Vatican coù theå laø trung gian
ñeå Myõ vaø Iran thaùo gôõ ngoøi noå chieán tranh
Vatican coù theå laø trung gian ñeå Myõ vaø Iran thaùo gôõ ngoøi noå chieán tranh.
Vuõ Vaên An
Teheran (VietCatholic News 05-01-2020) - Chæ caên cöù vaøo tuyeân boá cuûa hai beân, Myõ vaø Iran, tieáp theo cuoäc khoâng taäp haï saùt ngöôøi con cöng cuûa cheá ñoä Iran, chieán tranh giöõa hai beân laø ñieàu khoâng theå traùnh, duø Toång Thoáng Trump cho raèng haønh ñoäng cuûa Myõ laø ñeå ngaên chaën moät cuoäc chieán tranh chöù khoâng phaûi ñeå khôûi dieãn noù.
Nhöng cuõng chính caâu noùi cuûa OÂng Trump khieán ngöôøi ta hy voïng chieán tranh laø ñieàu coù theå traùnh ñöôïc. Nhöng muoán coù ñieàu aáy, hai beân buoäc phaûi noùi chuyeän vôùi nhau. Phieàn moät noãi, Myõ vaø Iran khoâng coù quan heä ngoaïi giao chính thöùc.
Theo kyù giaû John Allen (xem Forget the Swiss - How about the Vatican to broker US/Iran relations?, Crux, John L. Allen Jr., Jan 5, 2020), hai quoác gia giao tieáp vôùi nhau qua trung gian Toøa ñaïi söù Thuïy Só ôû Teheran. Chính vì theá, caùc vieân chöùc cuûa toøa ñaïi söù naøy ñaõ ñöôïc Iran môøi hoâm thöù Saùu ñeå nghe lôøi phaûn ñoái cuûa hoï veà vuï haï saùt Töôùng Qasem Soleimani, moâ taû noù nhö "moät ñieån hình traéng trôïn cuûa chuû nghóa khuûng boá nhaø nöôùc Hoa Kyø".
Thöïc ra, Hoa Kyø khoâng caàn trung gian Thuïy Só môùi hay phaûn öùng cuûa Iran vì phaûn öùng aáy ñaõ ñöôïc truyeàn thoâng theá giôùi truyeàn ñi nhanh choùng vaø ñaày ñuû. Ñoái vôùi kyù giaû Allen, Thuïy Só coù leõ cuõng khoâng ñöôïc caàn ñeán, khi Hoa Kyø vaø Iran, ñeå traùnh cuoäc chieán tranh caän keà, muoán noùi chuyeän tröïc dieän vôùi nhau qua moät trung gian. Vì theo oâng, trung gian aáy, toát hôn, raát coù theå laø Vatican.
Lyù do thöù nhaát, lieân heä ngoaïi giao cuûa Toøa Thaùnh vôùi Iran ñaõ coù töø naêm 1954, 30 naêm tröôùc khi Hoa Kyø khôûi ñaàu caùc lieân heä chính thöùc döôùi thôøi Toång thoáng Ronald Reagan naêm 1984. Caùc nhaø laõnh ñaïo Iran thôøi haäu caùch maïng ñaëc bieät quan taâm ñeán vieäc laøm noåi baät vieäc hoï giao tieáp vôùi Vatican, nhö moät caùch ñeå phaûn coâng caùc coá gaéng cuûa Hoa Kyø muoán toâ veõ hoï nhö moät thöù quoác gia cuøng ñinh (pariah state). Hieän nay, Iran coù nhieàu nhaø ngoaïi giao taïi Vatican hôn baát cöù quoác gia naøo khaùc treân theá giôùi ngoaïi tröø Coäng Hoøa Dominica; ñaây laø daáu chæ hoï raát coi troïng moái lieân heä naøy.
Gaàn ñaây nhaát, Iran ñaùnh giaù cao ñöôøng loái cuûa Vatican ñoái vôùi Syria, moät ñöôøng loái khoâng ñoøi thay ñoåi cheá ñoä baèng caùch loaïi boû Toång thoáng Bashar al-Assad. Ñaøng khaùc, Vatican coi Iran nhö nöôùc chuû choát cho baát cöù giaûi phaùp naøo taïi Syria, bao goàm caû vieäc che chôû maïnh meõ hôn cho coäng ñoàng thieåu soá Kitoâ giaùo taïi Syria, vaø do ñoù ñaõ ñoái xöû vôùi quoác gia naøy vaø caùc nhaø laõnh ñaïo cuûa noù moät caùch toân troïng khaùc haún baát cöù ñònh cheá Taây phöông naøo khaùc.
Theâm vaøo ñoù, Vatican, noùi chung, luoân choáng ñoái vieäc tröøng phaït kinh teá nhö moät ñoøn baåy chính trò, vì sôï raèng caùc haäu quaû cuûa chuùng phaàn lôùn rôi xuoáng ñaàu thöôøng daân voâ toäi. Chính vì theá, Toøa Thaùnh chöa bao giôø uûng hoä vieäc Hoa Kyø tröøng phaït kinh teá Iran vì vi phaïm caùc thoûa öôùc haïch nhaân vaø nhieàu tranh chaáp khaùc.
Thöù hai, theo Allen, Vatican döôùi thôøi Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ coù theå khoâng ñöôïc Hoa Kyø döôùi quyeàn Toång Thoáng Trump öa baèng Iran. Lyù do vì vò ñöông kim Giaùo Hoaøng toû ra khoâng öa caùc ngöôøi Coâng Giaùo baûo thuû Hoa Kyø voán naèm trong soá nhöõng ngöôøi heát loøng uûng hoä vò Toång thoáng naøy. Noùi chung, veà phöông dieän lòch söû, caùc toå chöùc duy Hoài Giaùo vaãn thöôøng coi Vatican nhö moät thöù tuyeân uùy ñoái vôùi Phöông Taây, nay haún hoï thaáy roõ Ñöùc Phanxicoâ khoâng heà naèm trong gioû Toøa Baïch OÁc. Ñieàu naøy quaû laø moät voán quùy trong hoaøn caûnh naøy.
Sau cuøng coù moät lyù do naèm beân döôùi khieán Vatican coù theå vaän ñoäng ñöôïc Teheran maø caû Thuïy Só laãn baát cöù quoác gia naøo khaùc cuõng khoâng theå, ñoù laø Thieân Chuùa. Treân bình dieän laõnh ñaïo, Iran laø moät cheá ñoä thaàn trò, vaø duø cho laø hoï raát tinh khoân veà khoa chính trò thöïc duïng (realpolitik), theá giôùi suy tö cuûa giai caáp laõnh ñaïo cuûa hoï vaãn baøng baïc vôùi caùc yù nieäm vaø töø vöïng toân giaùo. Vatican, vì theá, laø trung gian nghieâm tuùc coù theå vaän ñoäng Iran treân bình dieän naøy vaø ñöôïc coi troïng.
Veà phöông dieän hoïc thuyeát, Ñaïo Coâng Giaùo vaø ngaønh Shi'a cuûa Hoài Giaùo Iran coù moät söï gaàn guõi töï nhieân. Khoâng nhö ngaønh Sunni, moät thöù Theä Phaûn trong theá giôùi Hoài Giaùo, ngöôøi Shi'ites ñöôïc laõnh ñaïo bôûi giai caáp giaùo só, hoï nhìn nhaän caû saùch thaùnh laãn truyeàn thoáng nhö caùc nguoàn maëc khaûi; hoï coù neàn thaàn hoïc maïnh meõ veà hy sinh vaø chuoäc toäi, vaø hoï cuõng coù nhöõng traøo löu loøng ñaïo bình daân phaùt bieàu baèng caùc ngaøy leã, loøng suøng kính vaø caû caùc thaùnh nöõa.
Nhöõng neùt song haønh aáy khieán Vatican raát thích hôïp trong vieäc taïo neân moái lieân heä gaén boù maø khoâng quoác gia Taây Phöông naøo khaùc coù theå coù ñoái vôùi Iran.
Nhöng ñaâu coù theå laø saùng kieán ngoaïi giao cuûa Toøa Thaùnh trong hoaøn caûnh naøy?
Allen cho raèng, tröôùc nhaát, Ñöùc Phanxicoâ coù theå ñích thaân vieát thö cho caû Toång thoáng Trump laãn Laõnh Ñaïo Toái Cao cuûa Iran laø Ali Khamenei, gioáng nhö caùc laù thö ngaøi vieát naêm 2014 cho caû nhaø laõnh ñaïo Cuba, Raul Castro, laãn Toång thoáng Hoa Kyø luùc ñoù laø Barack Obama, nhöõng laù thö ñaõ giuùp doïn ñöôøng taùi laäp lieân heä ngoaïi giao giöõa Havana vaø Washington.
Trong caùc laù thö, Ñöùc Phanxicoâ coù theå ñeà nghò cung öùng caùc dòch vuï cuûa Vatican nhö ngöôøi trung gian giöõa Iran vaø Hoa Kyø, hay, ít nhaát, nhö ñöôøng daây giao tieáp ôû haäu tröôøng giöõa hai quoác gia ñeå baûo ñaûm raèng caùc quyeát ñònh quaân söï voäi vaøng khoâng ñöôïc ñöa ra döïa treân tính toaùn sai laàm hay thieáu thoâng tin chính xaùc.
Ngaøi cuõng coù theå phoûng theo haønh ñoäng cuûa Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II baèng caùch ñích thaân göûi söù giaû tôùi caû Tehran laãn Washington, thuùc giuïc hoï chöùng toû haïn cheá, gioáng vò Giaùo Hoaøng Balan ñaõ laøm vôùi Baghdad vaø Washington naêm 2003 trong coá gaéng ngaên chaën chieán tranh ôû Iraq. Hieån nhieân, coá gaéng aáy ñaõ khoâng thaønh. Nhöng söï kieän khoâng thaønh moät laàn khoâng coù nghóa noù seõ khoâng thaønh laàn thöù hai.
Coøn neáu maïnh daïn hôn, Ñöùc Phanxicoâ coù theå coâng boá yù ñònh cuûa ngaøi seõ ñi thaêm Trung Ñoâng, vôùi yù töôûng trieäu taäp caùc vieân chöùc Iran vaø Hoa kyø cuøng vôùi ñaïi dieän caùc quoác gia khaùc trong vuøng trong moät coá gaéng nhaèm coå vuõ ñoái thoaïi vaø caùc giaûi phaùp hoøa bình. Nôi toå chöùc coù theå laø Lebanon, moät nöôùc ñöôïc Ñöùc Phanxicoâ höùa seõ ñeán thaêm töø naêm 2017 vaø laø nöôùc coù lieân heä gaàn guõi vôùi Iran nhöng cuõng coù moái lieân heä ñuû ñeå laøm vieäc vôùi Hoa Kyø. Lebanon cuõng laø nöôùc coù daân soá Coâng Giaùo lôùn nhaát ôû Trung Ñoâng, khieán noù laø nöôùc töï nhieân ñeå Ñöùc Phanxicoâ tôùi thaêm.