Ñi tìm nhaø thieát keá vó ñaïi:
Moät caùi nhìn veà Stephen Hawking
Ñi tìm nhaø thieát keá vó ñaïi: Moät caùi nhìn veà Stephen Hawking.
Nguyeãn Cao Sieâu, S.J.
Cambridge (WHÑ 27-07-2018) - Stephen Hawking laø moät khoa hoïc gia noåi tieáng, ñieàu ñoù chaúng ai phuû nhaän. OÂng ngoài gheá giaùo sö Toaùn öùng duïng vaø Vaät lyù lyù thuyeát suoát 30 naêm ôû ñaïi hoïc Cambridge. OÂng cuõng laø thaønh vieân cuûa Vieän Haøn Laâm Khoa hoïc Giaùo Hoaøng. OÂng vieát nhieàu saùch veà vuõ truï, ñöôïc dòch vaø ñöôïc ñoïc nhieàu ôû Vieät Nam. Cuoán A Brief History of Time (Löôïc Söû Thôøi Gian, nxb Treû) ñöôïc dòch vaø in laàn thöù 20, cuoán The Grand Design (Baûn Thieát Keá Vó Ñaïi, nxb Treû) ñaõ ñöôïc in ñeán laàn thöù 7. OÂng ñöôïc coi nhö nhaø vaät lyù ñöông ñaïi noåi tieáng ngang vôùi Newton vaø Einstein. Ñieàu ñaëc bieät nôi oâng laø söùc maïnh tinh thaàn khieán oâng laïc quan tröôùc caên beänh hieåm ngheøo maø oâng phaûi chòu. Vieäc oâng bò lieät, phaûi ngoài xe laên, coå ngoeïo qua moät beân, khoâng noùi roõ ñöôïc, nhöng vaãn coù caùch ñeå vieát saùch vaø tham döï hoäi thaûo, ñaõ laøm cho nhöõng cuoán saùch cuûa oâng coù giaù trò hôn. Chuùng xuaát hieän nhö nhöõng lôøi chöùng haáp daãn cuûa moät ngöôøi ñaùng tin caäy.
Neáu Hawking chæ nghieân cöùu veà vuõ truï maø thoâi, thì chaúng coù chuyeän. Neáu oâng cöù ôû trong phaïm vi khoa hoïc maø thoâi, thì chaúng coù vaán ñeà gì, cuøng laém chæ laø vaán ñeà lyù thuyeát cuûa oâng ñuùng hay sai thoâi veà maët khoa hoïc. Xin môû moät daáu ngoaëc, ñoù laø trong thöïc teá, Hawking ñaõ töøng sai veà maët khoa hoïc. OÂng ñaõ tranh caõi quyeát lieät vaø choái boû söï hieän höõu cuûa moät haït do Peter Higgs ñeà xuaát töø naêm 1964. Maõi ñeán thaùng 3 naêm 2013, haït Higgs môùi ñöôïc chính thöùc coâng nhaän laø coù thaät vaø oâng Higgs ñaõ ñöôïc giaûi Nobel vaät lyù, coøn Hawking ñaõ phaûi nhaän mình sai. Coù ngöôøi baûo Hawking khoâng ñöôïc giaûi Nobel vì lyù thuyeát cuûa oâng veà loã ñen chöa kieåm chöùng ñöôïc.
Nhöng ñieàu chuùng ta muoán baøn ôû ñaây laø moái quan taâm cuûa oâng. Ngay trang ñaàu cuûa Baûn Thieát Keá Vó Ñaïi, oâng ñaõ ñaët nhieàu caâu hoûi lôùn: "Laøm sao chuùng ta coù theå hieåu ñöôïc theá giôùi, nôi chuùng ta tìm thaáy chính mình? Vuõ truï vaän haønh ra sao? Baûn chaát cuûa thöïc taïi laø gì? Taát caû nhöõng thöù aáy ñeán töø ñaâu? Vuõ truï coù caàn moät Ñaáng taïo hoùa khoâng?"Vaø oâng ñaõ ñuùng khi cho raèng ña soá chuùng ta ñeàu coù luùc hoûi nhö theá. Tieác laø ngay sau ñoù oâng laïi baûo nhöõng caâu hoûi naøy "daønh cho trieát hoïc" vaø voäi vaõ khaúng ñònh "trieát hoïc ñaõ cheát... vì khoâng tieán kòp vôùi söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc hieän ñaïi, ñaëc bieät laø vaät lyù hoïc" Coù thaät nhö theá khoâng? Vaät lyù hoïc coù traû lôøi ñöôïc nhöõng caâu hoûi "trieát hoïc" ñoù cuûa kieáp nhaân sinh khoâng? Hawking nghó laø coù. Theá laø nhaø vaät lyù Hawking, sau khi khaúng ñònh trieát hoïc ñaõ cheát, laïi tieáp tuïc vieát cuoán Baûn Thieát Keá Vó Ñaïi cuûa mình vôùi nhöõng suy tö trieát hoïc vaø sieâu hình, ñeå coá traû lôøi nhöõng caâu hoûi treân! Ta gaëp laïi nhöõng caâu hoûi lôùn cuûa trieát hoïc naèm ôû cuoái chöông 1 cuûa cuoán saùch treân!
Thaät ra, chuùng ta vaãn ñau ñaùu veà nhöõng caâu hoûi nhö: Taïi sao toâi coù maët treân ñôøi? Ñaâu laø muïc ñích ñôøi toâi? Roài toâi seõ ñi ñaâu? Ngoaøi vuõ truï höõu hình naøy, coøn coù gì khaùc nöõa khoâng? Hawking cuõng vaäy. Nhöng oâng gaây soác lôùn vì ñaõ tuyeân boá: "Bôûi vì coù moät ñònh luaät nhö ñònh luaät haáp daãn, neân vuõ truï coù theå vaø seõ töï taïo ra töø hö khoâng (nothing)". OÂng cuõng tuyeân boá treân truyeàn hình raèng: "Khoâng coù Thieân Chuùa. Khoâng ai taïo neân vuõ truï vaø khoâng ai ñònh vaän meänh cuûa chuùng ta. Ñieàu naøy daãn toâi ñeán moät nhaän thöùc saâu saéc raèng chaéc haún cuõng khoâng coù caû thieân ñöôøng laãn theá giôùi beân kia."
Moät soá ngöôøi, nhaát laø caùc baïn treû, coù theå bò loâi cuoán bôûi nhöõng tuyeân boá treân, vì hoï töôûng moïi caâu noùi cuûa caùc khoa hoïc gia noåi tieáng ñeàu ñuùng. Tuy nhieân, thôøi naøo cuõng coù nhöõng khoa hoïc gia höõu thaàn vaø nhöõng khoa hoïc gia voâ thaàn. Thaùi ñoä höõu thaàn hay voâ thaàn khoâng ñeán töø khoa hoïc. Noù ñeán töø ngöôøi laøm khoa hoïc. Hôn nöõa, moät khoa hoïc gia noåi tieáng coù theå sai laàm khi khaúng ñònh moät ñieàu khoâng thuoäc phaïm vi khoa hoïc cuûa mình, cuõng nhö moät nhaø thaàn hoïc seõ sai laàm khi ñöa ra nhöõng khaúng ñònh veà khoa hoïc.
John C. Lennox cho raèng coù ba söï töï maâu thuaãn (self-contradiction) trong khaúng ñònh sau ñaây cuûa Hawking: "Vì coù luaät veà löïc haáp daãn, neân vuõ truï coù theå vaø seõ töï taïo ra chính noù töø nothing".Söï töï maâu thuaãn ñaàu tieân, ñoù laø Hawking khaúng ñònh vuõ truï taïo ra chính mình töø nothing.Thaät ra ñoái vôùi caùc nhaø vaät lyù, khi noùi veà nothing, hoï thöôøng muoán noùi ñeán moät chaân khoâng löôïng töû (a quantum vacuum). Dó nhieân chaân khoâng naøy thaät laø moät hieän höõu, chöù khoâng phaûi laø hö voâ. Hawking cuõng hieåu nhö vaäy khi oâng vieát: "Chuùng ta laø moät saûn phaåm cuûa nhöõng thaêng giaùng löôïng töû trong vuõ truï luùc raát sôùm". Bôûi ñoù nothing cuûa Hawking khoâng thaät laø nothing theo nghóa laø hö voâ tuyeät ñoái nhö ta thöôøng nghó (le neùant, absolute nothingness).
Söï töï maâu thuaãn thöù hai, ñoù laø khaúng ñònh vuõ truï taïo ra chính noù, nghóa laø vuõ truï taïo ra vuõ truï. Nhö theá haøm yù phaûi coù moät vuõ truï tröôùc, roài töø vuõ truï ñoù sinh ra vuõ truï sau. Hawking ñaõ giaû thieát söï hieän höõu cuûa moät vuõ truï coù tröôùc ñeå giaûi thích veà söï hieän höõu cuûa vuõ truï ngaøy nay. Nhöng caâu hoûi laø vuõ truï coù tröôùc ñoù ôû ñaâu ra.
Söï töï maâu thuaãn thöù ba ñoù laø vieäc Hawking coi luaät veà löïc haáp daãn (law of gravity) coù theå giaûi thích ñöôïc "taïi sao" coù vuõ truï naøy. Luaät naøy cho thaáy söùc huùt cuûa nhöõng vaät theå trong khoâng gian, vaø xaùc ñònh xem chuùng bò thu huùt laïi vôùi nhau nhö theá naøo. Nhö theá luaät naøy giaû thieát laø ñaõ coù vuõ truï vôùi nhöõng vaät theå trong khoâng gian roài. Noù hoaøn toaøn khoâng giaûi thích ñöôïc taïi sao laïi coù vuõ truï naøy nhö Hawking nghó.
Toùm laïi, theo toâi, Hawking ñaõ ñi quaù giôùi haïn cuûa moät nhaø khoa hoïc. Khoa hoïc chæ nghieân cöùu veà nhöõng gì ñaõ hay ñang coù, chöù khoâng coù khaû naêng nghieân cöùu veà "hö voâ". Khoa hoïc chæ tìm hieåu veà söï bieán ñoåi töø vaät theå naøy sang vaät theå kia, chöù khoâng tìm hieåu veà söï bieán ñoåi töø hö voâ tuyeät ñoái sang moät vaät theå khaùc. Khoa hoïc chæ nghieân cöùu veà caùi "theá naøo" (how) cuûa söï bieán ñoåi vaät chaát, chöù khoâng giaûi thích ñöôïc caùi "taïi sao" (why): taïi sao laïi coù moät vaät theå thay vì khoâng coù gì caû? Nhaø khoa hoïc cuõng chæ tìm ra nhöõng ñònh luaät chi phoái vaät chaát, chöù khoâng laøm ra nhöõng ñònh luaät aáy. Maø duø coù tìm ra ñöôïc nhöõng ñònh luaät vaø dieãn taû chuùng baèng nhöõng phöông trình toaùn hoïc uyeân baùc, thì cuõng chaúng traû lôøi ñöôïc caâu hoûi taïi sao moät vaät hieän höõu. Ñeå moät vaät hieän höõu caàn coù nguyeân nhaân taùc thaønh (efficient cause). Tieác thay nguyeân nhaân naøy laïi khoâng ñöôïc nhaéc ñeán trong khoa vaät lyù hay vuõ truï hoïc.
Hawking ñaõ maát nhieàu naêm ñeå xaây döïng lyù thuyeát cho raèng nhöõng dao ñoäng löôïng töû trong moät chaân khoâng nguyeân thuûy coù theå cung öùng moät boái caûnh maø töï noù, do tình côø, coù theå saûn sinh moät ñieåm kyø dò (singularity) trong khoâng-thôøi gian. Nhöng Hawking laïi khoâng cho bieát bôûi ñaâu coù söï hieän höõu cuûa nhöõng "dao ñoäng löôïng töû trong moät chaân khoâng nguyeân thuûy"? Guy Consolmagno, giaùm ñoác Ñaøi Thieân Vaên Vatican, noùi: "Thieân Chuùa laø lyù do khieán cho chính söï hieän höõu hieän höõu. Thieân Chuùa laø lyù do laøm cho khoâng gian vaø thôøi gian vaø caùc ñònh luaät cuûa thieân nhieân coù maët, ñeå caùc löïc maø Hawking noùi ñeán môùi coù theå hoaït ñoäng ñöôïc". Khi Isaac Newton khaùm phaù ra luaät veà löïc haáp daãn, oâng khoâng noùi: chaúng coù Thieân Chuùa. Traùi laïi, oâng vieát cuoán Principia Mathematica, cuoán saùch noåi tieáng trong lòch söû khoa hoïc, vôùi hy voïng laø "thuyeát phuïc ngöôøi bieát suy tö" tin vaøo Thieân Chuùa. Hy voïng nhöõng nghieân cöùu saâu xa cuûa Stephen Hawking veà vuõ truï seõ ñöôïc boå sung khi oâng veà vôùi theá giôùi beân kia. Vaø hy voïng oâng gaëp ñöôïc Ñaáng ñaõ thieát keá Baûn Thieát Keá Vó Ñaïi.
- - - - - - - - - -
Stephen Hawking vaø Leonard Mlodinow, Baûn Thieát Keá Vó Ñaïi, dòch giaû Phaïm vaên Thieàu vaø Toâ baù Haï, nxb Treû, in laàn thöù 7, 2018, tr. 13.
Sñd, tr. 13-14.
Sñd, tr. 18. Xem theâm trang 174.
"Because there is a law such as gravity, the Universe can and will create itself from nothing." Xem Baûn Thieát Keá Vó Ñaïi, trang 184.
John C. Lennox, God and Stephen Hawking: Whose Design Is It anyway? Oxford, England: Lion Hudson, 2011. Baûn pdf, tr. 19-20.
Hawking, Baûn Thieát Keá Vó Ñaïi, tr. 144.
Stephen Hawking, Löôïc Söû Thôøi Gian, dòch giaû Cao Chi & Phaïm vaên Thieàu, nxb Treû, 2005, tr. 180. Trong cuoán saùch naøy Hawking coù veû vaãn coøn höõu thaàn khi vieát: "Nhöõng ñònh luaät ñoù coù theå laø do Chuùa ban haønh, nhöng hình nhö sau ñoù Chuùa ñaõ ñeå cho vuõ truï töï phaùt trieån theo nhöõng quy luaät maø chuùng ta coù theå hieåu ñöôïc" (tr. 180-81).
Robert J. Spitzer, New Proofs for the Existence of God: Contribution of Contemporary Physics and Philosophy, (Grand Rapids, MI/Cambridge, U.K.: W.B. Eerdmans , 2010) p. 102-03.
Guy Consolmagno, God is Dead; long live the Eternal God, The Tablet, Sept. 11, 2010, pp. 4-5.