñaõ ñöôïc theå hieän trong nhöõng luaät doøng Augustinoâ vaø doøng Bieån Ñöùc. Thaùnh Bernard ñaõ laáy laïi yù töôûng naøy laàn nöõa. Nhöõng thanh nieân cao thöôïng tuoân ñeán nhöõng tu vieän cuûa ngaøi ñaõ phaûi tham gia vaøo nhöõng vieäc lao ñoäng chaân tay. Thaät ra, Thaùnh Bernard ñaõ minh nhieân khaúng ñònh raèng tu vieän khoâng chæ phuïc hoài Vöôøn Ñòa Ñaøng, nhöng ngaøi nhaán maïnh raèng, nhö moät nôi "caày tung soûi ñaù" caùch thöïc tieãn vaø thieâng lieâng, tu vieän phaûi chuaån bò cho Vöôøn Ñòa Ñaøng môùi. Moät loâ ñaát hoang trong röøng ñöôïc khai phaù maàu môõ - vaø trong tieán trình ñoù, nhöõng caây kieâu ngaïo bò ñoå xuoáng, baát cöù nôi naøo coû luøng ñaâm reã trong taâm hoàn ñeàu ñöôïc nhoå saïch, vaø mieáng ñaát, do ñoù, ñöôïc chuaån bò cho baùnh mì cuûa thaân xaùc vaø linh hoàn coù theå troå sinh hoa traùi[13]. Khoâng leõ chuùng ta khoâng nhìn thaáy laàn nöõa, trong aùnh saùng cuûa lòch söû hieän nay, laø khoâng coù moät traät töï theá giôùi tích cöïc naøo coù theå vöôn leân nôi nhöõng taâm hoàn ñaõ quaù chai ñaù?
Söï bieán hoùa cuûa ñöùc tin - hy voïng Kitoâ trong thôøi ñaïi taân tieán [16-23]
16. Vì ñaâu maø laïi naûy sinh ra caùi yù töôûng cho raèng thoâng ñieäp cuûa Chuùa Gieâsu chæ haïn heïp trong chieàu kích rieâng tö vaø chæ nhaém vaøo töøng caù nhaân ñôn leû? Laøm sao chuùng ta laïi ñi ñeán dieãn dòch coi "ôn cöùu ñoä linh hoàn" nhö laø cuoäc troán chaïy toaøn boä traùch nhieäm, vaø côù söï naøo laïi ra noâng noãi coi döï aùn Kitoâ Giaùo nhö moät cuoäc tìm kieám ích kyû ôn cöùu ñoä, trong ñoù khöôùc töø yù töôûng phuïc vuï tha nhaân. Ñeå tìm ra moät caâu traû lôøi, chuùng ta phaûi nhìn vaøo nhöõng neàn taûng cuûa thôøi ñaïi taân tieán. Nhöõng neàn taûng naøy hieän roõ caùch ñaëc bieät trong yù töôûng cuûa Francis Bacon. Khoâng theå phuû nhaän raèng moät thôøi kyø môùi ñaõ xuaát hieän thoâng qua vieäc khaùm phaù ra Chaâu Myõ, vaø nhöõng thaønh töïu kyõ thuaät ñaõ laøm cho söï phaùt trieån thôøi kyø môùi naøy trôû neân khaû thi. Nhöng cô sôû cuûa thôøi ñaïi môùi naøy laø gì? Ñoù laø söï töông quan môùi giöõa thöïc nghieäm vaø phöông phaùp luaän cho pheùp con ngöôøi ñaït ñeán moät dieãn dòch veà thieân nhieân döïa theo nhöõng ñònh luaät cuûa noù vaø chung cuoäc laø ñaït ñeán "söï toaøn thaéng cuûa ngheä thuaät treân töï nhieân" (victoria cursus artis super naturam)[14]. Caùi môùi - theo caùch nhìn cuûa Bacon - naèm nôi moái töông quan giöõa khoa hoïc vaø öùng duïng [baûn tieáng Anh: science and praxi - baûn tieáng YÙ: scienza e prassi - Chuù thích cuûa ngöôøi dòch: Trieát gia Aristotle chia caùc hoaït ñoäng con ngöôøi thaønh 3 loaïi caên baûn theoria (tö duy lyù thuyeát), poiesis (saûn xuaát) vaø praxis (haønh ñoäng)]. Ñieàu naøy cuõng daãn ñeán moät heä quaû thaàn hoïc: moái töông quan môùi giöõa khoa hoïc vaø öùng duïng seõ coù nghóa laø quyeàn naêng thoáng trò treân taïo vaät - ñöôïc Chuùa ban cho nhaân loaïi vaø bò maát ñi vì toäi nguyeân toäi - seõ ñöôïc phuïc hoài[15].
17. Baát cöù ai ñoïc vaø suy tö nhöõng khaúng ñònh naøy moät caùch kyõ caøng ñeàu nhaän ra laø moät böôùc ñaùng kinh sôï ñaõ xaûy ra: cho ñeán luùc ñoù, vieäc phuïc hoài laïi caùi maø con ngöôøi ñaõ ñaùnh maát khi bò truïc xuaát khoûi Vöôøn Ñòa Ñaøng vaãn troâng caäy nôi ñöùc tin vaøo Chuùa Gieâsu Kitoâ: nôi ñaët ñeå "ôn cöùu ñoä". Nhöng, giôø ñaây, ôn cöùu ñoä naøy, vieäc phuïc hoài laïi "Vöôøn Ñòa Ñaøng" ñaõ maát, khoâng coøn caàn ñeán ñöùc tin nöõa, nhöng seõ nhôø vaøo caùi lieân keát môùi ñöôïc khaùm phaù giöõa khoa hoïc vaø öùng duïng. Chaúng phaûi laø ñöùc tin seõ bò thaúng thöøng töø boû; nhöng noù bò ñaët sang moät laõnh vöïc khaùc - laõnh vöïc cuûa nhöõng chuyeän thuaàn tuyù rieâng tö vaø thuoäc veà moät theá giôùi khaùc - vaø ñoàng thôøi ñöùc tin trôû neân moät ñieàu gì ñoù khoâng aên chung gì vôùi theá giôùi naøy. Quan ñieåm maùy moùc naøy ñaõ vaïch ra con ñöôøng cuûa thôøi ñaïi môùi vaø cuõng hình thaønh neân cuoäc khuûng hoaûng ñöùc tin ngaøy nay, moät cuoäc khuûng hoaûng veà cô baûn laø cuoäc khuûng hoaûng hy voïng Kitoâ Giaùo. Vì theá, theo Bacon, hy voïng cuõng khoaùc leân mình moät hình thaùi môùi. Giôø ñaây, noù ñöôïc goïi laø: nieàm tin vaøo tieán boä. Ñoái vôùi Bacon, roõ raøng laø laøn soùng nhöõng khaùm phaù vaø phaùt minh chæ môùi laø khôûi ñaàu; thoâng qua taùc ñoäng hoã töông giöõa khoa hoïc vaø öùng duïng, nhöõng khaùm phaù hoaøn toaøn môùi meû seõ dieãn ra, moät theá giôùi hoaøn toaøn môùi seõ xuaát hieän, ñoù laø vöông quoác loaøi ngöôøi[16]. Bacon coøn ñöa ra moät vieãn kieán vôùi nhöõng phaùt minh coù theå thaáy tröôùc ñöôïc - bao goàm maùy bay vaø taàu ngaàm. Khi yù thöùc heä veà tieán boä tieán xa hôn nöõa, nieàm haân hoan phaán khích tröôùc nhöõng böôùc tieán nhìn thaáy ñöôïc cuûa tieàm naêng nhaân loaïi seõ tieáp tuïc taêng cöôøng moät nieàm tin vaøo tieán boä nhö theá.
18. Ñoàng thôøi, coù hai phaïm truø ngaøy caøng trôû neân trung taâm cuûa lyù thuyeát tieán boä: ñoù laø lyù trí vaø töï do. Tieán boä ñöôïc gaén chuû yeáu vôùi söï thoáng trò ngaøy caøng maïnh cuûa lyù trí, vaø lyù trí naøy ñöôïc coâng nhieân xem laø moät löïc thieän vaø moät löïc cho ñieàu thieän. Tieán boä laø vöôït leân moïi hình thaùi cuûa leä thuoäc - ñoù laø moät tieán trình höôùng ñeán töï do hoaøn toaøn. Cuõng theá, töï do ñöôïc xem thuaàn tuyù nhö moät lôøi höùa, trong ñoù con ngöôøi trôû neân caøng ngaøy caøng hoaøn toaøn laø chính mình. Trong caû hai khaùi nieäm ñoù - töï do vaø lyù trí - coù moät khía caïnh chính trò. Thöïc ra, vöông quoác cuûa lyù trí ñöôïc troâng ñôïi nhö moät tình traïng môùi cuûa nhaân loaïi moät khi noù ñaït ñöôïc töï do hoaøn toaøn. Tuy vaäy, nhöõng ñieàu kieän chính trò cuûa moät vöông quoác lyù trí vaø töï do nhö theá thoaït nhìn ñaõ thaáy ngay laø moät ñieàu gì ñoù ñöôïc ñònh nghóa beänh hoaïn. Lyù trí vaø töï do döôøng nhö coù theå töï mình, do bôûi baûn thieän noäi taïi cuûa chuùng, baûo ñaûm cho moät coäng ñoàng nhaân loaïi môùi vaø hoaøn thieän. Nhöng hai caùi khaùi nieäm then choát laø "lyù trí" vaø "töï do" naøy ñaõ ñöôïc hieåu ngaàm laø xung khaéc vôùi nhöõng troùi buoäc cuûa ñöùc tin vaø cuûa Giaùo Hoäi, cuõng nhö cuûa nhöõng cô caáu chính trò ñöông ñaïi. Thaønh thöû, caû hai khaùi nieäm ñoù ñeàu chöùa ñöïng moät tieàm naêng caùch maïng cuûa moät löïc buøng noå quy moâ.
19. Chuùng ta caàn nhìn qua hai giai ñoaïn thieát yeáu trong vieäc hieän thöïc hoùa chính trò nieàm hy voïng naøy, vì chuùng coù taàm quan troïng to lôùn treân söï phaùt trieån cuûa nieàm hy voïng Kitoâ, ñeå roài chuùng ta coù theå hieåu ñuùng veà nieàm hy voïng ñoù vaø veà nhöõng lyù do cho söï dai daúng cuûa noù. Tröôùc heát, ñoù laø cuoäc caùch maïng Phaùp - moät coá gaéng ñeå thieát laäp luaät lyù trí vaø töï do nhö moät thöïc taïi chính trò. Thoaït ñaàu, chaâu AÂu cuûa thôøi Khai Saùng nhìn nhöõng bieán coá naøy raát haøo höùng, nhöng roài, trong tieán trình cuûa chuùng, chuùng ñaõ khieán ngöôøi ta phaûi suy tö moät caùch môùi meû hôn veà lyù trí vaø töï do. Moät minh hoïa toát cho hai giai ñoaïn trong vieäc ñoùn nhaän nhöõng bieán coá naøy taïi Phaùp ñöôïc tìm thaáy trong hai baøi luaän vaên cuûa Immanuel Kant trong ñoù oâng suy tö veà nhöõng gì ñaõ xaûy ra. Naêm 1792, oâng vieát cuoán Der Sieg des guten Prinzips ber das böse und die Grndung eines Reiches Gottes auf Erden ("Chieán thaéng cuûa Söï Thieän treân Nguyeân Taéc Taøn AÙc vaø Vieäc Hình Thaønh moät Nöôùc Trôøi treân Traàn Gian"). Trong baûn vaên ñoù, oâng vieát nhö sau: "Vieäc chuyeån daàn nieàm tin giaùo hoäi sang söï thoáng trò ñoäc quyeàn cuûa nieàm tin thuaàn tuyù toân giaùo laø söï quang laâm cuûa Nöôùc Trôøi"[17]. OÂng coøn noùi vôùi chuùng ta raèng caùc cuoäc caùch maïng coù theå gia toác tieán trình chuyeån töø nieàm tin giaùo hoäi ñeán nieàm tin lyù trí. "Nöôùc Trôøi" ñöôïc Chuùa Gieâsu coâng boá giôø ñaây ñöôïc khoaùc cho moät ñònh nghóa môùi vaø moät daïng thöùc hieän dieän môùi; moät "kyø voïng töùc khaéc" môùi, coù theå noùi nhö theá; vaø "Nöôùc Trôøi" aáy ñang ñeán: "Nöôùc Trôøi" ñeán khi "nieàm tin giaùo hoäi" bò ñaùnh baïi vaø bò ñeø beïp bôûi "nieàm tin toân giaùo", nghóa laø, bôûi moät thöù ñöùc tin thuaàn lyù. Naêm 1795, trong cuoán Das Ende aller Dinge ("Caùo chung cuûa taát caû moïi thöù'") moät hình aûnh khaùc haún ñaõ xuaát hieän. Giôø ñaây, Kant xem xeùt khaû naêng laø beân caïnh keát thuùc töï nhieân cuûa moïi thöù coù theå coù moät thöù khaùc khoâng töï nhieân, vôùi moät keát cuïc quaùi laï. OÂng ta vieát veà ñieåm naøy nhö sau: "Neáu coù moät ngaøy naøo ñoù Kitoâ Giaùo ngöøng khoâng ñaùng ñöôïc öa chuoäng nöõa.. thì luùc ñoù taâm tö thònh haønh trong nhaân loaïi seõ laø töø choái vaø choáng laïi noù; vaø teân Choáng Chuùa.. seõ baét ñaàu trieàu ñaïi - duø choùng qua - cuûa haén ( ñöôïc giaû ñònh ñaët cô sôû treân sôï haõi vaø ích kyû); nhöng khi ñoù, vì Kitoâ Giaùo duø ñaõ ñöôïc ñònh laø toân giaùo theá giôùi, trong thöïc teá laïi khoâng ñöôïc öa chuoäng nhö ñaõ ñònh, thì treân phöông dieän luaân lyù maø noùi, ñieàu naøy seõ daãn ñeán moät söï caùo chung (quaùi laï) cho taát caû moïi thöù"[18].
20. Theá kyû 19 gia taêng nieàm tin nôi tieán boä nhö moät hình thaùi hy voïng nhaân loaïi môùi, vaø noù tieáp tuïc coi lyù trí vaø töï do nhö nhöõng ngoâi sao höôùng daãn treân neûo ñöôøng hy voïng. Daãu sao, söï tieán boä nhanh choùng cuûa phaùt trieån kyõ thuaät vaø hieän töôïng kyõ ngheä hoùa gaén lieàn vôùi noù nhanh choùng ñöa tôùi moät tình traïng xaõ hoäi hoaøn toaøn môùi: xuaát hieän moät taàng lôùp nhöõng ngöôøi thôï coâng nghieäp vaø caùi goïi laø "giai caáp voâ saûn", nhöõng ngöôøi maø caùc ñieàu kieän soáng theâ thaûm cuûa hoï ñaõ ñöôïc Friedrich Engels moâ taû moät caùch ñaùng baùo ñoäng vaøo naêm 1845. Vôùi nhöõng ñoäc giaû cuûa oâng ta, caâu keát luaän laø raát roõ: ñieàu naøy khoâng theå tieáp tuïc; moät söï thay ñoåi laø caàn thieát. Tuy nhieân, söï thay ñoåi naøy seõ laät nhaøo toaøn boä caáu truùc cuûa xaõ hoäi tö saûn. Sau cuoäc caùch maïng tö saûn naêm 1789, giôø ñaõ ñieåm cho moät cuoäc caùch maïng môùi, caùch maïng voâ saûn: tieán boä khoâng theå tieáp tuïc vôùi nhöõng böôùc nhoû vaø tieäm tieán. Moät söï nhaûy voït coù tính chaát caùch maïng laø ñieàu caàn thieát. Karl Marx ñoùn laáy khaùt voïng cuûa quaàn chuùng, vaø aùp duïng thöù ngoân ngöõ kích ñoäng vaø khoân ngoan vaøo trong coâng taùc phaùt ñoäng moät böôùc tieán môùi meû to lôùn vaø, nhö oâng ta nghó, laø böôùc quyeát ñònh trong lòch söû höôùng veà ôn cöùu ñoä - höôùng veà ñieàu maø Kant moâ taû laø "Nöôùc Trôøi". Moät khi chaân lyù veà ñôøi sau bò phuû nhaän, thì vaán ñeà ñaët ra laø thieát laäp chaân lyù ngay ñaây vaø ngay baây giôø. Pheâ phaùn veà Thieân Ñaøng ñöôïc chuyeån thaønh pheâ phaùn veà traàn theá, chæ trích thaàn hoïc giôø ñaây trôû thaønh chæ trích chính trò. Tieán boä höôùng veà ñieàu toát hôn, veà moät theá giôùi thöïc söï laø toát, khoâng coøn ñeán töø khoa hoïc nöõa nhöng töø chính trò - töø moät thöù chính trò mang maàu saéc khoa hoïc trong ñoù xem xeùt caáu truùc cuûa lòch söû vaø xaõ hoäi vaø töø ñoù chæ ra con ñöôøng höôùng ñeán caùch maïng, höôùng ñeán moät söï thay ñoåi toång theå. Marx ñaõ moâ taû khaù chính xaùc tình traïng trong thôøi oâng ta, daàu laø vôùi söï leäch laïc moät chieàu nhaát ñònh, vaø vôùi kyõ naêng phaân tích saéc xaûo, oâng ta ñaõ neâu ra nhöõng con ñöôøng daãn ñeán caùch maïng - vaø khoâng chæ lyù thuyeát maø thoâi: qua phöông tieän cuï theå laø Ñaûng Coäng Saûn xuaát hieän töø Cöông Lónh Coäng Saûn naêm 1848, oâng ta ñaõ khôûi ñoäng cuoäc caùch maïng naøy. Lôøi höùa heïn, coäng theâm vôùi söï saéc saûo trong phaân tích cuûa oâng cuõng nhö chæ daãn töôøng taän veà phöông tieän ñeå taïo ra thay ñoåi caáp tieán naøy, ñaõ vaø tieáp tuïc laø moät nguoàn phaán khích baát taän. Caùch maïng thöïc söï ñaõ noå ra trong caùch theá trieät ñeå nhaát taïi Nga.
21. Duø theá, cuøng vôùi thaéng lôïi cuûa caùch maïng, sai laàm caên baûn cuûa Marx cuõng boäc loä hieån nhieân. OÂng ta chæ ra chính xaùc caùch thöùc laät ñoå traät töï hieän nay, nhöng lôø ñi khoâng noùi gì veà caùch theá tieán haønh sau ñoù. OÂng ta ñôn giaûn giaû ñònh raèng vôùi söï töôùc ñoaït taøi saûn cuûa giai caáp caàm quyeàn, vôùi söï suïp ñoå quyeàn löïc chính trò vaø xaõ hoäi hoaù caùc phöông tieän saûn xuaát, moät thaønh Gieârusalem môùi seõ thaønh hieän thöïc. Khi ñoù, coá nhieân, moïi maâu thuaãn seõ ñöôïc giaûi quyeát, con ngöôøi vaø theá giôùi cuoái cuøng töï mình cuõng tìm ra ñöôïc giaûi phaùp. Khi ñoù moïi thöù seõ töï thaân vaän ñoäng theo ñuùng ñöôøng loái, vì moïi thöù seõ thuoäc veà moïi ngöôøi vaø ai cuõng mong ñieàu toát nhaát cho nhau. Thaønh ra, sau khi hoaøn thaønh cuoäc caùch maïng, Leânin môùi nhaän thöùc ra laø nhöõng taùc phaåm cuûa oâng thaày chaúng heà chæ ra böôùc keá tieáp laø phaûi laøm sao. Ñuùng thaät laø Marx coù ñeà caäp ñeán thôøi kyø chuyeân cheá voâ saûn quaù ñoä nhö moät ñieàu caàn thieát maø ñeán ngaøy ñeán giôø thì noù seõ töï ñoäng khoâng coøn caàn thieát nöõa. Nhöng taát caû chuùng ta ñeàu bieát quaù roõ caùi "thôøi kyø quaù ñoä" naøy, vaø chuùng ta cuõng bieát laø noù ñaõ ñöôïc phaùt trieån sau ñoù ra sao, khoâng thuùc ñaåy moät theá giôùi hoaøn thieän hôn, nhöng boû laïi ñaøng sau moät loaït nhöõng huûy dieät kinh hoaøng. Marx lôø ñi khoâng chæ ra caùch thöùc laøm sao toå chöùc theá giôùi môùi naøy - ñieàu maø, dó nhieân, ñöôïc cho laø khoâng caàn thieát. Söï yeân laëng cuûa oâng ta veà vaán ñeà naøy dieãn ra phuø hôïp vôùi löïa choïn ban ñaàu. Sai laàm cuûa oâng caøng saâu naëng hôn nöõa. OÂng ta queân raèng con ngöôøi luoân laø con ngöôøi. OÂng ta queân ñi con ngöôøi vaø queân luoân töï do cuûa con ngöôøi. OÂng ta queân raèng töï do vaãn luoân luoân coøn laø töï do ñeå laøm ñieàu aùc. OÂng ta nghó raèng khi neàn kinh teá ñaõ ñöôïc ñieàu chænh ñuùng, moïi söï seõ töï nhieân oån thoaû heát. Sai laàm thaät söï cuûa oâng ta laø chuû nghóa duy vaät: con ngöôøi thöïc ra khoâng phaûi chæ laø thaønh quaû cuûa caùc ñieàu kieän kinh teá, vaø khoâng theå giaûi thoaùt con ngöôøi chæ töø beân ngoaøi baèng caùch taïo ra moät moâi tröôøng kinh teá thuaän lôïi.
22. Chuùng ta laïi thaáy mình ñoái dieän vôùi caâu hoûi: nhö vaäy lieäu chuùng ta coù theå hy voïng ñieàu gì? Moät thaùi ñoä töï pheâ bình cuûa thuyeát hieän ñaïi laø caàn thieát trong cuoäc ñoái thoaïi vôùi Kitoâ Giaùo vaø vôùi nieàm hy voïng Kitoâ. Trong cuoäc ñoái thoaïi naøy, caû ngöôøi Kitoâ höõu, trong boái caûnh kieán thöùc vaø kinh nghieäm cuûa mình, cuõng phaûi canh taân nhaän thöùc laø nieàm hy voïng cuûa mình thöïc söï chöùa ñöïng ñieàu gì, hoï phaûi ñem laïi nhöõng gì cho theá giôùi vaø nhöõng gì hoï khoâng theå ñem laïi. Hoøa vôùi thaùi ñoä töï pheâ naøy cuûa thôøi hieän ñaïi cuõng phaûi coù moät thaùi ñoä töï pheâ cuûa Kitoâ Giaùo hieän ñaïi, trong ñoù chuùng ta phaûi thöôøng xuyeân canh taân nhaän thöùc veà chính mình khôûi ñi töø coäi reã. Veà ñeà taøi naøy, taát caû nhöõng gì chuùng ta coù theå coá gaéng ôû ñaây laø moät vaøi quan saùt ngaén goïn. Ñaàu tieân chuùng ta phaûi töï hoûi: "tieán boä" thöïc ra coù nghóa laø gì; noù höùa heïn nhöõng gì vaø noù khoâng höùa heïn nhöõng gì? Trong theá kyû 19, nieàm tin vaøo tieán boä ñaõ laø ñoái töôïng bò pheâ phaùn. Trong theá kyû 20, Theodor W. Adorno ñaõ ñuùc keát vaán ñeà nieàm tin vaøo tieán boä moät caùch kieät xuaát: oâng noùi raèng tieán boä, nhìn cho chính xaùc, laø tieán boä töø caùi naù tôùi bom nguyeân töû. Ñaây laø moät khía caïnh cuûa tieán boä maø khoâng ñöôïc pheùp che ñaäy. Noùi khaùc ñi: tính chaát mô hoà cuûa cuûa tieán boä ñaõ trôû neân hieån nhieân. Khoâng nghi ngôø gì, tieán boä ñem ñeán nhieàu trieån voïng cho ñieàu toát, nhöng noù cuõng môû ra nhöõng trieån voïng ñaùng kinh sôï cho söï döõ - nhöõng trieån voïng maø tröôùc ñoù khoâng heà toàn taïi. Chuùng ta taát caû ñaõ chöùng kieán caùch theá trong ñoù tieán boä, trong baøn tay sai traùi, coù theå trôû thaønh vaø thöïc söï ñaõ trôû thaønh moät tieán boä kinh hoaøng trong söï aùc. Neáu tieán boä kyõ thuaät khoâng ñi keøm vôùi tieán boä töông öùng trong vieäc hình thaønh luaân lyù con ngöôøi, trong söï taêng tröôûng noäi taâm (x. Eph 3:16; 2 Cor 4:16), thì noù chaúng laø tieán boä gì caû, nhöng laø moät moái ñe doïa cho con ngöôøi vaø cho theá giôùi.
23. Ñoái vôùi hai chuû ñeà lôùn laø "lyù trí" vaø "töï do", ôû ñaây chuùng ta chæ coù theå ñeà caäp ñeán nhöõng vaán naïn gaén lieàn vôùi chuùng. Thaät ra, lyù trí laø hoàng aân Thieân Chuùa ban cho con ngöôøi, vaø söï chieán thaéng cuûa lyù trí treân nhöõng ñieàu khoâng hôïp lyù cuõng laø moät muïc tieâu cuûa ñôøi soáng Kitoâ. Nhöng khi naøo thì lyù trí thöïc söï vinh thaéng? Khi noù ñöôïc taùch ra khoûi Thieân Chuùa chaêng? Khi noù trôû neân muø loøa tröôùc Thieân Chuùa chaêng? Coù phaûi toaøn boä lyù trí chæ laø lyù trí cuûa söùc maïnh vaø cuûa khaû naêng haønh ñoäng? Neáu tieán boä, ñeå thöïc söï laø tieán boä, caàn ñeán söï taêng tröôûng luaân lyù veà phía nhaân loaïi, thì lyù trí ñöùng sau söùc maïnh vaø khaû naêng haønh ñoäng cuõng caáp thieát caàn ñeán moät söï hoäi nhaäp vôùi khaû naêng phaân bieät ñöôïc thieän aùc thoâng qua söï côûi môû cuûa lyù trí vôùi nhöõng löïc giaûi thoaùt cuûa ñöùc tin. Chæ coù nhö theá lyù trí môùi trôû neân thöïc söï nhaân baûn. Noù chæ trôû neân nhaân baûn khi noù coù theå höôùng daãn yù chí theo neûo chính, vaø noù chæ coù theå laøm ñöôïc ñieàu ñoù neáu noù bieát nhìn xa hôn chính mình. Neáu khoâng, tình traïng con ngöôøi, trong boái caûnh cuûa söï maát quaân bình giöõa khaû naêng vaät chaát vaø tình traïng maát ñi söï phaùn ñoaùn nôi con tim, seõ trôû neân moät moái hoïa cho con ngöôøi vaø cho taïo vaät. Thaønh ra, nôi ñaâu töï do ñöôïc ñeà caäp ñeán, ôû ñoù chuùng ta phaûi nhôù raèng töï do con ngöôøi luoân ñoøi hoûi moät söï hoäi tuï caùc hình thaùi töï do khaùc nhau. Nhöng söï hoäi tuï naøy khoâng theå thaønh coâng tröø phi noù ñöôïc khaúng ñònh bôûi moät tieâu chuaån ño löôøng noäi taïi chung, ñoù chính laø caên baûn vaø muïc tieâu cuûa töï do chuùng ta. Chuùng ta haõy toùm laïi ñôn giaûn nhö theá naøy: con ngöôøi caàn ñeán Thieân Chuùa, neáu khoâng coøn ngöôøi vaãn laø voâ voïng. Tröôùc nhöõng phaùt trieån cuûa thôøi ñaïi taân tieán, caâu trích daãn töø Thaùnh Phaoloâ maø toâi ñaõ duøng ñeå khôûi ñaàu (Eph 2:12), ñöôïc chöùng minh thaät laø thöïc teá vaø quaù ñuùng. Do ñoù, khoâng nghi ngôø gì, moät "Nöôùc Trôøi" ñaït ñöôïc maø khoâng coù Thieân Chuùa - moät vöông quoác loaøi ngöôøi maø thoâi - seõ khoâng traùnh khoûi caùo chung nhö "moät keát thuùc quaùi laï" cuûa moïi söï nhö ñaõ ñöôïc moâ taû bôûi Kant: chuùng ta ñaõ töøng thaáy, vaø chuùng ta thaáy ñi thaáy laïi ñieàu ñoù.
Dung maïo ñích thöïc cuûa nieàm hy voïng Kitoâ Giaùo [24-31]
24. Chuùng ta haõy hoûi laïi laàn nöõa: chuùng ta coù theå hy voïng ñieàu gì? Vaø chuùng ta khoâng ñöôïc hy voïng ñieàu gì? Tröôùc heát, chuùng ta caàn nhìn nhaän raèng nhöõng tieán boä coù tính chaát luõy tieán [incremental progress - tieán boä coù tính chaát tích luõy, caùi sau döïa treân thaønh quaû cuûa caùi tröôùc - chuù thích cuûa ngöôøi dòch] chæ coù theå dieãn ra trong laõnh vöïc vaät chaát. ÔÛ ñaây, giöõa kieán thöùc ngaøy caøng gia taêng cuûa chuùng ta veà caáu truùc cuûa vaät chaát vaø döôùi aùnh saùng cuûa nhöõng tieán boä maïnh meõ hôn luùc naøo, chuùng ta thaáy roõ hôn bao giôø söï tieán boä lieân tuïc höôùng ñeán khaû naêng laøm chuû thieân nhieân cho baèng ñöôïc. Tuy nhieân, trong laõnh vöïc nhaän thöùc ñaïo ñöùc vaø ñöa ra quyeát ñònh luaân lyù, ngöôøi ta khoâng coù moät khaû naêng tích luõy töông töï nhö theá vì lyù do ñôn giaûn laø töï do con ngöôøi luoân luoân môùi vaø con ngöôøi luoân phaûi ñöa ra nhöõng quyeát ñònh môùi meû. Nhöõng quyeát ñònh naøy khoâng theå ñôn giaûn laø laøm saün tröôùc cho chuùng ta bôûi nhöõng ngöôøi khaùc - neáu nhö vaäy, chuùng ta khoâng coøn töï do nöõa. Töï do giaû ñònh laø trong nhöõng quyeát ñònh cô baûn, moãi ngöôøi vaø moãi theá heä ñeàu laø moät söï khôûi ñaàu môùi. Ñöông nhieân, nhöõng theá heä môùi coù theå xaây döïng treân kieán thöùc vaø kinh nghieäm cuûa nhöõng ngöôøi ñi tröôùc, vaø hoï coù theå kín muùc kho taøng ñaïo lyù cuûa toaøn theå nhaân loaïi. Nhöng hoï cuõng coù theå töø khöôùc noù, vì noù chaúng bao giôø coù theå töï mình ñöôïc coi laø ñöông nhieân nhö trong tröôøng hôïp cuûa nhöõng phaùt minh vaät chaát. Kho taøng ñaïo lyù cuûa con ngöôøi khoâng saün saøng trong tay nhö nhöõng duïng cuï maø chuùng ta duøng; noù hieän dieän nhö moät lôøi môøi goïi ñoái vôùi söï töï do vaø nhö moät khaû naêng löïa choïn. Ñieàu naøy, tuy nhieân, coù nghóa laø:
a) Tình traïng toát ñeïp cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi, vaø tình traïng ñaïo ñöùc cuûa theá giôùi seõ khoâng bao giôø ñöôïc baûo ñaûm chæ nhôø vaøo caùc caáu truùc maø thoâi, duø chuùng coù toát ñeán ñaâu ñi nöõa. Nhöõng caáu truùc nhö theá khoâng chæ laø quan troïng, nhöng coøn caàn thieát nöõa; tuy nhieân, chuùng khoâng theå vaø khoâng ñöôïc loaïi ra ngoaøi leà töï do cuûa con ngöôøi. Ngay caû nhöõng caáu truùc toát nhaát cuõng chæ thöïc hieän ñöôïc chöùc naêng cuûa chuùng khi coäng ñoàng ñöôïc linh hoaït bôûi nhöõng xaùc tín coù khaû naêng kích thích con ngöôøi taùn thaønh moät caùch töï do traät töï xaõ hoäi. Töï do ñoøi phaûi coù xaùc tín; xaùc tín khoâng töï mình toàn taïi, nhöng phaûi luoân luoân daønh ñöôïc caùch môùi meû bôûi coäng ñoàng.
b) Vì con ngöôøi luoân laø töï do vaø vì töï do luoân luoân mong manh, vöông quoác cuûa thieän chí seõ khoâng bao giôø coù theå ñöôïc thieát laäp moät caùch chung cuoäc treân theá gian naøy. Baát cöù ai höùa heïn moät theá giôùi toát hôn ñöôïc baûo ñaûm laø toàn taïi muoân ñôøi chæ laø höùa haõo; ngöôøi aáy ñang boû qua khoâng tính ñeán töï do cuûa con ngöôøi. Töï do thöôøng chæ coù theå bò ñaùnh ñoåi bôûi nguyeân côù chính ñaùng. Söï taùn thaønh töï nguyeän ñieàu toát chaúng bao giôø töï mình toàn taïi. Neáu nhö coù nhöõng caáu truùc baûo ñaûm moät caùch khoâng theå ñaûo ngöôïc ñöôïc moät tình traïng ñöôïc khaúng ñònh laø toát cho theá giôùi, thì luùc ñoù töï do con ngöôøi seõ bò phuû nhaän, vaø do ñoù, chuùng chaúng phaûi laø nhöõng caáu truùc toát moät chuùt naøo.
25. Ñieàu naøy nghóa laø moãi theá heä ñeàu coù nghóa vuï döï phaàn môùi meû trong cuoäc tìm kieám cam go cho caùch theá ñuùng ñaén ñeå thieát laäp traät töï xaõ hoäi loaøi ngöôøi; nghóa vuï naøy chaúng bao giôø coù theå hoaøn thaønh caùch ñôn giaûn. Nhöng moãi theá heä cuõng phaûi ñoùng goùp söùc mình cho vieäc thieát laäp nhöõng caáu truùc ñaùng thuyeát phuïc cuûa töï do vaø thieän ích, laø ñieàu coù ích cho nhöõng theá heä tieáp theo nhö moät chæ daãn laøm sao söû duïng ñuùng ñaén töï do nhaân loaïi; do ñoù, luoân luoân vôùi nhöõng giôùi haïn cuûa loaøi ngöôøi, hoï ñöa ra moät baûo ñaûm naøo ñoù cho caû töông lai. Noùi caùch khaùc: nhöõng caáu truùc toát coù ích, nhöng chính chuùng maø thoâi thì chöa ñuû. Con ngöôøi khoâng theå ñôn giaûn laø ñöôïc cöùu roãi töø beân ngoaøi. Francis Bacon, vaø nhöõng ai theo traøo löu hieän ñaïi maø oâng ta thaáy höùng khôûi, ñaõ phaïm sai laàm khi tin raèng con ngöôøi coù theå ñöôïc cöùu roãi bôûi khoa hoïc. Caùi kyø voïng ñoù ñoøi hoûi quaù ñaùng nôi khoa hoïc; hy voïng loaïi ñoù thaät laø haõo huyeàn. Khoa hoïc coù theå ñoùng goùp lôùn lao cho vieäc xaây döïng theá giôùi vaø con ngöôøi nhaân baûn hôn. Nhöng noù cuõng coù theå huyû dieät nhaân loaïi vaø theá giôùi tröø khi noù ñöôïc höôùng daãn bôûi nhöõng löïc löôïng beân ngoaøi noù. Maët khaùc, chuùng ta cuõng phaûi nhìn nhaän raèng Kitoâ Giaùo hieän ñaïi, khi ñoái dieän vôùi nhöõng thaønh coâng cuûa khoa hoïc trong vieäc xaây döïng theá giôùi caùch tieán boä, ñaõ giôùi haïn söï chuù yù cuûa mình treân caùc caù nhaân vaø ôn cöùu ñoä cuûa hoï, hôn laø môû roäng treân moät bình dieän lôùn hôn. Khi laøm theá, Kitoâ Giaùo ñaõ giôùi haïn chieàu kích nieàm hy voïng cuûa mình vaø khoâng nhaän ra ñaày ñuû söï cao caû trong söù maïng cuûa mình - ngay caû duø cho Kitoâ Giaùo tieáp tuïc ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu lôùn lao trong vieäc ñaøo taïo vaø chaêm soùc cho nhöõng ngöôøi yeáu theá vaø ñau khoå.
26. Khoâng phaûi laø khoa hoïc giaûi thoaùt con ngöôøi: con ngöôøi ñöôïc giaûi thoaùt bôûi tình yeâu. Ñieàu naøy ñuùng ngay caû ñoái vôùi theá giôùi ngaøy nay. Khi moät ngöôøi caûm nghieäm ñöôïc moät tình yeâu cao ñeïp trong ñôøi, ñoù laø giaây phuùt ngöôøi aáy ñöôïc "giaûi thoaùt", laø giaây phuùt ñem ñeán moät yù nghóa môùi cho cuoäc ñôøi. Nhöng chaúng maáy choác ngöôøi aáy nhaän ra raèng tình yeâu ñöôïc trao ban treân anh ta töï noù khoâng giaûi quyeát ñöôïc vaán naïn ñôøi mình. Ñoù chæ laø moät tình yeâu giöõ nguyeân tính mong manh cuûa noù. Tình yeâu ñoù coù theå bò huyû dieät bôûi caùi cheát. Con ngöôøi caàn ñeán moät tình yeâu voâ ñieàu kieän. Con ngöôøi caàn ñeán moät söï chaéc chaén khieán anh ta noùi ñöôïc: "cho daàu laø söï cheát hay söï soáng, thieân thaàn hay ma vöông quyû löïc, hieän taïi hay töông lai, hoaëc baát cöù söùc maïnh naøo,trôøi cao hay vöïc saâu hay baát cöù moät loaøi thoï taïo naøo khaùc, seõ khoâng coù gì taùch ñöôïc chuùng ta ra khoûi tình yeâu cuûa Thieân Chuùa theå hieän nôi Ñöùc Kitoâ Gieâsu, Chuùa chuùng ta" (Rm 8:38-39). Neáu tình yeâu tuyeät ñoái naøy toàn taïi, vôùi söï chaéc chaén tuyeät ñoái cuûa noù, thì luùc ñoù - vaø chæ khi ñoù - con ngöôøi ñöôïc "cöùu roãi", duø cho chuyeän gì seõ xaûy ñeán vôùi ngöôøi aáy trong nhöõng ñieàu kieän cuï theå cuûa anh ta. Ñieàu naøy noùi leân laø: Chuùa Gieâsu Kitoâ ñaõ "cöùu roãi" chuùng ta. Qua Ngaøi chuùng ta trôû neân chaéc chaén veà Thieân Chuùa, moät vò Thieân Chuùa khoâng phaûi laø moät "caên nguyeân" [baûn tieáng Anh "first cause" - baûn tieáng La Tinh - "primam causam" chuù thích cuûa ngöôøi dòch] xa xoâi cuûa theá giôùi, bôûi vì Con Moät - töï höõu cuûa Ngaøi ñaõ hoùa thaønh phaøm nhaân vaø moïi ngöôøi coù theå noùi veà Ngöôøi: "Toâi soáng trong nieàm tin vaøo Con Thieân Chuùa, Ñaáng ñaõ yeâu meán toâi vaø hieán maïng vì toâi" (Gl 2:20).
27. Theo nghóa naøy, ñuùng laø nhöõng ai khoâng bieát ñeán Thieân Chuùa, cho duø ngöôøi aáy coù traøn treà moïi loaïi hy voïng, thì toái haäu cuõng chæ laø voâ hy voïng, cuõng khoâng coù moät hy voïng cao caû naâng ñôõ toaøn boä cuoäc ñôøi (x. Eph 2:12). Hy voïng cao caû, thaät söï vöõng vaøng cuûa con ngöôøi ngay caû trong moïi noãi tuyeät voïng chæ coù theå laø Thieân Chuùa - moät vò Thieân Chuùa ñaõ yeâu thöông chuùng ta vaø tieáp tuïc yeâu thöông chuùng ta "ñeán cuøng", ñeán khi moïi söï "ñaõ hoaøn taát" (x. Ga 13:1 vaø 19:30). Ai bò rung ñoäng bôûi tình yeâu seõ baét ñaàu caûm nhaän ñöôïc "söï soáng" thöïc söï laø gì. Ngöôøi aáy baét ñaàu caûm nhaän yù nghóa cuûa lôøi hy voïng maø chuùng ta ñaõ gaëp trong Nghi Thöùc Röûa Toäi: ôû nôi ñöùc tin toâi troâng ñôïi "söï soáng ñôøi ñôøi" - söï soáng thaät trong ñoù, toaøn theå vaø chaéc chaén, trong traïng thaùi vieân maõn nhaát, thuaàn tuyù laø söï soáng. Chuùa Gieâsu, Ñaáng loan baùo raèng Ngaøi ñaõ ñeán ñeå chuùng ta ñöôïc soáng vaø soáng trong vieân maõn, soáng doài daøo(x Ga 10:10), cuõng ñaõ giaûi thích vôùi chuùng ta yù nghóa cuûa "söï soáng": "söï soáng ñôøi ñôøi laø hoï nhaän bieát Cha, Thieân Chuùa duy nhaát vaø chaân thaät, vaø nhaän bieát Ñaáng Cha ñaõ sai ñeán, laø Gieâsu Kitoâ" (Ga 17:3). Söï soáng trong yù nghóa ñích thöïc cuûa noù khoâng phaûi laø moät ñieàu gì chuùng ta sôû höõu ñoäc quyeàn hay ñeán töø chính chuùng ta: ñoù laø moät quan heä. Vaø söï soáng trong toång theå cuûa noù laø moät moái quan heä vôùi Ngöôøi, Ñaáng laø nguoàn maïch cuûa söï soáng. Neáu chuùng ta soáng trong moái quan heä vôùi Ngaøi, Ñaáng khoâng cheát, Ñaáng chính laø Söï Soáng vaø Tình Yeâu, thì chuùng ta ôû trong söï soáng. Khi ñoù chuùng ta "soáng".
28. Nhöng moät caâu hoûi laïi ñöôïc ñöa ra: neáu theá thì khoâng leõ chuùng ta moät laàn nöõa laïi rôi ngöôïc vaøo trong nhaän thöùc caù nhaân cuûa ôn cöùu ñoä, vaøo nieàm hy voïng cho chính mình maø thoâi, vaø nhö theá khoâng phaûi hy voïng thöïc söï vì noù queân ñi vaø coi nheï tha nhaân? Dó nhieân laø khoâng! Quan heä cuûa chuùng ta vôùi Thieân Chuùa ñöôïc thieát laäp thoâng qua söï hieäp thoâng vôùi Chuùa Gieâsu - chuùng ta khoâng theå ñaït ñöôïc ñieàu ñoù moät mình hay chæ vôùi taøi nguyeân chuùng ta maø thoâi. Traùi laïi, quan heä vôùi Chuùa Gieâsu laø quan heä vôùi Ñaáng ñaõ trao ban chính mình nhö giaù cöùu chuoäc cho moïi ngöôøi (x 1 Tm 2:6). Tình traïng ñöôïc hieäp thoâng vôùi Chuùa Gieâsu loâi keùo chuùng ta ñeán vôùi tính chaát "soáng cho moïi ngöôøi" cuûa Ngaøi; noù trôû leân loái soáng cuûa chuùng ta. Ngaøi thuùc giuïc chuùng ta soáng cho tha nhaân, nhöng chæ qua söï hieäp thoâng vôùi Ngaøi chuùng ta môùi thöïc söï coù theå trôû neân cho tha nhaân, caùch toaøn boä. Veà ñieåm naøy, toâi muoán trích daãn moät vò ñaïi Tieán Só Hoäi Thaùnh ngöôøi Hy Laïp laø Thaùnh Maximoâ Cha Giaûi Toäi (# 662), ngöôøi ñaàu tieân ñaõ hoâ haøo chuùng ta ñöøng yeâu chuoäng gì khaùc hôn laø kieán thöùc vaø tình yeâu cuûa Thieân Chuùa, nhöng ngay sau ñoù ñaõ ñi ñeán nhöõng ñieàu thöïc tieãn: "Ai yeâu meán Chuùa khoâng theå baùm chaët vaøo tieàn cuûa nhöng traùi laïi phaûi ban phaùt haøo phoùng noù nhö Thieân Chuùa.. theo ñuùng nhö ñoøi buoäc cuûa coâng lyù"[19]. Yeâu meán Thieân Chuùa daãn ñeán söï döï phaàn trong coâng lyù vaø trong söï quaûng ñaïi cuûa Thieân Chuùa ñoái vôùi tha nhaân. Yeâu meán Thieân Chuùa ñoøi hoûi moät töï do noäi taïi vöôït leân treân taát caû nhöõng cuûa caûi vaø moïi thöù vaät chaát: tình yeâu Thieân Chuùa ñöôïc theå hieän ra nôi traùch nhieäm cuûa ta ñoái vôùi tha nhaân[20]. Lieân heä töông ñoàng giöõa tình yeâu Thieân Chuùa vaø traùch nhieäm vôùi tha nhaân coù theå thaáy moät caùch ñaùnh ñoäng trong cuoäc ñôøi cuûa Thaùnh Augustinoâ. Sau cuoäc trôû laïi ñöùc tin Coâng Giaùo, ngaøi ñaõ quyeát ñònh cuøng vôùi moät soá baïn beø cuøng chí höôùng theo ñuoåi moät cuoäc ñôøi taän hieán hoaøn toaøn cho Lôøi Chuùa vaø cho nhöõng ñieàu vónh cöûu. YÙ höôùng cuûa ngaøi laø thöïc haønh moät phieân baûn Kitoâ cuûa cuoäc ñôøi chieâm nieäm theå hieän nôi truyeàn thoáng cao thöôïng cuûa trieát hoïc Hy Laïp, vaø coi ñoù nhö choïn "phaàn toát hôn" (x. Lc 10:42). Tuy nhieân, moïi söï dieãn ra khaùc ñi. Khi döï buoåi cöû haønh phuïng vuï Chuùa Nhaät taïi thaønh phoá caûng Hippo, ngaøi ñaõ ñöôïc vò Giaùm Muïc choïn ra töø trong coäng ñoaøn vaø baét phaûi nhaän vieäc thuï phong cho söù vuï linh muïc taïi thaønh phoá ñoù. Nhìn laïi giaây phuùt ñoù, ngaøi vieát trong cuoán Töï Thuù: "Sôï haõi vì toäi loãi vaø gaùnh naëng cuûa quaù khöù theâ thaûm, con ñaõ ñònh trong loøng, vaø ñaõ suy ñi nghó laïi vieäc lui vaøo nôi hoang vaéng; nhöng Ngaøi ñaõ caám con vaø ban cho con söùc maïnh qua lôøi naøy: 'Chuùa Kitoâ ñaõ cheát cho taát caû, ñeå nhöõng ai ñang soáng khoâng coøn soáng cho chính mình nöõa nhöng cho Ngaøi Ñaáng vì phaàn roãi cuûa hoï ñaõ phaûi cheát' (x. 2 Cr 6:15)"[21]. Chuùa Kitoâ ñaõ cheát cho taát caû. Soáng cho Ngaøi nghóa laø ñeå cho mình bò loâi cuoán vaøo trong tính chaát soáng cho tha nhaân cuûa ngaøi.
29. Ñoái vôùi Thaùnh Augustinoâ, ñieàu naøy laø moät cuoäc soáng hoaøn toaøn môùi meû. Coù laàn ngaøi ñaõ moâ taû cuoäc soáng haøng ngaøy cuûa ngaøi nhö sau: "Chuyeän xaùo troän phaûi ñöôïc söûa laïi, keû thaát ñaûm ñöôïc vui möøng, ngöôøi yeáu theá ñöôïc naâng ñôõ; nhöõng keû choáng baùng Tin Möøng ñöôïc söûa sai, nhöõng keû thuø ñieâu ngoa cuûa Tin Möøng bò canh chöøng; keû thaát hoïc ñöôïc daïy doã, keû bieáng nhaùc ñöôïc loâi daäy, tranh caõi ñöôïc kieåm tra; söï töï haøo ñöôïc ñaët laïi cho ñuùng choã, keû tuyeät voïng ñöôïc naâng ñôõ, nhöõng keû ñoâi co ñöôïc hoøa giaûi; ngöôøi quaãn baùch ñöôïc töông trôï, ngöôøi chòu aùp böùc ñöôïc giaûi thoaùt, keû thieän taâm ñöôïc ngôïi khen, keû xaáu ñöôïc khoan dung; taát caû phaûi ñöôïc yeâu thöông"[22]. "Tin Möøng laøm toâi lo laéng"[23] noãi sôï haõi laønh maïnh naøy ngaên caûn chuùng ta khoâng ñöôïc soáng cho chính mình maø thoâi vaø thuùc baùch chuùng ta truyeàn ñaït nieàm hy voïng chuùng ta coù chung vôùi nhau. Giöõa nhöõng khoù khaên nghieâm troïng maø Ñeá Quoác La Maõ phaûi ñoái dieän - vaø cuõng ñaët ra moät ñe doïa nghieâm troïng cho Ñeá Quoác La Maõ Phi Chaâu, maø thöïc söï ñaõ ñeán choã bò dieät vong vaøo cuoái ñôøi Thaùnh Augustinoâ - ñaây laø ñieàu maø thaùnh nhaân ñaõ ñeà ra ñeå haønh ñoäng: truyeàn baù nieàm hy voïng, moät nieàm hy voïng ñeán vôùi ngaøi töø ñöùc tin, moät nieàm hy voïng, hoaøn toaøn traùi ngöôïc vôùi tính caû theïn cuûa ngaøi, ñaõ cho pheùp ngaøi döï phaàn caû quyeát vaø vôùi taát caû söùc löïc cuûa ngaøi trong coâng taùc xaây döïng thaønh phoá. Trong cuøng chöông ñoù cuûa cuoán Töï Thuù trong ñoù chuùng ta ñaõ ghi nhaän lyù do coù tính chaát quyeát ñònh cho söï daán thaân cuûa ngaøi "vì moïi ngöôøi", ngaøi noùi raèng Chuùa Kitoâ "caàu baàu cho chuùng ta, neáu khoâng toâi ñaõ thaát voïng. Söï yeáu ñuoái cuûa toâi quaù nhieàu vaø quaù theâ thaûm, nhieàu vaø theâ thaûm thaät, nhöng phöông döôïc cuûa Ngaøi coøn phong phuù boäi phaàn. Chuùng con coù leõ seõ nghó raèng lôøi Ngaøi xa caùch vôùi con ngöôøi, vaø vì theá chuùng con leõ ra seõ thaát voïng veà chính mình, neáu Lôøi ñaõ khoâng hoùa thaønh nhuïc theå vaø ôû giöõa chuùng con."[24] Nhôø söùc maïnh cuûa hy voïng, Thaùnh Augustinoâ ñaõ daâng hieán toaøn boä con ngöôøi cuûa mình cho nhöõng ngöôøi bình daân vaø cho thaønh phoá cuûa ngaøi - töø boû yù höôùng thieâng lieâng cao thöôïng, ngaøi ñaõ rao giaûng vaø haønh ñoäng trong moät caùch theá ñôn giaûn cho nhöõng con ngöôøi taàm thöôøng.
30. Chuùng ta haõy toång keát nhöõng gì ñaõ xuaát hieän cho tôùi nay trong cuoäc suy luaän cuûa chuùng ta. Ngaøy qua ngaøy, con ngöôøi caûm nhaän ñöôïc nhöõng hy voïng lôùn nhoû, ñuû loaïi tuøy theo nhöõng thôøi kyø khaùc nhau cuûa ñôøi mình. Ñoâi khi moät trong nhöõng hy voïng naøy döôøng nhö thoûa maõn hoaøn toaøn khoâng caàn ñeán nhöõng hy voïng khaùc. Ngöôøi treû coù theå coù hy voïng veà moät tình yeâu cao ñeïp vaø hoaøn toaøn thoûa maõn; hay hy voïng ñaït ñöôïc moät vò trí naøo ñoù trong ngheà nghieäp; hay moät soá nhöõng thaønh coâng coù tính chaát quyeát ñònh cho cuoäc ñôøi coøn laïi cuûa hoï. Tuy nhieân, khi nhöõng hy voïng naøy ñöôïc vieân maõn, ñieàu trôû neân roõ raøng laø nhöõng hy voïng naøy, trong thöïc teá, khoâng phaûi laø toaøn boä. Tình hình trôû neân hieån nhieân laø con ngöôøi caàn ñeán moät hy voïng vöôït xa hôn nöõa. Ñieàu trôû neân roõ raøng laø chæ coù nhöõng gì voâ haïn môùi ñaày ñuû cho con ngöôøi, nhöõng gì seõ luoân luoân laø nhieàu hôn caùi maø anh ta coù theå vöôn tôùi. Treân phöông dieän naøy, thôøi ñöông ñaïi cuûa chuùng ta ñaõ phaùt trieån moät hy voïng coù theå taïo ra ñöôïc moät theá giôùi hoaøn chænh maø, nhôø vaøo kieán thöùc khoa hoïc vaø ñöôøng loái chính trò döïa treân khoa hoïc, döôøng nhö laø coù theå ñaït ñöôïc. Vì theá nieàm hy voïng Thaùnh Kinh nôi Nöôùc Trôøi ñaõ bò thay theá bôûi nieàm hy voïng cho vöông quoác loaøi ngöôøi, bôûi hy voïng cho moät theá giôùi toát hôn nhö laø moät "Nöôùc Trôøi" thaät söï. Ñieàu naøy cuoái cuøng xem ra laø hy voïng lôùn nhaát vaø thöïc teá nhaát maø con ngöôøi caàn ñeán. Noù coù theå ñoäng vieân - trong moät luùc naøo ñoù - taát caû naêng löïc cuûa con ngöôøi. Tuy nhieân, ñaõ trôû neân roõ raøng raèng nieàm hy voïng naøy thöôøng xuyeân vuït bay. Treân taát caû moïi söï, ñieàu trôû neân hieån nhieân laø hy voïng naøy laø hy voïng cho moät theá heä töông lai, khoâng phaûi cho toâi.
Vaø tuy hy voïng "cho moïi ngöôøi" coù theå laø moät phaàn cuûa nieàm hy voïng cao caû - vì toâi khoâng theå haïnh phuùc maø khoâng coù ngöôøi khaùc hay haïnh phuùc cuûa toâi laø ñieàu ngöôïc laïi vôùi hoï - thì daãu sao moät nieàm hy voïng khoâng lieân can gì ñeán toâi moät caùch caù vò cuõng khoâng phaûi laø hy voïng thaät. Noù trôû neân roõ raøng laø hy voïng naøy [hy voïng veà vöông quoác loaøi ngöôøi - chuù thích cuûa ngöôøi dòch] ñoái khaùng vôùi töï do, vì xaõ hoäi loaøi ngöôøi phuï thuoäc vaøo moãi theá heä trong nhöõng quyeát ñònh töï do cuûa nhöõng ai lieân quan. Neáu töï do naøy bò töôùc ñoaït, nhö laø heä quaû cuûa nhöõng ñieàu kieän hay caáu truùc naøo ñoù, thì toái haäu theá giôùi naøy cuõng chaúng toát ñeïp, vì moät theá giôùi maát töï do khoâng coù caùch naøo laø moät theá giôùi toát ñeïp ñöôïc. Do ñoù, trong khi chuùng ta luoân phaûi daán thaân caûi thieän theá giôùi, moät theá giôùi ngaøy mai toát ñeïp hôn khoâng theå laø noäi dung ñuùng ñaén vaø ñaày ñuû cho nieàm hy voïng cuûa chuùng ta. Vaø veà phöông dieän naøy, moät loaït caâu hoûi luoân ñöôïc ñaët ra: khi naøo theá giôùi "toát" hôn? Ñieàu naøo laøm cho noù toát? Döïa treân tieâu chuaån naøo chuùng ta ñaùnh giaù söï thieän haûo cuûa noù? Ñaâu laø nhöõng con ñöôøng daãn "söï thieän haûo" naøy?
31. Chuùng ta haõy laëp laïi moät laàn nöõa: chuùng ta caàn nhöõng hy voïng lôùn nhoû ñeå soáng ngaøy qua ngaøy. Nhöng nhöõng hy voïng naøy khoâng ñuû neáu thieáu moät hy voïng cao caû, moät thöù hy voïng phaûi vöôït leân treân moïi thöù khaùc. Hy voïng cao caû naøy chæ coù theå laø Thieân Chuùa, Ñaáng bao goàm toaøn theå thöïc taïi vaø laø Ñaáng ban phaùt cho chuùng ta caùi maø chuùng ta, töï mình, khoâng theå ñaït ñöôïc. Söï kieän laø chuùng ta coù ñöôïc nieàm hy voïng naøy nhö moät hoàng aân Chuùa ban cho thöïc söï ñaõ laø moät phaàn cuûa hy voïng. Thieân Chuùa laø neàn taûng cuûa hy voïng: khoâng phaûi baát cöù thaàn minh naøo khaùc, nhöng chính laø Thieân Chuùa Ñaáng coù moät dung maïo loaøi ngöôøi vaø ñaõ yeâu thöông chuùng ta ñeán cuøng, moãi ngöôøi chuùng ta vaø nhaân loaïi trong toång theå cuûa noù. Nöôùc Ngaøi khoâng phaûi laø moät hình aûnh töôûng töôïng ñôøi sau, toïa laïc ñaâu ñoù trong töông lai maø chaúng bao giôø ñeán; nhöng Nöôùc Ngaøi hieän dieän baát cöù nôi naøo Ngaøi ñöôïc yeâu thöông vaø baát cöù khi naøo tình yeâu cuûa Ngaøi ñeán ñöôïc vôùi chuùng ta. Chæ tình yeâu Ngaøi môùi ban cho chuùng ta khaû naêng nhaãn naïi chòu ñöïng ngaøy qua ngaøy, maø khoâng ngöøng ñöôïc khích leä bôûi hy voïng, trong moät theá giôùi maø töï chính baûn chaát laø khoâng hoaøn thieän. Tình yeâu cuûa Ngaøi cuõng ñoàng thôøi laø moät baûo ñaûm cho chuùng ta veà söï hieän höõu cuûa ñieàu maø chuùng ta chæ coù theå caûm nhaän mô hoà nhöng duø theá, trong thaúm saâu taâm hoàn, chuùng ta vaãn troâng ñôïi: ñoù laø moät cuoäc soáng "thöïc söï". Giôø ñaây, trong phaàn cuoái cuøng, chuùng ta haõy phaùt trieån chi tieát yù töôûng naøy khi chuùng ta taäp trung chuù yù vaøo moät vaøi "boái caûnh" trong ñoù chuùng ta coù theå hoïc hoûi thöïc tieãn veà hy voïng vaø heä quaû cuûa noù.
"Boái caûnh" cho hoïc hoûi vaø thöïc haønh hy voïng [32-48]
1. Caàu nguyeän laø tröôøng hoïc cuûa hy voïng [32-34]
32. Boái caûnh thieát yeáu ñaàu tieân cho vieäc hoïc hoûi hy voïng laø caàu nguyeän. Khi khoâng coøn ai laéng nghe toâi nöõa, Chuùa vaãn nghe toâi. Khi toâi khoâng coøn coù theå taâm söï hay keâu caàu ñöôïc vôùi ai, toâi luoân luoân coù theå thöa vôùi Chuùa. Khi khoâng coøn ai giuùp toâi bieát xöû söï theá naøo tröôùc nhu caàu hay mong ñôïi vöôït quaù khaû naêng hy voïng cuûa con ngöôøi, Chuùa coù theå giuùp toâi[25]. Duø toâi bò ñaém chìm ngaäp luït trong coâ lieâu hoaøn toaøn...; neáu toâi caàu nguyeän thì toâi khoâng bao giôø hoaøn toaøn ñôn coâi. Ñöùc coá Hoàng Y Nguyeãn Vaên Thuaän, moät ngöôøi tuø trong 13 naêm, trong ñoù coù 9 naêm bò bieät giam, ñaõ ñeå laïi cho chuùng ta cuoán saùch nhoû quyù giaù: Nhöõng Lôøi Caàu Nguyeän cuûa Nieàm Hy Voïng. Trong voøng 13 naêm tuø ñaøy, trong moät tình traïng haàu nhö laø tuyeät voïng, söï kieän laø ngaøi coù theå laéng nghe vaø thaân thöa vôùi Chuùa ñaõ trôû neân moät quyeàn naêng hy voïng gia taêng cho ngaøi, khieán ngaøi, sau khi ra khoûi tuø, ñaõ trôû neân moät chöùng nhaân hy voïng cho daân chuùng treân toaøn theá giôùi - chöùng nhaân cuûa moät nieàm hy voïng lôùn lao khoâng taøn luïi ngay caû trong nhöõng ñeâm ñen cuûa coâ lieâu.
33. Thaùnh Augustinoâ, trong baøi giaûng veà thö thöù nhaát cuûa thaùnh Gioan, moâ taû caùch tuyeät haûo nhaát veà moái töông quan giöõa caàu nguyeän vaø hy voïng. Ngaøi ñònh nghóa caàu nguyeän laø moät thao taùc cuûa loøng muoán. Con ngöôøi ñaõ ñöôïc taïo döïng cho söï cao caû - cho chính Thieân Chuùa; con ngöôøi ñaõ ñöôïc taïo döïng ñeå ñöôïc laáp ñaày bôûi Thieân Chuùa. Nhöng taâm hoàn con ngöôøi thì quaù nhoû so vôùi söï cao caû maø noù ñaõ ñöôïc truø ñònh tröôùc. Noù caàn ñöôïc nôùi roäng ra. "Khi trì hoaõn [ban aân hueä], Thieân Chuùa cuûng coá loøng muoán cuûa chuùng ta; qua loøng muoán Ngöôøi nôùi roäng linh hoàn chuùng ta vaø khi môû roäng, Ngöôøi gia taêng söùc chöùa cuûa noù [ñeå ñoùn nhaän Ngöôøi]". Thaùnh Augustinoâ quy chieáu veà thaùnh Phaoloâ, ngöôøi ñaõ noùi mình raùng söùc ñaït tôùi nhöõng ñieàu seõ ñeán (x. Pl 3,13). Sau ñoù ngaøi ñaõ söû duïng moät hình aûnh raát ñeïp ñeå moâ taû tieán trình môû roäng vaø chuaån bò taâm hoàn con ngöôøi. "Giaû duï Thieân Chuùa muoán laáp ñaày taâm hoàn baïn baèng maät ong [moät bieåu töôïng veà söï dòu daøng vaø loøng toát cuûa Thieân Chuùa]; nhöng neáu loøng baïn ñaày daám chua, baïn ñoå maät ong vaøo nôi naøo?" Caùi bình, voán laø taâm hoàn chuùng ta, tröôùc tieân phaûi ñöôïc nôùi roäng vaø sau ñoù röûa saïch, khoâng coøn daám vaø muøi vò cuûa noù nöõa. Ñieàu ñoù ñoøi phaûi laøm vieäc caät löïc vaø gaây ñau ñôùn, nhöng chæ theo caùch aáy thoâi maø chuùng ta trôû neân phuø hôïp vôùi ñieàu maø chuùng ta ñaõ ñöôïc truø ñònh tröôùc[26]. Cho duø thaùnh Augustinoâ chæ noùi tröïc tieáp ñeán khaû naêng cuûa chuùng ta chöùa ñöïng Thieân Chuùa, tuy vaäy roõ raøng raèng qua noã löïc loaïi boû daám chua vaø muøi vò cuûa noù, khoâng nhöõng chuùng ta neân töï do ñoái vôùi Thieân Chuùa, nhöng coøn roäng môû vôùi ngöôøi khaùc nöõa. Chính khi trôû neân con caùi cuûa Thieân Chuùa, maø chuùng ta coù theå ôû vôùi ngöôøi Cha chung cuûa chuùng ta. Caàu nguyeän khoâng phaûi laø ñi ra khoûi lòch söû vaø ruùt lui vaøo goùc haïnh phuùc rieâng cuûa chuùng ta. Khi chuùng ta caàu nguyeän caùch ñuùng ñaén chuùng ta traûi qua moät tieán trình thanh luyeän beân trong, noù môû loøng chuùng ta ra vôùi Thieân Chuùa vaø theo caùch ñoù caû vôùi ñoàng loaïi chuùng ta nöõa. Trong caàu nguyeän chuùng ta phaûi bieát ñieàu chuùng ta coù theå xin Thieân Chuùa - ñieàu xöùng ñaùng vôùi Thieân Chuùa. Chuùng ta phaûi bieát raèng chuùng ta khoâng theå caàu nguyeän choáng laïi ngöôøi khaùc. Chuùng ta phaûi bieát raèng chuùng ta khoâng theå caàu xin nhöõng ñieàu noâng caïn vaø nhöõng tieän nghi maø chuùng ta muoán vaøo luùc naøy - vì nieàm hy voïng ngheøo naøn, giaû taïo daãn chuùng ta xa lìa Thieân Chuùa. Chuùng ta phaûi bieát thanh luyeän öôùc muoán vaø khaùt voïng cuûa chuùng ta. Chuùng ta phaûi bieát töï giaûi thoaùt khoûi nhöõng giaû doái aån khuaát gaây thaát voïng cho chuùng ta. Thieân Chuùa thaáy roõ chuùng, vaø khi chuùng ta ñeán tröôùc maët Thieân Chuùa, chuùng ta cuõng bò baét buoäc nhaän ra chuùng. Vònh gia ñaõ caàu nguyeän: "Nhöng naøo ai thaáy roõ laàm loãi mình? Xin Ngaøi tha caùc toäi con phaïm maø chaúng hay" (Tv 19,12 [18,13]). Thaát baïi trong vieäc nhìn nhaän laàm loãi cuûa mình, aûo töôûng veà söï voâ toäi cuûa mình, khoâng laøm cho toâi neân coâng chính vaø khoâng cöùu thoaùt toâi, bôûi vì toâi ñaùng khieån traùch vì löông taâm naëng neà vaø khoâng theå nhaän ra söï döõ nhö noù laø trong con ngöôøi toâi. Neáu Thieân Chuùa khoâng hieän höõu, coù leõ toâi caàn tìm nôi truù aån trong nhöõng loïc löøa aáy, bôûi vì khoâng ai coù theå tha thöù cho toâi; khoâng ai laø tieâu chuaån ñích thöïc. Tuy nhieân söï gaëp gôõ vôùi Thieân Chuùa thöùc tænh löông taâm cuûa toâi, vì noù khoâng coøn nhaém ñeán söï coâng chính hoaù baûn thaân, khoâng coøn laø moät suy nghó ñôn thuaàn cuûa toâi vaø cuûa nhöõng ngöôøi ñöông thôøi ñang uoán naén suy nghó cuûa toâi, nhöng noù trôû thaønh moät khaû naêng laéng nghe chính söï Thieän.
34. Ñeå lôøi caàu nguyeän phaùt trieån ñöôïc söùc maïnh thanh taåy, moät ñaøng lôøi caàu nguyeän aáy phaûi laø caùi gì ñoù raát rieâng tö, laø moät cuoäc gaëp gôõ giöõa thaâm saâu cuûa chính toâi vôùi Chuùa, Thieân Chuùa haèng soáng. Ñaøng khaùc, lôøi caàu aáy phaûi luoân ñöôïc höôùng daãn vaø soi saùng bôûi nhöõng kinh nguyeän quyù giaù cuûa Giaùo Hoäi vaø cuûa caùc thaùnh, vaø bôûi lôøi caàu phuïng vuï, trong ñoù Chuùa daïy ñi daïy laïi chuùng ta laøm theá naøo caàu nguyeän cho xöùng hôïp. Ñöùc Hoàng Y Nguyeãn Vaên Thuaän, trong quyeån saùch cuûa ngaøi veà luyeän ñaøng thieâng lieâng, noùi vôùi chuùng ta raèng trong cuoäc ñôøi ngaøi, coù nhöõng thôøi gian daøi ngaøi ñaõ khoâng theå caàu nguyeän ñöôïc vaø ngaøi ñaõ phaûi baùm laáy nhöõng kinh nguyeän cuûa Giaùo Hoäi nhö kinh Laïy Cha, kinh Kính Möøng vaø caùc kinh nguyeän phuïng vuï[27]. Caàu nguyeän phaûi luoân luoân coù söï pha troän giöõa lôøi caàu nguyeän chung vaø caù nhaân. Ñaây laø caùch theá chuùng ta coù theå thaân thöa vôùi Chuùa vaø Chuùa noùi vôùi chuùng ta. Trong ñöôøng loái naøy, chuùng ta traûi qua nhöõng cuoäc thanh taåy, qua ñoù, chuùng ta môû loøng mình ra cho Chuùa vaø saün saøng cho vieäc phuïc vuï ñoàng loaïi. Chuùng ta trôû neân coù khaû naêng cho nieàm hy voïng vó ñaïi, vaø do ñoù, trôû thaønh caùc thöøa taùc vieân cuûa nieàm hy voïng cho keû khaùc. Hy voïng trong yù nghóa Kitoâ giaùo luoân luoân cuõng laø nieàm hy voïng cho nhöõng ngöôøi khaùc. Noù laø nieàm hy voïng tích cöïc, trong ñoù chuùng ta chieán ñaáu haàu traùnh laøm cho moïi söï ñöøng höôùng ñeán moät "chung cuoäc quaùi aùc". Ñoù cuõng laø nieàm hy voïng tích cöïc theo nghóa laø chuùng ta giöõ cho theá giôùi naøy môû loøng ra cho Thieân Chuùa. Chæ trong ñöôøng loái aáy nieàm hy voïng naøy môùi tieáp tuïc laø nieàm hy voïng nhaân baûn ñích thaät.
2. Haønh ñoäng vaø ñau khoå nhö nhöõng moâi tröôøng ñeå hoïc bieát nieàm hy voïng. [35-40]
35. Moïi haønh ñoäng nghieâm chænh vaø ñuùng ñaén cuûa con ngöôøi ñeàu laø nieàm hy voïng baèng haønh ñoäng. Tröôùc tieân ñieàu ñoù coù nghóa laø chuùng ta noã löïc thöïc hieän caùc nieàm hy voïng cuûa chuùng ta, nhoû beù hay lôùn lao hôn: hoaøn thaønh coâng vieäc naøy hoaëc coâng vieäc kia voán quan troïng trong cuoäc haønh trình tieán leân cuûa chuùng ta, hoaëc chuùng ta haønh ñoäng cho moät theá giôùi töôi ñeïp vaø nhaân baûn hôn ñeå môû roäng cöûa cho töông lai. Tuy nhieân nhöõng noã löïc haèng ngaøy trong vieäc theo ñuoåi ñôøi soáng chuùng ta vaø trong vieäc haønh ñoäng cho töông lai cuûa theá giôùi laøm chuùng ta meät moûi vaø bieán thaønh cuoàng tín, tröø phi chuùng ta ñöôïc chieáu saùng bôûi veû huy hoaøng cuûa nieàm hy voïng lôùn lao voán khoâng theå bò huyû dieät bôûi nhöõng thaát baïi trong nhöõng vieäc nhoû cuõng nhö trong söï suïp ñoå cuûa nhöõng vaán ñeà coù taàm quan troïng lòch söû. Neáu chuùng ta khoâng theå hy voïng hôn ñieàu ñaït ñöôïc trong moät thôøi gian nhaát ñònh, hay hôn ñieàu ñöôïc caùc nhaø caàm quyeàn chính trò vaø kinh teá höùa heïn, cuoäc soáng cuûa chuùng ta seõ chaúng maáy choác khoâng coøn hy voïng. ñieàu quan troïng laø bieát raèng toâi luoân coù theå tieáp tuïc hy voïng, duø cho trong ñôøi soáng chuùng ta hay giai ñoaïn lòch söû maø toâi soáng, döôøng nhö khoâng coù ñieàu gì ñeå hy voïng. Chæ vôùi nieàm xaùc tín lôùn lao cuûa nieàm hy voïng maø ñôøi toâi vaø lòch söû noùi chung, duø gaëp bao thaát baïi, môùi ñöôïc caàm giöõ bôûi söùc maïnh khoâng theå huyû dieät cuûa Tình yeâu, vaø chæ coù nieàm xaùc tín lôùn lao ñoù môùi coù theå ñem laïi cho chuùng yù nghóa vaø taàm quan troïng, chæ thöù hy voïng ñoù môùi ñem laïi can ñaûm ñeå haønh ñoäng vaø kieân trì. Chaéc chaén chuùng ta khoâng theå "xaây döïng" Nöôùc Thieân Chuùa chæ baèng noã löïc cuûa chuùng ta - ñieàu chuùng ta xaây döïng seõ luoân laø vöông quoác cuûa con ngöôøi vôùi taát caû nhöõng giôùi haïn lieân quan ñeán baûn tính con ngöôøi. Nöôùc Thieân Chuùa laø moät quaø taëng, vaø chính vì theá, noù thaät lôùn lao vaø ñeïp ñeõ, vaø laøm neân lôøi ñaùp traû cho nieàm hy voïng cuûa chuùng ta. Vaø chuùng ta khoâng theå - duøng loái dieãn taû xöa - "ñaùng ñöôïc" Thieân ñaøng qua vieäc laøm cuûa chuùng ta. Thieân ñaøng coøn hôn laø caùi gì chuùng ta ñaùng ñöôïc, cuõng nhö vieäc ñöôïc yeâu meán khoâng bao giôø laø caùi gì "ñaùng ñöôïc", nhöng luoân laø moät quaø taëng. Tuy nhieân, daãu khi chuùng ta yù thöùc ñaày ñuû raèng Thieân ñaøng vöôït quaù ñieàu chuùng ta coù theå xöùng ñaùng, thì vaãn luoân ñuùng laø caùch öùng xöû cuûa chuùng ta khoâng phaûi laø baøng quan tröôùc maët Thieân Chuùa vaø vì theá khoâng laø baøng quan ñoái vôùi dieãn tieán lòch söû. Chuùng ta coù theå môû roäng chính chuùng ta vaø theá giôùi, vaø cho pheùp Thieân Chuùa ñi vaøo: chuùng ta coù theå môû loøng cho chaân lyù, tình yeâu vaø ñieàu gì thieän haûo. Ñoù laø ñieàu caùc thaùnh ñaõ laøm, nhöõng ngöôøi trong tö caùch laø "coäng söï vieân cuûa Thieân Chuùa", ñaõ ñoùng goùp vaøo vieäc cöùu ñoä traàn gian (x. 1 Cr 3,9; 1 Th 3,2). Chuùng ta coù theå giaûi thoaùt cuoäc soáng chuùng ta vaø theá giôùi khoûi ñoäc toá vaø söï laây nhieãm coù theå huyû dieät hieän taïi vaø töông lai. Chuùng ta coù theå khaùm phaù caùc nguoàn maïch cuûa taïo vaät vaø giöõ chuùng khoâng bieán daïng, vaø theo caùch thöùc aáy, chuùng ta coù theå söû duïng ñuùng ñaén taïo vaät, ñeán vôùi chuùng ta nhö moät quaø taëng, theo nhöõng ñoøi hoûi noäi taïi vaø muïc ñích toái haäu cuûa quaø taëng naøy. Ñieàu ñoù ñem laïi yù nghóa, cho duø beà ngoaøi chuùng ta khoâng thaønh ñaït ñöôïc gì hay döôøng nhö baát löïc khi ñoái dieän vôùi caùc söùc maïnh thuø ñòch. Vì theá moät maët, haønh ñoäng cuûa chuùng ta naûy sinh nieàm hy voïng cho chuùng ta vaø cho ngöôøi khaùc; nhöng ñoàng thôøi, ñoù laø nieàm hy voïng lôùn lao ñaët neàn taûng treân caùc lôøi höùa cuûa Thieân Chuùa voán ñem laïi cho chuùng ta söï can ñaûm vaø höôùng daãn haønh ñoäng chuùng ta trong thôøi thuaän tieän cuõng nhö khoâng thuaän tieän.
36. Gioáng nhö haønh ñoäng, ñau khoå laø moät phaàn cuûa cuoäc soáng con ngöôøi. Ñau khoå moät phaàn xuaát phaùt töø nhöõng giôùi haïn cuûa chuùng ta, vaø moät phaàn töø khoái löôïng toäi loãi ñaõ tích luõy suoát doøng lòch söû, vaø ngaøy nay vaãn ñang tieáp tuïc lôùn leân khoâng ngöøng. Chaéc chaén chuùng ta phaûi laøm baát cöù ñieàu gì trong khaû naêng ñeå giaûm bôùt ñau khoå: ñeå heát söùc traùnh ñau khoå cho ngöôøi voâ toäi; ñeå laøm giaûm nheï côn ñau ñôùn; ñeå giuùp vöôït thaéng caùc ñau khoå tinh thaàn. Ñoù laø nhöõng ñoøi buoäc cuûa coâng bình vaø tình yeâu, vaø chuùng ñöôïc haøm chöùa trong caùc ñoøi hoûi neàn taûng cuûa ñôøi soáng Kitoâ höõu vaø moïi cuoäc soáng nhaân baûn ñích thöïc. caùc tieán boä lôùn lao ñaõ ñöôïc thöïc hieän trong cuoäc chieán choáng laïi nhöõng ñau ñôùn theå lyù; tuy vaäy nhöõng ñau khoå cuûa ngöôøi voâ toäi vaø nhöõng ñôùn ñau tinh thaàn laïi gia taêng trong nhöõng thaäp nieân vöøa qua. Quaû theá, chuùng ta phaûi laøm heát söùc chuùng ta ñeå vöôït thaéng ñau khoå, nhöng loaïi tröø hoaøn toaøn ñau khoå khoûi theá giôùi naøy laø vieäc vöôït quaù taàm tay chuùng ta. Ñôn giaûn laø vì chuùng ta khoâng theå loaïi boû söï giôùi haïn cuûa chuùng ta vaø vì khoâng ai trong chuùng ta coù khaû naêng loaïi tröø quyeàn löïc cuûa söï döõ, cuûa toäi loãi, nhö chuùng ta thaáy, voán laø nguoàn maïch thöôøng haèng cuûa ñau khoå. Chæ mình Thieân Chuùa môùi coù theå laøm ñieàu aáy: chæ mình moät Thieân Chuùa ñaõ töï yù ñi vaøo lòch söû khi laøm ngöôøi vaø chòu ñau khoå trong lòch söû. Chuùng ta bieát raèng vò Thieân Chuùa aáy hieän höõu, vaø vì theá chuùng ta bieát raèng quyeàn naêng "xoaù boû toäi traàn gian" (Ga 1,29) ñang hieän höõu trong theá giôùi. Nhôø ñöùc tin vaøo söï hieän dieän cuûa quyeàn naêng aáy, hy voïng veà moät theá giôùi ñöôïc chöõa laønh ñaõ noåi leân trong lòch söû. Tuy nhieân, ñoù laø hy voïng - chöa ñöôïc hoaøn thaønh; hy voïng ñem laïi cho chuùng ta söï can ñaûm ñeå ñaët mình vaøo phía söï thieän duø soáng trong nhöõng hoaøn caûnh döôøng nhö voâ voïng, vôùi nieàm xaùc tín raèng, bao laâu gioøng lòch söû beân ngoaøi ñöôïc ñeà caäp ñeán, quyeàn löïc toäi loãi vaãn tieáp tuïc hieän dieän caùch kinh hoaøng.
37. Chuùng ta haõy trôû laïi ñeà taøi cuûa mình. Ta coù theå giôùi haïn ñau khoå, chieán ñaáu choáng laïi noù, nhöng khoâng theå loaïi tröø noù. Chính khi chuùng ta coá gaéng traùnh khoå ñau baèng caùch ruùt lui khoûi nhöõng gì coù theå gaây thöông toån, khi ta khoâng muoán phí söùc hoaëc traùnh noãi ñau trong vieäc ñeo ñuoåi söï thaät, tình yeâu, vaø ñieàu thieän, thì luùc ñoù chuùng ta ñaõ ñeå mình troâi giaït vaøo cuoäc soáng troáng roãng, nôi ñoù coù theå haàu nhö khoâng coù ñau ñôùn, nhöng caùi caûm nghieäm toái taêm cuûa voâ nghóa vaø bò boû rôi coøn lôùn hôn bao giôø heát. Khoâng phaûi laø boû ra ngoaøi hoaëc troán traùnh khoûi söï khoå ñau laø chuùng ta ñöôïc chöõa laønh, nhöng chính laø do khaû naêng cuûa chuùng ta chaáp nhaän noù, tröôûng thaønh vôùi noù vaø tìm ra yù nghóa qua vieäc keát hôïp vôùi Chuùa Kitoâ, Ñaáng ñaõ chòu thöông khoù vôùi tình yeâu voâ bieân. Trong yù nghóa naøy, toâi muoán trích moät ñoaïn töø laù thö cuûa vò töû ñaïo Vieät Nam, Thaùnh Phaoloâ Leâ Baûo Tònh, (# 1857) trong ñoù ngaøi dieãn ñaït söï bieán hoùa ñau khoå qua quyeàn naêng hy voïng, phaùt sinh töø ñöùc tin nhö sau: "Toâi, Phaoloâ, bò goâng cuøm vì danh Chuùa Kitoâ, öôùc mong keå laïi cho caùc con nhöõng thöû thaùch maø cha chòu haèng ngaøy, ñeå nhôø ñoù caùc con coù theå buøng leân ngoïn löûa yeâu meán Chuùa vaø hôïp vôùi cha ngôïi khen Chuùa, vì löôïng töø bi Chuùa haûi haø muoân ñôøi (Tv 136[135]). Nhaø tuø ôû ñaây thöïc söï laø hình aûnh Hoûa Nguïc muoân ñôøi: theâm vaøo beân caïnh nhöõng ñoøn tra taán daõ man goàm ñuû moïi caùch - goâng cuøm, xieàng xích, ñe doïa - laø thuø haän, traû thuø, tai öông, thoâ baïo tuïc taèn, caõi vaõ, haønh ñoäng ñoäc aùc, chöûi theà, cuõng nhö nhöõng noãi aâu lo vaø than khoùc. Nhöng chính Chuùa laø Ñaáng ñaõ giaûi thoaùt 3 treû nhoû khoûi loø löûa haõi huøng, ñaõ ôû vôùi cha luoân luoân; Ngaøi ñaõ giaûi thoaùt cha khoûi nhöõng khoán cuøng naøy vaø laøm cho chuùng neân dòu ngoït, vì loøng töø bi Chuùa muoân ñôøi. Nhöõng gian truaân naøy thöôøng laøm kinh khieáp nhieàu ngöôøi khaùc, theá nhöng vôùi cha, nhôø ôn Chuùa, cha traøn ñaày nieàm vui vaø phuùc laïc, bôûi vì cha khoâng ôû moät mình - Ñöùc Kitoâ ôû vôùi cha... Laøm sao cha coù theå chòu ñöôïc caùi caûnh moãi ngaøy nhìn thaáy caùc vua chuùa, quan quyeàn, vaø nhöõng tay sai cuûa hoï phaïm thöôïng tôùi thaùnh danh, OÂi laïy Chuùa, Ngöôøi laø Ñaáng ngöï ngai toøa treân caùc thieân thaàn Cherubim vaø Seraphim? (x. Tv 80:1 [79:2]). Chuùa haõy xem ñaây, nhöõng keû ngoaïi ñaïo ñaõ ñang chaø ñaïp Thaùnh Giaù Chuùa döôùi chaân! Coøn ñaâu laø vinh quang Chuùa? Khi con nhìn thaáy taát caû nhöõng söï naøy, con muoán vôùi taát caû tình yeâu chaùy boûng cuûa con cho Chuùa, öôùc ao tay chaân con bò chia ra thaønh maûnh, cheát laøm chöùng cho tình yeâu Chuùa. Laïy Chuùa, xin haõy toû quyeàn naêng Chuùa, cöùu con, naâng ñôõ con, haàu trong söï yeáu meàm cuûa con, quyeàn naêng Chuùa seõ ñöôïc saùng soi vaø ñöôïc vinh hieån tröôùc maët caùc daân nöôùc... Anh em chuûng sinh thaân meán, khi caùc con nghe bieát taát caû nhöõng söï vieäc naøy, caùc con haõy caùm taï Thieân Chuùa khoâng heát lôøi trong nieàm vui, vì töø Chuùa moïi ñieàu toát seõ naûy sinh; caùc con haõy chuùc tuïng Chuùa vôùi cha, vì loøng nhaân töø Chuùa voâ bôø beán... Cha vieát ra nhöõng doøng chöõ naøy cho caùc con ngoõ haàu ñöùc tin cuûa caùc con vaø cuûa cha ñöôïc hieäp nhaát. Giöõa phong ba baõo taùp, cha boû neo con thuyeàn cuûa cha vaøo ngai Thieân Chuùa, chieác neo ñoù laø hy voïng soáng ñoäng trong traùi tim cha."[28] Ñaây laø moät laù thö vieát töø "Hoûa Nguïc". Noù phôi baày traéng trôïn taát caû nhöõng kinh hoaøng cuûa traïi tuø taäp trung, nôi maø nhöõng veát thöông gaây ra bôûi nhöõng baïo chuùa treân nhöõng naïn nhaân cuûa chuùng ñöôïc coäng theâm vôùi söï buøng noå cuûa toäi aùc trong chính caû nhöõng naïn nhaân, ñeán noãi ñeán löôït hoï laïi trôû thaønh nhöõng khí cuï cho söï ñoäc aùc cuûa nhöõng ngöôøi haønh haï hoï. Ñaây chính laø laù thö vieát töø Hoûa Nguïc, nhöng noù cuõng noùi leân söï thaät trong ñoaïn Thaùnh Vònh nhö sau: "Con coù leân trôøi, Chuùa ñang ngöï ñoù, naèm döôùi aâm ty, vaãn gaëp thaáy Ngaøi... Con töï nhuû: 'Öôùc gì boùng toái bao phuû toâi vaø aùnh saùng quanh toâi thaønh ñeâm toái!' Nhöng ñoái vôùi Ngaøi, toái taêm chaúng coù chi muø mòt, vaø ñeâm ñen saùng toû nhö ban ngaøy, boùng toái vaø aùnh saùng cuõng nhö nhau" (Tv 139 [138]:8-12; vaø x. Tv 23 [22]:4). Ñöùc Kitoâ ñaõ xuoáng "Hoûa Nguïc" vaø vì theá gaàn guõi vôùi nhöõng ai bò neùm vaøo trong ñoù, khi Ngaøi bieán ñoåi söï toái taêm cuûa hoï thaønh aùnh saùng. Söï ñau khoå vaø haønh haï vaãn coøn thaät khuûng khieáp vaø dó nhieân laø khoâng theå chòu noåi. Theá nhöng, aùnh sao cuûa nieàm hy voïng ñaõ vöôn leân - chieác neo cuûa traùi tim ñaït tôùi chính ngai cuûa Thieân Chuùa. Thay vì söï döõ haønh haï trong thaân xaùc con ngöôøi, thì aùnh saùng toûa chieáu vinh quang: khoå ñau - khoâng ngöøng laø khoå ñau - nhöng baát chaáp moïi söï ñang trôû neân baøi tuïng ca ngôïi khen Chuùa.
38. Möùc ñoä ñích thöïc cuûa nhaân baûn ñöôïc xaùc ñònh caùch cô baûn trong moái töông quan vôùi ñau khoå vaø ngöôøi ñau khoå. Ñieàu ñoù coù giaù trò caû ñoái vôùi caù nhaân laãn xaõ hoäi. Moät xaõ hoäi khoâng theå ñoùn nhaän caùc thaønh vieân ñau khoå vaø khoâng theå giuùp chia seû ñau khoå cuûa hoï vaø mang laáy noù vaøo trong taâm hoàn qua thaùi ñoä "ñoàng caûm" laø moät xaõ hoäi taøn baïo vaø voâ nhaân ñaïo. Tuy nhieân xaõ hoäi khoâng theå ñoùn nhaän caùc thaønh vieân ñau khoå vaø naâng ñôõ hoï trong thöû thaùch tröø phi caùc caù nhaân coù khaû naêng töï mình laøm ñieàu aáy; hôn nöõa, caù nhaân khoâng theå ñoùn nhaän ñau khoå cuûa nhau tröø phi chính caù nhaân aáy coù khaû naêng tìm thaáy yù nghóa trong ñau khoå, moät con ñöôøng thanh luyeän vaø taêng tröôûng trong söï tröôûng thaønh, moät haønh trình cuûa hy voïng. Quaû theá, chaáp nhaän "ngöôøi khaùc" ñang ñau khoå, coù nghóa laø toâi mang laáy ñau khoå cuûa ngöôøi aáy nhö theå noù trôû thaønh laø cuûa toâi. Bôûi vì baây giôø noù trôû thaønh moät ñau khoå ñöôïc chia sôùt, trong ñoù coù söï hieän dieän cuûa moät ngöôøi khaùc, ñau khoå aáy ñöôïc hieåu thaáu nhôø aùnh saùng cuûa tình yeâu. Tieáng La-tinh con-solatio, "an uûi", dieãn taû ñieàu aáy caùch tuyeät haûo. Noù gôïi leân söï hieän dieän vôùi ngöôøi khaùc trong söï coâ ñôn cuûa hoï, haàu noù khoâng coøn laø söï coâ ñôn nöõa. Hôn nöõa, khaû naêng chaáp nhaän ñau khoå vì söï thieän, chaân lyù vaø coâng bình laø moät tieâu chuaån coát yeáu cuûa tính nhaân vaên, bôûi vì neáu roát cuoäc haïnh phuùc vaø an toaøn cuûa baûn thaân toâi quan troïng hôn chaân lyù vaø coâng bình, thì quyeàn löïc cuûa keû maïnh hôn thaéng theá, vaø roài baïo löïc vaø gian doái ngöï trò. Hoaëc chaân lyù vaø coâng bình phaûi ñöùng treân söï tieän nghi vaø haïnh phuùc theå lyù, hoaëc cuoäc soáng toâi trôû thaønh moät söï doái traù. Cuoái cuøng, tieáng "xin vaâng" vôùi tình yeâu cuõng laø nguoàn maïch cuûa ñau khoå, bôûi vì tình yeâu luoân ñoøi truaát höõu caùi "Toâi", qua ñoù toâi ñeå mình bò caét tæa vaø bò thöông tích. Tình yeâu khoâng theå hieän höõu neáu khoâng töø khöôùc chính mình, moät söï töø khöôùc ñau ñôùn, baèng khoâng noù seõ trôû thaønh ích kyû vaø vì theá khoâng coøn laø tình yeâu nöõa.
39. Ñau khoå cuøng vôùi keû khaùc vaø cho nhöõng keû khaùc; ñau khoå vì söï thaät vaø coâng lyù; ñau khoå vì tình yeâu vaø ñeå trôû neân moät ngöôøi bieát yeâu thöông thöïc söï - ñoù laø nhöõng yeáu toá caên baûn cuûa nhaân loaïi, vaø loaïi boû nhöõng yeáu toá naøy seõ huûy dieät chính con ngöôøi. Tuy nhieân, moät loaït caâu hoûi laïi ñöôïc neâu ra: chuùng ta coù khaû naêng naøy khoâng? Ngöôøi ta coù quan troïng ñeán möùc toâi phaûi ñaâm ra laø ngöôøi chòu ñau khoå vì hoï? Ñoái vôùi toâi söï thaät coù ñaùng ñeå ñau khoå vì noù laø coù giaù trò? Lôøi höùa cuûa tình yeâu coù cao caû ñeán möùc bieän minh ñöôïc vieäc cho ñi chính toâi? Trong lòch söû cuûa nhaân loaïi, chính ñöùc tin coù coâng ñaëc bieät trong vieäc ñöa ra töø beân trong con ngöôøi moät khaû naêng môùi vaø saâu xa daùm chaáp nhaän nhöõng hình thaùi ñau khoå coù tính chaát quyeát ñònh ñoái vôùi tính nhaân baûn cuûa con ngöôøi. Ñöùc tin Kitoâ ñaõ cho chuùng ta thaáy raèng söï thaät, coâng lyù vaø yeâu thöông khoâng chæ ñôn thuaàn laø nhöõng lyù töôûng, nhöng laø nhöõng thöïc taïi ñaùng giaù to lôùn. Ñöùc tin Kitoâ cho thaáy Thieân Chuùa - hieän thaân cuûa Söï Thaät vaø Tình Yeâu - ñaõ muoán chòu ñau khoå vì chuùng ta vaø vôùi chuùng ta. Thaùnh Bernard thaønh Clairvaux ñaõ ñöa ra caâu noùi tuyeät vôøi naøy: Impassibilis est Deus, sed non incompassibilis[29] - Thieân Chuùa khoâng theå ñau khoå, nhöng Ngaøi coù theå ñau khoå vôùi. Con ngöôøi ñaùng giaù ñeán möùc chính Thieân Chuùa ñaõ trôû thaønh phaøm nhaân ñeå ñau khoå vôùi con ngöôøi trong moät caùch theá raát thaät - trong thaân xaùc vaø maùu - nhö ñaõ ñöôïc trình baøy cho chuùng ta thaáy trong trình thuaät Thöông Khoù cuûa Chuùa Gieâsu. Thaønh ra, trong moïi ñau khoå nhaân sinh chuùng ta ñöôïc lieân keát vôùi Ñaáng chòu vaø gaùnh laáy ñau khoå ñoù vôùi chuùng ta; neân con-solatio hieän dieän nôi taát caû ñau khoå, nhö lôøi uûi an töø loøng yeâu thöông laân tuaát cuûa Chuùa - vaø vì theá ngoâi sao hy voïng vöôn leân. Chaéc chaén trong nhieàu ñau khoå vaø thöû thaùch ña daïng cuûa chuùng ta, chuùng ta cuõng luoân caàn ñeán nhöõng hy voïng lôùn nhoû - moät cuoäc thaêm vieáng thaân tình, söï chöõa laønh nhöõng veát thöông trong ngoaøi, moät quyeát taâm thuaän lôïi giaûi quyeát moät cuoäc khuûng hoaûng, vaø vaân vaân. Trong nhöõng thöû thaùch ít nghieâm troïng, nhöõng hình thaùi hy voïng naøy cuõng coù theå laø ñuû cho chuùng ta. Nhöng trong nhöõng thöû thaùch thöïc söï cam go, khi toâi phaûi ñöa ra moät quyeát ñònh chung cuoäc ñeå ñaët söï thaät tröôùc phuùc lôïi, söï nghieäp vaø cuûa caûi cuûa chính mình, toâi caàn ñeán söï xaùc tín cuûa nieàm hy voïng thöïc söï vaø to lôùn maø chuùng ta ñaõ ñeà caäp nôi ñaây. Veà ñieåm naøy, chuùng ta caàn ñeán nhöõng chöùng nhaân - nhöõng vò töû ñaïo - nhöõng ngöôøi ñaõ cho ñi chính mình toaøn boä, ñeå ngaøy qua ngaøy chæ ra cho chuùng ta thaáy ñaâu laø chính loä. Chuùng ta caàn ñeán hoï neáu chuùng ta öa chuoäng ñieàu thieän hôn söï thoaûi maùi, ngay caû trong nhöõng löïa choïn nhoû nhaët maø chuùng ta ñoái dieän haøng ngaøy - khi bieát raèng ñoù laø caùch ñeå chuùng ta soáng ñôøi mình cho vieân maõn. Chuùng ta haõy laëp laïi laàn nöõa: khaû naêng chòu ñau khoå vì söï thaät laø thöôùc ño tính nhaân baûn. Nhöng khaû naêng chòu ñöïng naøy tuøy thuoäc vaøo hình thaùi vaø quy moâ cuûa nieàm hy voïng maø chuùng ta mang vaø aáp uû trong loøng. Caùc thaùnh ñaõ coù theå traûi qua moät cuoäc löõ haønh traàn theá cao ñeïp trong caùch thöùc maø Chuùa Kitoâ ñaõ thöïc thi tröôùc caùc ngaøi, vì hoï traøn treà nieàm hy voïng lôùn lao.
40. Toâi muoán theâm vaøo nôi ñaây moät nhaän xeùt ngaén goïn khaùc vôùi nhöõng lieân heä trong ñôøi soáng haøng ngaøy. Tröôùc ñaây thöôøng coù moät hình thöùc ñaïo ñöùc - coù leõ ít ñöôïc thöïc haønh ngaøy nay nhöng ñaõ raát phoå bieán tröôùc ñaây khoâng laâu - trong ñoù bao goàm yù töôûng "daâng leân" nhöõng lao nhoïc nhoû haøng ngaøy thöôøng xuyeân quaáy nhieãu chuùng ta nhö "nhöõng cuù thoïc maïnh" phieàn toaùi, qua ñoù ban cho chuùng moät yù nghóa. Dó nhieân, ñaõ coù nhöõng phoùng ñaïi vaø nhöõng laïm duïng khoâng laønh maïnh hình thöùc ñaïo ñöùc naøy, nhöng chuùng ta caàn töï hoûi mình lieäu toái haäu ñieàu naøy coù chöùa ñöïng nhöõng gì thieát yeáu vaø coù ôn ích khoâng. Daâng leân coù nghóa laø gì? Nhöõng ai thöïc haønh hình thöùc ñaïo ñöùc naøy ñeàu tin laø hoï coù theå ñoùng goùp nhöõng phieàn nhieãu nhoû naøy vaøo cuoäc "ñoàng-thöông khoù" vó ñaïi cuûa Chuùa Kitoâ ñeå caùch naøo ñoù hoï trôû neân moät phaàn cuûa kho taøng traéc aån raát caàn cuûa nhaân loaïi. Qua ñoù, ngay caû nhöõng baát tieän nhoû nhaët trong cuoäc soáng haøng ngaøy cuõng coù yù nghóa vaø ñoùng goùp cho nhieäm cuïc cuûa söï thieän vaø tình yeâu nhaân loaïi. Coù leõ chuùng ta neân xem laïi lieäu chính chuùng ta coù neân laøm soáng laïi thöïc haønh naøy hay khoâng.
3. Phaùn Xeùt nhö boái caûnh cho vieäc hoïc hoûi vaø thöïc haønh hy voïng. [41-48]
41. Trong phaàn keát cuûa ñoaïn giöõa Kinh Tin Kính cuûa Giaùo Hoäi - phaàn keå laïi maàu nhieäm Chuùa Kitoâ, töø luùc sinh ra haèng höõu bôûi Chuùa Cha vaø luùc sinh ra höõu haïn bôûi Ñöùc Maria Ñoàng Trinh, qua Thaäp Giaù vaø Phuïc Sinh ñeán khi Ngöôøi laïi ñeán laàn thöù hai - chuùng ta thaáy caâu: "Ngöôøi seõ trôû laïi trong vinh quang ñeå phaùn xeùt keû soáng vaø keû cheát." Töø thôøi xa xöa, vieãn aûnh cuûa söï Phaùn Xeùt ñaõ aûnh höôûng ñeán caùc Kitoâ höõu trong ñôøi soáng haøng ngaøy nhö moät tieâu chuaån ñeå saép xeáp traät töï cho ñôøi soáng hieän taïi cuûa hoï, nhö nhöõng lôøi reùo goïi trong löông taâm cuûa hoï, vaø ñoàng thôøi nhö nieàm hy voïng vaøo coâng lyù cuûa Thieân Chuùa. Ñöùc tin vaøo Chuùa Kitoâ khoâng bao giôø chæ nhìn lui laïi phía sau hay nhìn leân treân, maø cuõng luoân luoân nhìn veà phía tröôùc veà giôø phaùn xeùt maø Chuùa luoân nhaéc nhôû. Vieäc nhìn veà phía tröôùc naøy laøm cho Kitoâ höõu thaáy ñöôïc taàm quan troïng cuûa hieän taïi. Khi thieát keá caùc thaùnh ñöôøng Kitoâ Giaùo, vôùi yù höôùng laøm roõ chieàu kích lòch söû vaø vuõ truï cuûa ñöùc tin nôi Ñöùc Kitoâ, thoâng thöôøng ôû ñaàu phía ñoâng cuûa thaùnh ñöôøng, ngöôøi ta trình baøy Chuùa Kitoâ trôû laïi nhö moät vò vua - moät bieåu töôïng cuûa hy voïng; trong khi ôû böùc töôøng phía taây ngöôøi ta thöôøng trình baøy cuoäc Chung Thaåm nhö moät bieåu töôïng cuûa traùch nhieäm chuùng ta ñoái vôùi ñôøi soáng mình - moät hình aûnh theo ñuoåi vaø ñoàng haønh vôùi caùc tín höõu khi hoï böôùc ra khoûi thaùnh ñöôøng ñeå tieáp tuïc cuoäc soáng haøng ngaøy. Tuy nhieân, khi hình aûnh veà cuoäc Chung Thaåm ñöôïc phaùt trieån, caøng ngaøy nhöõng khía caïnh kinh hoaøng vaø ñaùng sôï caøng ñöôïc chuù yù laøm noåi baät leân, ñieàu naøy hieån nhieân thu huùt caùc hoïa só hôn laø veû huy hoaøng cuûa hy voïng, thöôøng bò choân vuøi beân döôùi nhöõng söï kinh hoaøng.
42. Trong thôøi ñaïi môùi, yù töôûng Chung Thaåm ñaõ môø daàn beân trong haäu tröôøng: ñöùc tin Kitoâ ñaõ ñöôïc caù nhaân hoùa vaø ngöôøi tín höõu höôùng nhieàu hôn ñeán phaàn roãi cuûa chính linh hoàn mình, trong khi söï suy tö veà lòch söû theá giôùi laïi bò laán aùt bôûi yù töôûng cuûa thuyeát tieán boä. Tuy nhieân, noäi dung caên baûn cuûa vieäc troâng ñôïi ngaøy Chung Thaåm vaãn chöa maát ñi: noù chæ ñôn thuaàn nhaän laáy moät hình thöùc hoaøn toaøn khaùc. Thuyeát voâ thaàn cuûa theá kyû 19 vaø 20 - trong nguoàn goác vaø muïc ñích cuûa noù- laø moät hoïc thuyeát luaân lyù: moät söï phaûn khaùng choáng laïi nhöõng baát coâng cuûa theá giôùi vaø cuûa lòch söû theá giôùi. Moät theá giôùi ñöôïc ghi daáu bôûi quaù nhieàu nhöõng baát coâng, nhöõng ñau khoå cuûa ngöôøi voâ toäi, vaø söï hoaøi nghi quyeàn löïc, khoâng theå naøo laø kyø coâng cuûa moät Thieân Chuùa toát laønh. Moät Thieân Chuùa chòu traùch nhieäm veà moät theá giôùi nhö vaäy khoâng theå laø moät Thieân Chuùa coâng chính, vaø caøng khoâng phaûi laø moät Thieân Chuùa nhaân laønh. Vì lôïi ích cuûa luaân lyù, Thieân Chuùa naøy phaûi bò thaùch ñoá. Vì khoâng coù moät Thieân Chuùa ñöùng ra taïo laäp coâng lyù, neân döôøng nhö chính con ngöôøi ngaøy nay ñöôïc môøi goïi ñeå thieát laäp coâng lyù. Tröôùc ñau khoå cuûa theá giôùi naøy, söï thaùch ñoá choáng laïi Thieân Chuùa laø coù theå hieåu ñöôïc; nhöng ñieàu cho raèng nhaân loaïi coù theå vaø phaûi laøm nhöõng gì khoâng coù Chuùa naøo thöïc söï laøm hay coù theå laøm, vöøa laø quaù ngaïo maïn vöøa laø sai laàm töø beân trong. Tö töôûng naøy khoâng phaûi ngaãu nhieân ñaõ ñöa ñeán nhöõng hình thöùc gheâ gôùm nhaát cuûa söï baïo taøn vaø nhöõng chaø ñaïp coâng lyù; nhöng chính laø vì noù ñaõ ñöôïc ñaët caên baûn treân söï sai laàm noäi taïi cuûa khaúng ñònh naøy. Moät theá giôùi phaûi töï taïo ra coâng lyù cho mình laø moät theá giôùi khoâng coù hy voïng. Khoâng ai vaø khoâng coù gì coù theå traû lôøi cho bieát bao nhöõng theá kyû ñau thöông. Khoâng ai vaø khoâng coù gì coù theå baûo ñaûm raèng söï hoaøi nghi quyeàn löïc - baát keå noù mang maët naï yù thöùc heä naøo - seõ ngöøng thoáng trò theá giôùi naøy. Chính vì vaäy maø nhöõng tö töôûng gia noåi tieáng cuûa Tröôøng Phaùi Frankfurt, nhö Max Horkheimer vaø Theodore Adorno ñaõ chæ trích caû thuyeát voâ thaàn laãn höõu thaàn. Horkheimer loaïi tröø thaúng tay khaû naêng tìm ñöôïc moät caùi gì trong traàn theá coù theå thay theá ñöôïc Thieân Chuùa, nhöng ñoàng thôøi cuõng choái boû hình aûnh cuûa moät Thieân Chuùa toát laønh vaø coâng chính. Ñeà caäp ñeán vieäc Cöïu Öôùc keâu goïi loaïi tröø trieät ñeå nhöõng ngaãu töôïng, oâng ta ñaõ coi "söï khao khaùt moät Ñaáng toaøn naêng khaùc" duø khoâng tieáp caän ñöôïc - nhö moät tieáng keâu ñoøi höôùng ñeán lòch söû theá giôùi. Adorno cuõng maïnh meõ uûng hoä moät thaùi ñoä choái boû hoaøn toaøn nhöõng hình töôïng, maø leõ taát nhieân bao goàm söï loaïi boû baát cöù "hình aûnh" naøo cuûa moät Thieân Chuùa yeâu thöông. Maët khaùc, oâng cuõng thöôøng xuyeân nhaán maïnh caùi bieän chöùng "tieâu cöïc" naøy vaø khaúng ñònh raèng coâng lyù - moät coâng lyù chaân thaät - ñoøi hoûi moät theá giôùi trong ñoù, "khoâng nhöõng caùc ñau khoå hieän taïi phaûi ñöôïc loaïi tröø, maø caû quaù khöù khoâng theå ñaûo ngöôïc ñöôïc cuõng phaûi ñöôïc ñeàn buø laïi."[30] Tuy nhieân, noùi moät caùch tích cöïc, duø theo oâng vaãn laø nhöõng bieåu töôïng chöa ñaày ñuû, thì ñieàu naøy coù nghóa laø khoâng theå naøo coù coâng lyù khi khoâng coù söï soáng laïi cuûa keû cheát. Nhöng nhö vaäy, ñieàu naøy seõ lieân quan ñeán "söï soáng laïi cuûa thaân xaùc, moät ñieàu hoaøn toaøn xa laï ñoái vôùi hoïc thuyeát vaø phaïm truø cuûa thuyeát tinh thaàn Tuyeät Ñoái."[31]
43. Kitoâ höõu cuõng coù theå vaø phaûi thöôøng xuyeân hoïc hoûi töø söï töø boû hoaøn toaøn nhöõng ngaãu töôïng ñöôïc chöùa ñöïng trong ñieàu raên thöù nhaát cuûa Thieân Chuùa (x. Xh 20:4). Söï thaät cuûa thaàn hoïc tieâu cöïc ñöôïc nhaán maïnh trong Coâng Ñoàng Lateâranoâ thöù Tö, laø Coâng Ñoàng ñaõ khaúng ñònh roõ raèng duø cho coù söï töông ñoàng ñeán ñaâu ñaõ ñöôïc thieát laäp giöõa Taïo Hoùa vaø taïo vaät, söï dò bieät luoân luoân vaãn laø lôùn hôn[32]. Duø sao chaêng nöõa, ñoái vôùi caùc tín höõu, söï töø boû caùc hình töôïng khoâng theå ñi ñeán möùc quaù khích khieán cho ngöôøi ta phaûi trôû neân gioáng nhö Horkheimer vaø Adorno, laø choái boû caû hai hoïc thuyeát - höõu thaàn vaø voâ thaàn. Chuùa ñaõ töï cho mình moät "hình aûnh" trong Ñöùc Kitoâ xuoáng theá laøm ngöôøi. Trong Ngöôøi, Ñaáng bò ñoùng ñinh vaøo thaäp giaù, söï baùc boû nhöõng hình aûnh sai laàm veà Thieân Chuùa ñaõ ñöôïc ñöa ñeán toät ñænh. Chuùa giôø ñaây maïc khaûi thieân nhan thaät söï cuûa Ngöôøi trong hình aûnh cuûa keû khoå ñau ñang chia seû hoaøn caûnh cuûa con Ngöôøi bò Chuùa boû rôi baèng caùch töï sa vaøo hoaøn caûnh aáy. Keû voâ toäi chòu ñau khoå naøy ñaõ mang laïi nieàm hy voïng xaùc quyeát laø coù moät Thieân Chuùa, vaø Thieân Chuùa coù theå taïo döïng coâng lyù theo caùch thöùc chuùng ta khoâng theå hình dung ra ñöôïc, nhöng laïi coù theå baét ñaàu hieåu ñöôïc qua ñöùc tin. Vaâng, coù söï soáng laïi cuûa thaân xaùc[33]. Coù coâng lyù[34]. Coù moät söï "ñeàn buø laïi" caùc ñau khoå trong quaù khöù, moät söï söûa sai giuùp cho moïi söï ñöôïc ñuùng trôû laïi. Vì lyù do naøy, nieàm tin vaøo cuoäc Chung Thaåm laø nieàm hy voïng tröôùc heát vaø treân heát - moät nhu caàu ñaõ ñöôïc bieåu hieän nhaõn tieàn qua bieát bao caùc cuoäc noåi loaïn trong caùc theá kyû gaàn ñaây. Toâi tin raèng vaán ñeà coâng lyù laø luaän cöù thieát yeáu, hay trong baát cöù tröôøng hôïp naøo cuõng laø luaän cöù maïnh meõ nhaát cho ñöùc tin vaøo ñôøi soáng vónh cöûu. Nhu caàu hoaøn toaøn caù nhaân cuûa chuùng ta cho moät söï vieân maõn ñaõ bò choái töø trong ñôøi naøy, cho moät tình yeâu vónh cöûu maø chuùng ta troâng ñôïi, chaéc chaén laø moät ñoäng löïc quan troïng cho nieàm tin laø con ngöôøi ñöôïc sinh ra cho theá giôùi vónh haèng; nhöng, chæ trong moái lieân heä vôùi söï thaät theo ñoù söï baát coâng cuûa lòch söû khoâng theå laø tieáng noùi sau cuøng thì luùc ñoù söï caàn thieát cho vieäc Ñöùc Kitoâ trôû laïi vaø cho moät ñôøi soáng môùi, môùi trôû neân hoaøn toaøn ñaùng thuyeát phuïc.
44. Nhaân danh coâng lyù ñeå choáng laïi Thieân Chuùa chaúng coù ích lôïi gì. Moät theá giôùi khoâng coù Thieân Chuùa laø moät theá giôùi khoâng coù hy voïng (x. Ep 2:12). Chæ coù Thieân Chuùa môùi coù theå taïo ra coâng lyù. Vaø ñöùc tin cho chuùng ta bieát chaéc laø Ngöôøi ñaõ laøm nhö vaäy. Hình aûnh cuûa cuoäc Chung Thaåm chuû yeáu khoâng phaûi laø moät hình aûnh cuûa kinh hoaøng, nhöng laø hình aûnh cuûa hy voïng; ñoái vôùi chuùng ta ñoù coøn coù theå chính laø hình aûnh coù tính chaát quyeát ñònh cuûa hy voïng. Khoâng phaûi ñoù cuõng laø moät hình aûnh ñaùng khieáp sôï sao? Toâi phaûi noùi: ñaây laø moät hình aûnh gôïi ra traùch nhieäm, do ñoù, laø moät hình aûnh cuûa söï kinh haõi maø Thaùnh Hilarioâ ñaõ ñeà caäp ñeán khi ngaøi noùi laø taát caû moïi söï sôï haõi cuûa chuùng ta ñeàu coù choã trong tình yeâu[35]. Thieân Chuùa laø coâng lyù vaø Ngaøi thieát laäp coâng lyù. Ñaây laø nieàm an uûi vaø nieàm hy voïng cuûa chuùng ta. Vaø trong coâng lyù cuûa Chuùa cuõng coù aân suûng. Chuùng ta bieát ñieàu naøy khi höôùng nhìn leân Chuùa Kitoâ bò ñoùng ñinh vaø phuïc sinh. Caû hai ñieàu naøy - coâng lyù vaø aân suûng - phaûi ñöôïc xem xeùt trong moái töông quan noäi taïi ñuùng ñaén cuûa chuùng. AÂn suûng khoâng xoùa boû coâng lyù. AÂn suûng khoâng bieán söï sai traùi thaønh ñuùng ñaén. Ñoù khoâng phaûi laø moät mieáng boït bieån ñeå taåy xoùa moïi söï, khieán cho baát keå ñieàu gì moät caù nhaân laøm döôùi theá ñeàu coù cuøng moät giaù trò nhö nhau. Chaúng haïn, Dostoevsky haønh ñoäng ñuùng khi oâng choáng laïi theå loaïi thieân ñaøng, vaø aân suûng naøy trong taùc phaåm Anh Em Nhaø Karamazov. Caùc keû döõ, cuoái cuøng, khoâng ñöôïc ngoài vaøo baøn tieäc vónh cöûu beân caïnh nhöõng naïn nhaân cuûa chuùng, nhö theå ñaõ khoâng coù gì xaûy ra. ÔÛ ñaây, toâi muoán trích moät ñoaïn cuûa Plato trình baøy moät tieân ñoaùn veà söï phaùn quyeát coâng bình maø trong nhieàu khía caïnh cuõng ñuùng vaø höõu ích cho caùc Kitoâ höõu. Duø khoâng duøng ñeán caùc hình aûnh huyeàn thoaïi, oâng trình baøy söï thaät vôùi moät söï minh baïch trong saùng; oâng noùi raèng cuoái cuøng caùc linh hoàn seõ phaûi traàn truoàng ñöùng tröôùc vò thaåm phaùn. Vaán ñeà khoâng coøn heä taïi ôû choã hoï ñaõ töøng laø chi trong lòch söû, nhöng chính ôû ñieåm hoï laø gì trong söï thaät: "Thoâng thöôøng, khi vò thaåm phaùn phaûi xöû toäi moät nhaø vua hay moät vò nguyeân thuû quoác gia, ngaøi khoâng thaáy linh hoàn naøy coù moät caùi gì toát laønh caû; chæ thaáy linh hoàn naøy haèn leân nhöõng veát seïo bôûi nhöõng haønh ñoäng gian traù vaø sai traùi"; linh hoàn aáy bò meùo moù vì nhöõng löøa doái vaø kieâu caêng, vaø khoâng coù gì ngay thaúng, vì söï thaät khoâng coù choã trong söï phaùt trieån cuûa linh hoàn aáy. Quyeàn haønh, xa hoa, kieâu ngaïo, vaø truïy laïc khieán cho linh hoàn aáy ñaày nhöõng söï baát quaân bình vaø gheâ gôùm ñeán noãi sau khi xem xeùt, vò thaåm phaùn toáng ngay noù vaøo nguïc, nôi khi ñeán ñoù noù seõ phaûi chòu nhöõng hình phaït töông xöùng".
Nhöng, ñoâi khi, maét vò thaåm phaùn cuõng döøng laïi treân moät linh hoàn khaùc ñaõ soáng trong saïch vaø chaân thaät, "thì ngaøi kính phuïc vaø cho göûi ngay ñeán nhöõng hoøn ñaûo cuûa nhöõng linh hoàn ñöôïc chuùc phuùc."[36] Trong duï ngoân ngöôøi giaàu coù vaø Lazaroâ (x. Lc 16: 19-31), Chuùa Gieâsu raên daïy chuùng ta qua hình aûnh cuûa moät linh hoàn bò thieâu huûy bôûi söï ngoâng cuoàng vaø phung phí; ngöôøi naøy ñaõ taïo neân moät hoá saâu khoâng vöôït qua ñöôïc giöõa haén vaø ngöôøi ngheøo khoù; hoá saâu cuûa söï giam mình trong nhöõng thuù vui vaät chaát; hoá saâu cuûa söï boû queân ngöôøi khaùc, cuûa söï thieáu khaû naêng yeâu thöông, moät hoá saâu ñaõ hình thaønh moät noãi khaùt khao thieâu ñoát vaø khoâng theå naøo thoûa maõn. Chuùng ta phaûi ghi nhaän raèng trong duï ngoân naøy, Chuùa Gieâsu khoâng ñeà caäp ñeán ñònh meänh cuoái cuøng sau cuoäc Chung Thaåm, nhöng laïi ñöa ra moät quan nieäm môùi, inter alia, ñöôïc thaáy trong Do Thaùi Giaùo sô khai, ñoù laø moät traïng thaùi trung gian giöõa caùi cheát vaø söï soáng laïi, moät traïng thaùi trong ñoù phaùn quyeát cuoái cuøng chöa ñöôïc ban ra.
45. YÙ töôûng veà traïng thaùi trung gian trong Do Thaùi Giaùo sô khai bao goàm caû quan nieäm cho raèng caùc linh hoàn khoâng chæ ñang soáng trong moät hình thöùc bò taïm giam, nhöng nhö ñöôïc minh hoïa trong duï ngoân veà ngöôøi giaàu coù, caùc linh hoàn ñaõ ñang phaûi chòu phaït roài hay ñang ñöôïc höôûng moät hình thaùi haïnh phuùc taïm thôøi. Cuõng coù yù töôûng cho raèng traïng thaùi naøy coù theå bao goàm söï thanh taåy vaø chöõa laønh laø nhöõng ñieàu laøm cho linh hoàn tröôûng thaønh haàu coù theå hieäp thoâng vôùi Thieân Chuùa. Giaùo Hoäi sô khai tieáp nhaän caùc quan ñieåm naøy, vaø trong Giaùo Hoäi Taây Phöông, chuùng daàn daàn ñöôïc phaùt trieån thaønh hoïc thuyeát veà Luyeän Nguïc. Chuùng ta khoâng caàn xem xeùt ôû ñaây caùc neûo ñöôøng phöùc taïp trong lòch söû söï phaùt trieån aáy; maø chæ caàn hoûi xem ñieàu naøy thöïc ra coù yù nghóa gì. Vôùi caùi cheát, söï choïn löïa trong cuoäc ñôøi cuûa chuùng ta trôû neân chung cuoäc - cuoäc soáng cuûa chuùng ta giôø ñaây ñöùng tröôùc toøa phaùn xeùt. Söï choïn löïa cuûa chuùng ta, vôùi nhieàu khaû naêng löïa choïn ña daïng, trong doïc daøi suoát cuoäc ñôøi giôø ñaây coù moät hình thuø nhaát ñònh. Coù nhöõng con ngöôøi ñaõ hoaøn toaøn huyû ñi taát caû nhöõng ham muoán cuûa mình vì söï thaät vaø ñeå luoân saün saøng yeâu thöông, cuõng coù nhöõng con ngöôøi maø moïi thöù trong ñôøi hoï ñeàu laø doái traù, vaø cuõng coù nhöõng con ngöôøi ñaõ soáng cho thuø haän vaø ñeø beïp moïi thöù tình yeâu trong loøng hoï. Ñaây laø moät yù töôûng ñaùng sôï, nhöng nhöõng dieän maïo ñaùng lo ngaïi nhö theá coù theå thaáy ñöôïc nôi moät soá nhaân vaät nhaát ñònh trong lòch söû chuùng ta. Trong nhöõng con ngöôøi naøy, moïi söï ñaõ heát thuoác chöõa vaø söï taøn luïi ñieàu thieän trong hoï khoâng theå naøo ñaûo ngöôïc laïi: ñaây laø yù nghóa chuùng ta muoán noùi leân trong töø Hoûa Nguïc[37]. Maët khaùc, coù theå coù nhöõng ngöôøi hoaøn toaøn trong saïch, hoaøn toaøn ñöôïc thaám nhuaàn bôûi Thieân Chuùa, vaø do ñoù, hoaøn toaøn côûi môû cho tha nhaân- ñoù laø nhöõng ngöôøi maø söï hieäp thoâng vôùi Thieân Chuùa ngay caû vaøo luùc naøy ñaây vaïch ra cho hoï nhöõng höôùng ñi cho toaøn boä ñôøi mình vaø haønh trình cuûa hoï ñeán vôùi Chuùa chæ laø mang theâm söï vieân maõn voán hoï ñaõ coù saün[38].
46. Nhöng kinh nghieäm cuõng chæ cho ta raèng caû hai tröôøng hôïp treân ñeàu khoâng laø bình thöôøng trong ñôøi soáng nhaân loaïi. Chuùng ta coù theå tin raèng ñoái vôùi ña soá ngöôøi, trong thaúm saâu con ngöôøi cuûa hoï, vaãn coøn moät söï côûi môû toái haäu beân trong daønh cho söï thaät, cho tình yeâu, vaø cho Thieân Chuùa. Trong nhöõng löïa choïn cuï theå cuûa cuoäc ñôøi, cho duø bò bao phuû bôûi nhöõng nhöôïng boä luoân môùi meû vôùi söï döõ - khieán cho söï dô baån laán aùt söï trong saïch, nhöng loøng khaùt khao söï thuaàn khieát vaãn coøn ñoù vaø vaãn thöôøng xuyeân taùi xuaát hieän töø taát caû nhöõng gì laø caên baûn vaø nhöõng gì vaãn coøn soùt laïi trong linh hoàn. Caùi gì seõ xaûy ra cho caùc caù nhaân naøy khi hoï ñeán tröôùc Toøa Phaùn Xeùt? Lieäu taát caû nhöõng dô baån choàng chaát trong suoát cuoäc ñôøi coù boãng nhieân trôû neân khoâng coøn laø vaán ñeà nöõa khoâng? Coøn ñieàu gì khaùc coù theå xaåy ra? Thaùnh Phaoloâ, trong Thö Thöù Nhaát göûi caùc tín höõu thaønh Coârintoâ, ñaõ ñöa ra cho chuùng ta moät yù nieäm veà nhöõng heä quaû khaùc nhau trong phaùn quyeát cuûa Thieân Chuùa tuøy theo töøng tröôøng hôïp cuï theå cuûa moãi ngöôøi. Thaùnh Phaoloâ laøm ñieàu ñoù khi duøng nhöõng hình aûnh caùch naøo ñoù coá gaéng dieãn ñaït söï voâ hình, ñoù laø nhöõng hình aûnh maø khoâng coù chuùng, ta khoâng theå khaùi quaùt hoùa ñöôïc - ñôn giaûn laø vì chuùng ta chaúng theå thaáy gì beân trong theá giôùi sau söï cheát vaø cuõng chaúng coù moät kinh nghieäm naøo veà theá giôùi aáy. Ngaøi baét ñaàu baèng caùch noùi raèng ñôøi soáng Kitoâ ñöôïc xaây döïng treân moät neàn taûng chung laø Ñöùc Gieâsu Kitoâ. Neàn taûng naøy tröôøng toàn. Neáu chuùng ta ñaõ ñöùng vöõng treân neàn taûng naøy vaø xaây döïng ñôøi mình treân ñoù, chuùng ta bieát raèng noù khoâng theå naøo bò caát ñi khoûi chuùng ta ngay caû trong caùi cheát. Roài ngaøi tieáp: "Ngöôøi ta coù theå duøng vaøng, baïc, ñaù quyù, goã, coû, rôm maø xaây treân neàn ñoù. Nhöng coâng vieäc cuûa moãi ngöôøi seõ ñöôïc phôi baøy ra aùnh saùng. Thaät theá, Ngaøy cuûa Chuùa seõ cho thaáy coâng vieäc ñoù, vì Ngaøy aáy toû raïng trong löûa; chính löûa naøy seõ thöû nghieäm giaù trò coâng vieäc cuûa moãi ngöôøi. Coâng vieäc xaây döïng cuûa ai toàn taïi treân neàn, thì ngöôøi aáy seõ ñöôïc lónh thöôûng. Coøn coâng vieäc cuûa ai bò thieâu huyû, thì ngöôøi aáy seõ phaûi thieät. Tuy nhieân, baûn thaân ngöôøi aáy seõ ñöôïc cöùu, nhöng nhö theå baêng qua löûa." (1 Cr 3:12-15) Trong baûn vaên naøy, hieån nhieân laø trong moïi tröôøng hôïp söï cöùu roãi cuûa chuùng ta coù theå coù nhieàu hình thöùc khaùc nhau, hieån nhieân laø moät soá nhöõng gì ñaõ ñöôïc xaây leân coù theå bò thieâu huûy, vaø cuõng hieån nhieân laø ñeå ñöôïc cöùu chuoäc chính chuùng ta phaûi ñi qua "löûa" haàu ñöôïc trôû neân hoaøn toaøn môû ra ñoùn nhaän Thieân Chuùa vaø coù theå ngoài vaøo baøn tieäc cöôùi muoân ñôøi.
47. Moät vaøi thaàn hoïc gia môùi ñaây coù yù kieán cho raèng löûa vöøa thieâu ñoát vöøa cöùu chuoäc chính laø Chuùa Kitoâ, vò Thaåm Phaùn vaø laø Ñaáng Cöùu Theá. Cuoäc gaëp gôõ vôùi Ngöôøi laø haønh ñoäng phaùn xeùt chung cuoäc. Tröôùc aùnh maét ngöôøi taát caû nhöõng gì laø giaû traù seõ tan bieán. Söï gaëp gôõ Ngöôøi trong khi thieâu ñoát chuùng ta, laïi caûi bieán chuùng ta, vaø giaûi thoaùt chuùng ta, khieán cho chuùng ta trôû neân con ngöôøi chính thaät cuûa mình. Taát caû nhöõng gì chuùng ta xaây döïng trong ñôøi coù theå chæ laø rôm raï, roãng tueách vaø suïp ñoå. Vaäy maø trong caùi ñau ñôùn cuûa cuoäc gaëp gôõ naøy, khi nhöõng dô baån, vaø beänh hoaïn cuûa cuoäc ñôøi ñöôïc phôi baøy ra tröôùc maét chuùng ta, thì ôn cöùu ñoä naèm ngay ôû ñoù. Caùi nhìn cuûa Chuùa, söï va chaïm cuûa traùi tim Ngöôøi chöõa laønh chuùng ta qua moät moät bieán caûi chaéc chaén laø ñau ñôùn "nhö ñi qua löûa". Nhöng ñoù laø moät söï ñau ñôùn ñöôïc chuùc laønh, trong ñoù quyeàn löïc cöïc thaùnh cuûa tình yeâu Ngöôøi xuyeân thaáu chuùng ta nhö moät ngoïn löûa, giuùp chuùng ta trôû neân hoaøn toaøn laø chính mình vaø nhôø ñoù hoaøn toaøn thuoäc veà Chuùa. Baèng caùch naøy söï töông quan giöõa coâng lyù vaø aân suûng cuõng trôû neân roõ raøng; caùch thöùc chuùng ta soáng treân ñôøi khoâng phaûi laø khoâng quan troïng, nhöng toäi loãi cuûa chuùng ta khoâng gaây tì oá treân chuùng ta maõi maõi neáu ít ra chuùng ta vaãn tieáp tuïc vöôn ra ñeå ñeán vôùi Chuùa Kitoâ, ñeán vôùi söï thaät vaø tình yeâu. Thaät vaäy, toäi loãi ñaõ bò thieâu ñoát qua cuoäc khoå naïn cuûa Chuùa Kitoâ. Vaøo luùc chung thaåm chuùng ta caûm nhaän vaø haáp thuï quyeàn löïc voâ bieân cuûa tình yeâu Ngöôøi treân taát caû söï döõ trong theá gian vaø trong chuùng ta. Noãi ñau cuûa tình yeâu trôû neân ôn cöùu roãi vaø nieàm vui cuûa chuùng ta. Roõ raøng laø chuùng ta khoâng theå ño löôøng "thôøi gian" cuûa söï thieâu ñoát bieán caûi naøy baèng nhöõng ñôn vò ño löôøng thôøi gian cuûa traàn theá. "Giôø phuùt" bieán caûi trong cuoäc gaëp gôõ naøy vöôït quaù öôùc tính theá gian - ñoù laø thôøi khaéc cuûa con tim, ñoù laø thôøi gian cuûa cuoäc "vöôït qua", ñeå tieán ñeán hieäp thoâng vôùi Thieân Chuùa qua Mình Thaùnh Chuùa Kitoâ[39]. Söï phaùn xeùt cuûa Chuùa laø nieàm hy voïng, vì ñoù vöøa laø coâng lyù, vaø vöøa laø aân suûng. Neáu chæ coù aân suûng maø thoâi, khieán cho taát caû moïi vieäc treân theá gian khoâng coøn vaán ñeà nöõa, thì Chuùa seõ maéc nôï chuùng ta moät caâu traû lôøi veà coâng lyù - moät caâu hoûi quyeát lieät chuùng ta ñaët ra cho lòch söû vaø cho Thieân Chuùa. Neáu chæ laø coâng lyù, thì cuoái cuøng chæ coù theå ñem laïi cho chuùng ta söï sôï haõi. Vieäc Thieân Chuùa nhaäp theå nôi Ñöùc Kitoâ ñaõ noái keát coâng lyù vaø aân suûng vôùi nhau maät thieát ñeán ñoä coâng lyù ñöôïc thieát laäp vöõng chaéc: chuùng ta ñeàu phaûi lo lieäu cho söï cöùu roãi cuûa mình "trong aâu lo vaø run sôï" (Pl 2:12). Tuy nhieân, aân suûng cho pheùp taát caû chuùng ta hy voïng, vaø ñeå vöõng tin ñi gaëp vò Thaåm Phaùn, Ñaáng chuùng ta bieát ñeán nhö laø "traïng sö", hay parakletos (x. 1 Ga 2;1) cuûa chuùng ta.
48. Caàn ñeà caäp theâm moät ñieàu nöõa ôû ñaây, vì taàm quan troïng cuûa noù ñoái vôùi vieäc thöïc haønh nieàm hy voïng Kitoâ. Caùc tö töôûng Do Thaùi Giaùo sô khai bao goàm ñieàu cho raèng ngöôøi ta coù theå giuùp ñôõ ngöôøi quaù coá trong traïng thaùi trung gian baèng lôøi caàu nguyeän (chaúng haïn xem 2 Mcb 12: 38-45; theá kyû thöù nhaát tröôùc Chuùa Giaùng Sinh). Thöïc haønh töông ñöông ñaõ ñöôïc caùc Kitoâ höõu saün saøng tieáp nhaän vaø ñöôïc aùp duïng chung trong Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông vaø Taây Phöông. Ñoâng Phöông khoâng coâng nhaän söï thanh taåy vaø chuoäc loãi qua söï ñau khoå cuûa caùc linh hoàn ôû ñôøi sau, nhöng coù coâng nhaän nhöõng möùc ñoä khaùc nhau cuûa haïnh phuùc vaø ñau khoå trong traïng thaùi trung gian. Tuy nhieân, linh hoàn cuûa ngöôøi quaù coá coù theå nhaän ñöôïc "söï an uûi vaø boå söùc" qua vieäc röôùc Mình Thaùnh, caàu nguyeän vaø boá thí. Nieàm tin cho raèng tình yeâu coù theå vöôn tôùi ñôøi sau, vieäc cho ñi vaø nhaän laõnh hoã töông laø coù theå ñöôïc, trong ñoù tình yeâu daønh cho nhau tieáp tuïc vöôït qua caû nhöõng ranh giôùi cuûa söï cheát - ñieàu naøy ñaõ trôû neân moät xaùc tín cuûa Kitoâ Giaùo qua nhieàu thôøi ñaïi vaø ngaøy nay vaãn coøn laø moät nguoàn suoái uûi an. Ai maø khoâng caûm thaáy caàn thieát phaûi baày toû cho ngöôøi thaân yeâu ñaõ ra ñi moät daáu chæ cuûa loøng toát, moät cöû chæ bieát ôn hay ngay caû moät lôøi caàu xin tha thöù? Ñeán ñaây, moät caâu hoûi khaùc ñöôïc ñaët ra: neáu "Luyeän Nguïc" chæ ñôn thuaàn laø söï thanh taåy trong löûa trong cuoäc gaëp gôõ vôùi Thieân Chuùa, Ñaáng Phaùn Xeùt vaø laø Ñaáng Cöùu Chuoäc, thì laøm sao moät ngöôøi thöù ba laïi coù theå can thieäp, duø cho ngöôøi aáy coù thaân caän ñeán ñaâu? Khi chuùng ta ñaët caâu hoûi naøy, chuùng ta phaûi nhôù raèng khoâng ai laø moät oác ñaûo soáng hoaøn toaøn bieät laäp moät mình. Ñôøi soáng chuùng ta coù lieân quan ñeán nhau, qua bieát bao nhieâu nhöõng giao tieáp, chuùng ñöôïc lieân keát laïi vôùi nhau. Khoâng ai soáng moät mình. Khoâng ai phaïm toäi moät mình. Khoâng ai ñöôïc roãi moät mình. Ñôøi soáng cuûa ngöôøi khaùc tieáp tuïc tuoân ñoå treân toâi trong yù nghó, lôøi noùi, vieäc laøm vaø thaønh ñaït. Vaø ngöôïc laïi, ñôøi toâi tuoân ñoå treân nhöõng ngöôøi khaùc: duø toát hay xaáu. Do ñoù, lôøi caàu nguyeän toâi daâng cho ngöôøi khaùc khoâng phaûi laø moät caùi gì ngoaïi taïi vôùi ngöôøi aáy, duø caû sau caùi cheát.
Trong söï lieân keát vôùi nhau cuûa Höõu Theå, loøng bieát ôn ñoái vôùi ngöôøi khaùc - lôøi kinh daâng cho hoï - coù theå ñoùng moät vai troø nhoû trong söï thanh taåy cuûa hoï. Vaø vì khoâng caàn phaûi hoaùn ñoåi thôøi giôø theá gian thaønh thôøi giôø cuûa Chuùa vì trong söï hieäp thoâng cuûa caùc linh hoàn thôøi giôø traàn theá bò laán löôùt. Khoâng bao giôø ñöôïc coi laø quaù treã ñeå chaïm ñeán traùi tim cuûa ngöôøi khaùc, vaø cuõng khoâng bao giôø laø voâ ích. Baèng caùch naøy chuùng ta laøm roõ theâm moät yeáu toá quan troïng trong khaùi nieäm hy voïng cuûa Kitoâ Giaùo. Nieàm hy voïng cuûa chuùng ta luoân luoân veà caên baûn laø nieàm hy voïng cuûa ngöôøi khaùc: chæ nhö theá noù môùi thaät söï laø nieàm hy voïng cuûa caû toâi nöõa[40]. Laø Kitoâ höõu chuùng ta khoâng bao giôø ñöôïc töï giôùi haïn mình ñeå chæ bieát hoûi: laøm sao ñeå toâi ñöôïc cöùu roãi? Chuùng ta phaûi neân hoûi: toâi phaûi laøm gì ñeå cho ngöôøi khaùc coù theå ñöôïc cöùu chuoäc, vaø ñeå caû trong hoï ngoâi sao hy voïng coù theå vöôn leân? Nhö theá toâi cuõng ñaõ laøm heát söùc mình cho vieäc cöùu roãi cuûa chính mình.
Ñöùc Maria, AÙnh sao cuûa nieàm hy voïng [49-50]
49. Vôùi moät baøi thaùnh ca ñöôïc soaïn vaøo theá kyû thöù 8 hay thöù 9, töùc laø hôn moät ngaøn naêm roài, Giaùo Hoäi ñaõ chaøo möøng Meï Maria, Meï Thieân Chuùa, nhö laø "Ngoâi Sao Bieån": Ñoù laø baøi Ave maris stella. Ñôøi ngöôøi laø moät cuoäc löõ haønh. Höôùng ñeán ñích ñieåm naøo? Laøm sao tìm ñöôïc loái ñi? Ñôøi ngöôøi nhö moät haûi trình treân ñaïi döông cuûa lòch söû, thöôøng toái taêm vaø gioâng toá, moät haønh trình trong ñoù chuùng ta tìm kieám nhöõng ngoâi sao daãn ñöôøng. Nhöõng ngoâi sao chính thaät trong cuoäc soáng chuùng ta laø nhöõng ngöôøi ñaõ soáng toát laønh. Hoï laø nhöõng aùnh saùng cuûa hy voïng. Chaéc chaén, Chuùa Gieâsu Kitoâ laø aùnh saùng thaät, laø maët trôøi ñaõ leân cao vöôït treân taát caû caùc boùng toái cuûa lòch söû. Nhöng muoán ñeán ñöôïc vôùi Ngöôøi, chuùng ta cuõng caàn ñeán nhöõng aùnh saùng gaàn beân - cuûa nhöõng ngöôøi ñang phaûn chieáu aùnh quang cuûa Ngaøi vaø daãn ñöôøng cho chuùng ta. Coøn ai hôn ñöôïc Meï Maria, laø ngoâi sao hy voïng cho chuùng ta? Vôùi tieáng "Xin Vaâng" Meï ñaõ môû cöûa theá giôùi chuùng ta cho chính Thieân Chuùa; Meï ñaõ trôû neân Hoøm Bia Thieân Chuùa soáng ñoäng, trong ñoù Thieân Chuùa nhaäp theå, trôû neân moät ngöôøi giöõa chuùng ta, vaø döïng leàu cuûa Ngaøi giöõa chuùng ta (x. Ga 1:14)
50. Do ñoù, chuùng ta keâu leân vôùi Meï: Laïy Meï Maria Cöïc Thaùnh, Meï laø moät trong nhöõng taâm hoàn khieâm nhu vaø cao caû cuûa Israel, nhöõng taâm hoàn ñang "tìm söï uûi an cho Israel" (Lc 2:25), nhö oâng Simeâoân, vaø ñang hy voïng, nhö baø Anna, "cho ôn cöùu ñoä treân thaønh Gieârusalem" (Lc 2:38). Cuoäc ñôøi Meï ñaõ thaám nhuaàn vôùi thaùnh kinh vang leân nieàm hy voïng cuûa Israel, vaø vang leân lôøi höùa cho Abraham vaø mieâu dueä ngöôøi (x Lc 1:55). Baèng caùch naøy chuùng con coù theå thoâng caûm noãi lo sôï thaùnh thieän cuûa Meï khi thieân thaàn cuûa Chuùa hieän ra vôùi Meï vaø phaùn raèng Meï seõ sinh ra Ñaáng laø nieàm hy voïng cuûa Israel, Ñaáng maø toaøn theá giôùi ñang troâng chôø. Qua Meï, qua lôøi "Xin Vaâng" cuûa Meï, nieàm hy voïng cuûa bao thôøi ñaïi ñaõ trôû thaønh hieän thöïc, khi böôùc vaøo theá giôùi vaø lòch söû cuûa noù. Meï ñaõ cuùi saáp mình tröôùc troïng traùch naøy vaø noùi leân lôøi öng thuaän: "Naøy toâi laø toâi taù Ñöùc Chuùa Trôøi; toâi xin vaâng nhö lôøi thaùnh Thieân Thaàn truyeàn (Lc 1:38). Khi Meï hoái haû vôùi nieàm vui thaùnh thieän vöôït raëng nuùi Giuñeâa ñeå thaêm ngöôøi chò hoï laø baø EÂlisabeth, Meï ñaõ trôû neân hình aûnh cuûa Giaùo Hoäi töông lai, mang hy voïng cuûa theá giôùi trong loøng ñeå vöôït qua nhöõng raëng nuùi cuûa lòch söû. Nhöng beân caïnh nieàm vui, vôùi lôøi ngôïi khen Magnificat, maø Meï ñaõ tuyeân xöng vaø haùt leân cho moïi theá kyû ñöôïc nghe, Meï cuõng bieát ñeán nhöõng lôøi ñen toái maø caùc tieân tri ñaõ noùi tröôùc veà nhöõng ñau ñôùn ngöôøi toâi tôù cuûa Chuùa trong theá giôùi naøy. Luùc Chuùa sinh ra taïi hang löøa Beâlem, Ngöôøi ñöôïc chieáu saùng bôûi nhöõng thieân thaàn trong aùnh huy hoaøng ñang mang tin möøng ñeán cho nhöõng keû chaên cöøu, nhöng ñoàng thôøi luùc ñoù söï thaáp heøn cuûa Thieân Chuùa trong theá giôùi naøy cuõng thaät deã caûm nhaän. OÂng giaø Simeâon noùi vôùi Meï veà löôõi göôm seõ ñaâm thaáu loøng Meï (x. Lc 2:35), veà Con Meï seõ neân daáu chæ maâu thuaãn trong theá giôùi naøy. Roài, khi Chuùa Gieâsu baét ñaàu söù vuï coâng khai cuûa Ngaøi, Meï phaûi ñöùng sang moät beân, ñeå cho moät gia ñình môùi coù theå taêng tröôûng, moät gia ñình maø Chuùa coù söù maïng phaûi thieát laäp vaø seõ bao goàm taát caû nhöõng ai laéng nghe vaø tuaân giöõ lôøi Ngöôøi (x Lc 11:27f). Baát chaáp nieàm vui caû theå ñaùnh daáu buoåi ñaàu söù vuï cuûa Chuùa Gieâsu, ngay taïi ñeàn thôø Nazareth chaéc Meï ñaõ caûm nhaän söï thaät veà lôøi tieân tri noùi ñeán "daáu chæ cuûa maâu thuaãn" (x Lc 4: 28ff). Qua ñoù, Meï ñaõ thaáy ñöôïc söùc maïnh gia taêng cuûa thuø nghòch vaø choái boû ñang bao vaây quanh Chuùa Gieâsu cho ñeán nhöõng giôø phuùt treân Thaùnh Giaù, khi Meï phaûi nhìn ngaém Ñaáng Cöùu Theá cuûa nhaân loaïi, ngöôøi thöøa töï cuûa Ñavít, vaø laø Con Thieân Chuùa ñaõ phaûi cheát nhö moät keû thaát baïi, bò cheá gieãu giöõa nhöõng toäi nhaân. Khi ñoù Meï nghe lôøi Chuùa Gieâsu phaùn: "Naøy Baø, ñaây laø con baø!" (Ga 19:26). Töø Thaäp Giaù Meï tieáp nhaän moät söù maïng môùi. Töø Thaäp Giaù Meï trôû neân moät ngöôøi meï trong moät caùch theá môùi meû; laø ngöôøi meï cuûa taát caû nhöõng ai tin vaøo Chuùa Gieâsu Con Meï vaø muoán theo Ngöôøi. Löôõi göôm cuûa ñau khoå ñaõ ñaâm thaâu loøng Meï. Nieàm hy voïng ñaõ cheát sao? Theá giôùi vónh vieãn maát ñi aùnh saùng vaø ñôøi soáng maát heát muïc ñích sao? Vaøo luùc ñoù, trong thaâm taâm, coù leõ Meï laïi laéng nghe lôøi thieân thaàn ñaùp laïi noãi lo sôï cuûa Meï vaøo luùc Truyeàn Tin: "Naøy Maria, xin ñöøng sôï!" (Lc 1:30). Ñaõ bao nhieâu laàn Chuùa Gieâsu, Con Meï ñaõ noùi vôùi caùc moân ñeä cuøng nhöõng lôøi naøy: "caùc con ñöøng sôï!" Trong loøng Meï, Meï laïi nghe thaáy nhöõng lôøi naøy vaøo ñeâm ñen treân ñoài Golgoâtha. Tröôùc giôø bò phaûn boäi, Chuùa cuõng ñaõ phaùn cuøng caùc moân ñeä: "Haõy an taâm, ta ñaõ thaéng theá gian" (Ga 16:33). 'Loøng caùc con ñöøng boái roái, ñöøng lo sôï" (Ga 14:27). "Maria, ñöøng lo sôï!" Vaøo giôø phuùt aáy taïi Nazareth thieân thaàn cuõng noùi vôùi Meï: "Trieàu Ñaïi cuûa Ngöôøi seõ voâ cuøng voâ taän." (Lc 1:33) Trieàu ñaïi naøy coù chaám döùt tröôùc khi ñöôïc khôûi söï khoâng? Khoâng, nôi chaân Thaùnh Giaù, vôùi söùc maïnh cuûa chính lôøi Chuùa Gieâsu, Meï ñaõ trôû neân ngöôøi meï caùc tín höõu. Trong nieàm tin naøy, ngay trong ñeâm toái cuûa Thöù Baåy cöïc thaùnh, Meï ñaõ mang trong loøng moät xaùc quyeát veà nieàm hy voïng, giuùp Meï qua ñöôïc tôùi buoåi saùng Phuïc Sinh. Nieàm vui cuûa söï Soáng Laïi ñaùnh ñoäng tim Meï vaø keát hieäp Meï moät caùch môùi meû vôùi caùc moân ñeä, nhöõng ngöôøi ñaõ ñöôïc tieàn ñònh ñeå trôû neân moät gia ñình cuûa Chuùa Gieâsu trong ñöùc tin. Baèng caùch naøy Meï ñaõ hieän dieän ngay giöõa coäng ñoàng caùc tín höõu, nhöõng ngöôøi vaøo nhöõng ngaøy sau khi Chuùa Leân Trôøi, ñaõ hieäp lôøi caàu nguyeän xin cho ñöôïc ôn Chuùa Thaùnh Thaàn (x. Cv 1:14), vaø sau ñoù ñaõ nhaän ñöôïc ôn naøy vaøo ngaøy leã Nguõ Tuaàn. "Vöông Quoác" cuûa Chuùa Gieâsu ñaõ khoâng nhö ngöôøi ta töôûng. Nöôùc Chuùa khôûi söï vaøo luùc ñoù vaø tieáp dieãn ñeán baát taän. Do ñoù, Meï ôû laïi vôùi caùc moân ñeä nhö ngöôøi meï cuûa hoï, nhö ngöôøi Meï cuûa nieàm hy voïng. Laïy Meï Maria, Meï Thieân Chuùa, Meï chuùng con, xin Meï daïy chuùng con bieát tin, bieát hy voïng vaø bieát yeâu vôùi Meï. Xin höôùng daãn chuùng con tôùi Vöông Quoác cuûa Chuùa! Laïy Ngoâi Sao Bieån, xin chieáu saùng chuùng con vaø daãn ñöôøng cho chuùng con!
Ban haønh taïi Roâma, taïi Ñeàn Thaùnh Pheâroâ, ngaøy 30 thaùng 11, ngaøy Leã Kính Thaùnh Anreâ Toâng Ñoà, naêm 2007, naêm thöù ba cuûa trieàu ñaïi Giaùo Hoaøng.
Beâneâñictoâ XVI
Baûn dòch cuûa UÛy ban Giaùo lyù Ñöùc tin
tröïc thuoäc Hoäi ñoàng Giaùm muïc Vieät Nam,
naêm 2008
WHÑ (23.04.2009)
(Caäp nhaät luùc 16h00 ngaøy 09.01.2023)
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
[1] Corpus Inscriptionum Latinarum VI, no. 26003.
[2] Cf. Dogmatic Poems, V, 53-64: PG 37, 428-429.
[3] Cf. Catechism of the Catholic Church, 1817-1821.
[4] Summa Theologiae, II-IIae, q.4, a.1.
[5] H. Koster in Theological Dictionary of the New Testament VIII (1972), p.586.
[6] De excessu fratris sui Satyri, II, 47: CSEL 73, 274.
[7] Ibid., II, 46: CSEL 73, 273.
[8] Cf. Ep. 130 Ad Probam 14, 25-15, 28: CSEL 44, 68-73.
[9] Cf. Catechism of the Catholic Church, 1025.
[10] Jean Giono, Les vraies richesses, Paris 1936, Preface, quoted in Henri de Lubac, Catholicisme. Aspects sociaux du dogme, Paris 1983, p. VII.
[11] Ep. 130 Ad Probam 13, 24: CSEL 44, 67.
[12] Sententiae III, 118: CCL 6/2, 215.
[13] Cf. ibid. III, 71: CCL 6/2, 107-108.
[14] Novum Organum I, 117.
[15] Cf. ibid. I, 129.
[16] Cf. New Atlantis.
[17] In Werke IV, ed. W. Weischedel (1956), p.777. The essay on "The Victory of the Good over the Evil Principle" constitutes the third chapter of the text Die Religion innerhalb der Grenzen der bloben Vernunft ("Religion within the Limits of Reason Alone"), which Kant published in 1793.
[18] I. Kant, Das Ende aller Dinge, in Werke VI, ed. W. Weischedel (1964), p.190.
[19] Chapters on charity, Centuria 1, ch. 1: PG 90, 965.
[20] Cf. ibid.: PG 90, 962-966.
[21] Conf. X 43, 70: CSEL 33, 279.
[22] Sermo 340, 3: PL 38, 1484; cf. F. Van der Meer, Augustine the Bishop, London and New York 1961, p.268.
[23] Sermo 339, 4: PL 38, 1481.
[24] Conf. X 43, 69: CSEL 33, 279.
[25] Cf. Catechism of the Catholic Church, 2657.
[26] Cf. In 1 Ioannis 4, 6: PL 35, 2008f.
[27] Testimony of Hope, Boston 2000, pp.121ff.
[28] The Liturgy of the Hours, Office of Readings, 24 November.
[29] Sermones in Cant., Sermo 26, 5: PL 183, 906.
[30] Negative Dialektik (1966), Third part, III, 11, in Gesammelte Schriften VI, Frankfurt am Main 1973, p.395.
[31] Ibid., Second part, p.207.
[32] DS 806.
[33] Cf. Catechism of the Catholic Church, 988-1004.
[34] Cf. ibid., 1040.
[35] Cf. Tractatus super Psalmos, Ps 127, 1-3: CSEL 22, 628-630.
[36] Gorgias 525a-526c.
[37] Cf. Catechism of the Catholic Church, 1033-1037.
[38] Cf. ibid., 1023-1029.
[39] Cf. Catechism of the Catholic Church, 1030-1032.
[40] Cf. Catechism of the Catholic Church, 1032.
(Nguoàn: Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Vieät Nam)