Noel - leã hoäi vaø hoäi leã
Noel - leã hoäi vaø hoäi leã.
Khaéc Baù, SJ - CTV
Vatican (Vatican News 2-12-2019) - 'Muøa Giaùng Sinh ñang ñeán'! Caùch noùi naøy ñaõ phoå bieán moãi ñoä Ñoâng veà; vaø noù trôû neân bình thöôøng trong taâm thöùc cuûa haàu heát moïi ngöôøi treân theá giôùi, khoâng phaân bieät tuoåi taùc, vaên hoaù hay toân giaùo. Nghóa laø, Noel khoâng coøn chæ laø moät 'Thaùnh Leã', maø ñaõ trôû thaønh moät 'muøa', moät dòp leã hoäi, thaäm chí laø leã hoäi thuoäc haøng lôùn nhaát cuûa nhaân loaïi. Vì laø leã hoäi, Noel trôû thaønh muøa cuûa söï nhoän nhòp: nhoän nhòp cuûa buoân baùn, nhoän nhòp cuûa trang trí, nhoän nhòp cuûa aâm nhaïc, nhoän nhòp cuûa tieäc tuøng, vv. Chính vì theá, nhieàu Ki-toâ höõu caûm thaáy khoù chòu khi nghó ñeán vieäc moät Thaùnh Leã bò bieán theå thaønh moät leã hoäi mang ñaày tính theá tuïc nhö theá; vaø ñaõ coù khoâng ít ngöôøi keâu goïi taåy chay taát caû nhöõng hình thöùc mang tính 'hoäi' ñoù. Tuy nhieân, thieát töôûng chuùng ta caàn bình taâm ñeå phaân ñònh veà hieän töôïng 'hoaø troän' giöõa leã vaø hoäi nhö theá, haàu thaáy roõ hôn nhöõng neùt tieâu cöïc vaø caû nhöõng ñieåm tích cöïc cuûa noù.
Tröôùc heát, caàn phaûi xaùc ñònh raèng söï hoaø troän giöõa leã nghi toân giaùo vaø leã hoäi theá tuïc khoâng phaûi laø moät hieän töôïng môùi meû, maø, coù theå noùi, noù ñaõ dieãn ra ngay töø khôûi ñaàu cuûa lòch söû vaên minh nhaân loaïi. Haàu heát caùc leã hoäi theá tuïc ñeàu coù nguoàn goác töø thaàn thoaïi vaø toân giaùo, voán gaén lieàn vôùi nhöõng thöïc haønh coå xöa ñeå noái keát con ngöôøi vôùi thaàn linh; vaø ngöôïc laïi, caùc leã nghi toân giaùo cuõng 'tieán hoaù' töø nhöõng tính chaát vaø ñaëc ñieåm cuûa caùc leã hoäi theá tuïc, hay vay möôïn töø nhöõng di saûn vaên hoaù naøo ñoù. Vì theá, haàu heát caùc leã nghi kieåu naøy ñeàu mang caû hai khía caïnh noùi treân, töùc laø, trong leã coù hoäi, vaø trong hoäi coù leã. Chuùng ta coù theå laáy chính leã-hoäi Giaùng Sinh laøm ví duï. Thaät vaäy, ngoaïi tröø nghi thöùc phuïng vuï thaùnh leã Giaùng Sinh, haàu heát caùc thoâng tin vaø 'taäp tuïc' ñi keøm cuûa leã naøy ñeàu khoâng coù nguoàn goác töø caùc khaúng ñònh thaàn hoïc. Ví duï, Kinh Thaùnh khoâng cung caáp cho ta manh moái naøo ñeå xaùc ñònh raèng ngaøy sinh cuûa Ñöùc Gieâ-su laø 25 Thaùng Möôøi Hai. Tuy nhieân, vaøo naêm 221, söû gia Coâng giaùo Sextus Julius Africanus ñaõ xaùc ñònh ngaøy naøy laø Leã Giaùng Sinh, vaø daàn daø ñöôïc chaáp nhaän roäng raõi trong toaøn Giaùo hoäi. Sôû dó nhö vaäy, vì noù töøng laø ngaøy leã hoäi phoå bieán ôû Ñeá quoác La Maõ, duøng ñeå toân vinh ngaøy Ñoâng Chí, voán laø bieåu töôïng cho söï hoài sinh cuûa maët trôøi sau khi Muøa Ñoâng ñi qua vaø muøa Xuaân ñang daàn tôùi. Vôùi luaän ñieåm thaàn hoïc raèng Ñöùc Gieâ-su laø Maët Trôøi Coâng Chính, chaúng laï gì khi Giaùo hoäi 'röûa toäi' cho Leã Hoäi Maët Trôøi, bieán noù thaønh ngaøy möøng kính Con Thieân Chuùa giaùng traàn!
Trôû laïi vôùi tình traïng Leã-Hoäi Giaùng Sinh hieän nay: nhö ñaõ noùi treân, beân caïnh tính chaát leã nghi phuïng vuï cuûa Ki-toâ giaùo, Noel hieän ñaõ trôû thaønh moät leã hoäi daønh cho moïi ngöôøi, vôùi raát nhieàu nhöõng khía caïnh hoäi heø vaø theá tuïc.
Söï hoøa troän naøy coù theå chöùa ñöïng nhöõng yeáu toá tieâu cöïc naøo? Coù leõ ñieåm tröø lôùn nhaát laø noù khieán nhieàu Ki-toâ höõu, nhaát laø nhöõng taâm hoàn nhaïy caûm, coù caûm giaùc raèng Giaùng Sinh ñang bò thöông maïi hoaù, vaø phaàn hoäi ñang laán aùt phaàn leã. Nhöõng trang trí aên theo muøa Noel nôi caùc cöûa hieäu haøng hoaù, caùc loaïi nhaïc laáy chuû ñeà Noel nhöng ñöôïc phoái xaäp xình theo caùc ñieäu nhaïc theá tuïc, vv., laøm cho nhieàu ngöôøi caûm töôûng Leã Giaùng Sinh ñang bò lôïi duïng, vaø phaàn thaùnh thieâng cuûa noù ñang bò boùp ngheït. Teä hôn, coù ngöôøi thaáy Leã Giaùng Sinh nhö theå ñang maát daàn caên tính Ki-toâ giaùo. Nhieàu ngöôøi nhôù ñeán leã hoäi naøy chính yeáu vì noù taïo ra moät kyø nghæ, kyø vui chôi, nhö moät trong nhieàu leã hoäi khaùc dieãn ra quanh naêm, chöù hoï khoâng chuù taâm maáy ñeán chuyeän noù laø moät thaùnh leã quan troïng trong ñöùc tin Ki-toâ giaùo.
Tuy nhieân, hieän töôïng naøo cuõng coù tính ña chieàu cuûa noù! Hình thöùc leã-hoäi Noel cuõng vaäy: beân caïnh nhöõng bieåu hieän tieâu cöïc, noù coù nhöõng neùt tích cöïc nhaát ñònh. Thöù nhaát, noù giuùp 'phoå bieán roäng raõi' thaùnh leã vaø tinh thaàn Giaùng Sinh ñeán moïi ngöôøi, moïi nôi treân theá giôùi. Neáu khoâng trôû thaønh moät leã hoäi, haún khoâng nhieàu ngöôøi bieát ñeán Giaùng Sinh nhö baây giôø.
Thöù nöõa, moät leã hoäi chaân chính töï noù laø moät ñieàu toát laønh. Baûn chaát cuûa leã hoäi laø ñeå quy tuï, ñeå ñöa con ngöôøi vaøo moät thôøi gian vaø khoâng gian ngoaïi thöôøng, khaùc vôùi khung caûnh ñôøi soáng haèng ngaøy. Noù giuùp con ngöôøi traûi nghieäm chung vôùi nhau nhöõng khoaûnh khaéc ñaëc bieät; vaø ñieàu naøy vöøa giuùp con ngöôøi thaáy tính noái keát coäng ñoäng, vöøa giuùp hoï kinh nghieäm veà nhöõng khía caïnh phong phuù vaø sinh ñoäng khaùc cuûa cuoäc soáng.
Theâm vaøo ñoù, leã hoäi Giaùng Sinh töø laâu ñaõ trôû thaønh dòp cuûa trao ban vaø nhaän laõnh. Baét ñaàu töø Theá kyû Möôøi Baûy, nhaát laø töø Baéc Myõ, ngöôøi ta ñaõ hình thaønh thoùi quen trao vaø taëng quaø caùp cho nhöõng ngöôøi thaân nhaân hay baïn beø nhaân dòp Giaùng Sinh. Hình töôïng cuûa OÂng Giaø Noel cuõng ñaõ trôû neân quen thuoäc trong taâm trí treû nhoû, vaø giuùp xaây döïng taâm thöùc hoàn nhieân, thaùnh thieän cho caùc em.
Cuoái cuøng, Giaùng sinh cuõng laø dòp ñeå trôû veà vaø nghæ ngôi beân gia ñình. ÔÛ caùc nöôùc Phöông Taây, Giaùng Sinh töïa nhö Teát Nguyeân Ñaùn nôi moät soá nöôùc Ñoâng AÙ: ñaây laø thôøi gian ñaëc bieät ñeå moïi ngöôøi trong gia ñình quy tuï, nghæ ngôi vaø vui chôi vôùi nhau. Vì theá, coù theå noùi, ñaây cuõng laø leã hoäi cuûa gia ñình.
Nhö theá, chuùng ta thaáy baûn thaân leã-hoäi Giaùng Sinh coù theå taïo ra nhöõng nguy cô tieâu cöïc, nhöng cuõng coù theå chöùa ñöïng nhieàu cô hoäi tích cöïc. Taát caû tuyø thuoäc vaøo möùc ñoä vaän duïng cuûa con ngöôøi. Vaäy, chuùng ta neân öùng xöû theá naøo tröôùc moái caêng thaúng naøy? Thieát töôûng, khoân ngoan vaø tinh thaàn Ki-toâ giaùo khoâng khuyeán khích chuùng ta choïn loái tieáp caän cöïc ñoan laø taåy chay phaàn 'hoäi' cuûa noù. Lyù do laø taát caû nhöõng ñieàu tích cöïc treân cuûa leã hoäi raát gaàn guõi, töông thích vôùi tinh thaàn vaø ñöùc tin Ki-toâ giaùo. Chaúng phaûi chính Ñöùc Ki-toâ cuõng ñaõ duøng phöông phaùp 'hoäi nhaäp' khi Ngaøi nhaäp theå ñoù sao? Ngaøi khoâng baûo chuùng ta nhaát thieát phaûi 'deïp boû' moïi con ñöôøng ñang coù ñeå xaây môùi moät con loä thaúng baêng. Thay vaøo ñoù, Ngaøi môøi goïi chuùng ta 'chænh trang, doïn deïp, söûa loái cho thaúng' nhöõng con ñöôøng ñang ñi (Mt 3,3). Chaúng phaûi mong muoán cuûa Thieân Chuùa laø quy tuï moïi ngöôøi, giuùp chuùng ta soáng töông quan vôùi nhau caùch taän caên trong tình thöông cuûa Ngöôøi hay sao? Vaø chaúng phaûi chính Ñöùc Gieâ-su ñaõ töï hieán mình trôû thaønh quøa taëng cho nhaân loaïi, ñeå moïi ngöôøi coù theå ñoùn nhaän vaø trao ban cho nhau hay sao?
Vì vaäy, thieát töôûng chuùng ta chæ caàn ñaåy maïnh theâm nhöõng ñieåm tích cöïc cuûa leã hoäi vaø höôùng chuùng vaøo tinh thaàn thieâng lieâng chaân chính, ñoàng thôøi coá gaéng traùnh ñi nhöõng ñieàu thaùi quaù gaây nguy cô tieâu cöïc, thì leã hoäi Noel seõ thöïc söï traøo traøn nieàm vui Giaùng Sinh theo ñuùng tinh thaàn Ki-toâ giaùo. Thöïc theá, ngay caû trong khung caûnh cuûa khu phoá saàm uaát, khi nhöõng giai ñieäu cuûa 'Ñeâm Thaùnh Voâ Cuøng', cuûa 'Ñeâm Noel' caát leân, chaéc haún taâm hoàn ngöôøi nghe - baát keå hoï laø ai - ñeàu ñöôïc ñoå ñaày moät caûm xuùc ñaëc bieät: caûm xuùc gaëp gôõ vôùi moät söï thaùnh thieâng naøo ñoù. Hay, vieäc ñöôïc chung tay cuøng nhau laøm hang ñaù ñaõ laø moät nieàm vui lôùn lao cho taát caû moïi ngöôøi tham gia, vaø cho caû nhöõng ai ñeán chieâm ngöôõng, khoâng quan troïng vieäc noù laø moät hang ñaù ñôn sô vaø trang nghieâm trong ngoâi thaùnh ñöôøng, hay ñöôïc trang hoaøng loäng laãy trong moät khu trung taâm thöông maïi.
Taát nhieân, ñieàu quan troïng haøng ñaàu laø chuùng ta phaûi chuù troïng phaàn phuïng vuï thaùnh leã Giaùng Sinh moät caùch ñuùng möïc heát möùc coù theå. Neáu noùi leã hoäi môû ra khoâng gian ñaëc bieät cho con ngöôøi ñeå traûi roäng neùt phong phuù cuûa cuoäc soáng vaø tính noái keát coäng ñoäng, thì Thaùnh Leã laø ñænh cao cuûa söï môû ra ñoù, vì Phuïng vuï Thaùnh Leã laø bieán coá taïo neân khoâng gian thaùnh thieâng, nôi con ngöôøi gaëp gôõ Thieân Chuùa, nôi söï höõu haïn ñöôïc tham döï vaøo theá giôùi vónh cöûu. Vì vaäy, chính Phuïng vuï Thaùnh Leã 'thaùnh hoaù' vaø taïo yù nghóa cho moïi khía caïnh khaùc cuûa ñôøi soáng con ngöôøi.
Taát moät lôøi, Thieân Chuùa khoâng baét con ngöôøi thöïc hieän moät nghi leã vì baûn thaân Ngaøi, maø vì Ngaøi muoán ñöa con ngöôøi, vôùi taát caû nhöõng khía caïnh theá tuïc cuûa noù, ñöôïc döï phaàn vaøo söï thaùnh thieâng cuûa maàu nhieäm vónh cöûu. Trong cuoäc döï phaàn ñoù, Thieân Chuùa khoâng ñoøi ta caét boû moïi khía caïnh nhaân baûn vaø vaên hoaù, maø môøi goïi ta coäng taùc ñeå chính chuùng cuõng ñöôïc 'thaùnh hoaù', ñöôïc chuùc phuùc. Neáu thöïc thi tinh thaàn ñoù, leã-hoäi Noel coù theå trôû thaønh bieán coá aân suûng ñích thöïc, nôi ñôøi soáng con ngöôøi ñöôïc giao hoaø vôùi Thieân Chuùa; vaø ñoù laø yù nghóa neàn taûng cuûa Giaùng Sinh.