350 Naêm Doøng Meán Thaùnh Giaù:
Cuoäc ñôøi Ñöùc cha Pierre Lambert De La Motte
350 Naêm Doøng Meán Thaùnh Giaù: Cuoäc ñôøi Ñöùc cha Pierre Lambert De La Motte.
Nhoùm Nghieân Cöùu Linh Ñaïo Meán Thaùnh Giaù thöïc hieän
Saøigoøn (WHÑ 09-05-2020) - Naêm Thaùnh Möøng 350 naêm Thaønh Laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù.
350 Naêm Doøng Meán Thaùnh Giaù
Doøng Meán Thaùnh Giaù laø Doøng nöõ ñaàu tieân mang baûn saéc AÙ Ñoâng, do Ñöùc Cha Pierre Lambert de la Motte thaønh laäp taïi Ñaøng Ngoaøi naêm 1670, taïi Ñaøng Trong naêm 1671, vaø taïi Thaùi Lan naêm 1672. Ngöôïc doøng lòch söû cuûa Giaùo Hoäi Vieät Nam töø nhöõng thôøi kyø ñaàu, chuùng ta coù theå thaáy raèng, Doøng Meán Thaùnh Giaù ñöôïc khai sinh vaø lôùn leân cuøng song haønh vôùi Giaùo Hoäi. Khôûi ñi töø "moät soá phuï nöõ ñaïo ñöùc ôû Ñaøng Ngoaøi, töø laâu ñaõ töï nguyeän khaán giöõ ñöùc khieát tònh. [...] Chuùa Quan Phoøng ñaõ duøng ñeå ñaët neàn taûng cho ñôøi soáng tu trì taïi Ñaøng Ngoaøi, vaø thaønh laäp neân moät Tu Hoäi ñaëc bieät, mang danh hieäu Doøng Nöõ Meán Thaùnh Giaù Ñöùc Gieâsu Kitoâ Chuùa chuùng ta"[1].
Môû ñaàu trang söû vaø laø moác ñieåm ñaùnh daáu cho söï thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù Vieät Nam laø söï kieän hai nöõ tu ñaàu tieân ñöôïc tuyeân khaán coâng khai vaøo ngaøy 19/02/1670 taïi Phoá Hieán, Ñaøng Ngoaøi, tröôùc söï hieän dieän cuûa Ñöùc Cha Pierre Lambert de la Motte, vò Ñaïi Dieän Toâng Toøa tieân khôûi mieàn truyeàn giaùo Ñaøng Trong, Ñaáng Saùng Laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù. Töø thôøi ñieåm lòch söû aáy cho ñeán hoâm nay, Doøng Meán Thaùnh Giaù ñaõ troøn 350 naêm.
350 naêm hieän dieän vaø toàn taïi treân queâ höông ñaát Vieät laø moät haønh trình ñaày thaùch ñoá cuûa nieàm tin, cuûa hy sinh vaø daâng hieán, ñeå ngöôøi nöõ tu Meán Thaùnh Giaù coù theå minh chöùng tình yeâu phi thöôøng daønh cho Ñöùc Gieâsu-Kitoâ Chòu-Ñoùng-Ñinh.
350 naêm ñoàng haønh vôùi Giaùo Hoäi Vieät Nam döôùi boùng Thaùnh Giaù Chuùa Gieâsu Kitoâ. Doøng Meán Thaùnh Giaù thaät söï laø quaø taëng cuûa Thieân Chuùa ban cho Giaùo Hoäi Vieät Nam vaø laø moät trong ba nhaân toá chính cuûa Giaùo Hoäi, beân caïnh Haøng Giaùo Só vaø Hoäi Thaày Giaûng. Trong baøi giaûng Thaùnh Leã Khai maïc Naêm Thaùnh möøng 350 naêm thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù, Ñöùc Toång Giaùm muïc Giuse Nguyeãn Chí Linh, Chuû tòch Hoäi ñoàng Giaùm muïc Vieät Nam, sau khi tröng daãn söï phaùt trieån cuûa Doøng cuøng nhöõng hoaït ñoäng toâng ñoà höõu hieäu cuûa nöõ tu Meán Thaùnh Giaù treân toaøn quoác, ñaõ nhìn nhaän: "Doøng Meán Thaùnh Giaù quaû laø kieät taùc cuûa Chuùa Quan Phoøng ñeå caùc nöõ tu hoaït ñoäng vaø ñaùp öùng thieát thöïc cho nhöõng nhu caàu muïc vuï cuûa thôøi ñaïi. Ñôøi soáng chöùng taù cuûa caùc nöõ tu ñeå laïi nhieàu daáu aán toát ñeïp trong loøng Giaùo Hoäi Vieät Nam vaø trong loøng töøng ngöôøi con cuûa Ñaát Vieät. [...] Khoâng nhöõng theá, chò em Doøng Meán Thaùnh Giaù coøn coù maët trong moïi ngoõ ngaùch, moïi moâi tröôøng, taän tuïy phuïc vuï trong moïi laõnh vöïc [...].Thaät vaäy, traûi qua bao nhieâu thaêng traàm cuûa lòch söû vaø thôøi theá, chò em Meán Thaùnh Giaù ñaõ ñoàng haønh vôùi Haøng Giaùo phaåm, ñaõ cuøng vôùi moïi thaønh phaàn daân Chuùa xaây döïng Nöôùc Chuùa vaø Giaùo Hoäi khaép nôi, vöôït qua bao cuoàng phong baõo taùp, coù khi phaûi traû baèng giaù maùu, caùc chò vaãn kieân trì böôùc theo aùnh saùng soi ñöôøng cuûa Chuùa Thaùnh Linh, qua Ñaáng Saùng Laäp vaø ñaëc suûng cuûa Doøng. Khoâng theå coù moät doøng lòch söû uy huøng nhö theá neáu khoâng coù söï hoã trôï cuûa Chuùa!"
Hoâm nay nhìn laïi Lòch Söû Doøng Meán Thaùnh Giaù, chò em haân hoan trong nieàm vui troïng ñaïi möøng kyû nieäm 350 naêm thaønh laäp Doøng. Duø khieâm toán ñeán maáy chò em cuõng khoâng theå che giaáu ñöôïc nieàm töï haøo veà nhöõng böôùc chaân saùng ngôøi cuûa caùc theá heä tieàn nhaân. Ñaây laø cô hoäi giuùp ngöôøi nöõ tu Meán Thaùnh Giaù canh taân chính mình vaø truyeàn baù gia saûn tinh thaàn quyù giaù cuûa Ñöùc Cha Lambert ñaõ ñeå laïi. Vaø ñaây cuõng laø dòp thuaän lôïi ñeå chò em caát cao lôøi caûm taï, ngôïi khen Thieân Chuùa Ba Ngoâi ñaõ thöông quy tuï chò em döôùi boùng Thaùnh Giaù cuûa Ñaáng Chòu-Ñoùng-Ñinh; cuøng tri aân Ñaáng Saùng Laäp, bieát ôn caùc Ñaáng Baûn Quyeàn vaø ghi ôn caùc vò tieàn boái, caùc aân nhaân ñaõ quaûng ñaïi naâng ñôõ, vun troàng cho caây ñaïi thuï Meán Thaùnh Giaù ngaøy caøng vöõng maïnh, nhaèm phuïc vuï toát vaø höõu hieäu hôn nöõa treân caùnh ñoàng truyeàn giaùo cuûa Meï Giaùo Hoäi.
Ñeå tìm hieåu Doøng Meán Thaùnh Giaù, tröôùc tieân chuùng ta phaûi bieát veà Ñöùc Cha Pierre Lambert de la Motte, Vò Ñaïi Dieän Toâng Toøa Tieân Khôûi Ñaøng Trong, Giaùm Quaûn Toâng Toøa Ñaøng Ngoaøi vaø laø Ñaáng Saùng Laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù. Qua cuoäc ñôøi vôùi nhöõng kinh nghieäm thieâng lieâng saâu saéc vaø soáng heát mình vì söù maïng cuûa Ñöùc Cha Lambert, chuùng ta khaùm phaù ra ñaëc suûng, linh ñaïo Meán Thaùnh Giaù maø Ñaáng Saùng Laäp ñaõ soáng vaø chuyeån trao cho con caùi cuûa ngaøi.
Cuoäc Ñôøi Ñöùc Cha PIERRE LAMBERT DE LA MOTTE
Ñöùc Cha Pierre Lambert de la Motte sinh ra vaø lôùn leân trong theá kyû XVII, theá kyû maø moät soá söû gia goïi laø "vó ñaïi" hay coøn ñöôïc goïi laø theá kyû cuûa taâm linh. Thaät vaäy, nöôùc Phaùp thôøi kyø naøy ñaõ saûn sinh nhieàu vó nhaân trong phaïm vi vaên hoïc vaø trieát hoïc, ñaëc bieät, ñaõ coáng hieán cho Giaùo Hoäi 27 vò Chaân Phöôùc vaø Hieån Thaùnh. Ñöùc Cha Pierre Lambert laø ngöôøi con cuûa Giaùo Hoäi Phaùp, chaéc haún ngaøi ñaõ ñoùn nhaän nhieàu vaø cuõng goùp phaàn trong gia saûn vó ñaïi vaø thaùnh thieän aáy.
I. Giai Ñoaïn Taïi Phaùp (1624-1660)
1. Gia ñình
Pierre Lambert de la Motte chaøo ñôøi ngaøy 28/01/1624 taïi Lisieux, trong moät gia ñình quyù toäc giaøu sang, thuoäc giôùi tö phaùp, ñaõ ñònh cö laâu ñôøi taïi vuøng Normandie, phía Taây Baéc nöôùc Phaùp. Song thaân laø oâng Pierre Lambert de la Motte, töøng laø Töû Töôùc thaønh phoá EÙvreux, vaø baø Catherine Heudey de Pommainville, aùi nöõ cuûa moät vò Coá Vaán Toøa AÙn ôû Rouen. Tuy nhieân, Pierre Lambert sôùm chòu caûnh töû bieät: caäu maát ñi ba ngöôøi em khi chöa ñöôïc chín tuoåi, moà coâi cha luùc hôn 11 tuoåi, chòu tang baø noäi khi 14 tuoåi, vaø moà coâi meï vaøo tuoåi 16. Nhöõng bieán coá ñau thöông naøy ñaõ aûnh höôûng khoâng nhoû trong vieäc hình thaønh neân moät caäu thanh nieân traàm laéng, nhaïy beùn, vaø ñaëc bieät, treân nhöõng caûm nghieäm thieâng lieâng saâu saéc sôùm ñöôïc heù môû vaø vun ñaép trong taâm hoàn caäu.
2. Giaùo duïc
Pierre Lambert ñöôïc höôûng neàn giaùo duïc chu ñaùo cuûa moät ñöùa treû thuoäc giôùi quyù toäc, döôùi söï höôùng daãn tæ mæ cuûa ngöôøi cha vaø söï daïy doã cuûa giaùo só Zacharie de Lisieux. Ngoaøi nhöõng moân hoïc töï nhieân, caäu coøn ñöôïc hoïc giaùo lyù ñeå chuaån bò Röôùc Leã laàn ñaàu.
Khoaûng naêm 1634, Pierre Lambert theo hoïc trung hoïc taïi Tröôøng Colleøge du Mont ôû thaønh phoá Caen, do caùc tu só Doøng Teân ñieàu haønh. Phöông phaùp giaùo duïc cuûa Doøng Teân nhaán maïnh taàm quan troïng cuûa yù chí vaø haønh ñoäng saùng suoát trong yù thöùc traùch nhieäm, ñaõ goùp phaàn cho Pierre Lambert hình thaønh moät nhaân caùch maïnh meõ, coù khaû naêng ñöông ñaàu vôùi nghòch caûnh vaø thöû thaùch trong cuoäc soáng.
Sau giai ñoaïn trung hoïc, Pierre Lambert theo hoïc Luaät taïi ñaïi hoïc thaønh phoá Caen nhö truyeàn thoáng laâu ñôøi cuûa doøng hoï Lambert.
3. Söï nghieäp
Naêm 1646, sau khi toát nghieäp ñaïi hoïc Luaät, ngaøi Pierre Lambert baét ñaàu con ñöôøng söï nghieäp, laøm thaåm phaùn taïi Toøa AÙn Thueá Vuï thaønh phoá Rouen luùc môùi 22 tuoåi. Taïi ñaây, vò thaåm phaùn treû haèng ngaøy ñeán nhaø thôø caùc cha Doøng Teân ñeå nguyeän ngaém vaø ñoïc kinh nhaät tuïng tröôùc khi tôùi toøa aùn laøm vieäc. Khi ñi ngang qua nhaø thôø Chính Toaø, ngaøi gheù vaøo ñeå daâng cho Ñöùc Meï nhöõng vuï xeùt xöû phaûi thöïc hieän theo chöùc vuï cuûa mình. Roài sau ngaøy laøm vieäc, ngaøi laïi vaøo nhaø thôø ñeå taï ôn Ñöùc Meï veà nhöõng vuï aùn ngaøi vöøa xöû kieän. Nhö theá, vò thaåm phaùn ñaõ noái keát ñöôïc loøng ñaïo ñöùc vaøo coâng vieäc, yù höôùng ngay laønh vaøo caùc tranh luaän cuûa ngheà nghieäp, ñeán ñoä chaúng bao laâu ngaøi noåi tieáng laø moät quan toøa raát coù naêng löïc vaø lieâm chính.
4. Haønh trình ôn goïi linh muïc vaø thöøa sai
Ôn goïi linh muïc vaø thöøa sai nôi Pierre Lambert ñöôïc Thieân Chuùa Quan Phoøng chuaån bò chu ñaùo töø laâu. Thaät theá, ngay töø luùc chín tuoåi, moät tieáng goïi huyeàn nhieäm ñaõ vang leân trong taâm hoàn Pierre Lambert. Töø ñoù, Thieân Chuùa ñaõ duøng nhöõng con ngöôøi vaø nhöõng bieán coá ngang qua cuoäc ñôøi ngaøi ñeå laøm saùng toû tieáng goïi ñoù.
Tröôùc tieân, phaûi noùi ñeán cha Julien Hayneuve, Doøng Teân, vôùi ñôøi soáng khieâm nhöôøng thaúm saâu, nguyeän ngaém cao sieâu, keát hieäp maät thieát vôùi Thieân Chuùa, ngaøi ñaõ aûnh höôûng khoâng nhoû treân ñôøi soáng taâm linh cuûa Pierre Lambert, qua vieäc gaëp gôõ vaø trao ñoåi moãi ngaøy.
Tieáp ñeán, ngöôøi aûnh höôûng ñeán khuùc ngoaët quan troïng cuûa vò thaåm phaùn Lambert laø oâng Jean de Bernieøres de Louvigny, moät giaùo daân ñaïo ñöùc, ñaõ laäp ra AÅn Vieän Caen. Cuoái naêm 1654, Thieân Chuùa ñaõ thuùc ñaåy ngaøi Pierre Lambert ñeán tónh taâm naêm thaùng taïi AÅn Vieän ñeå tìm höôùng ñi cho cuoäc ñôøi mình. Qua söï höôùng daãn cuûa oâng Jean de Bernieøres, Pierre Lambert ñaõ tieán xa treân ñöôøng thieâng lieâng, yeâu thích söï töï huûy.
Sau cuoäc tónh taâm, Pierre Lambert quyeát ñònh ba vieäc quan troïng: Boû chöùc thaåm phaùn, theo ôn goïi linh muïc vaø tham gia chöông trình truyeàn giaùo taïi Canada. Tuy nhieân, vieäc thöù ba khoâng thaønh, vì Thieân Chuùa ñaõ chuaån bò moät chöông trình khaùc cho ngaøi.
4.1. Chòu chöùc Linh Muïc
Ñeå chuaån bò cho ngaøy laõnh nhaän caùc chöùc thaùnh, Pierre Lambert baét ñaàu cuoäc tónh taâm 30 ngaøy. Sau ñoù, ngaøi thöïc hieän cuoäc haønh höông khoå nhuïc, ñi boä töø Caen tôùi Rennes, khoaûng 150 caây soá.
Sau khi chòu caùc chöùc nhoû, thaày Pierre Lambert choïn Chuûng Vieän Coutances cuûa cha Jean Eudes, tónh taâm 40 ngaøy ñeå chuaån bò taâm hoàn cho ngaøy troïng ñaïi saép ñeán. Ngaøy 27/12/1655, thaày Pierre Lambert laõnh Chöùc Linh Muïc taïi nhaø thôø Chaùnh Toøa Bayeux.
Ngaøy 08/02/1656, Taân Linh Muïc daâng Thaùnh Leã môû tay taïi Chuûng Vieän Coutances. Chính ngaøi ñaõ ghi laïi caûm nghieäm thieâng lieâng sau Thaùnh Leã naøy: "Tình yeâu maø Thieân Chuùa ñaõ khaáng ban cho toâi hoâm nay ñang chaùy böøng leân trong loøng khi toâi cöû haønh Thaùnh Leã vaø sau Thaùnh Leã, nhö muoán loâi keùo toâi ñeán vôùi caùc daân toäc chöa heà bieát Chuùa hôn laø ñeán vôùi caùc daân toäc ñaõ bieát Ngaøi. Coù leõ toâi caàn phaûi tìm kieám beân kia bôø ñaïi döông nhöõng ngöôøi muø loøa ñaùng thöông maø Thieân Chuùa muoán keùo ra khoûi nôi toái taêm, nhôø coâng nghieäp Maùu Thaùnh Chuùa Kitoâ ñaõ ñoå ra cho moïi ngöôøi". Linh caûm treân coù yù nghóa nhö theá naøo trong cuoäc ñôøi cuûa linh muïc Pierre Lambert thì chöa ñöôïc toû hieän ngay, nhöng phaûi chôø ñôïi theâm moät thôøi gian nöõa.
4.2. Hoaït ñoäng xaõ hoäi - muïc vuï
Sau Thaùnh Leã môû tay, cha Pierre Lambert baát ngôø nhaän ñöôïc lôøi ñeà nghò laøm Giaùm Ñoác Trung Taâm Xaõ Hoäi ôû Rouen. Ngaøi löôõng löï, nhöng sau hai laàn haønh höông caàu nguyeän ôû Ñeàn Ñöùc Baø Giaûi Cöùu vaø laøm tuaàn cöûu nhaät ñeå xin ôn soi saùng, ngaøi nhaän lôøi. Ngaøy 28/03/1656, ngaøi leân ñöôøng ñeán thaønh phoá Rouen nhaän nhieäm sôû.
Taïi Trung Taâm Xaõ Hoäi Rouen, vò Taân Giaùm Ñoác daán thaân heát mình cho coâng vieäc baùc aùi mang tính chaát vöøa xaõ hoäi vöøa muïc vuï: chaêm soùc nhöõng ngöôøi voâ gia cö, ngöôøi thaát nghieäp vaø caùc thieáu nieân ñöôøng phoá hoaëc moà coâi; quan taâm tôùi vieäc giaùo duïc caùc treû em: cho hoïc vaên hoaù, ngheà nghieäp, giaùo lyù, caàu nguyeän vaø cho laõnh nhaän caùc bí tích; xaây nhaø truù aån cho caùc thieáu nöõ hoaøn löông coù choã nöông thaân, xaây nhaø tónh taâm cho nhöõng ngöôøi muoán töø boû Tin Laønh trôû veà vôùi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo.
Ngoaøi coâng vieäc ôû Trung Taâm Xaõ Hoäi, cha Lambert coøn chuù taâm tôùi Haøng Giaùo Só baèng caùch toå chöùc nhöõng buoåi giaûng thuyeát, huaán ñöùc taïi Cambremer. Ngaøi giuùp taøi chaùnh cho Chuûng Vieän Coutances vaø thao thöùc tìm caùch thaønh laäp moät chuûng vieän taïi Rouen.
Maëc duø coâng vieäc haèng ngaøy cuûa Trung Taâm Xaõ Hoäi chieám raát nhieàu thôøi gian, nhöng cha Pierre Lambert vaãn quan taâm ñeán ñôøi soáng taâm linh moät caùch ñaëc bieät. Ngaøi thöôøng bôùt giôø nguû ñeå daønh boán hoaëc naêm tieáng cho vieäc nguyeän ngaém. Ngaøi cöû haønh Thaùnh Leã nhö vieäc khôûi ñaàu cho moät ngaøy môùi, vaø chaàu Thaùnh Theå ñeå keát thuùc cuoái ngaøy.
Khi coù theå, vaøo nhöõng buoåi toái, ngaøi hoïc thaàn hoïc vôùi moät linh muïc khoân ngoan vaø thaùnh thieän ngöôøi AÙi Nhó Lan, ñaõ töøng laø giaùo sö ôû Ñaïi Hoïc Sorbonne - Paris ñeán Rouen giuùp ngaøi.
Ñeå thaêng tieán hôn nöõa trong ñôøi soáng taâm linh, cha Pierre Lambert gia nhaäp caùc hoäi ñoaøn ñaïo ñöùc, ñaëc bieät laø Hieäp Hoäi Thaùnh Maãu cuûa Doøng Teân, vaø Doøng Ba Beù Moïn. Thôøi gian naøy, cha Lambert choïn cha Simon Halleù, tu só Doøng Beù Moïn, laøm linh höôùng, vaø töøng böôùc ngaøi ñi saâu vaøo linh ñaïo khoå haïnh cuûa Doøng naøy.
4.3. Ôn goïi thöøa sai
Vaøo muøa heø naêm 1657, cha Pierre Lambert ñi Paris ñeå tìm nguoàn trôï caáp cho Trung Taâm Xaõ Hoäi. Taïi ñaây, ngaøi coù dòp tieáp xuùc vôùi Nhoùm Baïn Hieàn khi ñeán thaêm baøo ñeä laø chuûng sinh Nicolas Lambert, moät thaønh vieân cuûa Nhoùm. Töø ñoù, cha Lambert ñöôïc bieát veà chöông trình truyeàn giaùo taïi Vieät Nam maø cha Ñaéc Loä (Alexandre de Rhodes) ñaõ vaän ñoäng ôû Roâma vaø ôû Phaùp töø naêm 1649 ñeán naêm 1654, nhöng khoâng thaønh.
Naêm 1655, Ñöùc Taân Giaùo Hoaøng Alexander VII cho xem xeùt laïi keá hoaïch cuûa cha Ñaéc Loä. Keá hoaïch naøy ñöôïc söï coäng taùc nhieät thaønh cuûa Nhoùm Baïn Hieàn, söï haäu thuaãn maïnh meõ cuûa baø coâng töôùc d'Aiguillon vaø söï haêng say cuûa Hieäp Hoäi Thaùnh Theå. Tuy nhieân, coâng vieäc vaãn coøn nhöõng vöôùng maéc chöa theå giaûi gôõ. Luùc naøy, coù naêm linh muïc trong Nhoùm Baïn Hieàn sang Roâma ñeå thænh caàu Ñöùc Giaùo Hoaøng xuùc tieán chöông trình truyeàn giaùo cuûa cha Ñaéc Loä tröôùc ñaây.
Veà phaàn cha Pierre Lambert, sau lôøi khuyeán khích cuûa cha Simon Halleù, ngaøi ngoû yù vôùi ban toå chöùc xin ñöôïc gia nhaäp ñoaøn thöøa sai ñi truyeàn giaùo ôû Vieãn Ñoâng. Vaø khi tham döï Hoäi Nghò veà Truyeàn Giaùo, cha Lambert raát ngaïc nhieân thaáy teân cuûa ngaøi ñöôïc Hoäi Nghò nhaéc tôùi ôû vò trí thöù hai trong danh saùch ba ngöôøi ñöôïc ñeà cöû vôùi Thaùnh Boä vaøo chöùc vuï Ñaïi Dieän Toâng Toøa ôû Chaâu AÙ.
Sau ñoù, cha Pierre Lambert leân ñöôøng sang Roâma theo lôøi khuyeân cuûa cha Simon Halleù. Ngaøi tôùi Roâma ngaøy 18/11/1657, gaëp nhoùm naêm linh muïc ngöôøi Phaùp, trong ñoù coù cha Vincent de Meur vaø cha Franeïois Pallu, ñang vaän ñoäng cho chöông trình truyeàn giaùo treân. Tuy nhieân, caùc ngaøi gaëp nhieàu khoù khaên trong vieäc vaän ñoäng Toøa Thaùnh boå nhieäm caùc Ñaïi Dieän Toâng Toøa cho Ñoâng AÙ. Vôùi kinh nghieäm cuûa moät thaåm phaùn, cha Lambert ñaõ nhìn thaáy vaán ñeà, neân quyeát ñònh daâng taøi saûn cuûa mình cho coâng cuoäc truyeàn giaùo, nhôø ñoù vöôùng maéc ñöôïc thaùo gôõ vaø chöông trình tieán trieån toát ñeïp.
Cuoái naêm 1657, chæ coøn cha Francois Pallu vaø cha Pierre Lambert ôû laïi Roâma. Caùc ngaøi soaïn thaûo döï aùn ñeå thaønh laäp moät chuûng vieän chuyeân lo vieäc truyeàn giaùo haûi ngoaïi. Trong thôøi gian laøm vieäc vôùi nhau taïi Giaùo Ñoâ, caùc ngaøi ñaõ trôû thaønh ñoâi baïn thaân vaø gaén boù vôùi nhau suoát ñôøi trong tinh thaàn lieân ñôùi traùch nhieäm.
Naêm 1658, cha Francois Pallu ôû laïi Roâma tieáp tuïc coâng vieäc, cha Pierre Lambert trôû veà Phaùp. Ngaøi ñi voøng qua Nancy ñeå vieáng moä phaàn cuûa thaân phuï ñaõ qua ñôøi 23 naêm tröôùc, ñaây laø laàn thöù nhaát vaø cuõng laø laàn duy nhaát. Thöù Baûy Tuaàn Thaùnh, ngaøy 20/04/1658, ngaøi veà ñeán Paris. Lieàn sau ñoù, ngaøi bò nhöõng côn ñau caáp tính haønh haï suoát boán, naêm ngaøy, ñeán noãi khoâng ai khaùc coù theå laøm gì giuùp ñôõ ngaøi ñöôïc. Qua côn beänh, ngaøi trôû veà Rouen tieáp tuïc coâng vieäc cuûa Trung Taâm Xaõ Hoäi. Ngaøi coøn tieán haønh vieäc xaây döïng moät chuûng vieän cho Toång Giaùo Phaän Rouen, vaø sau khi hoaøn thaønh ngaøi trao chuûng vieän cho Doøng Thaùnh Jean Eudes ñieàu haønh.
5. Ñaïi Dieän Toâng Toøa
Trong luùc cha Pierre Lambert baän roän vôùi muoân ngaøn coâng vieäc taïi vuøng Normandie, thì ôû Roâma, vaøo ngaøy 13/05/1658, Thaùnh Boä Truyeàn Baù Ñöùc Tin kieán nghò boå nhieäm hai Giaùm Muïc Ñaïi Dieän Toâng Toøa ngöôøi Phaùp. Kieán nghò ñöôïc Ñöùc Giaùo Hoaøng Alexander VII pheâ chuaån ngaøy 08/06/1658. Ngaøy 29/07 cuøng naêm, qua ñoaûn saéc Apostolatus Officium, Ñöùc Giaùo Hoaøng boå nhieäm cha Pierre Lambert laøm Giaùm Muïc hieäu toøa Beùrythe vaø cha Francois Pallu laøm Giaùm Muïc hieäu toøa Heùliopolis. Ngaøy 17/08/1658, Thaùnh Boä chæ ñònh mieàn truyeàn giaùo cho hai Taân Ñaïi Dieän Toâng Toaø: Ñöùc Cha Pierre Lambert chòu traùch nhieäm Ñòa Phaän Ñaøng Trong, boán tænh ôû Trung Hoa vaø ñaûo Haûi Nam; Ñöùc Cha Francois Pallu cai quaûn Ñòa Phaän Ñaøng Ngoaøi, naêm tænh ôû Trung Hoa vaø vöông quoác Laøo. Söï chæ ñònh naøy ñöôïc Ñöùc Giaùo Hoaøng Alexander VII pheâ chuaån ngaøy 09/09/1659 qua ñoaûn saéc Super Cathedram. Thaùnh Boä coøn göûi cho caùc Vò Ñaïi Dieän Toâng Toøa baûn Huaán Thò naêm 1659, ñöôïc kyù vaøo ngaøy 10/11/1659, trong ñoù xaùc ñònh roõ söù vuï cuûa caùc thöøa sai, coâng taùc phaûi laøm, loä trình neân theo vaø caùch thöùc caàn giöõ nôi truyeàn giaùo...
Duø ñaõ nhaän ñöôïc saéc chæ boå nhieäm cuûa Toøa Thaùnh, Ñöùc Cha Lambert vaãn coøn mieät maøi vôùi coâng vieäc ôû Trung taâm Xaõ Hoäi cho ñeán phuùt cuoái. Ngaøy 02/06/1660, ngaøi rôøi Rouen ñi Paris moät caùch kín ñaùo. Taïi Paris, sau taùm ngaøy tónh taâm, ngaøi ñöôïc Ñöùc Cha Lebouthiller, Toång Giaùm Muïc Giaùo Phaän Tours, truyeàn chöùc Giaùm Muïc trong nhaø nguyeän cuûa Doøng Ñöùc Baø Ñi Vieáng vaøo ngaøy 11/06/1660.[36] Sau ñoù, Ñöùc Taân Giaùm Muïc Pierre Lambert tónh taâm ngaén ngaøy ñeå chuaån bò cho moät söù vuï môùi.
II. Giai Ñoaïn Taïi Chaâu AÙ (1660-1679)
1. Haønh trình sang Chaâu AÙ
Ngaøy 18/06/1660, Ñöùc Cha Pierre Lambert aâm thaàm rôøi Paris leân ñöôøng sang Chaâu AÙ, coù cha Jacques de Bourges thaùp tuøng. Khi vöøa tôùi Lyon, Ñöùc Cha ngaõ beänh naëng, phaûi naèm lieät 52 ngaøy lieàn. Nhöng roài ngaøi ñaõ laønh beänh ñoät ngoät, khieán thaày thuoác ñieàu trò coi ñoù nhö moät pheùp laï. Ñöùc Cha tieáp tuïc leân ñöôøng. Khi tôùi Marseille, ngaøi nhaän theâm cha Francois Deydier vaøo ñoaøn thöøa sai, vaø leân taøu vöôït bieån Ñòa Trung Haûi ngaøy 27/11/1660. Haønh trình thaät kín ñaùo, ñeán noãi caû ngöôøi em ruoät cuûa Ñöùc Cha Lambert cuõng chæ ñöôïc bieát sau vaøi ngaøy. Caùc ngaøi ñi theo loä trình maø Thaùnh Boä ñaõ ñeà nghò.
Sau khi vöôït Ñòa Trung Haûi, ñoaøn thöøa sai baét ñaàu con ñöôøng boä xuyeân qua caùc mieàn Hoài Giaùo vuøng Caän Ñoâng ñeán Ispahan, kinh ñoâ xöù Ba Tö; töø Surate ñi boä xuyeân qua baùn ñaûo AÁn Ñoä ñeán Masulipatan; töø Masulipatan, xuoáng taøu vaø ñeán Mergui, thuoäc Thaùi Lan ngaøy 28/04/1662. Ngaøy 19/05, caùc ngaøi tôùi Tenasserim, vaø ñeán Ayutthaya, kinh ñoâ Siam (Thaùi Lan) vaøo ngaøy 22/08/1662[38].
Cuoäc haønh trình ñaày gian khoå vaø hieåm nguy keùo daøi treân hai naêm. Ñoù laø moät cô hoäi ñeå Ñöùc Cha Pierre Lambert soáng kinh nghieäm cuûa Thaùnh Phaoloâ: "Gaëp bao nguy hieåm treân soâng, nguy hieåm do troäm cöôùp, nguy hieåm do ñoàng baøo, nguy hieåm vì daân ngoaïi, nguy hieåm ôû thaønh phoá, trong sa maïc, ngoaøi bieån khôi, nguy hieåm do nhöõng keû giaû danh laø anh em. [...] Phaûi thöùc ñeâm, bò ñoùi khaùt, nhòn aên uoáng vaø chòu reùt möôùt [...], nhaát laø bò daøy voø bôûi moái baän taâm lo cho Hoäi Thaùnh" (2Cr 11, 26-28). Hôn nöõa, ñoái vôùi Ñöùc Cha Lambert, ñaây laø moät cuoäc haønh höông ñaëc bieät, giuùp ngaøi nhaän thöùc ñöôïc nhu caàu phaûi hoaùn caûi khoâng ngöøng vaø vun troàng ñôøi soáng noäi taâm cho hoaøn haûo vaø thaùnh thieän hôn. Moãi chaëng döøng chaân laø moät dòp ngaøi tónh taâm ñeå laéng nghe Thaùnh Thaàn chæ daïy.
Haønh trình sang vuøng truyeàn giaùo cuûa Ñöùc Cha Pierre Lambert, töø luùc khôûi haønh cho ñeán luùc naøy, ñaõ gaëp bieát bao soùng gioù, nhöng ñieàu noåi baät nhaát laø caøng gaëp thöû thaùch, gian nan thì ñöùc tin cuûa ngaøi caøng maïnh meõ hôn. Töø ñaây, tình yeâu ngaøi daønh cho Chuùa Gieâsu-Kitoâ Chòu-Ñoùng-Ñinh ñöôïc trieån nôû vaø ñaït ñeán ñænh cao, bôûi vì ngaøi ñaõ ñoùn nhaän thaäp giaù ñôøi thöôøng vôùi moät tình yeâu phi thöôøng. Ñöùc Cha Lambert khoâng nhöõng ñaõ soáng trieät ñeå tình yeâu vôùi Chuùa Gieâsu-Kitoâ Chòu-Ñoùng-Ñinh, maø coøn öôùc ao cho coù thaät nhieàu ngöôøi hieåu bieát vaø soáng linh ñaïo naøy.
2. Ñöùc Cha Pierre Lambert taïi Chaâu AÙ
Ngay sau khi tôùi Ayutthaya, Ñöùc Cha Lambert ñaõ thöïc hieän moät cuoäc tónh taâm 40 ngaøy. Ñaây laø dòp cho pheùp ngaøi trôû veà nguoàn maïch thieâng lieâng, löôïng giaù nhöõng gì ñaõ khaùm phaù ñöôïc trong cuoäc haønh trình vaø xin ôn soi saùng caàn thieát ñeå tieáp tuïc söù maïng.
2.1. Coâng vieäc khôûi ñaàu taïi Thaùi Lan
Ñeå coù theå thi haønh söù vuï caùch höõu hieäu nhaát, Ñöùc Cha Lambert baét ñaàu ngay vaøo vieäc hoïc tieáng ñòa phöông vaø tìm hieåu phong tuïc, vaên hoùa daân baûn xöù. Khi ñöôïc bieát ôû traïi ngöôøi Ñaøng Trong taïi Ayutthaya coù khoaûng 40 ngöôøi Coâng Giaùo, Ñöùc Cha Lambert raát vui möøng. Ngaøi vaø caùc ñoàng söï baét ñaàu daïy giaùo lyù vaø ban caùc bí tích cho hoï. Ñöùc Cha ñaõ cöû haønh Leã Giaùng Sinh ñaàu tieân ôû traïi cuûa ngöôøi Ñaøng Trong.
Ñöùc Cha Lambert vaø caùc thöøa sai Toâng Toøa coá gaéng thöïc hieän ñuùng tinh thaàn cuûa moät thöøa sai, ñeå coù theå ñieàu chænh laïi caùch soáng buoâng thaû cuûa soá ñoâng thöøa sai thuoäc cheá ñoä Baûo Trôï Boà Ñaøo Nha. Vì theá, caùc ngaøi gaëp nhieàu khoù khaên ôû Ayutthaya: nhöõng phaûn öùng khoâng thaân thieän töø caùc thöøa sai thuoäc cheá ñoä Baûo Trôï, thaùi ñoä aùc caûm cuûa ngöôøi Boà Ñaøo Nha taïi Siam, cuõng nhö söï choáng ñoái cuûa chính quyeàn Boà Ñaøo Nha vôùi caùc thöøa sai Toâng Toøa.
Nhaän thaáy tính maïng cuûa caùc thöøa sai Toâng Toøa bò ñe doaï, ngöôøi Ñaøng Trong ñaõ ñoùn ñoaøn thöøa sai veà traïi cuûa hoï. Taïi ñaây, hoï baûo veä caùc ngaøi, giuùp laøm moät nhaø thôø ñeå cöû haønh phuïng vuï vaø moät caên nhaø ñôn sô laøm nôi cö truù cho caùc ngaøi. Ñöùc Cha daâng nhaø thôø naøy cho Thaùnh Giuse. Vaø cuõng töø traïi Ñaøng Trong, caùc ngaøi ñoùn nhaän nhöõng tín höõu ñaàu tieân, môû ñaàu cho söù vuï thöøa sai cuûa caùc ngaøi taïi Chaâu AÙ.
2.2. Sang Trung Hoa baát thaønh
Ñöùc Cha Pierre Lambert mong öôùc sôùm ñeán ñöôïc nhieäm sôû cuûa ngaøi ôû Ñaøng Trong, nhöng ñaïo Coâng Giaùo ñang bò baùch haïi nôi ñoù neân ngaøi chöa theå ñeán ñöôïc. Vì theá, ngaøy 12/07/1663, Ñöùc Cha quyeát ñònh xuoáng taøu ñi Trung Hoa cuøng vôùi cha Francois Deydier, nhöng taøu gaëp baõo ngoaøi khôi Campuchia neân caùc ngaøi phaûi trôû veà baèng ñöôøng boä vaø ñeán Ayutthaya ngaøy 15/09/1663.
Ngaøy 14/10/1663, Ñöùc Cha sai cha Jacques de Bourges leân ñöôøng veà Chaâu AÂu ñeå töôøng trình cho Thaùnh Boä tình hình cuï theå taïi vuøng truyeàn giaùo Chaâu AÙ. Coøn ngaøi vaø cha Francois Deydier tónh taâm 40 ngaøy ñeå chuaån bò cho söù vuï cuûa mình.
2.3. Coâng nghò Ayutthaya
Ngaøy 27/01/1664, Ñöùc Cha Pierre Lambert raát vui möøng ñoùn tieáp Ñöùc Cha Francois Pallu cuøng boán linh muïc thöøa sai vaø moät giaùo daân ñeán Ayutthaya. Maëc duø raát noùng loøng trao ñoåi tin töùc cho nhau, nhöng caùc ngaøi quyeát ñònh giöõ thinh laëng ba ngaøy ñeå taï ôn Chuùa Quan Phoøng ñaõ cho caùc ngaøi ñöôïc ñoaøn tuï sau bieát bao gian nan thöû thaùch. Tieáp ñeán, caùc ngaøi daâng Leã Caàu Hoàn cho Ñöùc Cha Cotolendi, boán linh muïc vaø moät giaùo daân trong ñoaøn thöøa sai ñaõ töø traàn treân ñöôøng sang Ñoâng AÙ.
Sau khi trao ñoåi tin töùc, Ñöùc Cha Lambert ñeà nghò toå chöùc moät Coâng Nghò ñòa phöông, goïi laø Coâng Nghò Ayutthaya. Coâng Nghò khai maïc vaøo thöù saùu ngaøy 29/02/1664 vaø beá maïc khoaûng cuoái thaùng naêm. Tham döï Coâng Nghò goàm taùm ngöôøi: hai Giaùm Muïc, naêm linh muïc vaø moät giaùo daân. Trong Coâng Nghò, caùc ngaøi ñaõ quyeát ñònh ba vieäc quan troïng: Laäp Hoäi Toâng Ñoà, xaây döïng moät Chuûng Vieän, vaø soaïn thaûo Huaán Duï göûi caùc thöøa sai.
- Ngaøy 06/01/1665, hai Ñöùc Cha Pierre Lambert vaø Francois Pallu cuøng hai thöøa sai laø cha Francois Deydier vaø cha Louis Laneau ñaõ tuyeân khaán trong Hoäi Toâng Ñoà. Tuy nhieân, Hoäi naøy khoâng ñöôïc Toøa Thaùnh pheâ chuaån.
- Theo saùt höôùng daãn cuûa Thaùnh Boä, caùc ngaøi ñaõ hoaïch ñònh döï aùn xaây moät Chuûng Vieän chung cho mieàn Ñoâng AÙ nhaèm ñaøo taïo caùc öùng sinh linh muïc baûn xöù töông lai, döï aùn naøy ñöôïc Ñöùc Cha Lambert thöïc hieän naêm 1665.
- Huaán Duï göûi caùc thöøa sai laø keát quaû quan troïng nhaát cuûa Coâng Nghò Ayutthaya. Nhìn chung, Huaán Duï laáy caûm höùng töø Huaán Thò naêm 1659 cuûa Thaùnh Boä göûi cho caùc Ñaïi Dieän Toâng Toøa; noäi dung goàm ba muïc chính: söï thaùnh hoùa ngöôøi toâng ñoà nhaèm phaàn roãi cuûa caùc tín höõu, giaûng ñaïo cho löông daân, vaø toå chöùc giaùo xöù. Huaán Duï Ayutthaya ñöôïc Toøa Thaùnh pheâ chuaån naêm 1669.
Sau khi khaán vaøo Hoäi Toâng Ñoà, ngaøy 20/01/1665, Ñöùc Cha Francois Pallu tình nguyeän trôû veà Chaâu AÂu ñeå töôøng trình cho Toøa Thaùnh vaø nhöõng vò höõu traùch moät soá vieäc quan troïng taïi vuøng truyeàn giaùo Vieãn Ñoâng. Sau ñoù, caùc thöøa sai laàn löôït ñöôïc sai ñeán caùc vuøng truyeàn giaùo cuûa caùc ngaøi. Coøn Ñöùc Cha Pierre Lambert vaø cha Louis Laneau ôû laïi Ayutthaya ñieàu haønh coâng vieäc.
2.4. Nhöõng töông quan khoù khaên giöõa Ñöùc Cha Lambert vôùi cheá ñoä Baûo Trôï
Ñöùc Cha Lambert gaëp raát nhieàu khoù khaên vôùi cheá ñoä Baûo Trôï Boà Ñaøo Nha, nhö vuï vieäc ñoái vôùi caùc thöøa sai Doøng Ña Minh. Chuùa Nhaät ngaøy 02/05/1666, sau leã Phuïc Sinh, cha Fragoso, ñöa moät oâng giaøu coù, goác Macao, ñeán xin chòu Pheùp Theâm Söùc vaø cha seõ laø ngöôøi ñôõ ñaàu. Ñaây laø ñieàu traùi vôùi Giaùo Luaät, nhöng Ñöùc Cha ñaõ ban pheùp chuaån ñeå traùnh nhöõng haäu quaû ñaùng tieác coù theå xaûy ra. Sau ñoù, thöøa sai Francois Deydier, tieán só thaàn hoïc, löu yù laø cha khoâng coù quyeàn ñôõ ñaàu. Cha Fragoso khoâng haøi loøng, neân ñaõ tìm caùch choáng laïi baèng vieäc yeâu caàu Ñöùc Cha xuaát trình saéc chæ boå nhieäm Giaùm Muïc cuûa ngaøi. Ñöùc Cha töø choái, vì ngaøi cho raèng, cha Fragoso khoâng coù quyeàn treân Giaùm Muïc.
Caâu chuyeän qua laïi vôùi nhöõng tình tieát khaù gay go. Cuoái cuøng, vôùi tö caùch laø uûy vieân Toøa AÙn Toân Giaùo, cha Fragoso vieát thoâng caùo ra vaï tuyeät thoâng Ñöùc Cha Pierre Lambert vaø caùc thöøa sai Phaùp. Thoâng caùo naøy ñöôïc nieâm yeát taïi nhaø thôø Thaùnh Phanxicoâ, Doøng Teân, vaøo thöù naêm ngaøy 02/12/1666, vaø taïi nhaø thôø Doøng Ña Minh vaøo Chuùa Nhaät ngaøy 05/12/1666. Ñöùc Cha khoâng phaûn hoài, chæ laøm baûn phuùc trình göûi veà Toøa Thaùnh vaø yeâu caàu cha Fragoso cuõng haõy laøm nhö vaäy.
Ngoaøi vieäc lieân quan ñeán cha Fragoso neâu treân, ngaøy 01/11/1667, cha Valguarnera, Doøng Teân, coøn laøm moät baûn baùo caùo göûi veà Toøa Thaùnh toá caùo Ñöùc Cha Pierre Lambert nhieàu ñieàu. Khoaûng giöõa thaùng 04/1669, Ñöùc Cha Lambert vaø caùc thöøa sai Phaùp bò caùc tu só Doøng Teân taïi Ayutthaya göûi moät tuyeân caùo choáng ñoái. Ñöùc Cha quyeát ñònh khoâng traû lôøi. Sau naøy khi ñi kinh lyù Ñaøng Ngoaøi vaø Ñaøng Trong, Ñöùc Cha coøn gaëp nhöõng choáng ñoái khaùc töø caùc thöøa sai Doøng Teân taïi ñòa phöông.
Ngaøy 05/11/1670, Ñöùc Cha Lambert nhaän ñöôïc saéc leänh töø Toøa Toång Giaùm Muïc Goa yeâu caàu phaûi xuaát trình moïi giaáy tôø maø Toøa Thaùnh chæ ñònh ngaøi trong nhieäm vuï Giaùm Muïc, neáu khoâng, Ñöùc Cha seõ bò vaï tuyeät thoâng vaø bò phaït 200 ñoàng baïc. Ñeå traùnh nhöõng haäu quaû toài teä coù theå xaûy ra, Ñöùc Cha ñaõ trình giaáy tôø ñaày ñuû, nhöng hoï cho raèng caùc giaáy tôø naøy khoâng hôïp leä vì chöa ñöôïc thoâng qua trieàu ñình Boà Ñaøo Nha.
2.5. Hieäp Hoäi Nam Nöõ Tín Höõu Meán Thaùnh Giaù Ñöùc Gieâsu Kitoâ Chuùa Chuùng Ta
Ñöùc Cha Pierre Lambert sôùm nhaän ra vai troø chöùng taù cuûa ngöôøi giaùo daân trong moïi laõnh vöïc, neân ñaõ vieát ra baûn luaät "Hieäp Hoäi Nam Nöõ Tín Höõu Meán Thaùnh Giaù Ñöùc Gieâsu Kitoâ Chuùa Chuùng Ta", coù theå vaøo naêm 1668 taïi Thaùi Lan, vaø thaønh laäp Hieäp hoäi naøy khoaûng naêm 1669 taïi Ñaøng Ngoaøi. Muïc ñích chính yeáu cuûa Hieäp Hoäi laø thoâi thuùc caùc tín höõu khaép nôi höôùng tôùi tình yeâu thöïc tieãn ñoái vôùi Thaùnh Giaù Con Thieân Chuùa, qua vieäc haèng ngaøy suy gaãm söï Thöông Khoù Ñöùc Gieâsu Kitoâ, roài theå hieän söï suy gaãm aáy ra beân ngoaøi baèng vieäc haõm mình hy sinh lieân læ cuûa hoï.
Töø nhöõng yeáu toá caên baûn cuûa Hieäp Hoäi treân, Ñöùc Cha Lambert seõ thaønh laäp Doøng Nöõ Meán Thaùnh Giaù sau naøy.
3. Ñöùc Cha Pierre Lambert vôùi Giaùo Hoäi Vieät Nam
Theo saùt chæ daãn cuûa Thaùnh Boä, Ñöùc Cha Pierre Lambert löu taâm ñaëc bieät ñeán vieäc thaønh laäp Haøng Giaùo Só ñòa phöông. Vì theá, taïi Ayutthaya ngaøy 31/03/1668, Ñöùc Cha truyeàn chöùc linh muïc ñaàu tieân cho thaày Giuse Trang laø ngöôøi Ñaøng Trong cuøng vôùi thaày Francois Peùrez, ngöôøi Siam, goác Boà Ñaøo Nha. Vaøo thaùng Saùu cuøng naêm, Ñöùc cha truyeàn chöùc linh muïc cho hai thaày giaûng ngöôøi Ñaøng Ngoaøi laø Beâneâñictoâ Hieàn vaø Gioan Hueä. Khoaûng thaùng 01/1669, Ñöùc Cha truyeàn chöùc linh muïc cho thaày Luca Beàn, ngöôøi Ñaøng Trong taïi Piply, Siam.
4. Ñöùc Cha Pierre Lambert Kinh lyù Ñaøng Ngoaøi
Maëc duø Ñòa Phaän Ñaøng Ngoaøi khoâng tröïc tieáp thuoäc quyeàn Ñöùc Cha Pierre Lambert, nhöng vì Ñöùc Cha Francois Pallu phaûi trôû veà Chaâu AÂu, neân ngaøi tìm ñöôøng sang Ñaøng Ngoaøi vôùi tö caùch laø Giaùm Quaûn Toâng Toaø.
Ngaøy 16/07/1669, Ñöùc Cha Pierre Lambert cuøng hai cha Jacques de Bourges vaø Gabriel Bouchard leân taøu cuûa oâng Junet ñi xöù Ñaøng Ngoaøi, caùc ngaøi ñeán cöûa bieån Ñaøng Ngoaøi vaøo ngaøy 30/08. Chuyeán kinh lyù muïc vuï naøy keùo daøi ñeán ngaøy 14/03/1670. Taïi Ñaøng Ngoaøi, caùc thöøa sai Toâng Toøa ñaõ thöïc hieän ñöôïc nhöõng vieäc quan troïng:
- Tröôùc tieân, Ñöùc Cha chæ thò cho cha Francois Deydier trieäu taäp moät cuoäc hoïp coâng khai taïi Kinh Ñoâ ñeå coâng boá caùc saéc leänh cuûa Toøa Thaùnh veà thaåm quyeàn cuûa Ñaïi Dieän Toâng Toøa cho caùc tín höõu, coù söï hieän dieän cuûa caùc cha Doøng Teân.
- Tieáp ñeán, Ñöùc Cha thaønh laäp Hieäp Hoäi Nam Nöõ Tín Höõu Meán Thaùnh Giaù maø ngaøi ñaõ soaïn thaûo quy luaät töø thaùng 08/1668, taïi Ayutthaya.
- Sau ñoù, Ñöùc Cha truyeàn chöùc linh muïc cho baûy thaày giaûng öu tuù ñaõ ñöôïc cha Toång Ñaïi Dieän Francois Deydier tuyeån choïn vaø ñaøo taïo chu ñaùo.
- Ngaøy 14/02/1670, Ñöùc Cha Lambert trieäu taäp Coâng Nghò taïi Ñaøng Ngoaøi, coøn goïi laø Coâng Nghò Phoá Hieán; thaønh vieân tham döï goàm coù Ñöùc Cha, ba thöøa sai Phaùp vaø chín linh muïc baûn xöù. Ñaây laø moät Coâng Nghò nhaèm xaùc laäp quyeàn bính cuûa caùc Ñaïi Dieän Toâng Toøa, ñöôïc ñuùc keát trong moät vaên kieän goàm 34 ñieàu khoaûn.
- Cuoái cuøng, ngaøy 19/02/1670, Ñöùc Cha Lambert thaønh laäp Doøng Nöõ Meán Thaùnh Giaù qua vieäc nhaän lôøi khaán cuûa hai nöõ tu tieân khôûi laø Aneâ vaø Paula. Ngay ngaøy hoâm ñoù, Ñöùc Cha voäi vaõ leân taøu trôû veà Siam, nhöng vì khoâng thuaän gioù neân maõi ñeán ngaøy 14/03, con taøu môùi ra khôi ñöôïc. Ngaøi veà ñeán Ayutthaya khoaûng trung tuaàn thaùng 04/1670. Ñöôïc bieát Ñöùc Cha Lambert töø Ñaøng Ngoaøi trôû veà, Vua Siam laø Phra-Narai raát vui möøng, nhöng oâng cuõng buoàn phieàn khi nghe tin Ñöùc Cha leân côn soát naëng vaøo ñaàu naêm sau ñoù. Vì quyù meán Ñöùc Cha, neân vua sai löông y taøi gioûi nhaát cuûa hoaøng gia ñeán chöõa trò cho ngaøi. Khi khoûi beänh, Ñöùc Cha nhaän ra raèng, Chuùa chöa muoán keùo ngaøi ra khoûi choán löu ñaøy naøy.
5. Ñöùc Cha Pierre Lambert kinh lyù Ñaøng Trong laàn I
Khoaûng cuoái thaùng 02/1671, taïi Ayutthaya, Ñöùc Cha Lambert nhaän ñöôïc tin hai thöøa sai Phaùp ñang hoaït ñoäng taïi Ñaøng Trong töø traàn: cha Antoine Hainques qua ñôøi thaùng 12/1670 vaø cha Pierre Brindeau ra ñi thaùng 01/1671. Ngaøi ñau buoàn vaø lo laéng, coøn giaùo daân taïi ñoù baøng hoaøng vaø baát an. Vì theá, hoï cöû moät ñoaøn ngöôøi ñaïi dieän goàm cha Giuse Trang, cha Luca Beàn vôùi hai thaày giaûng vaø vaøi giaùo daân leân moät con thuyeàn nhoû sang caàu cöùu Ñöùc Cha Lambert. Phaùi ñoaøn ñeán Ayutthaya ngaøy 08/05/1671.
Lo laéng cho ñoaøn chieân khoâng ngöôøi chaên daét, ngaøy 20/07/1671, Ñöùc Cha quyeát ñònh sang Ñaøng Trong baèng chính con thuyeàn nhoû aáy, cuøng ñi coù boán thöøa sai Phaùp. Qua nhieàu gian nan, thoaùt ñöôïc baõo toá vaø cöôùp bieån, cuoái cuøng con thuyeàn cuõng caäp beán vuøng bieån Nha Trang. Ñöùc Cha Lambert vaøo laøng Laâm Tuyeàn toái ngaøy 01/09/1671. Ngaøi löu laïi Laâm Tuyeàn vaøi ngaøy ñeå thaêm vieáng caùc giaùo ñieåm trong vuøng Khaùnh Hoøa vaø Ninh Hoaø, roài ra Phuù Yeân. Taïi ñaây, Ñöùc Cha bò moät oâng quan ñòa phöông ñaàu ñoäc khieán cho ngaøi bò beänh lieät giöôøng vaø phaûi löu laïi moät thôøi gian khaù laâu. Khi taïm bình phuïc, ngaøi tieáp tuïc haønh trình tôùi Nöôùc Maën vaø cöû haønh leã Caùc Thaùnh Nam Nöõ taïi ñoù roài leân ñöôøng ñeán Quaûng Ngaõi. Trong thôøi gian ôû An Chæ, Ñöùc Cha taïm truù taïi nhaø moät quaû phuï teân laø Lucia Kyø, ngaøi ñi thaêm moät vaøi ñòa ñieåm vaø thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù ôû Ñaøng Trong vaøo tröôùc Leã Giaùng Sinh naêm 1671.
Ngaøy 19/01/1672, Ñöùc Cha trieäu taäp Coâng Nghò Hoäi An treân moät hoøn ñaûo teân laø Chieâm Boàng. Tham döï Coâng Nghò goàm coù caùc thöøa sai cuûa Ñöùc Cha, hai linh muïc ngöôøi Ñaøng Trong vaø moät soá thaày giaûng. Keát quaû cuûa Coâng Nghò laø moät vaên kieän goàm 10 ñieàu khoaûn nhaém tôùi vieäc toå chöùc Giaùo Hoäi ñòa phöông theo yù Toøa Thaùnh vaø bieät laäp khoûi quyeàn baûo trôï truyeàn giaùo Boà Ñaøo Nha.
Sau Coâng Nghò, Ñöùc Cha löu laïi Hoäi An khoaûng moät thaùng roài leân thuyeàn trôû veà Bình Ñònh, Khaùnh Hoaø. Ngaøi chæ ñeán ñöôïc Nöôùc Maën thaêm caùc nhaø thôø trong vuøng maø khoâng theå vaøo Ninh Hoaø, Nha Trang vì thuyeàn gaëp gioâng baõo.
Sau khi boå nhieäm nhaân söï cho Ñaøng Trong, ngaøy 29/03/1672, Ñöùc Cha quyeát ñònh trôû veà Ayutthaya, ngaøi coøn mang theo 10 thieáu nieân ngöôøi Ñaøng Trong. Khoâng may, khi ñoaøn veà tôùi Ayutthaya vaøo ngaøy 21/04/1672, thì gaëp söù thaàn Ñaøng Trong ñang ôû ñoù. OÂng ta raát giaän vì Ñöùc Cha ñaõ vaøo Ñaøng Trong caùch leùn luùt, laïi coøn ñöa veà Siam 10 thaàn daân cuûa oâng. Ñeå xoa dòu tình hình baát lôïi treân, Ñöùc Cha höùa vôùi oâng seõ cho ngöôøi sang Ñaøng Trong ñeå trình baøy vôùi trieàu ñình roõ raøng söï vieäc.
6. Taïi Ayutthaya
Tröôùc khi sang Ñaøng Trong, Ñöùc Cha Pierre Lambert ñaõ nhaän ñöôïc saéc leänh Speculatores cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Cleâmenteâ IX. Saéc leänh yeâu caàu taát caû caùc thöøa sai, khi laøm vieäc taïi nôi naøo ñaõ ñöôïc Toøa Thaùnh trao cho caùc Ñaïi Dieän Toâng Toaø, ñeàu phaûi tuyeân theä vaâng lôøi caùc ngaøi, thöøa sai naøo khoâng vaâng lôøi seõ bò vaï tuyeät thoâng. Neân bieát, töø naêm 1669, Toøa Thaùnh ñaõ ñaët Siam döôùi quyeàn cai quaûn cuûa vò Ñaïi Dieän Toâng Toøa ngöôøi Phaùp, nhöng caùc thöøa sai Doøng Teân vaø Doøng Ña Minh ñang hieän dieän ôû Ayutthaya ñeàu töø choái vaâng phuïc vì chöa thoâng qua trieàu ñình Boà Ñaøo Nha. Duø luoân bò caùc thöøa sai thuoäc cheá ñoä Baûo Trôï choáng ñoái, Ñöùc Cha Lambert vaãn kieân trì thöïc thi söù vuï ñaõ nhaän töø Toøa Thaùnh.
Trong naêm 1672, Ñöùc Cha Pierre Lambert xaây döïng moät nhaø thöông vaø thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù Thaùi Lan, vôùi boán hay naêm nöõ tu ñaàu tieân laø ngöôøi goác Ñaøng Trong.
Ngaøy 27/05/1673, Ñöùc Cha Francois Pallu trôû laïi Ayutthaya laàn thöù hai mang theo thö cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Cleâmenteâ IX vaø Vua Louis XIV göûi cho Vua Siam. Nhaø Vua ñaõ long troïng toå chöùc moät buoåi tieáp ñoùn caùc Giaùm Muïc ngöôøi Phaùp, cuøng vôùi vieäc tieáp nhaän hai laù thö treân. Töø ñaây, moái giao haûo giöõa Nhaø Vua vaø caùc Giaùm Muïc ngaøy caøng theâm thaân thieän vaø gaàn guõi.
7. Ñöùc Cha Lambert kinh lyù Ñaøng Trong laàn II
Theo lôøi ñaõ höùa vôùi söù thaàn Ñaøng Trong taïi Ayutthaya, Ñöùc Cha Pierre Lambert sai hai cha Beùnigne Vachet vaø Guillaume Mahot mang thö vaø quaø cuûa ngaøi sang daâng cho Chuùa Nguyeãn taïi Hueá. Nhaän ñöôïc thö, Chuùa Nguyeãn raát haøi loøng, môøi Ñöùc Cha Lambert sang Ñaøng Trong vaø coøn cho pheùp ngaøi töï do giaûng ñaïo.
Ngaøy 30/07/1675, Ñöùc Cha Lambert vaø cha Mahot rôøi Ayutthaya leân con taøu cuûa Chuùa Nguyeãn göûi tôùi, vaø caùc ngaøi ñeán Hoäi An ngaøy 06/09. Moät tuaàn sau, Ñöùc Cha Pierre Lambert cuøng vôùi caùc cha thöøa sai Beùnigne Vachet, Jean de Courtaulin vaø Manuel Boån ñeán trieàu ñình Hueá. Ñöùc Cha löu laïi Hueá moät thaùng, nhöng Chuùa Nguyeãn khoâng tieáp ñoùn caùc ngaøi ñöôïc vì ngöôøi con trai cuûa oâng vöøa qua ñôøi.
Sau moät thaùng ôû Hueá, Ñöùc Cha trôû laïi Hoäi An. Taïi ñaây, ngaøi tieáp ñoùn giaùo daân, ban caùc bí tích cho hoï moät caùch coâng khai. Ngaøi laøm vieäc ngaøy ñeâm, haàu nhö khoâng coù giôø nghæ ngôi.
Vaøo giöõa thaùng 12, Ñöùc Cha ñeán Quaûng Ngaõi vaø cho naêm nöõ tu ñaàu tieân Doøng Meán Thaùnh Giaù Ñaøng Trong ñöôïc tuyeân khaán trong Thaùnh Leã do ngaøi cöû haønh taïi An Chæ vaø Baøu Taây.
Trong chuyeán vieáng thaêm laàn naøy Ñöùc Cha laïi phaûi ñöông ñaàu vôùi hai cha Doøng Teân laø Joseph Candone vaø Bartheùleùmy d'Acosta. Ñöùc Cha sai cha Vachet ñem saéc leänh Speculatores ñeán cho hai cha taïi Hoäi An, nhöng hoï töø choái vaâng phuïc. Vì vaäy, theo chæ thò cuûa Toøa Thaùnh, hai cha naøy bò Ñöùc Cha ra vaï tuyeät thoâng. Ñeå phaûn khaùng laïi, cha Candone, vôùi tö caùch Toång Ñaïi Dieän cuûa vò toång quaûn Toøa Giaùm Muïc Malacca, göûi moät thoâng caùo cho boån ñaïo bieát raèng, cha ñaõ caùch chöùc Ñöùc Cha vaø tuyeân boá Ñöùc Cha bò döùt pheùp thoâng coâng, caùc Giaùm Muïc Phaùp khoâng coù quyeàn taøi phaùn naøo treân xöù naøy, vaø döùt pheùp thoâng coâng nhöõng ai laõnh nhaän caùc bí tích do caùc thöøa sai Phaùp cöû haønh.
Ñeå traán an caùc boån ñaïo, Ñöùc Cha göûi moät thö chung thoâng baùo cho hoï bieát hai ñieàu quan troïng: moät laø trieàu ñình Hueá ban pheùp cho Ñöùc Cha ñöôïc töï do ñi laïi laøm nhieäm vuï toân giaùo vaø ñöôïc göûi thöøa sai vaøo vöông quoác naøy baát cöù luùc naøo; hai laø vì vaâng lôøi Toøa Thaùnh, ngaøi buoäc phaûi ra vaï tuyeät thoâng cho nhöõng ai khoâng tuaân phuïc, theo nhö chính saéc leänh Speculatores. Ñöùc Cha coøn göûi moät söù ñieäp keâu goïi söï hieäp nhaát vaø phuïc quyeàn chuû chaên hôïp phaùp. Laù thö chung cuûa Ñöùc Cha Lambert mang laïi keát quaû baát ngôø: ñaïi ña soá caùc thaày giaûng noäp cho Ñöùc Cha chöùng thö boå nhieäm do caùc cha Doøng Teân caáp vaø xin ngaøi ban chöùng thö môùi.
Beân caïnh nhöõng vieäc khoâng vaâng phuïc Toøa Thaùnh vaø choáng ñoái caùc thöøa sai, nhöõng ngöôøi theo cheá ñoä Baûo Trôï Boà Ñaøo Nha coøn toá caùo Ñöùc Cha vôùi trieàu ñình Chuùa Nguyeãn ba toäi raát naëng: Naêm 1669,
Ñöùc Cha ñi Ñaøng Ngoaøi laø nôi thuø ñòch vôùi Chuùa Ñaøng Trong; naêm 1671, ngaøi ñeán Ñaøng Trong caùch leùn luùt nhö moät giaùn ñieäp; khi ra ñi, ngaøi coøn baét coùc moät soá thieáu nieân ñem sang Ayutthaya. Ñaây laø nhöõng toäi phaûi chòu hình phaït naëng neà nhaát ôû Ñaøng Trong. Hôn nöõa, taïi Hoäi An, ngaøy 27/12/1675, Ñöùc Cha coøn phaûi chöùng kieán caûnh caùc giaùo daân bò baùch haïi raát thöông taâm, do cha Bartheùleùmy d'Acosta ñuùt loùt ñeå lính traùng laøm vieäc naøy.
Vì nhöõng lôøi toá caùo vaø vì söï kieän treân, Ñöùc Cha Lambert quyeát ñònh trôû laïi Hueá. Ngaøy 16/01/1676, ngaøi ñöôïc quan phoø maõ tieáp ñoùn, roài sau ñoù, ñöôïc ñaøm ñaïo rieâng vôùi con trai caû cuûa Chuùa Nguyeãn. Ñöùc Cha khoâng nhöõng taïo ñöôïc uy tín vôùi Chuùa Nguyeãn maø coøn caû vôùi caùc quan trong trieàu ñình, neân ngaøi thoaùt ñöôïc nhöõng nguy hieåm maø chính ngöôøi Coâng Giaùo thuoäc cheá ñoä Baûo Trôï Boà Ñaøo Nha ñònh gaây ra cho ngaøi.
Trong thôøi gian ôû Hueá, Ñöùc Cha ñaõ tröø quyû cho moät phuï nöõ vaø chöõa beänh cho moät em beù môùi sinh ñöôïc boán thaùng qua vieäc caàu nguyeän. Hai vieäc naøy ñaõ taêng theâm uy tín cho Ñöùc Cha ñoái vôùi caùc tín höõu Coâng Giaùo cuõng nhö löông daân taïi ñòa phöông.
Tröôùc khi rôøi Ñaøng Trong, ngaøy 21/03/1676, Ñöùc Cha truyeàn chöùc linh muïc cho thaày Louis Ñoan. Moät thaùng sau, ngaøi leân thuyeàn ra khôi vaø veà ñeán Ayutthaya ngaøy 12/05/1676, nôi ñaây bao coâng vieäc ñang chôø ñôïi ngaøi, bao khoù khaên ngaøi seõ phaûi ñoái phoù.
8. Nhöõng naêm thaùng cuoái ñôøi
Tröôùc khi ñi Ñaøng Trong laàn thöù hai, Ñöùc Cha Lambert ñaõ laäp chuùc thö ñeà ngaøy 22/07/1675 ñeå laïi toaøn boä taøi saûn cuûa ngaøi cho coâng cuoäc truyeàn giaùo.
Khi töø Ñaøng Trong trôû veà Siam, söùc khoeû cuûa ngaøi yeáu daàn. Tuy nhieân, Ñöùc Cha vaãn coøn phaûi ñieàu haønh coâng vieäc cuûa vuøng truyeàn giaùo ñöôïc Toøa Thaùnh giao cho ngaøi vaø Ñöùc Cha Francois Pallu cho ñeán cuoái ñôøi.
Duø raát baän roän vôùi bao coâng vieäc, nhöng cuoái naêm 1676, Ñöùc Cha vaãn daønh thôøi gian ñeå thöïc hieän moät cuoäc tónh taâm 40 ngaøy taïi Bangkok. Ñaây laø cuoäc tónh taâm daøi cuoái cuøng cuûa ngaøi treân döông theá. Ngaøy 18/07/1677, hai thaày giaûng cuoái cuøng, goác Ñaøng Ngoaøi, laø Philippheâ Traø vaø Ña Minh Haûo, ñöôïc nhaän Chöùc Thaùnh töø tay Ñöùc Cha Lambert taïi Ayutthaya.
Toång coäng laïi, Ñöùc Cha Pierre Lambert ñaõ truyeàn chöùc linh muïc cho 15 thaày ngöôøi Vieät Nam: 11 thaày ngöôøi Ñaøng Ngoaøi vaø 4 thaày ngöôøi Ñaøng Trong.
9. Söï ra ñi laønh thaùnh
Chöùng beänh ñöôøng ruoät vaø saïn thaän laøm cho Ñöùc Cha Pierre Lambert raát ñau ñôùn, khieán söùc khoûe cuûa ngaøi ngaøy caøng xaáu ñi. Ngaøi caûm thaáy caàn ñöôïc yeân tónh ñeå caàu nguyeän vaø keát hôïp maät thieát vôùi Chuùa Kitoâ Chòu-Ñoùng-Ñinh. Trong côn beänh, ngaøi thöôøng töï nhuû: "Can ñaûm leân, giôø gaàn ñeán, ta haõy chòu khoå vì Chuùa muoán nhö vaäy" vaø ngaøi khoâng ngöøng daâng lôøi taï ôn: "Ñeán muoân ñôøi con ca ngôïi loøng töø bi Chuùa".
Vaøo nhöõng giôø phuùt cuoái ñôøi, Ñöùc Cha luoân soáng trong taâm tình caàu nguyeän. Cha Claude Gayme keå laïi: "Tröôùc ñoù, luùc nöûa ñeâm, ngaøi coøn xin röôùc Mình Thaùnh Chuùa vaø baûo toâi ñoïc cho nghe lôøi nguyeän tuyeân tín. Phaûi thuù thaät toâi vöøa ñoïc vöøa öùa leä". Söï kieän naøy chöùng toû ngaøi luoân keát hieäp maät thieát vôùi Chuùa Gieâsu Thaùnh Theå vaø tuyeät ñoái trung thaønh vôùi Giaùo Hoäi cho ñeán hôi thôû cuoái cuøng. Trong nhöõng côn ñau khuûng khieáp luùc haáp hoái, Ñöùc Cha Lambert khoâng ngôùt keâu leân: "Laïy Chuùa, xin gia taêng söï ñau ñôùn, xin ban theâm söùc chòu ñöïng cho con".
Ngaøy 15/06/1679, khoaûng boán giôø saùng, Ñöùc Cha Pierre Lambert de la Motte, Ñaïi Dieän Toâng Toøa tieân khôûi Ñòa Phaän Toâng Toøa Ñaøng Trong, Giaùm Quaûn Ñòa Phaän Toâng Toøa Ñaøng Ngoaøi, Ñaáng Saùng Laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù, ñaõ an nghæ laønh thaùnh trong Chuùa taïi Ayutthaya.
Ñeå nhaän ñònh veà cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp cuûa Ñöùc Cha Pierre Lambert, khoâng coù gì chính xaùc vaø coù giaù trò baèng lôøi cuûa nhöõng ngöôøi caän keà vôùi ngaøi trong cuoäc soáng vaø trong söù vuï.
Sau ñaây laø lôøi cuûa Ñöùc Cha Louis Laneau, moät ngöôøi soáng gaàn guõi vaø laøm vieäc vôùi Ñöùc Cha Lambert nhieàu naêm taïi Ayutthaya: "Maëc duø thaân xaùc bò daøy voø, nhöng trong thaâm saâu cuûa taâm hoàn, ngaøi vaãn hoaøn toaøn bình an thanh thaûn. Ngaøi phoù linh hoàn nhö moät ngöôøi toâi tôù ñau khoå ñích thöïc cuûa Thieân Chuùa, ñuùng nhö ngaøi ñaõ soáng trong suoát cuoäc ñôøi giöõa muoân vaøn thaäp giaù vaø gian truaân, khoâng phaûi chæ beân ngoaøi maø ngay trong taâm hoàn... Chính Chuùa Kitoâ ñeå cho Ñöùc Cha Pierre Lambert caûm neám toät ñoä söùc naëng cuûa Thaùnh Giaù Chuùa maø ngaøi ñaõ say meán suoát ñôøi".
Ñöùc Cha Francois Pallu nhaän ñònh veà ngöôøi baïn ñoàng haønh vaø ñoàng chí höôùng cuûa mình nhö sau: "Coâng trình maø Ñöùc Giaùm Muïc hieäu toøa Beùrythe ñaõ thöïc hieän, khoâng ai khaùc coù theå laøm noåi. [...] Sau Thieân Chuùa, chính nhôø Ñöùc Cha Lambert, chuùng ta coù ñöôïc nhöõng coâng trình hieän nay taïi Siam, Ñaøng Ngoaøi vaø Ñaøng Trong, laø nhöõng nôi ngaøi ñaõ vöôït qua voâ vaøn khoù khaên vaø ñöông ñaàu vôùi bao côn baõo toá... Thieân Chuùa ban cho ngaøi moät tinh thaàn vöõng maïnh, khoâng bao giôø luøi böôùc hoaëc meàm yeáu khi bieát mình coù lyù. Nhöng ngaøi cuõng bieát nhöôïng boä ñuùng luùc vaø hy sinh moät ñieàu gì neáu caàn ñeå ñaït caùi chính yeáu, ngaøi coù nhieàu saùng kieán tuyeät vôøi ñeå giaûi quyeát moïi vaán ñeà vaø thöïc hieän ñeán cuøng ñieàu ñaõ döï tính".
Sau naøy, cha Louis Louvet, thaønh vieân Hoäi Thöøa Sai Haûi Ngoaïi Paris, ñaõ nhaän ñònh: "Ngöôøi ta coù theå noùi khoâng quaù ñaùng, Ñöùc Cha Lambert laø vò thaùnh, vaø coù nhieàu söï kieän ngoaïi thöôøng do caùc thöøa sai cuøng soáng vôùi ngaøi chöùng nhaän, theo ñoù hình nhö Chuùa ñaõ ban cho ngaøi ñöôïc ôn laøm pheùp laï. Ñöùc Cha coù moät ñöùc tin raát soáng ñoäng vaø hoaøn toaøn phoù thaùc cho Thieân Chuùa Quan Phoøng. Daàu baän roän muoân ngaøn coâng vieäc, nhöng moãi ngaøy ngaøi caàu nguyeän nhieàu giôø, vaø khi daâng Thaùnh Leã, chæ moät yù nghó ñeán ngöôøi ngoaïi giaùo vaø keû toäi loãi, cuõng ñuû laøm ngaøi rôi leä. Ñöùc Cha raát hy sinh haõm mình, ñaày nhieät tình vaø cöông nghò vì lôïi ích cuûa Giaùo Hoäi. Baát kyø ngaên trôû naøo, vuï vieäc naøo, nguy hieåm naøo cuõng khoâng ngaên caûn ñöôïc ngaøi chu toaøn nghóa vuï". Taát caû laø ñeå Toân Vinh Thieân Chuùa vaø vì Ôn Cöùu Ñoä cho con ngöôøi.
(Trích Taäp san Hieäp Thoâng / HÑGMVN soá 116 - Thaùng 1 & 2, naêm 2020)
- - - - - - - - - - - -
[01] Nhoùm Nghieân Cöùu Linh Ñaïo Meán Thaùnh Giaù (Nhoùm NCLÑMTG), "Luaät Tu Hoäi Caùc Trinh Nöõ vaø Phuï Nöõ Ñaïo Ñöùc" (Luaät Tieân Khôûi), trong Tuyeån Taäp Buùt Tích (Di Caûo) Ñöùc Cha Pierre Lambert de la Motte..., 2017, I, 5-7, tr.27-28.
[02] Thaùnh Leã Khai Maïc Naêm Thaùnh Möøng 350 Naêm Thaønh Laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù, taïi Trung Taâm Muïc Vuï Toång Giaùo Phaän Saøi Goøn, ngaøy 05/08/2019.
[03] Cf. Daniel-Rops, Histoire de l'EÙglise du Christ, tome VII, Le Grand sieøcles des aâmes, Paris, Fayard, pp.55-56.
[04] X. F. F. Buzelin, Ngöôøi Cha Bò Laõng Queân Cuûa Coâng Cuoäc Truyeàn Giaùo Hieän Ñaïi. Pierre Lambert de la Motte- Ñaïi Dieän Toâng Toøa Tieân Khôûi Ñaøng Trong (1624-1679), baûn dòch cuûa Lucien Hoaøng Gia Quaûng, nxb Phöông Ñoâng, 2014, tr.48.
[05] X. H. Frondeville, Ñöùc Cha Pierre Lambert de la Motte (1624-1679), Nguyeãn Xuaân Huøng dòch, Saøigoøn, 2007, löu haønh noäi boä, tr.9.
[6] X. F. F. Buzelin, Ngöôøi Cha Bò Laõng Queân..., sñd., tr.61.
[7] X. nt., tr.49.
[8] X. H. Frondeville, sñd., tr.10.
[09] X.F. F. Buzelin, Tìm Veà Nguoàn Goác Hoäi Thöøa Sai Haûi Ngoaïi, Ñöùc Cha Pierre Lambert de la Motte, 1624-1679, baûn dòch cuûa Lucien Hoaøng Gia Quaûng, nxb Phöông Ñoâng, 2015, tr.26-27.
[10] X. F. F. Buzelin, Ngöôøi Cha Bò Laõng Queân..., sñd., tr.71.
[11] X. J. Ch. Brisacier, Cuoäc Ñôøi Ñöùc Cha Lambert de la Motte, Giaùm Muïc Hieäu Toøa Beùryte, löu haønh noäi boä, 2006, soá 14.
[12] X. nt., soá 16.
[13] X. nt., soá 26.
[14] X. nt., soá 43.
[15] X. nt., soá 65.
[16] F. F. Buzelin, Ngöôøi Cha Bò Laõng Queân..., sñd., tr.132.
[17] J. Ch. Brisacier, sñd., soá 76.
[18] X. nt., soá 87.
[19] X. F. F. Buzelin, Ngöôøi Cha Bò Laõng Queân..., sñd., tr.138-141.
[20] X. J. Ch. Brisacier, sñd., soá 90.
[21] X. F. F. Buzelin, Ngöôøi Cha Bò Laõng Queân..., sñd., tr.155.
[22] X. nt, tr.142.
[23] X. J. Ch. Brisacier, sñd., soá 104.
[24] X. Nhoùm NCLÑMTG, Lòch Söû Doøng Meán Thaùnh Giaù, 2018, tr.82.
[25] X. F. F. Buzelin, Ngöôøi Cha Bò Laõng Queân..., sñd., tr.180.
[26] X. nt., tr.180.
[27] X. J. Ch. Brisacier, sñd., soá 150.
[28] X. F. F. Buzelin, Ngöôøi Cha Bò Laõng Queân..., sñd., tr.152.
[29] X. nt., tr.152.
[30] X. J. Ch. Brisacier, sñd., soá 148.
[31] X. Nhoùm NCLÑMTG, Lòch Söû Doøng Meán Thaùnh Giaù, sñd., tr.94.
[32] X. F. F. Buzelin, Ngöôøi Cha Bò Laõng Queân..., sñd., tr.153-154.
[33] Cf. A. Launay, Histoire Geùneùrale de la socieùteù des Missions EÙtrangeøres, Paris, Teùqui, 1874, p.34.
[34] Cf. A. Launay, Histoire de la Mission du Tonkin. Documents Historiques: 1657 -1717, Paris, Maisonneuve, 1927, reùediteù en 2000, pp.3-4.
[35] Cf. Ibib., A. Launay, Documents Historiques relatives aø la Socieùteù des Missions EÙtrangeøres, Paris, 1904, pp.27-35.
[36] X. F. F. Buzelin, Ngöôøi Cha Bò Laõng Queân..., sñd., tr.224.
[37] X. nt.
[38] X. nt., tr.281.
[39] X. Nhoùm NCLÑMTG, "Ñoäng Löïc Thuùc Ñaåy Moät Thöøa Sai Toâng Toøa..." (Ñoäng Löïc), trong Tuyeån Taäp Buùt Tích (Di Caûo) Ñöùc Cha Pierre Lambert de la Motte..., sñd., 24, tr.127.
[40] X. F. F. Buzelin, Ngöôøi Cha Bò Laõng Queân..., sñd., tr.282.
[41] X. J. Ch. Brisacier, sñd., soá 223.
[42] X. Ñoã Quang Chính, Hai Giaùm Muïc Ñaàu Tieân Taïi Vieät Nam, Saøigoøn, löu haønh noäi boä, 2005, tr.146-150.
[43] X. J. Bourges, Kyù Söï Cuoäc Haønh Trình Cuûa Ñöùc Cha Beùrythe, löu haønh noäi boä, 1996, tr.202-203.
[44] X. nt., tr.215.
[45] X. J. Ch. Brisacier, sñd., soá 233.
[46] X. F. F. Buzelin, Ngöôøi Cha Bò Laõng Queân..., sñd., tr.370.
[47] X. Nhoùm NCLÑMTG, Lòch Söû Doøng Meán Thaùnh Giaù, sñd., tr.113.
[48] Cf. AMEP, vol. 169, pp.21-22.
[49] X. F. F. Buzelin, Ngöôøi Cha Bò Laõng Queân..., sñd., tr.440.
[50] X. Ñaøo Quang Toaûn, Giaùo Hoäi Vieät Nam naêm 1659, Saøigoøn, nxb Phöông Ñoâng, 2009, tr.129.
[51] F. F. Buzelin, Ngöôøi Cha Bò Laõng Queân..., sñd., tr.512.
[52] Cf. J. Guennou, Missions EÙtrangeøres de Paris, Fayard, 1986, p.164. Nhoùm NCLÑMTG goïi taét Hieäp Hoäi naøy laø Hieäp Hoäi Meán Thaùnh Giaù Taïi Theá.
[53] Nhoùm Nghieân Cöùu Linh Ñaïo Meán Thaùnh Giaù (Nhoùm NCLÑMTG), "Luaät Tu Hoäi Caùc Trinh Nöõ vaø Phuï Nöõ Ñaïo Ñöùc" (Luaät Tieân Khôûi), trong Tuyeån Taäp Buùt Tích (Di Caûo) Ñöùc Cha Pierre Lambert la Motte..., sñd., II,1-2, tr.88.
[54] Cf. A. Launay, Histoire de la Mission de Cochinchine, tome I, Paris, Teùqui, 1923, p.62.
[55] X. Ñaøo Quang Toaûn, Ñöùc Cha Lambert de la Motte, 2016, tr.28.
[56] X. Nhoùm NCLÑMTG, Tieåu Söû - Buùt Tích Ñöùc Cha Pheâroâ-Maria Lambert de la Motte, 1998, soá 15, tr.26.
[57] Cf. AMEP, vol. 677, p.196.
[58] Cf. Ibib., vol. 121, p.757.
[59] X. Buøi Ñöùc Sinh, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo ÔÛ Vieät Nam, quyeån I, Calgary, Canada, 2002, tr.260.
[60] X. J. Ch. Brisacier, sñd., soá 253.
[61] Cf. A. Launay, Histoire de la Mission du Tonkin, tome I, op.cit., pp.104-105.
[62] X. F. F. Buzelin, Ngöôøi Cha Bò Laõng Queân..., sñd., tr.510.
[63] X. nt., sñd., tr.513.
[64] Cf. Journal de la Mission, p.132.
[65] X. J. Ch. Brisacier, sñd., soá 260.
[66] X. F. F. Buzelin, Ngöôøi Cha Bò Laõng Queân..., sñd., tr.514-515.
[67] X. nt., tr.523.
[68] X. B. Vachet, Chuyeän Ñöùc Cha Lambert, Cao Kyø Höông dòch, 2005, tr.48-50.
[69] Cf. A. Launay, Histoire de la Mission de Cochinchine, tome I, op.cit., p.96.
[70] X. Ñaøo Quang Toaûn, Ñöùc Cha Lambert de la Motte, sñd., tr.32.
[71] X. J. Ch. Brisacier, sñd., soá 269.
[72] Cf. Relation des Missions et des Voyages des EÙvesques Vicaires Apostoliques, et de leurs Ecclesiastiques des anneùes 1672, 1673, 1674 et 1675, Paris, Charles Angot, 1680, pp.33-34.
[73] X. Buøi Ñöùc Sinh, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo ÔÛ Vieät Nam, sñd., tr.289.
[74] X. J. Ch. Brisacier, sñd., soá 270.
[75] X. nt., soá 271.
[76] X. nt., soá 289.
[77] X. Ñaøo Quang Toaûn, Tìm Hieåu Lòch Söû Doøng Meán Thaùnh Giaù, löu haønh noäi boä, 2013, tr.254.
[78] Cf. H.Chappoulie, Aux Origines d'Une EÙglise: Rome et les Missions d'Indochine, Paris, 1943, pp.276-341.
[79] X. F. F. Buzelin, Ngöôøi Cha Bò Laõng Queân..., sñd., tr.610.
[80] X. Nguyeãn Vaên Trinh, Lòch Söû Giaùo Hoäi Vieät Nam, taäp III, 1994, tr.258.
[81] Cf. AMEP, Vol 877, pp.575-576.
[82] X. J. Ch. Brisacier, sñd., soá 294-295.
[83] f. AMEP, vol 877, pp.581-582.
[84] Nhoùm NCLÑMTG, "Di Chuùc Cuûa Ñöùc Cha Pierre Lambert de la Motte..., 1675" (Di Chuùc), trong Tuyeån Taäp Buùt Tích (Di Caûo) Ñöùc Cha Pierre Lambert de la Motte..., sñd., tr.192-195.
[85] X. Ñaøo Quang Toaûn, Ñöùc Cha Lambert de la Motte, sñd., tr.42.
[86] Cf. Launay, Histoire de la Mission de Cochinchine, op.cit., pp.87-88.
[87] Ibib., p.237.
[88] A. Launay, Histoire de la Mission de Siam: Documents historiques: 1662-1696, Paris, Teùqui, 1920, p.36.
[89] Lettre de Laneau aux Directeurs du Seùminaire, Siam, 02/11/1679, AMEP, vol. 860, p.25.
[90] A. Launay, Histoire geùneùrale de la socieùteù des Missions EÙtrangeøres, op.cit., pp.253-254.
[91] L. E. Louvet, La Cochinchine religieuse, tome I, Paris, Ernest Leroux, 1883, pp.305-307.