Vuï keát aùn Ñöùc Hoàng Y Pell,
caùc höôùng daãn boài thaåm ñoaøn
vaø "hoaøi nghi höõu lyù"
Vuï keát aùn Ñöùc Hoàng Y Pell, caùc höôùng daãn boài thaåm ñoaøn vaø "hoaøi nghi höõu lyù".
Vuõ Vaên An
Melboune (VietCatholic News 16-04-2019) - Trong vuï boài thaåm ñoøan keát toäi Ñöùc Hoàng Y Pell, ngöôøi ta thöôøng nghe noùi tôùi cuïm töø "beyond reasonable doubt" maø neáu dòch töøng chöõ thì coù theå laø "vöôït quaù söï hoaøi nghi hôïp lyù" noâm na laø ngaøi coù toäi "vöôït quaù söï hoaøi nghi hôïp lyù".
Coù vò linh muïc hoûi ngöôøi vieát yù nghóa thöïc söï cuûa cuïm töø naøy. Ngöôøi vieát chæ bieát traû lôøi noâm na nhö vaäy. Tra töø ñieån luaät phaùp cuûa Nhaø Xuaát Baûn Khoa Hoïc Xaõ Hoäi naêm 1991, thaáy hoï ñònh nghóa cuïm töø naøy nhö sau: "khoâng höõu lyù ñeå nghi ngôø, chuaån chaéc chaén, chuaån xaùc, ñoù laø möùc maø boài thaåm ñoaøn laáy quyeát ñònh bò can coù toäi hay voâ toäi".
Ñònh nghóa nhö theá hình nhö cuõng khoâng hôn kieåu ta hieåu noâm na bao nhieâu. Tra cöùu taøi lieäu tieáng Anh, chuùng toâi gaëp ñöôïc baøi Jury Directions and "reasonable doubt cuûa William Shrubb treân trang maïng https://www.ruleoflaw.org.au/beyond-reasonable-doubt/ vaø thaáy cuïm töø naøy noùi leân moät khía caïnh chuû quan naøo ñoù nôi thaåm phaùn vaø boài thaåm ñoaøn. Chuùng toâi chuyeån ngöõ tieáng Vieät baøi naøy ñeå ñoäc giaû roäng ñöôøng phaùn ñoaùn:
Suy ñoaùn voâ toäi laø moät phaàn quan troïng cuûa baát cöù heä thoáng tö phaùp hình söï coâng baèng naøo döôùi nguyeân taéc thöôïng toân phaùp luaät (rule of law). Caùch roõ raøng nhaát maø chuùng ta baûo veä söï suy ñoaùn voâ toäi trong heä thoáng cuûa chuùng ta laø qua tieâu chuaån chöùng minh cao ñöôïc ñaët leân coâng toá vieän trong moät phieân toøa hình söï: hoï phaûi chöùng minh vuï kieän choáng laïi bò caùo "vöôït quaù söï hoaøi nghi hôïp lyù".
Tuy nhieân, söï baûo veä ñoù nghe coù veû ít ñuùng hôn, hoaëc coù veû ít chaéc chaén hôn, khi noäi dung cuûa cuïm töø ñöôïc giaûi thích theo nhieàu caùch khaùc nhau.
Baøi vieát naøy seõ tìm hieåu caùc höôùng daãn cho boài thaåm ñoaøn veà söï suy ñoaùn voâ toäi lieân quan ñeán thöôïng toân phaùp luaät ra sao. Khi laøm nhö vaäy, baøi vieát naøy seõ söû duïng moät tröôøng hôïp ñieån hình (case study) gaàn ñaây cuûa tieåu bang Victoria: Dookheea.
Caùc höôùng daãn cho boài thaåm ñoaøn
Vaøo cuoái phieân toøa coù boài thaåm ñoaøn, sau khi taát caû caùc baèng chöùng ñaõ ñöôïc ñöa ra tröôùc boài thaåm ñoaøn, vaø sau khi coâng toá vaø beân baøo chöõa ñaõ ñöa ra caùc tuyeân boá keát thuùc, thaåm phaùn seõ toång hôïp vuï aùn cho boài thaåm ñoaøn. OÂng hay baø naøy seõ duyeät laïi caùc baèng chöùng vaø laäp luaän cuûa caû hai beân vaø leân khuoân caùc nguyeân taéc phaùp lyù döïa vaøo ñoù boài thaåm ñoaøn phaûi ñöa ra quyeát ñònh. Nhöõng nhaän xeùt naøy cuûa thaåm phaùn ñöôïc goïi laø "caùc höôùng daãn cho boài thaåm ñoaøn" (jury directions).
Caùc höôùng daãn cho boài thaåm ñoaøn ngaøy caøng trôû neân thöôøng xuyeân hôn khi dieãn trình hình söï phaùt trieån qua nhieàu theá heä. Tröôùc khi heä thoáng xeùt xöû chuùng ta coù ngaøy nay, ôû Vöông quoác Anh trong theá kyû thöù möôøi taùm, ñaõ coù nhöõng vieäc nhö sau:
Thaåm phaùn coù vai troø giaùm saùt, daãn daét ñieàu voán laø moät cuoäc thaûo luaän phaàn lôùn phi caáu truùc vôùi caùc boài thaåm vieân, nhaân chöùng, bò caùo vaø ngöôì ñöôïc coi laø naïn nhaân. Caùc thaåm phaùn coù quyeàn haïn voâ giôùi haïn ñeå bình luaän vôùi boài thaåm ñoaøn veà baèng chöùng vaø giaù trò cuûa vuï aùn khi hoï laøm vieäc vôùi nhau ñeå thu löôïm baèng chöùng.
"Cuoäc thaûo luaän phi caáu truùc" aáy daàn daàn phaùt trieån thaønh heä thoáng ñoái chaát (adversarial system) chuùng ta coù hieän nay, trong ñoù:
"Vieäc trình baøy caùc tröôøng hôïp ñeå truy toá vaø baøo chöõa trôû thaønh traùch nhieäm cuûa luaät sö qua vieäc kieåm tra vaø ñoái chaát (cross-examination) caùc nhaân chöùng. Moät heä thoáng caùc luaät leä veà chöùng côù ñöôïc khai trieån ñeå ñieàu chænh vaø qui ñònh dieãn trình naøy, vaø quyeàn cuûa thaåm phaùn vaø boài thaåm ñoaøn trong vieäc ñích thaân thu thaäp chöùng côù ñaõ bò haïn cheá naëng neà. Trong ñoù coù quan nieäm cho raèng boài thaåm ñoaøn ñoäc laäp ñoái vôùi thaåm phaùn vaø phaùn quyeát (verdict) cuõng nhö caùc nghò aùn (deliberations) daãn ñeán phaùn quyeát cuûa hoï laø ñieàu khoâng ai coù theå doø ñöôïc.
Khi boài thaåm ñoaøn phaùt trieån vai troø ñoäc laäp môùi naøy, caùc höôùng daãn cho boài thaåm ñoaøn cuõng phaùt trieån song haønh: ñeå uoán naén, cuõng nhö ngaên chaën, boài thaåm ñoaøn sai laàm trong vieäc thi haønh vai troø cuûa hoï.
UÛy ban caûi caùch luaät phaùp New South Wales giaûi thích muïc ñích cuûa caùc höôùng daãn cho boài thaåm ñoaøn naøy nhö sau:
"Heä thoáng caùc höôùng daãn cho boài thaåm ñoaøn tieáp tuïc hoaït ñoäng theo moät tieàn ñeà caên baûn naøy: caùc boài thaåm vieân seõ gaëp khoù khaên trong vieäc thi haønh traùch nhieäm cuûa hoï neáu khoâng coù söï höôùng daãn thích hôïp cuûa thaåm phaùn. Caùc höôùng daãn cho boài thaåm ñoaøn nhaèm giuùp caùc boài thaåm vieân thi haønh vai troø cuûa hoï trong vieäc quyeát ñònh caùc vaán ñeà söï kieän döôùi aùnh saùng caùc nguyeân taéc coù theå aùp duïng ñöôïc cuûa luaät phaùp. Chuùng nhaèm taäp chuù taâm trí cuûa boài thaåm ñoaøn vaøo nhöõng vaán ñeà thöïc söï cuûa vuï aùn. Chuùng tìm caùch ngaên chaën caùc boài thaåm vieân döïa quyeát ñònh treân caùc söï kieän khoâng ñöôïc thöøa nhaän laøm baèng chöùng hoaëc xem xeùt baèng chöùng cho moät muïc ñích khaùc vôùi muïc ñích ñöôïc thöøa nhaän. Khi laøm nhö vaäy, caùc höôùng daãn cho boài thaåm ñoaøn phuïc vuï muïc ñích lôùn hôn laø ñaûm baûo moät phieân toøa coâng baèng hoaëc, noùi khaùc ñi, ñeå traùnh baát cöù "ruûi ro coù theå thaáy naøo veà vieäc hoaøi thai coâng lyù".
Vöôït quaù söï hoaøi nghi hôïp lyù
Moät trong nhöõng höôùng daãn chuû choát ñöôïc ñöa ra cho caùc boài thaåm ñoaøn trong caùc phieân toøa hình söï khaép nöôùc UÙc laø nhaéc nhôû hoï veà quyeàn bò caùo ñöôïc suy ñoaùn laø voâ toäi, vaø chæ bò keát toäi neáu boài thaåm ñoaøn ñaõ ñöôïc thuyeát phuïc "vöôït quaù söï nghi ngôø hôïp lyù". Höôùng daãn chuû choát naøy chæ laø söï baûo veä cuoái cuøng daønh cho söï suy ñoaùn voâ toäi, moät khaùi nieäm ñaõ coù trong caùc heä thoáng luaät hình söï treân khaép theá giôùi trong nhieàu theá kyû, vaø töøng ñöôïc moâ taû moät caùch noåi tieáng laø "sôïi chæ vaøng" xuyeân suoát heä thoáng luaät taäp tuïc (common law).
Vaán ñeà duy nhaát vôùi caùc höôùng daãn naøy laø khoâng phaûi luùc naøo ngöôøi ta cuõng hieåu roõ "hoaøi nghi hôïp lyù" nghóa laø gì.
Roõ raøng, khoâng phaûi moïi hoaøi nghi ñeàu hôïp lyù. Trong heä thoáng cuûa chuùng ta, coâng toá khoâng baét buoäc phaûi chöùng minh toäi loãi cuûa bò caùo "vöôït quaù moïi hoaøi nghi coù theå coù". Vieäc naâng cao tieâu chuaån cuûa baèng chöùng leân möùc ñoù seõ khieán cho vieäc baûo ñaûm coù ñöôïc lôøi keát toäi gaàn nhö baát khaû höõu, vaø seõ ngaên caûn xaõ hoäi khoâng theå caûnh saùt caùc haønh vi hình söï.
Maët khaùc, vieäc haï thaáp tieâu chuaån baèng chöùng cho coâng toá seõ loaïi boû caùc baûo veä quan troïng cho bò caùo. Xaõ hoäi cuûa chuùng ta ñaõ quyeát ñònh raèng töï do caù nhaân laø ñieàu quan troïng, vaø söï nhuoác nhô vaø ñoái xöû lieân quan ñeán traùch nhieäm hình söï laø ñieàu maïnh meõ, ñeán noãi chuùng ta yeâu caàu caùc boài thaåm ñoaøn phaûi ñöôïc thuyeát phuïc theo moät tieâu chuaån ñaëc thuø tröôùc khi hoï thaáy moät bò can coù toäi nhö ñaõ bò toá caùo.
Vì vaäy, caâu hoûi laø, tieâu chuaån ñaëc thuø ñoù laø gì?
Vaên phoøng nghieân cöùu vaø thoáng keâ toäi phaïm cuûa tieåu bang New South Wales ñaõ thöïc hieän moät nghieân cöùu vaøo naêm 2008 veà ñieàu ngöôøi ta hieåu cuïm töø "vöôït quaù söï hoaøi nghi hôïp lyù". Hoï ñaõ thaêm doø 1,200 ngöôøi töøng laø boài thaåm vieân trong caùc phieân toøa hình söï treân toaøn tieåu bang. Keát quaû nhö sau:
55.4% caùc boài thaåm vieân tin raèng cuïm töø ñoù coù nghóa laø hoï caàn phaûi "chaéc chaén" raèng, ngöôøi ñoù coù toäi;
22.9% tin raèng noù coù nghóa laø "haàu nhö chaéc chaén";
11.6% tin raèng ñieàu ñoù coù nghóa laø "raát coù theå"; vaø
10.1% tin raèng ñieàu ñoù coù nghóa laø "khaù coù khaû naêng".
Nhö baùo caùo cuûa Vaên phoøng nghieân cöùu vaø thoáng keâ toäi phaïm cuûa tieåu bang NSW ñaõ rí roûm ghi nhaän: "Ñaây quaû laø moät phaùt bieåu yù kieán phaân taùn quaù roäng raõi".
Baùo caùo cuõng gôïi yù raèng moät soá vieäc laøm saùng toû phaûi ñöôïc ñöa ra cho caùc boài thaåm vieân veà yù nghóa cuûa cuïm töø naøy. Höôùng daãn cho boài thaåm ñoaøn seõ laø caùch hieån nhieân ñeå cung caáp vieäc laøm saùng toû naøy.
Tuy nhieân, theo luaät hieän haønh ôû UÙc - ñöôïc höôùng daãn bôûi phaùn quyeát cuûa Toøa aùn Toái cao trong vuï Green v R (1971) 126 CLR 28 - caùc thaåm phaùn khoâng coù nghóa vuï phaûi ñöa ra baát cöù minh giaûi naøo cho caùc boài thaåm ñoaøn. Cuïm töø "vöôït quaù söï hoaøi nghi hôïp lyù", khoâng caàn ñöôïc giaûi thích ngoaøi chính caùc töø ngöõ cuûa noù. Nhö Toøa aùn ñaõ noùi trong vuï Green, caùc thaåm phaùn neân:
"Tuaân thuû vaø khoâng coá gaéng giaûi thích moät caùch khoâng caàn thieát caâu tuyeân boá coå ñieån veà baûn chaát cuûa gaùnh naëng chöùng côù (onus of proof) naèm ôû phía coâng toá (the Crwon)".
Höôùng daãn duy nhaát do Toøa aùn cung caáp veà yù nghóa cuûa cuïm töø laø: "Moät hoaøi nghi hôïp lyù laø moät hoaøi nghi maø boài thaåm ñoaøn ñaëc thuø xem xeùt ngay trong hoaøn caûnh. Chính caùc boài thaåm vieân töï ñaët ra tieâu chuaån cho ñieàu hôïp lyù trong hoaøn caûnh".
Tröôøng hôïp ñieån hình Dookheea
Ñieàu treân ñöa chuùng ta ñeán tröôøng hôïp ñieån hình Dookheea ôû tieåu bang Victoria. OÂng Dookheea vaø vôï cuûa oâng ñaõ bò buoäc toäi veà caùi cheát cuûa chuû nhaân hoï, oâng Zazai, ngöôøi maø hoï bò caùo buoäc ñaõ ñaùnh ñaäp vaø sau ñoù sieát coå ñeán cheát.
OÂng Dookheea ñaõ bò moät boài thaåm ñoaøn taïi Toøa aùn toái cao Victoria keát toäi gieát ngöôøi, nhöng oâng ñaõ khaùng caùo baûn keát toäi oâng vôùi lyù do moät trong nhöõng höôùng daãn cho boài thaåm ñoaøn ñöôïc ñöa ra trong phieân toøa ñoù. Khi toång keát vaøo cuoái phieân toøa ñoù, thaåm phaùn noùi:
"Caâu hoûi maø caùc baïn phaûi töï ñaët ra laø 'Coâng toá coù thieát laäp vöôït quaù ñöôïc söï hoaøi nghi hôïp lyù raèng luùc oâng Dookheea vi phaïm haønh vi hoaëc caùc haønh vi coù lieân quan gaây ra caùi cheát cuûa oâng Zazai, oâng ta coù yù ñònh gieát oâng Zazai hoaëc khieán oâng naøy bò thöông thöïc söï nghieâm troïng?' Nhö moät heä luaän, caùc baïn coù theå hoûi, 'toâi coù hoaøi nghi hôïp lyù raèng luùc oâng ta vi phaïm haønh vi hoaëc caùc haønh vi lieân quan gaây ra caùi cheát cuûa oâng Zazai, oâng Dookheea coù yù ñònh gieát oâng Zazai hoaëc khieán oâng ta bò thöông thöïc söï nghieâm troïng?' Noùi caùch khaùc, caùc baïn khoâng caàn phaûi tìm ra döùt khoaùt traïng thaùi taâm trí cuûa oâng Dookheea laø gì khi oâng gaây ra nhöõng veát thöông gieát cheát oâng Zazai. Caùc baïn phaûi xem xeùt lieäu Coâng toá coù laøm caùc baïn haøi loøng khoâng raèng oâng Dookheea coù yù ñònh, moät ñieàu baét buoäc phaûi coù. Vaø Coâng toá phaûi laøm caùc baïn haøi loøng veà ñieàu naøy khoâng vöôït quaù baát cöù söï hoaøi nghi naøo, nhöng vöôït quaù söï hoaøi nghi hôïp lyù".
Caâu cuoái cuøng treân ñaây - "khoâng vöôït quaù baát cöù söï hoaøi nghi naøo, nhöng vöôït quaù söï hoaøi nghi hôïp lyù" - ñaõ bò coi laø moät loãi laàm cuûa thaåm phaùn. Traùi vôùi Toøa aùn toái cao trong vuï Green, thaåm phaùn xeùt xöû ñaõ coá gaéng laøm roõ yù nghóa cuûa vieäc "vöôït quaù söï hoaøi nghi hôïp lyù", trong baûn toùm taét cuûa baø. Vieäc keát toäi oâng Dookheea ñaõ bò gaït sang moät beân vaø leänh taùi thaåm ñöôïc ban boá.
Thöôïng toân phaùp luaät (rule of law)
Nguyeân taéc bình ñaúng tröôùc phaùp luaät, chöa keå ñeán söï suy ñoaùn voâ toäi, baét ñaàu bò phaù hoaïi khi hai ngöôøi bò xöû cuøng vì caùc toäi phaïm töông töï, nhöng laïi ñöôïc phaùn xöû theo hai tieâu chuaån khaù khaùc nhau - ví duï, moät boài thaåm ñoaøn caûm thaáy hoï phaûi "chaéc chaén" veà toäi loãi, trong khi boài thaåm kia chæ caûm thaáy noù "coù khaû naêng khaù cao".
Ñöôøng loái cöùng raén cuûa caùc toøa aùn caáp cao ôû UÙc ñoái vôùi vieäc giaûi thích noäi dung cuûa cuïm töø "vöôït quaù söï hoaøi nghi hôïp lyù" baét nguoàn töø noã löïc duy trì tính lieâm chính (integrity) cuûa dieãn trình quyeát ñònh cuûa boài thaåm ñoaøn, vaø khoâng laøm cho 1 dieãn trình voán phöùc taïp trôû thaønh quaù phöùc taïp.
Tuy nhieân, vieäc töø choái nhìn xa hôn "cuïm töø ma thuaät' naøy coù theå cuõng gaây thieät haïi cho nguyeân taéc thöôïng toân phaùp luaät. Vieäc baûo veä do nguyeân taéc suy ñoaùn voâ toäi ngaøy nghe nhö caøng ít chaân thöïc hay xem ra ít chaéc chaén hôn, khi noäi dung cuûa cuïm töø bò giaûi thích theo nhöõng caùch roäng raõi nhö treân.
Trong vuï xeùt xöû Ñöùc Hoàng Y George, ngöôøi ta löu yù: ngaøi phaûi ra tröôùc hai phieân toøa gaàn nhö lieân tieáp nhau. Trong phieân toøa ñaàu tieân, boài thaåm ñoaøn chia reõ theo tyû leä 10 ngöôøi khoâng thaáy ngaøi phaïm toäi, chæ coù 2 ngöôøi cho raèng ngaøi phaïm toäi. Taïi phieân toøa sau, caû 12 ngöôøi trong boài thaåm ñoaøn cho raèng ngaøi phaïm toäi "beyond reasonable doubt" sau khi ñöôïc thaåm phaùn Peter Kidd "höôùng daãn" caû cuïm töø naøy nöõa. Theo cung caùch oâng naøy keát aùn Ñöùc Hoàng Y Pell, cuïm töø ñoù coù theå ñaõ ñöôïc giaûi thích moät caùch thieân kieán khieán sinh hieåu laàm nôi boài thaåm ñoaøn. Ta haõy chôø xem vaøo thaùng Saùu naøy, khi toøa thöôïng thaåm xeùt vuï ngaøi khaùng aùn. Duø sao, ta vaãn tin töôûng nôi Chuùa Quan phoøng, hôn laø tính lieâm chính cuûa con ngöôøi. Caàu nguyeän vaãn laø phöông caùch toát nhaát.