Caàn caûnh giaùc vôùi phong traøo
laøm youtube veà aåm thöïc taïi Vieät Nam
Caàn caûnh giaùc vôùi phong traøo laøm youtube veà aåm thöïc taïi Vieät Nam.
Khaéc Baù, SJ - CTV
Saøigoøn (Vatican News 3-11-2019) - Vaøi naêm gaàn ñaây, ôû Vieät Nam roä leân phong traøo 'youtube aåm thöïc', töùc phong traøo cuûa nhöõng ngöôøi quay caùc video clip veà naáu aên, roài ñöa leân youtube ñeå kieám tieàn. Taát nhieân, coù nhöõng keânh trong soá naøy mang laïi caùc giaù trò giaûi trí laønh maïnh, thaäm chí cho thaáy nhöõng möùc ñoä saùng taïo ñaùng ghi nhaän. Hôn nöõa, ñaây cuõng laø moät hình thöùc kieám tieàn chính ñaùng. Tuy nhieân, beân caïnh ñoù, raát nhieàu caùc keânh video loaïi naøy coù vaán ñeà leäch chuaån vaø phaûn giaùo duïc, nhöng laïi thu huùt ñöôïc soá löôïng ngöôøi ñaêng kyù theo doõi raát lôùn, trong ñoù coù caû treû em. Vì theá, thieát töôûng caàn phaûi coù moät phaân tích vaø caûnh baùo veà hieän töôïng naøy, ñeå chuùng ta coù theå traùnh ñöôïc nhöõng aûnh höôûng tieâu cöïc cuûa chuùng, nhaát laø ñeå caùc phuï huynh höôùng daãn nhaân baûn cho con caùi; vaø hy voïng caùc youtuber bieát ñieàu chænh caùch tieáp caän cuûa hoï.
Trong soá nhöõng khía caïnh phaûn giaùo duïc töø caùc video ñoù, hai vaán ñeà noåi leân moät caùch phoå bieán laø (1) khía caïnh phaûn vaên hoaù trong caùch thöùc aên uoáng, vaø (2) söï phí phaïm vaø thieáu toân troïng ñoà aên thöùc uoáng.
1. Khía caïnh phaûn vaên hoaù trong caùch thöùc aên uoáng
Ngaøy nay, töø 'vaên hoaù' ñaõ bò laïm duïng nhieàu, ñeán möùc nhöõng gì ñaùng bò goïi laø phaûn vaên hoaù thì laém luùc laïi ñöôïc goïi laø vaên hoaù. Ví duï, nhieàu ngöôøi goïi naïn tham nhuõng laø 'vaên hoaù bieáu xeùn', hay coù ngöôøi goïi nhöõng haønh vi noùi tuïc laø 'vaên hoaù chöûi theà'. Tuy nhieân, moät caùch chung, vaên hoaù laø söï tích luyõ caùc cô caáu nhaân taïo, boå sung cho söï giôùi haïn cuûa cô caáu töï nhieân, höôùng ñeán vieäc trôï giuùp con ngöôøi sinh toàn vaø phaùt trieån. Nhö vaäy, vaên hoaù khoâng phaûi laø thöù coá ñònh maø laø moät tieán trình höôùng ñeán nhöõng gì mang tính khai phoùng vaø phaùt trieån hôn theo tö caùch laø con ngöôøi, nhaát laø veà maët tinh thaàn, ñuùng nhö yù nghóa goác Latin cuûa noù, 'cultus': gieo troàng. Hay noùi caùch khaùc, vaên hoaù vöøa laø ñaëc tính cuûa con ngöôøi, vöøa giuùp con ngöôøi trôû thaønh con ngöôøi hôn. Theo nghóa ñoù, coù theå noùi raèng, moät trong nhöõng caùch ñeå ñònh nghóa con ngöôøi chính laø khaû naêng tích luyõ, 'gieo troàng' vaên hoaù cho chính mình. Trong khía caïnh naøy, con ngöôøi hôn ñoäng vaät ôû choã bieát 'giaùo hoaù dó thaønh vaên' (Kinh Dòch), töùc bieát chuyeån nhöõng gì thuoäc nhuïc duïc töï nhieân thaønh giaù trò tinh thaàn.
Caùch thöùc aên uoáng chính laø moät trong nhöõng bieåu hieän roõ reät cuûa khaû naêng naøy. Tröø nhöõng tröôøng hôïp caù bieät, aên uoáng khoâng ñôn thuaàn chæ ñeå thoaû maõn côn ñoùi, maø coøn laø ñeå theå hieän vaø nuoâi döôõng khía caïnh vaên hoaù cuûa moãi ngöôøi. Trong Tieáng Vieät, chuùng ta ít khi noùi troáng laø 'aên', maø noùi moät caùch yù nhò hôn laø 'duøng böõa'. Töø naøy döôøng nhö bao haøm yù nghóa thöôûng thöùc vaø caûm nhaän, nghóa laø chöùa ñöïng yù thöùc veà nhöõng neùt ñeïp, nhöõng tinh teá vaø vaên hoaù cuûa ñoà aên thöùc uoáng, ñoàng thôøi traân troïng vaø bieát ôn taøi ngheä naáu nöôùng vaø söï phuïc vuï cuûa ñaàu beáp. Hôn nöõa, khi 'duøng böõa', ñaëc bieät trong giôø côm gia ñình, chuùng ta khoâng chæ höôùng veà baûn thaân, maø coøn höôùng veà tha nhaân nöõa. Böõa aên trôû thaønh thôøi gian chia seû, truyeàn thoâng, keát noái, töông quan vôùi nhau; vaø vì theá, caùch aên cuõng phaûi bieåu hieän ñöôïc ñaëc tính naøy. Noùi toùm laïi, vôùi con ngöôøi, aên uoáng ñuùng nghóa luoân ít nhieàu phaûi bao haøm khía caïnh vaên hoaù vaø töông quan.
Raát tieác, nhöõng hình thöùc aên uoáng trong nhieàu keânh youtube aåm thöïc ñi ngöôïc laïi vôùi ñieàu mong chôø noùi treân. Thöïc vaäy, ñeå thu huùt söï quan taâm cuûa ngöôøi xem, nhaát laø töø giôùi treû, nhöõng ngöôøi laøm youtube aåm thöïc phaûi nghó ra caùc hình thöùc khaùc laï, gaây aán töôïng. Tuy nhieân, chæ tröø moät soá keânh coù nhöõng yù töôûng saùng taïo mang tính tích cöïc, ña soá caùc keânh khaùc laïi chaïy theo caùc yù töôûng gaây soác caùch tieâu cöïc, nhö thöïc hieän caùc haønh vi aên uoáng chaúng gioáng ai. Ví duï, coù ngöôøi boû ñoà aên vaøo thau, chaäu, hay thaäm chí vaøo caùc vaät duïng voán ñöôïc duøng cho suùc vaät aên. Raát nhieàu baïn treû aên uoáng nhoàm nhoaøm, phaûn caûm, nhöng laïi laáy ñoù laøm haõnh dieän vôùi laäp luaän: ñaõ aên uoáng laø phaûi saûng khoaùi, phaûi thaät töï nhieân. Laäp luaän nhö theá coù theå taïm chaáp nhaän ñöôïc neáu noù ñöôïc giôùi haïn trong phaïm vi caùc hoaït ñoäng vui chôi cuûa moät nhoùm nhoû trong moät dòp cuï theå naøo ñoù. Tuy nhieân, vaán ñeà ôû ñaây laø caùc keânh naøy ñöôïc phoå bieán vaø höôùng ñeán coâng chuùng caùch roäng raõi, trong ñoù coù raát nhieàu treû em. Vì vaäy, söï leäch chuaån vaên hoaù vaø phi giaùo duïc cuûa noù laø ñieàu phaûi xem laïi.
2. Söï phí phaïm vaø thieáu toân troïng ñoà aên, thöùc uoáng
Moät ñieåm phaûn giaùo duïc khaùc trong nhieàu keânh loaïi naøy laø vieäc nhöõng ngöôøi laøm aåm thöïc raát phí phaïm ñoà aên thöùc uoáng. Thaäm chí, nhieàu ngöôøi trong soá hoï toû ra bôõn côït vôùi nguyeân lieäu naáu nöôùng, vaø caû vôùi thöùc aên ñaõ cheá bieán xong. Caùch ñaëc bieät, vì theo ñuoåi caùc yù töôûng gaây soác, nhieàu keânh youtube aåm thöïc ñang chaïy theo phong traøo laøm caùc moùn aên khoång loà; vaø raát nhieàu trong soá naøy coù nhöõng bieåu hieän phí phaïm caùc nguyeân lieäu trong giai ñoaïn cheá bieán, ñoàng thôøi ñuøa giôõn vôùi thöùc aên trong giai ñoaïn söû duïng. Ví duï, coù baïn vöùt ñi caû nhöõng mieáng thòt raát lôùn khi cheá bieán moät moùn aên; hay coù nhöõng nhoùm ñem ñoà aên ñaõ cheá bieán ra laøm caùc troø mua vui, nhö thi nhau aên vôùi löôïng lôùn muø taït, vaø keát quaû laø ña phaàn thöùc aên ñeàu bò noân ra hoaëc boû ñi.
Khoâng toân troïng ñoà aên thöùc uoáng chæ ra söï thieáu huït loøng bieát ôn. Thöïc vaäy, moät ngöôøi tröôûng thaønh nhaân baûn seõ nhaän ra raèng taát caû nhöõng gì ñang ôû trong tay mình khoâng phaûi töï nhieân maø coù. Daãu cho chuùng ta boû tieàn ra mua caùc nguyeân lieäu ñeå naáu nöôùng, thì chuùng cuõng laø saûn phaåm coù ñöôïc töø coâng lao vaát vaû cuûa bao nhieâu ngöôøi. Hôn nöõa, noùi cho cuøng, taát caû chuùng ñeàu laø quaø taëng cuûa Thöôïng Ñeá, hay ít ra laø cuûa Meï Thieân Nhieân.
Hôn nöõa, söï phí phaïm thöùc aên töï noù cuõng cho thaáy söï thieáu vaéng tinh thaàn hieäp thoâng vaø chia seû vôùi ngöôøi khaùc. Bao nhieâu ngöôøi aên xin vaãn haèng ngaøy leâ böôùc treân moïi neûo ñöôøng cuûa ñaát nöôùc noùi rieâng vaø moïi nôi treân theá giôùi noùi chung; vaø moãi moät giaây qua ñi, nhaân loaïi naøy coù moät ngöôøi cheát vì ñoùi.
Ngoaøi ra, söï phí phaïm ñoà aên cuõng goùp phaàn raát lôùn vaøo vieäc huyû hoaïi moâi tröôøng. Thaät vaäy, xu höôùng tieâu xaøi hoang phí naøy ñang ñaåy con ngöôøi tieâu thuï vöôït xa nhu caàu thaät söï cuûa mình; vaø ñieàu naøy ñoàng nghóa vôùi vieäc caùc nguoàn löïc cuûa moâi tröôøng töï nhieân bò khai thaùc vaø laïm duïng möùc trieät ñeå phuïc vuï cho chuû nghóa tieâu thuï.
3. Ki-toâ höõu vaø lôøi môøi goïi taùi yù thöùc veà haønh vi laøm daáu tröôùc vaø sau böõa aên
Moät trong nhöõng ñieåm noåi troäi cuûa thôøi ñaïi naøy, ñaëc bieät trong xaõ hoäi Vieät Nam, laø söï maát ñònh höôùng. Raát nhieàu ngöôøi hieän khoâng bieát ñaâu laø tieâu chuaån hay phöông höôùng ñuùng ñaén cuûa caùc haønh vi trong cuoäc soáng. Nhöõng leäch chuaån neâu treân khoâng chæ laø vaán ñeà rieâng cuûa moät soá keânh youtube aåm thöïc, maø laø vaán ñeà chung cuûa nhieàu ngöôøi, cuûa xaõ hoäi. Ñöùng tröôùc vaán ñeà naøy, thieát töôûng Ki-toâ höõu ñöôïc môøi goïi moät caùch ñaëc bieät ñeå söûa ñoåi, hoaùn caûi, vaø neâu göông saùng; vaø toâi nghó raèng vieäc taùi yù thöùc veà haønh vi laøm daáu taï ôn tröôùc vaø sau böõa aên chính laø moät phöông caùch ñaëc bieät giuùp ta soáng tinh thaàn chöùng nhaân naøy.
Ñieàu raát ñaùng buoàn laø nhieàu Ki-toâ höõu ñang chæ laøm daáu tröôùc vaø sau böõa aên nhö moät haønh vi voâ thöùc theo thoùi quen. Vì theá, chuùng ta caàn phaûi ñeå yù laïi ñieàu naøy. Cöû chæ vaø lôøi kinh laøm daáu taï ôn chöùa ñöïng raát nhieàu yù nghóa. Chuùng ta coù theå lieät keâ moät soá ñieåm chính. Thöù nhaát, chuùng ta noi göông Ñöùc Ki-toâ ñaõ laøm khi Ngaøi ñoïc Kinh Taï Ôn Thieân Chuùa Cha tröôùc moïi bieán coá, nhaát laø tröôùc caùc bieán coá pheùp laï hoaù baùnh. Vôùi haønh vi naøy, Ñöùc Gieâ-su giuùp chuùng ta chaân nhaän raèng moïi söï ñeán töø Thieân Chuùa, ñoàng thôøi, chuùng ta ñöôïc môøi goïi ñeå chia seû vaø tham döï vôùi Ngaøi, nhö chính Ñöùc Ki-toâ hieäp thoâng cuøng Ngoâi Cha vaø Thaùnh Thaàn vaäy. Thöù ñeán, vieäc laøm daáu taï ôn cuõng haøm yù söï hieäp thoâng vaø chia seû giöõa chuùng ta vôùi nhau, nhaát laø vôùi nhöõng ngöôøi thieáu thoán, trong tö caùch laø con caùi cuûa Thieân Chuùa. Laøm daáu cuõng laø bieåu hieän loøng bieát ôn vôùi Thieân Chuùa vaø traân troïng thieân nhieân, voán laø quaø taëng cuûa Ngöôøi daønh nhaân loaïi. Cuoái cuøng, laøm daáu giuùp ta yù thöùc raèng böõa aên treân traàn theá cuõng laø moät daáu chæ höôùng veà Böõa Tieäc Thieân Quoác, nôi coù söï hieäp thoâng vaø chia seû troïn veïn trong tình yeâu.
Vì theá, vieäc yù thöùc laïi giaù trò cuûa haønh vi laøm daáu taï ôn tröôùc vaø sau böõa aên giuùp chuùng ta yù thöùc vaø traân troïng ñoà aên thöùc uoáng caùch ñuùng möïc, töø ñoù coù theå laøm chöùng vaø neâu göông saùng cho nhieàu ngöôøi khaùc trong thôøi ñaïi naøy. Caùch ñaëc bieät, ñoù cuõng laø moät trong nhöõng caùch thöùc höôùng ñeán söï 'hoaùn caûi sinh thaùi', nhö tinh thaàn môøi goïi cuûa Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Veà Amazon.