Khoâng gian aûo
moâi tröôøng môùi ñeå thôø phöôïng
Khoâng gian aûo - moâi tröôøng môùi ñeå thôø phöôïng.
Vuõ Vaên An
Syney (VietCatholic News 30-03-2020) - Keå töø Chuùa Nhaät thöù Naêm 29 thaùng 3 naêm 2020, gia ñình chuùng toâi chæ coøn phöông tieän duy nhaát ñeå ñöôïc chieâm ngaém lôøi leõ vaø caùc cöû chæ cuûa cöû haønh Phuïng Vuï Thaùnh Theå laø maøn hình TV nhôø caùc "livestreams" cuûa Toång Giaùo Phaän Saøi Goøn. Phaûi nhaän raèng nhôø tham döï caùc Thaùnh Leã tröïc tuyeán naøy, phaàn tham döï cuûa chuùng toâi trôû neân yù thöùc vaø tích cöïc hôn raát nhieàu. Moïi lôøi caàu nguyeän, moïi ñaùp thöa, moïi giaûng giaûi ñeàu ñöôïc "heát loøng" theo doõi vaø vôùi lôøi keâu goïi "sursum corda" (Haõy naâng Taâm hoàn leân) quaû thaät chuùng toâi ñaõ höôùng noù leân cuøng Chuùa (Habemus ad Dominum).
Ñoái vôùi chuùng toâi, trong hieäp thoâng caùc thaùnh, khoâng coù gì laø aûo caû, taát caû ñeàu coù yù nghóa bí tích, loøng chuùng toâi thöïc söï hoøa nhaäp, hieäp thoâng vôùi toaøn theå Giaùo Hoäi qua thaùnh leã vò linh muïc ñang thöïc söï cöû haønh ôû Nhaø Thôø Chính Toøa Saøi Goøn vaø ñöôïc "livestream" ñeå chuùng toâi "thoâng coâng". Trong theá giôùi "thoâng coâng" aáy, vieäc cöû haønh ôû Saøi Goøn vaø vieäc chuùng toâi tham döï qua maøn hình ñeàu laø nhöõng chuyeän coù thöïc, ñeàu laø nhöõng thöïc taïi. Dó nhieân coù khaùc: thöïc taïi ôû Saøi Goøn laø thöïc taïi bí tích, thöïc taïi ôû Sydney cuûa chuùng toâi laø thöïc taïi aù bí tích (toâi nghó theá thoâi, chöa coù vaên baûn naøo chính thöùc naøo xaùc nhaän). Nhöng noùi theá chæ laø noùi theo giaùo luaät. Toâi tin tröôùc maët Thieân Chuùa, trong hoaøn caûnh COVID-19, taát caû ñeàu coù thöïc vaø ñeàu laø nhöõng haønh vi thôø phöôïng Ngöôøi.
Chuùng toâi hoaøn toaøn taùn ñoàng quan ñieåm cuûa vò linh muïc cöû haønh Thaùnh Leã vaøo saùng Thöù Hai 30 thaùng 3 naêm 2020 taïi Nhaø Thôø Chính Toøa Saøi Goøn: Ngaøi quaû quyeát raèng: khi anh chò em khoâng theå ñeán vôùi Chuùa, Chuùa ñeán vôùi anh chò em. Ngaøi keå laïi caâu truyeän ñöôïc Toâi Tôù Chuùa laø Ñöùc Hoàng Y Phanxicoâ Xavieâ keå nhieàu laàn: OÂng Jim khoâng bieát caàn ñeán bao nhieâu thì giôø ñeå cuoác boä tôùi nhaø thôø moãi tröa (coù theå raát laâu, chöù sao laïi cöù ban tröa môùi tôùi), nhöng laïi chæ löu laïi ñoù coù 2 phuùt ñuû ñeå noùi vôùi Chuùa coù 1 caâu ngaén nguûi: thöa Chuùa, Jim ñaây! Roài laëng leõ ra veà (coù theå ñeâm môùi veà ñeán nôi cö nguï). Roài oâng Jim beänh naëng phaûi vaøo nhaø thöông, heát coøn söùc ñaâu maø cuoác boä ñeán nhaø thôø. Chính luùc ñoù, ngaøy ngaøy Chuùa ñeán beänh vieän thaêm oâng, oâng daønh saün cho Chuùa moät chieác gheá beân caïnh giöôøng beänh cuûa oâng. Vaø khi nhaém maét lìa traàn, ngöôøi ta thaáy oâng giô tay veà phía chieác gheá nhö töø giaõ moät ai thaân thöông! Chaéc chaún luùc ñoù, Chuùa cuõng chæ noùi vôùi oâng moät caâu vaén voûi "Jim ôi, Thaày ñaây", moät caâu cuõng vaén voûi nhö caâu noùi vôùi ngöôøi troäm laønh: "hoâm nay con ôû vôùi Thaày treân thieân ñaøng". Chuùa quaû thaät ñeán vôùi Jim. Chuùng toâi cuõng tin Chuùa ñeán vôùi chuùng toâi khi "xem" Thaùnh Leã Tröïc tuyeán baèng taâm thöùc nhö luùc "tham döï" Thaùnh Leã Bí Tích.
Khoâng gian aûo, moâi tröôøng thôø phöôïng môùi
Linh muïc Arthur Ntembula, moät linh muïc Chaâu Phi vöøa vieát moät baøi, töø Milan, YÙ Ñaïi Lôïi vaø ñaêng treân Vatican News hoâm nay vôùi töïa ñeà Cyberspace, a new environment for worship, chaéc chaén cuûng coá nieàm tin cuûa chuùng toâi khi Cha keát luaän raèng "Thaân Theå Chuùa Kitoâ khoâng bò giôùi haïn vaøo thaân theå vaät lyù. Chuùng ta cuõng laø moät thaân theå thieâng lieâng nöõa". Noäi dung baøi vieát cuûa Cha nhö sau:
Nhö chuùng ta ñaõ bieát, ngaøy nay, loaøi ngöôøi bò aûnh höôûng bôûi moät tai hoïa ñaõ laøm xaùo troän doøng soáng bình thöôøng. Nhöõng caâu hoûi caên baûn maø nhieàu ngöôøi trong chuùng ta ñang hoûi laø, "nhöng khi naøo thì ñaïi hoïa naøy seõ keát thuùc? Khi naøo chuùng ta seõ trôû laïi ñeå taän höôûng cuoäc soáng bình thöôøng? Thieân Chuùa ñang ôû ñaâu trong taát caû nhöõng ñieàu naøy? Caùc nhaø kinh teá ñang lo laéng veà taùc ñoäng cuûa noù ñoái vôùi caùc neàn kinh teá theá giôùi hoaëc ñòa phöông. Caùc baùc só ñang quan taâm ñeán vieäc cöùu caøng nhieàu maïng soáng caøng toát. Caùc nhaø khoa hoïc lo laéng veà vieäc tìm ra moät loaïi vaéc-xin ñeå tieâu dieät hoaøn toaøn con quaùi vaät tí hon naøy. Caùc nhaø baùo lo laéng veà vieäc cung caáp moïi thoâng tin caàn thieát caøng nhieàu caøng toát. Caùc nhaø laõnh ñaïo chính trò lo laéng veà vieäc ñöa ra caùc bieän phaùp ñeå ngaên chaën söï laây lan cuûa Covid-19.
Khi caùc tín höõu khoâng theå tuï taäp ñeå thôø phöôïng coâng coäng nöõa
Giaùo hoäi cuõng lo laéng veà ñieàu: Laøm theá naøo ñeå ñöùc tin cuûa ngöôøi ta ñöôïc duy trì trong thôøi khaéc thöû thaùch naøy khi caùc tín höõu khoâng theå tuï taäp trong caùc buoåi thôø phöôïng coâng coäng nöõa?
"Neáu ngöôøi ta khoâng theå ñeán vôùi Giaùo Hoäi, Giaùo hoäi neân ñeán vôùi ngöôøi ta". Tình hình hieän taïi ñang thaùch thöùc Giaùo hoäi bieán khoâng gian aûo thaønh moät moâi tröôøng thôø phöôïng coù theå duy trì ñöùc tin cuûa ngöôøi ta. Thaät khoâng may khi thaùch thöùc naøy xuaát hieän vaøo thôøi ñieåm chuùng ta saép cöû haønh caùc maàu nhieäm Vöôït qua cuûa Chuùa Kitoâ. Ñoái vôùi nhieàu ngöôøi, naêm nay, caùc cöû haønh Phuïc sinh seõ thaáy hoï ôû taïi nhaø. Ñoái vôùi ngöôøi Coâng Giaùo, ñaây laø moät thöû thaùch lôùn ñoái vôùi ñöùc tin cuûa hoï. Baïn coù bao giôø töôûng töôïng vieäc khoâng ñeán Nhaø thôø vaøo Thöù Saùu Tuaàn Thaùnh, vaøo Thöù Baûy Tuaàn Thaùnh vaø Chuùa Nhaät Phuïc Sinh khoâng? Ngay vieäc nghó ñeán ñieàu ñoù cuõng ñaõ khoù khaên roài, nhöng ñoù laø thöïc taïi maø chuùng ta hieän coù, vaø chuùng ta phaûi ñoái dieän vôùi noù.
Caùc phöông tieän truyeàn thoâng nhö moät khoâng gian ñeå truyeàn giaûng Tin Möøng
Baát keå ñieàu gì ñang xaûy ra, Giaùo hoäi coù theå thaùnh hoùa khoâng gian maïng baèng söï hieän dieän cuûa mình. Ñieàu naøy môû roäng ñeå chuùng ta thaáy söï caàn thieát vaø khaû theå truyeàn giaûng Tin Möøng qua caùc phöông tieän truyeàn thoâng, caû xaõ hoäi laãn truyeàn thoáng. Trong cuoäc khuûng hoaûng naøy, Giaùo hoäi, baát keå laø Coäng ñoàng Kitoâ giaùo nhoû, giaùo xöù, giaùo phaän hoaëc phoå quaùt, buoäc phaûi chuyeån troïng taâm töø toøa nhaø theå lyù sang khoâng gian aûo.
Khoâng gian maïng, khi ñöôïc söû duïng moät caùch höõu hieäu, coù theå khieán tín höõu caûm thaáy gaàn guõi hôn vôùi Chuùa Kitoâ vaø Giaùo hoäi cuûa hoï ngay caû khi hoï khoâng theå ñeán Nhaø thôø theå lyù ñeå thôø phöôïng. Ñöùc Thaùnh Cha, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ, ñaõ daãn ñöôøng trong khía caïnh naøy. Ngaøi ñaõ thieát laäp tieán ñoä. Vaø ngaøi luoân nhaán maïnh ñeán söï caàn thieát caùc linh muïc phaûi ñaëc bieät quan taâm ñeán caùc coâng cuï truyeàn thoâng khaùc nhau maø chuùng ta hieän coù ñeå truyeàn baù thoâng ñieäp cuûa Chuùa Kitoâ.
Caùc linh muïc coù theå tieáp caän giaùo daân cuûa caùc ngaøi qua caùc thieát bò ñieän töû
Ngöôøi ta khoâng theå ñeán Nhaø thôø nöõa, nhöng caùc taùc nhaân muïc vuï coù theå giuùp hoï caûm nhaän ñöôïc baøn tay chaêm soùc cuûa Giaùo hoäi vaø söï hieän dieän ban phöôùc laønh cuûa Chuùa Kitoâ trong nhaø cuûa hoï. Trong thôøi gian naøy, ngöôøi ta ñang daønh nhieàu thôøi gian hôn ñeå xem caùc thieát bò ñieän töû cuûa hoï, löôùt tìm thoâng tin treân maïng, treân Facebook, trao ñoåi tin nhaén trong WhatsApp vaø nhöõng gì khoâng coù trong ñoù. Caùc linh muïc vaãn coù theå tieáp caän giaùo daân cuûa mình thoâng qua caùc phöông tieän töông töï baèng caùch phaùt tuyeán soáng caùc thaùnh leã tröïc tieáp, daønh thôøi gian vieát vaø ñaêng taûi caùc baøi giaûng ngaén vaø göûi ñi caùc tin nhaén hoaëc baêng video ñaõ ñöôïc thu tröôùc veà caùc khía caïnh cuûa ñöùc tin. Thaäm chí coøn coù theå toå chöùc caùc baøi hoïc giaùo lyù veà hoân nhaân qua hình thöùc hoäi nghò baèng ñieän thoaïi (conference calls).
Buïc truyeàn giaûng Tin Möøng khoâng coøn ñuû
Baây giôø khoâng phaûi laø luùc ñeå thö giaõn vì chuùng ta khoâng ñang nghæ heø. Ñaõ ñeán luùc phaûi maïnh meõ hôn nöõa trong coâng vieäc muïc vuï truyeàn giaûng Tin Möøng cuûa chuùng ta. Thaät vaäy, khoâng phaûi taát caû giaùo daân ñeàu ôû treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng xaõ hoäi hoaëc ñöôïc keát noái. Tuy nhieân, baïn seõ ngaïc nhieân khi bieát raèng tin nhaén cuûa baïn seõ tieáp caän ngay caû nhöõng ngöôøi khoâng ñöôïc keát noái vôùi coäng ñoàng aûo.
Ngöôøi ta coù theå noùi, "nhöng toâi thaäm chí khoâng ôû treân Facebook hay Instagram hay twitter, v.v... Laøm theá naøo ñeå toâi laøm ñieàu naøy treân khoâng gian maïng ñöôïc?" Khoâng sao, tình huoáng naøy ñoøi baïn phaûi xem xeùt vieäc tham gia coäng ñoàng truyeàn thoâng xaõ hoäi hoaëc ít nhaát taïo caùc noäi dung ñeå nhöõng ngöôøi ñaõ keát noái vôùi coäng ñoàng aûo coù theå ñaêng taûi thay maët baïn hoaëc treân caùc trang maïng cuûa hoï. Noù seõ giuùp baïn tieáp tuïc hôïp nhaát vôùi caùc giaùo daân cuûa baïn ñeå hoï caûm thaáy söï chaêm soùc cuûa muïc töû hoï ngay trong nhaø cuûa hoï. Trong theá giôùi ngaøy nay, caùc taùc nhaân muïc vuï khoâng theå an taâm chæ vôùi hình thöùc truyeàn giaûng Tin Möøng baèng buïc giaûng. Neáu Giaùo hoäi phaûi di chuyeån cuøng vôùi ngöôøi ta, thì caùc linh muïc khoâng theå ngoài moät choã vaø chæ chôø moïi ngöôøi ñeán vôùi giaùo xöù. Chuùng ta caàn phaûi ñöùng leân vaø ñi ra ngoaøi ñeå gaëp hoï moïi luùc moïi nôi. Neáu hoï ôû treân Facebook, chuùng ta haõy döïng leàu cho giaùo xöù chuùng ta trong khoâng gian ñoù vaø tieáp tuïc vöôn tay ra vôùi hoï.
Thaân Theå cuûa Chuùa Kitoâ khoâng bò giôùi haïn trong thaân theå vaät lyù. Chuùng ta cuõng laø moät thaân theå thieâng lieâng nöõa.
YÙ kieán nhaø chuyeân moân
Vieäc Ñöùc Giaùo Hoaøng, ngaøy 27 thaùng 3 naêm 2020, ban pheùp laønh Urbi et Orbi, töø Vöông Cung Thaùnh Ñöôøng Thaùnh Pheâroâ vôùi ôn toaøn xaù cho caû nhöõng ngöôøi "xem" ngaøi cöû haønh nghi leã ñoù treân maøn aûnh TV cuûa nhaø hoï ñuû noùi leân "hieäu quaû" thöïc söï cuûa vieäc tham gia naøy. Taát caû phuï thuoäc yù höôùng cuûa chuùng ta trong hoaøn caûnh Covid-19. Ñieàu caàn nhaán maïnh coù chaêng laø ñieàu naøy: ñaây laø hình thöùc tham gia ñaùng khuyeán khích trong thôøi Covid-19, laø thôøi, Giaùo Hoäi mieãn chöôùc vieäc tham döï Thaùnh Leã duø laø thaùnh leã buoäc theo giaùo luaät, nhöng noù khoâng thay theá vieäc ñích thaân tham döï Thaùnh Leã Bí Tích trong tình theá bình thöôøng.
Moät nhaø chuyeân moân Coâng Giaùo ñaõ phaùt bieåu moät soá nhaän ñònh veà vaán ñeà naøy treân taïp chí Crux. Ñoù laø Tieán Só Katherine Schmidt, moät nhaø thaàn hoïc taïi Cao Ñaúng Molloy, ngöôøi töøng nghieân cöùu moái töông quan giöõa neàn vaên hoùa kyõ thuaät soá vaø Giaùo Hoäi trong thaäp nieân qua.
Tieán só Schmidt phaûn ñoái nhöõng ngöôøi cho raèng khoâng gian maïng laø ñieàu xa laï ñoái vôùi truyeàn thoáng vaø thaàn hoïc Coâng Giaùo vì baø tin raèng ngay töø theá kyû 17, Giaùo Hoäi ñaõ löu yù tôùi moät vaøi loaïi phöông tieän truyeàn thoâng roài. Trong cuoán saùch cuûa baø töïa laø Virtual Communion: Theology of the Internet and the Catholic Sacramental Imagination (Truyeàn Thoâng AÛo: Thaàn Hoïc veà Lieân Maïng vaø OÙc Töôûng Töôïng Bí Tích Coâng Giaùo) do nhaø Lexington/Fortress xuaát baûn, baø ñaõ ñeà caäp ñeán lòch söû caùc tuyeân boá cuûa Giaùo Hoäi veà caùc phöông tgieän truyeàn thoâng vaø kyõ thuaät.
Baø cho raèng, vôùi tính bí tích saâu saéc, ngöôøi Coâng Giaùo chuùng ta raát thích caùc phöông tieän truyeàn thoâng: Ñaøng Thaùnh Giaù laø moät ñieån hình chöùng minh chuùng ta raát yeâu chuoäng hình aûnh, nhöõng gì mình ñuïng chaïm, ngöûi ñöôïc vaø caû caùc khoâng gian nöõa. Vaø baø cho raèng caùc phöông tieän naøy khoâng hoaøn toaøn khaùc vôùi caùc phöông tieän truyeàn thoâng kyõ thuaät soá, nhöng laø moät theå lieân tuïc (a continuum).
Ñi xa hôn moät chuùt, Tieán só Schmidt noùi raèng khoâng gian aûo laø nôi hieän nay chuùng ta daønh cho nhieàu thì giôø hôn caû, coù khi ñeán 11 giôø 1 ngaøy. Nghó raèng vieäc naøy khoâng aên nhaèm gì tôùi vieäc caûm nghieäm ôn thaùnh laø ñieàu nguy hieåm veà phöông dieän thaàn hoïc.
Thöïc ra baø khoâng löu yù tôùi "thaùnh Leã Tröïc Tuyeán" cho baèng laøm theá naøo ñeå khoâng gian maïng gia taêng vaø hoaït ñoäng song song vôùi caùc khoâng gian phuïng vuï. Nghóa laø caùc khoâng gian maïng nhö facebook vaø caùc trang maïng giaùo xöù phaûi giuùp cung caáp ñieàu maø caùc nhaø thaàn hoïc, caùc nhaø xaõ hoäi hoïc vaø caùc nhaø taâm lyù hoïc noùi chuùng ta caàn, nghóa laø moät maïng löôùi xaõ hoäi daày hôn vöôït quaù nhöõng gì chuùng ta thöïc hieän trong voøng 1 giôø moãi Chuùa Nhaät.
Ñieàu aáy raát caàn ñeå taïo ra moät thöù gaén boù giöõa caùc giaùo daân trong xöù ñaïo voán khoâng coøn taäp trung taïi 1 nôi nhö xöa maø taûn maùc veà ñòa dö vaø theå lyù khaép trong 1 khu phoá.
Dó nhieân coù daây lieân keát maïnh coù daây lieân keát yeáu, nhöng Tieán Só Schmidt khoâng ñoàng yù coi daây lieân keát do khoâng gian aûo taïo ra laø daây lieân keát yeáu so vôùi daây lieân keát ñích thaân. Phaïm vi naøo cuõng coù nhöõng lieân keát maïnh vaø yeáu. Theo baø, Giaùo Hoäi caàn caû hai loaïi lieân keát naøy.
Moât trong nhöõng ñieåm yeáu treân ñaây coù theå laø cung caùch truyeàn thoâng treân twitter. Baø thöôøng thaáy khi 1 vaên kieän cuûa Toøa Thaùnh ñöôïc ban haønh, caùc twitters thöôøng chæ trích nhöõng ñoaïn "hôïp" vôùi quan ñieåm hay chuû tröông cuûa mình, vaø khi "hoùt" ñi "hoùt" laïi, nhoùm naøy voâ tình taïo neân 1 caùi nhìn phieán dieän, boû qua chieàu höôùng lôùn lao hôn cuûa söù meänh Giaùo Hoäi.
Rieâng veà caùc Thaùnh Leã tröïc tuyeán, baø ñoàng yù vôùi vieäc khoâng coi noù coù tính phuïng vuï ñuùng nghóa, khoâng theå töông ñöông vôùi Thaùnh Leã Bí Tích, nhöng cuõng khoâng neân coi noù nhö caùc thöïc haønh khaùc nhö laàn haït Maân Coâi hay baát cöù "podcast" caàu nguyeän naøo khaùc vì neáu thöïc hieän cho toát, noù coù chieàu kích coäng ñoàng thöïc söï quan troïng vaø thaùnh thieän.
Phaân tích caùc Thaùnh Leã tröïc tuyeán gaàn ñaây, baø nhaän thaáy kyõ thuaät coù nhieàu dò bieät: nôi duøng 1 maùy, do ñoù maøn aûnh thöôøng quaù xa hoaëc quaù gaàn (taïo neân coù khi moät baàu khí laïnh luøng), nôi duøng nhieàu maùy ñeå quay nhieàu goùc caïnh khaùc nhau, nhöng caùc goùc caïnh naøy coù tính chuû quan, neân khoâng haún taïo ra "hieäu quaû" khaùch quan. Baø nghó raèng, trong phuïng vuï, moät chi tieát duø nhoû cuõng raát quan troïng. Neân baø thænh caàu haøng giaùo phaåm neân coù caùc höôùng daãn cuï theå veà phöông dieän naøy.