Suy nieäm tónh taâm Giaùo trieàu Roma Muøa Chay 2023:
Baøi 3 - Thieân Chuùa laø tình yeâu
Suy nieäm tónh taâm Giaùo trieàu Roma Muøa Chay 2023: Baøi 3 - Thieân Chuùa laø tình yeâu.
Nt. Anna Ngoïc Dieäp, OP. chuyeån ngöõ tieáng Vieät
Vatican (WHÑ 20-3-2023) - Trong baøi suy nieäm Muøa Chay thöù ba daønh cho giaùo trieàu Roma hoâm thöù saùu, 17 thaùng 3 naêm 2023, Ñöùc Hoàng Y Raniero Cantalamessa taäp trung vaøo Thaàn hoïc. Vò giaûng thuyeát Phuû Giaùo hoaøng khaúng ñònh "khoâng coù noäi dung naøo cuûa ñöùc tin, duø cao sieâu ñeán ñaâu, laïi khoâng theå hieåu ñöôïc ñoái vôùi baát kyø trí thoâng minh naøo côûi môû vôùi söï thaät".
Döôùi ñaây laø baûn dòch Vieät ngöõ toaøn vaên baøi giaûng thöù ba cuûa Ñöùc Hoàng y:
Baøi Suy Nieäm Tónh Taâm Muøa Chay 2023 Cho Giaùo Trieàu Roma Cuûa Vò Giaûng Thuyeát Phuû Giaùo Hoaøng
Baøi 3 - Thieân Chuùa laø tình yeâu
Ñöùc Hoàng Y Raniero Cantalamessa
Chuùng ta caàn Thaàn hoïc!
Vì nieàm an uûi cuûa quyù vò vaø cuûa toâi, thöa Ñöùc Thaùnh Cha, quyù Cha ñaùng kính, vaø anh chò em, buoåi suy nieäm naøy seõ hoaøn toaøn taäp trung vaøo Thieân Chuùa. Dieãn ngoân veà Thieân Chuùa, töùc laø Thaàn hoïc, khoâng theå xa laï vôùi thöïc taïi cuûa Thöôïng Hoäi ñoàng, cuõng nhö khoâng theå xa laï vôùi baát kyø thôøi ñieåm naøo khaùc trong ñôøi soáng cuûa Giaùo hoäi. Khoâng coù Thaàn hoïc, ñöùc tin deã trôû thaønh söï laëp laïi cheát choùc; vaø seõ thieáu maát coâng cuï chính cuûa noù ñoái vôùi vieäc "hoäi nhaäp vaên hoùa".
Tuy nhieân, ñeå chu toaøn nhieäm vuï naøy, chính Thaàn hoïc caàn moät söï canh taân saâu xa. Ñieàu maø daân Chuùa caàn laø moät neàn thaàn hoïc thaám nhuaàn cuoäc soáng, chöù khoâng phaûi luùc naøo cuõng noùi veà Thieân Chuùa "ôû ngoâi thöù ba", vôùi nhöõng phaïm truø thöôøng vay möôïn töø heä thoáng trieát hoïc nhaát thôøi, khoâng theå hieåu ñöôïc ngoaøi söï haïn heïp cuûa "nhöõng ngöôøi trong cuoäc". Ngöôøi ta vieát raèng "Ngoâi Lôøi ñaõ trôû thaønh nhuïc theå", nhöng trong Thaàn hoïc, Ngoâi Lôøi thöôøng chæ laø moät yù töôûng! Karl Barth ñaõ tieân ñoaùn veà söï ra ñôøi cuûa moät neàn thaàn hoïc "coù khaû naêng rao giaûng", nhöng ñoái vôùi toâi, hy voïng naøy döôøng nhö coøn laâu môùi thaønh hieän thöïc. Thaùnh Phaoloâ ñaõ vieát:
Thaàn Khí thaáu suoát moïi söï, ngay caû nhöõng gì saâu thaúm nôi Thieân Chuùa... khoâng ai bieát ñöôïc nhöõng gì nôi Thieân Chuùa, neáu khoâng phaûi laø Thaàn Khí cuûa Thieân Chuùa. Chuùng ta ñaõ khoâng laõnh nhaän thaàn trí cuûa theá gian, nhöng laø Thaàn Khí phaùt xuaát töø Thieân Chuùa, ñeå nhaän bieát nhöõng aân hueä Thieân Chuùa ñaõ ban cho chuùng ta (1Cr 2,10-12).
Nhöng hieän nay, lieäu chuùng ta coù theå tìm thaáy ôû ñaâu moät neàn Thaàn hoïc döïa vaøo Chuùa Thaùnh Thaàn, thay vì döïa vaøo caùc phaïm truø khoân ngoan cuûa con ngöôøi, ñeå bieát "nhöõng gì saâu thaúm nôi Thieân Chuùa"? Veà ñieàu naøy, thì caàn phaûi duøng ñeán ñieàu ñöôïc goïi laø caùc moân hoïc "tuøy choïn": "Thaàn hoïc tu ñöùc" hoaëc "Thaàn hoïc muïc vuï" neáu ngöôøi ta muoán moät neàn thaàn hoïc coù khaû naêng ñöôïc rao giaûng. Henri de Lubac ñaõ vieát:
"Thöøa taùc vuï rao giaûng khoâng phaûi laø vieäc bình daân hoùa moät giaùo huaán giaùo lyù döôùi hình thöùc tröøu töôïng hôn, moät giaùo huaán maø voán coù tröôùc vaø cao sieâu hôn thöøa taùc vuï rao giaûng. Traùi laïi, thöøa taùc vuï rao giaûng chính laø vieäc giaûng daïy giaùo lyù ôû hình thöùc cao nhaát. Ñieàu naøy ñuùng vôùi lôøi rao giaûng ñaàu tieân cuûa Kitoâ giaùo, ñoù laø lôøi rao giaûng cuûa caùc Toâng ñoà, vaø cuõng ñuùng vôùi lôøi rao giaûng cuûa nhöõng ngöôøi keá vò caùc ngaøi trong Giaùo hoäi: caùc Giaùo phuï, caùc Tieán só vaø caùc muïc töû cuûa chuùng ta hieän nay".[1]
Toâi tin chaéc raèng khoâng coù noäi dung naøo cuûa ñöùc tin, duø cao sieâu ñeán ñaâu, laïi khoâng theå hieåu ñöôïc ñoái vôùi baát kyø trí thoâng minh naøo côûi môû vôùi söï thaät. Baøi hoïc maø chuùng ta coù theå hoïc ñöôïc nôi caùc Giaùo phuï ñoù laø chuùng ta coù theå hoïc saâu, uyeân thaâm maø khoâng bò muø môø. Thaùnh Greâgoârioâ Caû noùi raèng Kinh Thaùnh thì "ñôn giaûn vaø saâu thaúm, gioáng nhö moät doøng soâng, maø ôû ñoù, chieân con coù theå böôùc ñi vaø voi coù theå bôi"[2]. Thaàn hoïc phaûi ñöôïc laáy caûm höùng töø moâ hình naøy. Moïi ngöôøi seõ coù theå tìm thaáy trong ñoù löông thöïc phuø hôïp vôùi khaåu vò cuûa mình: ñoái vôùi ngöôøi ñôn sô ñoù laø thöùc aên, coøn ñoái vôùi ngöôøi coù hoïc thöùc ñoù laø ñoàng coû. Ñaáy laø chöa keå nhöõng gì coøn giaáu kín ñoái vôùi "baäc khoân ngoan thoâng thaùi" nhöng laïi ñöôïc maïc khaûi cho "nhöõng keû beù moïn".
Nhöng toâi xin loãi vì ñaõ khoâng giöõ lôøi höùa ban ñaàu. Toâi khoâng coù yù ñònh khai trieån ôû ñaây moät baøi dieãn vaên veà Canh taân Thaàn hoïc. Toâi thöïc söï khoâng coù trình ñoä ñeå laøm ñieàu ñoù. Thay vaøo ñoù, toâi muoán cho thaáy thaàn hoïc, hieåu theo nghóa nhö vöøa ñöôïc ñeà caäp, coù theå goùp phaàn laøm sao ñeå trình baøy söù ñieäp Tin Möøng moät caùch coù yù nghóa cho con ngöôøi ngaøy nay, cuõng nhö mang laïi söùc soáng môùi cho ñöùc tin vaø lôøi caàu nguyeän cuûa chuùng ta.
Tin toát ñeïp nhaát maø Giaùo hoäi coù nhieäm vuï loan baùo cho theá giôùi, tin maø moïi traùi tim con ngöôøi mong ñôïi ñeå ñöôïc nghe, ñoù laø: "Thieân Chuùa yeâu thöông baïn!" Ñieàu chaéc chaén naøy phaûi xoùa boû vaø theá choã cho ñieàu maø chuùng ta luoân mang trong mình: "Thieân Chuùa ñang phaùn xeùt baïn!" Lôøi khaúng ñònh long troïng cuûa thaùnh Gioan "Thieân Chuùa laø tình yeâu" (1 Ga 4, 8) phaûi ñi keøm moïi lôøi loan baùo Kitoâ giaùo, gioáng nhö moät noát nhaïc neàn, ngay caû khi nhöõng ñoøi hoûi thöïc teá cuûa tình yeâu naøy phaûi ñöôïc nhaéc laïi, nhö Tin Möøng ñaõ thöïc hieän.
Khi caàu xin Chuùa Thaùnh Thaàn, keå caû trong dòp Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc hieän nay, tröôùc heát chuùng ta nghó ñeán Chuùa Thaùnh Thaàn nhö aùnh saùng soi saùng chuùng ta trong töøng hoaøn caûnh vaø gôïi yù nhöõng giaûi phaùp ñuùng ñaén. Chuùng ta ít coi Chuùa Thaùnh Thaàn laø tình yeâu. Ñuùng ra, tình yeâu laø hoaït ñoäng ñaàu tieân vaø thieát yeáu nhaát cuûa Thaàn Khí maø Giaùo hoäi caàn ñeán. Chæ coù ñöùc aùi môùi xaây döïng ñöôïc; kieán thöùc - keå caû kieán thöùc thaàn hoïc vaø giaùo hoäi - thöôøng chæ thoåi phoàng vaø chia reõ. Neáu chuùng ta töï hoûi taïi sao chuùng ta laïi quaù haùo höùc muoán bieát (vaø ngaøy nay, raát phaán khích tröôùc trieån voïng cuûa trí tueä nhaân taïo!) maø laïi ít quan taâm ñeán vieäc yeâu thöông, thì caâu traû lôøi raát ñôn giaûn: ñoù laø kieán thöùc bieán thaønh söùc maïnh, coøn tình yeâu thöông bieán thaønh söï phuïc vuï!
Chính Henri de Lubac ñaõ vieát: "Theá gian caàn bieát raèng: söï maëc khaûi cuûa Thieân Chuùa nhö laø Tình yeâu laøm ñaûo loän moïi thöù maø noù ñaõ quan nieäm veà thaàn linh"[3]. Cho ñeán nay, chuùng ta vaãn chöa hoaøn thaønh (vaø chuùng ta seõ khoâng bao giôø hoaøn thaønh) vieäc ruùt ra taát caû nhöõng keát quaû töø cuoäc caùch maïng loan baùo Tin Möøng naøy veà Thieân Chuùa laø tình yeâu.
Trong baøi suy nieäm naøy, toâi muoán cho thaáy, khôûi ñi töø maïc khaûi Thieân Chuùa laø tình yeâu, caùc maàu nhieäm chính cuûa ñöùc tin chuùng ta - Chuùa Ba Ngoâi, Nhaäp Theå vaø Khoå naïn cuûa Ñöùc Kitoâ - ñöôïc soi saùng vôùi aùnh saùng môùi, laøm sao ñeå ngöôøi ta hieåu nhöõng maàu nhieäm naøy deã daøng hôn. Khi Thaùnh Phaoloâ ñònh nghóa caùc thöøa taùc vieân cuûa Ñöùc Kitoâ laø "nhöõng ngöôøi quaûn lyù caùc maàu nhieäm cuûa Thieân Chuùa" (1 Cor 4, 1), ngaøi muoán noùi ñeán nhöõng maàu nhieäm ñöùc tin naøy, chöù khoâng phaûi caùc nghi thöùc, hoaëc thaäm chí tieân vaøn khoâng phaûi caùc bí tích.
Vì sao Chuùa Ba Ngoâi
Haõy baét ñaàu vôùi maàu nhieäm Chuùa Ba Ngoâi: taïi sao Kitoâ höõu chuùng ta tin raèng Thieân Chuùa laø duy nhaát vaø ba ngoâi? Trong nhieàu dòp, toâi ñaõ rao giaûng lôøi Chuùa cho caùc Kitoâ höõu soáng ôû caùc quoác gia coù ña soá ngöôøi Hoài giaùo, tuy nhieân, ôû ñoù coù söï khoan dung vaø khaû naêng ñoái thoaïi töông ñoái, nhö tröôøng hôïp ôû Caùc Tieåu vöông quoác AÛ Raäp Thoáng nhaát. Ñoù laø nhöõng Kitoâ höõu, chuû yeáu laø ngöôøi nhaäp cö vaø laøm coâng nhaân. Thænh thoaûng hoï nhôø toâi giuùp hoï traû lôøi cho caâu hoûi maø hoï thöôøng ñöôïc hoûi ôû nôi laøm vieäc: "Taïi sao caùc baïn laø Kitoâ höõu, töï nhaän mình nhöõng ngöôøi ñoäc thaàn, nhöng caùc baïn khoâng tin vaøo moät vaø chæ moät Thieân Chuùa?"
Toâi nhaéc laïi ôû ñaây caâu traû lôøi maø toâi ñaõ gôïi yù cho hoï bôûi vì ñoù cuõng laø caâu traû lôøi maø chuùng ta phaûi ñöa ra cho chính mình vaø cho nhöõng ngöôøi tra vaán chuùng ta veà cuøng moät vaán ñeà. Chuùng ta tin Thieân Chuùa Ba Ngoâi vì chuùng ta tin Thieân Chuùa laø tình yeâu. Taát caû tình yeâu laø tình yeâu cuûa moät ai ñoù hoaëc cuûa moät caùi gì ñoù; khoâng coù loaïi tình yeâu "troáng roãng" khoâng coù ñoái töôïng, cuõng nhö khoâng coù tri thöùc maø khoâng phaûi laø tri thöùc veà ai ñoù hoaëc veà ñieàu gì ñoù. Vaäy thì, Thieân Chuùa yeâu ai, ñeå ñöôïc goïi laø tình yeâu? Nhaân loaïi? Vuõ truï? Neáu vaäy, thì Ngaøi chæ laø tình yeâu trong vaøi tyû naêm, nghóa laø keå töø khi vuõ truï vaät chaát vaø loaøi ngöôøi hieän höõu. Tröôùc ñoù, Thieân Chuùa yeâu ai ñeå ñöôïc goïi laø tình yeâu, vì Thieân Chuùa khoâng theå thay ñoåi vaø baét ñaàu trôû thaønh caùi maø tröôùc ñaây Ngaøi khoâng phaûi laø? Caùc nhaø tö töôûng Hy Laïp, voán quan nieäm Thieân Chuùa treân heát laø Trí tueä (Nous), coù theå traû lôøi: Thieân Chuùa nghó veà chính mình; Ngaøi laø "tö duy thuaàn tuùy". Nhöng ñieàu naøy khoâng coøn khaû thi nöõa khi ngöôøi ta noùi raèng Thieân Chuùa laø tình yeâu, bôûi vì "tình yeâu thuaàn tuùy"- yeâu chính mình- khoâng gì khaùc hôn laø vò kyû vaø töï kyû aùi moä.
Vaø ñaây laø caâu traû lôøi cuûa maëc khaûi, ñöôïc ñònh nghóa trong Coâng ñoàng Nicaea naêm 325. Thieân Chuùa luoân luoân laø tình yeâu - ab aeterno - bôûi vì ngay caû tröôùc khi coù moät ñoái töôïng beân ngoaøi chính mình ñeå yeâu, thì Ngaøi ñaõ coù Ngoâi Lôøi trong chính mình, "Con Moät" maø Ngaøi ñaõ yeâu baèng moät tình yeâu voâ bieân, ñoù laø "trong Chuùa Thaùnh Thaàn".
Taát caû nhöõng ñieàu naøy khoâng giaûi thích ñöôïc laøm theá naøo maø söï hieäp nhaát laïi coù theå ñoàng thôøi laø ba ngoâi, moät maàu nhieäm maø chuùng ta khoâng theå bieát ñöôïc vì noù chæ xaûy ra nôi Thieân Chuùa. Tuy nhieân, noù giuùp chuùng ta hieåu taïi sao, nôi Thieân Chuùa, hieäp nhaát cuõng phaûi laø hieäp thoâng vaø ña nguyeân. Thieân Chuùa laø tình yeâu, vì theá Ngaøi laø Ba Ngoâi! Moät Thieân Chuùa laø tri thöùc thuaàn tuùy hoaëc luaät phaùp thuaàn tuùy, hoaëc quyeàn naêng tuyeät ñoái, chaéc chaén seõ khoâng caàn phaûi laø ba ngoâi. Ñieàu naøy thöïc söï seõ laøm phöùc taïp moïi thöù. Khoâng coù "cheá ñoä tam huøng" vaø khoâng coù "trieàu ñaïi" naøo toàn taïi maõi trong lòch söû!
Do ñoù, caùc Kitoâ höõu cuõng tin vaøo söï hieäp nhaát cuûa Thieân Chuùa vaø laø nhöõng ngöôøi theo thuyeát ñoäc thaàn; tuy nhieân, ñoù laø söï hieäp nhaát khoâng theo kieåu toaùn hoïc vaø con soá, maø laø Tình yeâu vaø söï Hieäp thoâng. Neáu coù ñieàu gì ñoù maø kinh nghieäm cuûa lôøi loan baùo naøy cho thaáy vaãn coù khaû naêng giuùp con ngöôøi ngaøy nay, neáu khoâng phaûi laø ñeå giaûi thích, thì ít laø ñeå hình thaønh moät yù töôûng veà Chuùa Ba Ngoâi, thì toâi xin nhaéc laïi, ñoù chính laø ñieàu xoay quanh tình yeâu. Thieân Chuùa laø moät "haønh ñoäng thuaàn tuùy" vaø haønh ñoäng naøy laø moät haønh ñoäng cuûa tình yeâu bao haøm, ñoàng thôøi vaø tuyeät ñoái - moät ngöôøi yeâu, moät ngöôøi ñöôïc yeâu, vaø chính tình yeâu keát hôïp caû hai.
Toâi tin raèng maàu nhieäm cuûa caùc maàu nhieäm khoâng phaûi laø Chuùa Ba Ngoâi; maø laø hieåu ñöôïc tình yeâu thöïc söï laø gì! Vì tình yeâu chính laø baûn tính cuûa Thieân Chuùa neân chuùng ta seõ khoâng ñöôïc ban cho ñeå hieåu troïn veïn tình yeâu laø gì, ngay caû trong cuoäc soáng vónh cöûu. Tuy nhieân, chuùng ta seõ ñöôïc ban cho moät ñieàu gì ñoù toát hôn laø bieát noù, nghóa laø sôû höõu noù vaø haøi loøng vôùi noù maõi maõi. Baïn khoâng theå oâm laáy ñaïi döông, nhöng baïn coù theå hoøa mình vaøo ñaïi döông!
Vì sao Nhaäp theå
Chuùng ta haõy chuyeån sang moät maàu nhieäm cao caû khaùc ñöôïc tin töôûng vaø loan baùo cho theá giôùi: maàu nhieäm Ngoâi Lôøi Nhaäp Theå. Döôùi aùnh saùng maïc khaûi cuûa Thieân Chuùa laø tình yeâu, chuùng ta seõ thaáy maàu nhieäm Nhaäp Theå cuõng mang moät chieàu kích môùi. Toâi xin loãi neáu trong phaàn naøy, toâi yeâu caàu moät noã löïc chuù yù nhieàu hôn möùc bình thöôøng ñoái vôùi ngöôøi nghe moät baøi giaûng, nhöng toâi tin raèng noã löïc ñoù ñaùng ñeå thöïc hieän ít nhaát moät laàn trong ñôøi.
Chuùng ta haõy baét ñaàu vôùi caâu hoûi noåi tieáng cuûa Thaùnh Anselmo (1033-1109): "Taïi sao Thieân Chuùa laøm ngöôøi?" - Cur Deus homo? Caâu traû lôøi cuûa thaùnh nhaân laø, bôûi vì chæ coù moät ñaáng vöøa laø con ngöôøi vöøa laø Thieân Chuùa môùi coù theå cöùu chuoäc chuùng ta khoûi toäi loãi. Thaät vaäy, vôùi tö caùch laø moät con ngöôøi, Ngaøi coù theå ñaïi dieän cho toaøn theå nhaân loaïi, vaø vôùi tö caùch laø Thieân Chuùa, nhöõng gì Ngaøi laøm coù giaù trò voâ haïn, töông xöùng vôùi moùn nôï maø con ngöôøi ñaõ maéc phaûi vôùi Thieân Chuùa khi phaïm toäi.
Caâu traû lôøi cuûa Thaùnh Anselmo luoân coù giaù trò, nhöng noù khoâng phaûi laø caâu traû lôøi khaû thi duy nhaát, cuõng khoâng phaûi laø caâu traû lôøi hoaøn toaøn thoûa ñaùng. Trong Kinh Tin Kính, chuùng ta tuyeân xöng raèng Con Thieân Chuùa ñaõ nhaäp theå "vì loaøi ngöôøi chuùng toâi vaø ñeå cöùu chuoäc chuùng toâi" nhöng söï cöùu chuoäc chuùng ta khoâng chæ giôùi haïn ôû vieäc xoùa boû toäi loãi maø thoâi, caøng khoâng phaûi laø moät toäi loãi cuï theå, toäi nguyeân toå. Do ñoù, coù choã cho vieäc ñaøo saâu ñöùc tin.
Ñaây laø ñieàu maø Chaân phöôùc Duns Scotus (1265-1308) ñaõ coá gaéng thöïc hieän. OÂng noùi raèng, Thieân Chuùa ñaõ trôû thaønh ngöôøi vì ñaây laø keá hoaïch ban ñaàu cuûa Thieân Chuùa, tröôùc khi chính söï sa ngaõ, nghóa laø, theá giôùi - ñöôïc taïo döïng "nhôø Ñöùc Kitoâ vaø cho Ngöôøi" (Cl 1, 16) - tìm thaáy nôi Ngöôøi "vaøo thôøi vieân maõn" vöông quyeàn vaø söï quy tuï muoân loaøi cuûa Ngöôøi (Eph 1, 10). Scotus vieát, "Thieân Chuùa yeâu chính mình tröôùc"; sau ñoù Ngaøi "muoán ñöôïc yeâu bôûi moät ngöôøi, ôû beân ngoaøi Ngaøi, yeâu Ngaøi ñeán möùc toái ña"; Vì vaäy, Ngaøi "thaáy tröôùc söï keát hôïp vôùi baûn tính phaûi yeâu Ngaøi ôû möùc cao nhaát"[4]. Ngöôøi yeâu hoaøn haûo naøy khoâng theå laø baát kyø thuï taïo höõu haïn naøo, maø chæ laø Ngoâi Lôøi vónh cöûu, Ñaáng, do ñoù, seõ nhaäp theå "ngay caû khi khoâng coù ai phaïm toäi". Toäi cuûa Adam chæ xaùc ñònh phöông thöùc Nhaäp theå (töùc laø söï chuoäc toäi qua cuoäc khoå naïn vaø caùi cheát), chöù khoâng quyeát ñònh chính söï kieän Nhaäp theå.
Khi baét ñaàu taát caû nhöõng ñieàu naøy, thaät khoâng may nhö chuùng ta thaáy nôi Scotus, vaãn coù moät vò Thieân Chuùa ñöôïc yeâu thöông, chöù khoâng phaûi moät vò Thieân Chuùa yeâu thöông. Ñaây laø taøn tích cuûa quan ñieåm trieát hoïc veà Thieân Chuùa nhö moät "ñoäng cô baát ñoäng", Ñaáng coù theå ñöôïc yeâu, nhöng khoâng theå yeâu. Aristotle ñaõ vieát: "Thieân Chuùa di chuyeån theá giôùi trong chöøng möïc maø Ngaøi ñöôïc yeâu thöông"[5], nghóa laø, vôùi tö caùch Ngaøi laø ñoái töôïng cuûa tình yeâu chöù khoâng phaûi vì Ngaøi yeâu theá giôùi. Phuø hôïp vôùi quan ñieåm cuûa phöông Taây veà Chuùa Ba Ngoâi, Scotus ñaët baûn tính thaàn linh, chöù khoâng phaûi ngoâi vò cuûa Chuùa Cha, ôû ñaàu dieãn töø veà Thieân Chuùa. Vaø thieân nhieân, khoâng gioáng nhö con ngöôøi, khoâng phaûi laø moät chuû theå coù khaû naêng yeâu thöông! Veà ñieàu naøy, nhöõng ngöôøi anh em Chính thoáng giaùo, voán thöøa keá caùc Giaùo phuï Hy Laïp, coù nhaõn quan toát hôn nhöõng ngöôøi Latinh chuùng ta.
Veà ñieåm naøy, cho duø vôùi söï kính troïng ñoái vôùi Scotus, toâi nghó raèng Kinh thaùnh keâu goïi chuùng ta haõy tieán leân moät böôùc, tuy nhieân, haõy luoân yù thöùc raèng nhöõng lôøi khaúng ñònh cuûa chuùng ta veà Thieân Chuùa chaúng qua chæ laø nhöõng daáu tay môø nhaït treân maët ñaïi döông. Thieân Chuùa Cha quyeát ñònh cho Ngoâi Lôøi Nhaäp Theå khoâng phaûi vì Ngaøi muoán coù moät ai ñoù beân ngoaøi Ngaøi ñeå yeâu Ngaøi theo caùch xöùng vôùi Ngaøi, nhöng vì Ngaøi muoán coù moät ai ñoù beân ngoaøi Ngaøi ñeå yeâu theo caùch xöùng vôùi Ngaøi! Khoâng phaûi ñeå nhaän ñöôïc tình yeâu, nhöng ñeå cho ñi tình yeâu. Khi giôùi thieäu Chuùa Gieâsu cho theá giôùi, trong bieán coá Ñöùc Gieâsu chòu Pheùp Röûa vaø Bieán Hình, Chuùa Cha treân trôøi phaùn: "Ñaây laø Con Ta yeâu daáu" (Mc 1, 11; 9, 7) chöù Ngaøi khoâng noùi "Ñaây laø Con yeâu meán Ta".
Chæ coù Chuùa Cha trong Chuùa Ba Ngoâi (vaø trong toaøn theå vuõ truï!), khoâng caàn phaûi ñöôïc yeâu thöông ñeå hieän höõu; Ngaøi chæ caàn yeâu thoâi. Chuùa Con hieän höõu nhôø Chuùa Cha; Chuùa Cha hieän höõu khoâng nhôø ai. Ñaây laø ñieàu ñaûm baûo cho vai troø cuûa Chuùa Cha nhö laø nguoàn maïch vaø nguoàn goác duy nhaát cuûa Ba Ngoâi ñoàng thôøi duy trì söï bình ñaúng tuyeät ñoái veà baûn tính giöõa ba ngoâi vò thaàn linh. Nguoàn goác cuûa taát caû nhöõng ñieàu naøy ñeàu laø tröïc giaùc saùng choùi cuûa thaùnh Augustinoâ vaø cuûa tröôøng phaùi do ngaøi khai sinh. Thaùnh nhaân ñònh nghóa Chuùa Cha laø ngöôøi yeâu, Chuùa Con laø ngöôøi ñöôïc yeâu vaø Chuùa Thaùnh Thaàn laø tình yeâu lieân keát caû hai[6]. Veà ñieåm naøy, ngöôøi Latinh chuùng ta cuõng coù moät ñieàu gì ñoù quyù giaù vaø caàn thieát ñeå coáng hieán cho moät söï toång hôïp ñaïi keát. Moät söï hoøa giaûi giöõa hai neàn thaàn hoïc döôøng nhö khoâng coøn quaù khoù khaên vaø xa vôøi nöõa, ñieàu naøy seõ seõ ñaùnh daáu moät böôùc quyeát ñònh höôùng tôùi söï hieäp nhaát cuûa hai Giaùo hoäi.
Vì sao Khoå naïn
Baây giôø chuùng ta ñeán vôùi maàu nhieäm cao caû thöù ba: cuoäc khoå naïn vaø caùi cheát cuûa Ñöùc Kitoâ maø chuùng ta saép cöû haønh vaøo dòp Leã Phuïc Sinh. Chuùng ta haõy xem, khôûi ñi töø söï maëc khaûi Thieân Chuùa laø tình yeâu, maàu nhieäm naøy cuõng ñöôïc soi saùng nhö theá naøo baèng moät aùnh saùng môùi. "Ngöôøi phaûi mang thöông tích cho chuùng ta ñöôïc chöõa laønh" - vôùi nhöõng lôøi noùi naøy veà ngöôøi Toâi Tôù Yahweh (Is 53, 5-6), ñöùc tin cuûa Giaùo Hoäi ñaõ dieãn taû yù nghóa cöùu ñoä cuûa caùi cheát cuûa Ñöùc Kitoâ (1 Pr 2, 24).
Nhöng lieäu nhöõng veát thöông, thaäp giaù vaø ñau khoå - nhöõng söï kieän tieâu cöïc vaø chæ töôùc ñoaït ñieàu toát nhö vaäy - coù theå taïo ra moät thöïc taïi tích cöïc chaúng haïn nhö ôn cöùu ñoä cho toaøn theå nhaân loaïi chaêng? Söï thaät laø chuùng ta khoâng ñöôïc cöùu ñoä bôûi söï ñau khoå cuûa Ñöùc Kitoâ, nhöng bôûi tình yeâu cuûa Ngöôøi! Chính xaùc hôn, bôûi tình yeâu ñöôïc theå hieän trong söï hieán daâng chính mình. Baèng tình yeâu bò ñoùng ñinh!
Ñoái vôùi Abelard, ngöôøi ñaõ töøng choáng laïi yù töôûng veà moät vò Thieân Chuùa "vui thoaû" tröôùc caùi cheát cuûa Con mình. Thaùnh Bernard traû lôøi: "Khoâng phaûi caùi cheát cuûa Ñöùc Kitoâ laøm Thieân Chuùa vui thoaû, maø chính laø vieäc Ñöùc Kitoâ töï nguyeän saün saøng cheát vì chuùng ta"[7].
Söï ñau khoå cuûa Ñöùc Kitoâ vaãn giöõ nguyeân giaù trò cuûa noù vaø Giaùo hoäi seõ khoâng ngöøng suy nieäm veà söï ñau khoå naøy: tuy nhieân, chính söï ñau khoå khoâng phaûi laø nguyeân nhaân cuûa ôn cöùu ñoä, nhöng laø daáu chæ vaø baèng chöùng cuûa tình yeâu: "Theá maø Ñöùc Kitoâ ñaõ cheát vì chuùng ta, ngay khi chuùng ta coøn laø nhöõng ngöôøi toäi loãi; ñoù laø baèng chöùng Thieân Chuùa yeâu thöông chuùng ta" (Rm 5, 8).
Ñieàu naøy loaïi boû khoûi Cuoäc Khoå naïn cuûa Ñöùc Kitoâ moät haøm yù luoân khieán chuùng ta boái roái vaø khoâng haøi loøng: ñoù laø yù töôûng veà moät caùi giaù vaø moät khoaûn tieàn chuoäc phaûi traû cho Thieân Chuùa (hoaëc teä hôn, laø traû cho ma quyû!), hoaëc veà moät söï hy sinh ñeå xoa dòu côn thònh noä cuûa thaàn linh. Thöïc ra, chính Thieân Chuùa ñaõ hy sinh cao caû khi ban Con Moät cuûa Ngaøi cho chuùng ta - khoâng "dung tha" Ngöôøi Con aáy, gioáng nhö toå phuï Abraham ñaõ khoâng tieác ñeå hy sinh con mình laø Isaac (St 22, 16; Rm 8, 32). Thieân Chuùa laø chuû theå hôn laø ngöôøi thuï höôûng hy teá thaäp giaù!
Moät tình yeâu xöùng ñaùng vôùi Thieân Chuùa
Baây giôø chuùng ta phaûi xem chaân lyù maø chuùng ta ñaõ chieâm ngaém trong caùc maàu nhieäm - Chuùa Ba Ngoâi, Nhaäp Theå vaø Khoå naïn cuûa Ñöùc Kitoâ - ñaõ thay ñoåi nhöõng gì trong ñôøi soáng cuûa chuùng ta. Vaø chính taïi ñaây, moät "tin möøng" ñang chôø ñôïi chuùng ta, moät tin möøng khoâng bao giôø caïn khi chuùng ta coá gaéng ñaøo saâu kho taøng ñöùc tin Kitoâ giaùo. Tin möøng aáy laø khaùm phaù ra raèng, nhôø ñöôïc thaùp nhaäp vaøo Ñöùc Kitoâ, chuùng ta cuõng coù theå yeâu meán Thieân Chuùa baèng moät tình yeâu xöùng vôùi Ngöôøi! Lôøi khaúng ñònh cuûa Thaùnh Phaoloâ: "Thieân Chuùa ñaõ ñoå tình yeâu cuûa Ngöôøi vaøo loøng chuùng ta" (Rm 5, 5), khoâng theå ñöôïc hieåu troïn veïn neáu khoâng ñaët döôùi aùnh saùng cuûa nhöõng lôøi Chuùa Gieâsu thöa vôùi Chuùa Cha: "Con ôû trong hoï vaø Cha ôû trong Con... ñeå tình Cha ñaõ yeâu thöông con, ôû trong hoï, vaø con cuõng ôû trong hoï nöõa" (Ga 17, 23.26).
Tình yeâu tuoân ñoå vaøo loøng chuùng ta laø tình yeâu maø Chuùa Cha ñaõ luoân yeâu meán Chuùa Con, chöù khoâng phaûi laø moät tình yeâu naøo khaùc! Ñoù laø söï traøn ñaày tình yeâu thieâng lieâng töø Chuùa Ba Ngoâi cho chuùng ta. Thaùnh Gioan Thaùnh Giaù vieát, "Thieân Chuùa truyeàn ñaït cho linh hoàn chính tình yeâu maø Ngaøi truyeàn ñaït cho Chuùa Con, maëc duø ñieàu naøy khoâng xaûy ra moät caùch töï nhieân nhö trong tröôøng hôïp cuûa Chuùa Con, maø laø do söï keát hôïp"[8]. Keát quaû laø chuùng ta coù theå yeâu meán Chuùa Cha baèng tình yeâu maø Chuùa Con yeâu meán Chuùa Cha vaø chuùng ta coù theå yeâu meán Chuùa Gieâsu baèng tình yeâu maø Chuùa Cha yeâu meán Chuùa Con. Vaø taát caû nhöõng ñieàu naøy nhôø Chuùa Thaùnh Thaàn, Ñaáng cuõng chính laø tình yeâu ñoù.
Vaäy thì, lieäu chuùng ta coù daâng cho Thieân Chuùa nhöõng gì laø cuûa chuùng ta khi chuùng ta thaân thöa vôùi Ngaøi raèng, "Laïy Chuùa, con yeâu meán Chuùa!" chaêng? Chuùng ta chaúng coù gì ngoaøi tình yeâu chuùng ta nhaän ñöôïc töø Ngaøi caû! Neáu theá, chaúng leõ hoaøn toaøn khoâng coù gì veà phía chuùng ta sao? Phaûi chaêng tình yeâu cuûa chuùng ta daønh cho Thieân Chuùa khoâng gì khaùc hôn laø söï "doäi laïi" chính tình yeâu cuûa Thieân Chuùa daønh cho Ngaøi, gioáng nhö tieáng vang ñöa aâm thanh trôû laïi coäi nguoàn cuûa noù? Khoâng phaûi theá! Tieáng vang tình yeâu cuûa Thieân Chuùa trôû laïi vôùi Ngaøi töø saâu thaúm traùi tim chuùng ta, nhöng vôùi moät söï môùi meû, maø ñoái vôùi Thieân Chuùa, ñoù laø taát caû: höông thôm cuûa töï do vaø loøng bieát ôn hieáu thaûo cuûa chuùng ta! Taát caû nhöõng ñieàu naøy ñöôïc thöïc hieän moät caùch maãu möïc trong bí tích Thaùnh Theå. Trong ñoù, chuùng ta daâng leân Chuùa Cha, nhö "cuûa leã cuûa chuùng ta", ñieàu maø chính Chuùa Cha ñaõ ban cho chuùng ta tröôùc, ñoù laø Chuùa Gieâsu, Con cuûa Ngaøi.
Khi caàu nguyeän, chuùng ta coù theå thöa vôùi Chuùa Cha raèng: "Laïy Cha, con yeâu Cha baèng tình yeâu maø Con Cha laø Chuùa Gieâsu yeâu Cha!" Vaø chuùng ta coù theå thöa vôùi Chuùa Gieâsu: "Laïy Chuùa Gieâsu, con yeâu meán Chuùa baèng tình yeâu maø Cha treân trôøi yeâu meán Chuùa!" Vaø haõy tin chaéc raèng taát caû nhöõng lôøi caàu nguyeän naøy khoâng phaûi laø moät aûo töôûng ngoan ñaïo trong trí töôûng töôïng cuûa chuùng ta!
Moãi laàn coá gaéng töï mình laøm ñieàu naøy trong khi caàu nguyeän, toâi laïi nhôù ñeán caâu chuyeän Giacoùp ñoùng giaû laøm anh trai cuûa mình ñeán gaëp cha laø Isaac ñeå nhaän söï chuùc phuùc (St 27, 1-23). Vaø toâi coá hình dung ñieàu maø Thieân Chuùa Cha coù theå noùi vôùi chính mình vaøo luùc ñoù: "Quaû thaät, tieáng noùi naøy khoâng phaûi laø tieáng cuûa Tröôûng töû cuûa Ta; nhöng hai baøn tay, hai baøn chaân vaø toaøn thaân ñeàu gioáng nhö Con cuûa Ta ñaõ maëc laáy treân traàn gian vaø mang leân trôøi".
Toâi ñoan chaéc raèng Thieân Chuùa ñaõ chuùc phuùc cho toâi, nhö Isaac ñaõ chuùc phuùc cho Jacob! Vaø xin Thieân Chuùa chuùc laønh cho Ñöùc Thaùnh Cha, quyù Cha ñaùng kính, vaø toaøn theå anh chò em. Ñaây laø veû huy hoaøng cuûa Ñöùc tin Kitoâ giaùo cuûa chuùng ta. Chuùng ta hy voïng coù theå truyeàn taûi moät soá nhöõng maûnh vuïn cuûa Ñöùc tin aáy cho con ngöôøi cuûa thôøi ñaïi chuùng ta, nhöõng ngöôøi khao khaùt tình yeâu nhöng laïi khoâng chaáp nhaän nguoàn coäi cuûa tình yeâu.
- - - - - - - - - - - - - - -
[1] H. de Lubac, Exeùgeøse meùdieùvale, I, 2, Parigi 1959, tr. 670.
[2] Gregory Caû, Moralia in Job, Epist. Missouri, 4 (PL 75, 515).
[3] Henri de Lubac, Histoire et Esprit, Aubier, Paris 1950, cap. V.
[4] Duns Scotus, Opus Parisiense, III, d. 7, q. 4 (Opera omnia, XXIII, Parigi 1894, tr. 303)
[5] Aristotle, Metaphysics, XII,7 1072b
[6] Augustine, De Trinitate, VIII, 9,14; IX,2,2; XV,17,31; Richard of St. Victor, De Trin. III,2.18; Bonaventure, I Sent. d. 13, q.1
[7] Bernard of Clairvaux, Against the errors of Abelardi, VIII, 21-22: "Non mors, sed voluntas placuit sponte morientis"
[8] John of the Cross, Spiritual canticle A, str. 38, 4
Nt. Anna Ngoïc Dieäp, OP
Doøng Ña Minh Thaùnh Taâm
Chuyeån ngöõ töø: cantalamessa.org (17.3.2023)
(Nguoàn: Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Vieät Nam)