Giôùi thieäu Giaùo Hoäi vaø ñaát nöôùc Peruø
Giôùi thieäu Giaùo Hoäi vaø ñaát nöôùc Peruø.
Peru (Vat. 15-01-2018) - Baét ñaàu töø thöù hai 15 thaùng gieâng cho tôùi ngaøy 18 thaùng gieâng naêm 2018, Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ vieáng thaêm daân nöôùc Chile sau ñoù ngaøi seõ sang Peruø. Taïi Peruø ngaøy 19 thaùng gieâng naêm 2018 Ñöùc Thaùnh Cha seõ gaëp gôõ caùc thoå daân Amazzonia vaø daân chuùng. Vaøo ban chieàu Ñöùc Thaùnh Cha seõ gaëp gôõ haøng laõnh ñaïo chính trò xaõ hoäi daân söï vaø ngoaïi giao ñoaøn, gaëp toång thoáng vaø caùc tu só doøng Teân.
Thöù baåy 20 thaùng gieâng naêm 2018 Ñöùc Thaùnh Cha vieáng thaêm giaùo phaän Trujillo, cöû haønh thaùnh leã treân baõi troáng Huanchaco. Sau ñoù ngaøi vieáng thaêm nhaø thôø chính toaø vaø gaëp gôõ caùc linh muïc tu só chuûng sinh. Vaøo ban chieàu Ñöùc Thaùnh Cha chuû söï nghi leã kính Ñöùc Meï de la Puerta taïi quaûng tröôøng Armas, tröôùc khi trôû veà Lima.
Ngaøy 21 thaùng gieâng naêm 2018 Ñöùc Thaùnh Cha chuû söï buoåi haùt kinh tröa giôø ba cuûa caùc nöõ tu doøng kín taïi ñeàn thaùnh Ñöùc Baø de los Milagros, roài caàu nguyeän tröôùc thaùnh tích cuûa caùc Thaùnh Peruø trong nhaø thôø chính toaø thuû ñoâ Lima, sau ñoù gaëp caùc Giaùm Muïc Peruø vaø chuû söï buoâæ ñoïc Kinh Truyeàn Tin taïi quaûng tröôøng Armas. Vaøo luùc 4 giôø röôõi chieàu ngaøi daâng Thaùnh Leã taïi caên cöù khoâng quaân Las Palmas tröôùc khi ra phi tröôøng ñaùp maùy bay trôû veà Roma.
Peruø laø moät nöôùc coäng hoaø daân chuû, baéc giaùp giôùi vôùi Ecuador vaø Colombia, ñoâng giaùp giôùi vôùi Brasil, ñoâng nam giaùp giôùi vôùi Bolivia, nam giaùp giôùi vôùi Chile vaø phiaù taây vôùi Thaùi Bình Döông. Teân goïi Peruø baét nguoàn töø "Viru" laø teân cuûa moät con soâng ñòa phöông chaûy gaàn vònh San Miguel cuûa Panama hoài tieàn baùn theá kyû XVI. Peruø roäng hôn 1 trieäu 265 caây soá vuoâng coù hôn 33 trieäu daân, 45% laø thoå daân Amerindi, 37% lai gioáng, 15% da traéng, 2% da ñen lai gioáng vaø ngöôøi Zambos, vaø 1% goác AÙ chaâu. Ngoân ngöõ chính cuûa ngöôøi daân Peruø laø tieáng Taây Ban Nha. Ngoaøi ra coøn coù hai thöù tieáng khaùc laø Quechua vaø Aymara vaø nhieàu thoå ngöõ khaùc.
Treân bình dieän toân giaùo 81.3% theo Coâng giaùo, 12.5% theo Tin laønh, 3.3% theo caùc toân giaùo khaùc vaø 2.9% khoâng theo toân giaùo naøo.
Töø ngaøy 28 thaùng 6 naêm 2016 toång thoáng coäng hoaø daân chuû Peruø laø oâng Pedro Pablo Kuczynski. Caùc sinh hoaït kinh teá chính cuûa Peruø laø noâng nghieäp vaø ñaùnh caù, khai thaùc caùc quaëng moû vaø kyõ ngheä deät vaûi.
Caùc di tích khaûo coå cho bieát Peruø coù moät lòch söû raát coå xöa ñaõ baét ñaàu töø naêm 32000 tröôùc coâng nguyeân vôùi caùc nhoùm daân du muïc soáng veà ngheà saên baén. Vaøo khoaûng naêm 4000 tröôùc coâng nguyeân daân chuùng baét ñaàu soáng baèng ngheà noâng vaø thaønh laäp caùc coäng ñoaøn ñònh cö doïc vuøng duyeân haûi. Giöõa naêm 2000-1000 tröôùc coâng nguyeân ngöôøi Peruø baét ñaàu saûn xuaát ñoà goám, trong khi giöõa naêm 1000 tôùi 300 tröôùc coâng nguyeân ngheà deät vaûi vaø laøm noâng thònh haønh. Trong thôøi ñaïi Chavin daân chuùng baét ñaàu söû duïng kim loaïi goàm ñoàng vaø vaøng.
Giöõa caùc naêm 300-600 sau coâng nguyeân thôøi ñaïi Chavin taøn luïi. Tieáp theo ñoù laø nhieàu neàn vaên hoaù khaùc nhau nhö Salinar, Paracas, Moche, Trujillo vaø Nazca. Töø naêm 600-1000 sau coâng nguyeân laø thôøi ñaïi Wari, roài caùc vöông quoác Chimuù, Chancay, Chachapoyas, Ica-Chincha, Chankras. Vaøo theá kyû XIII baét ñaàu lòch söû cuûa ñeá quoác Inca vaø vöông quoác Cuzco trôû thaønh ñeá quoác Tahuantinsuyo. Neàn vaên minh quan troïng nhaát vuøng Andine naøy ñaït toät ñænh vaøo ñaàu theá kyû XVI, vaø taøn luïi vaøi thaäp nieân sau ñoù khi phong traøo thöïc daân Taây Ban Nha baét ñaàu ñaùnh chieám Peruø vôùi ñoäi quaân do oâng Francisco Pirazzo chæ huy.
Naêm 1529 ñeá quoác Inca trôû thaønh tænh Peruø roài vöông quoác Peruø thöù hai vôùi thuû ñoâ laø Cuzco. Naêm 1535 thuû ñoâ ñöôïc rôøi veà Lima. Naêm 1536 ngöôøi Inca noåi loaïn giaønh ñoäc laäp laàn cuoái cuøng, nhöng bò thua traän.
Naêm 1542 phoù vöông quoác Castiglia ñöôïc thaønh laäp, sau ñoåi thaønh phoù vöông quoác Peruø bao goàm moät phaàn Nam chaâu Myõ. Naêm 1544 hoaøng ñeá Carlo V chæ ñònh oâng Blasco Nunhes Vela laøm phoù vöông ñaàu tieân cuûa Peruø. Nhöng vöông quoác ñaõ chæ ñöôïc toå chöùc vaøo naêm 1572 vôùi phoù vöông Francisco de Toledo. Naêm 1551 ñaïi hoïc ñaàu tieân ñöôïc thaønh laäp taïi Lima. Ñoù laø ñaïi hoïc quoác gia San Marcos. Ñaây cuõng laø ñaïi hoïc ñaàu tieân toaøn chaâu Myõ. Vua Francisco de Toledo du nhaäp Phaùp toaø vaø coâng boá nhieàu luaät leä trong ñoù coù luaät giaûm vieäc lao ñoäng cöôõng baùch gaây thieät haïi cho thoå daân. Nhaø vua caûi tieán neàn an ninh, cho xaây caùc phaùo ñaøi vaø caàu coáng, cuõng nhö thaønh laäp quaân ñoäi bieån nam laø haïm ñoäi choáng laïi quaân cöôùp bieån.
Cöù ñieåm truyeàn giaùo ñaàu tieân cuûa doøng Teân ñöôïc thaønh laäp naêm 1609 vôùi muïc ñích vaên minh hoaù thoå daân baûn xöù, nhöng vaøi vuøng bò ngöôøi Boà Ñaøo Nha chieám ñoùng. Ngöôøi Taây Ban Nha khoâng thaønh coâng trong vieäc ngaên chaën söï baønh tröôùng cuûa ngöôøi Boà Ñaøo Nha. Naêm 1628 moät toaùn quaân thaùm hieåm Boà Ñaøo Nha taøn phaù bình ñòa moät cöù ñieåm truyeàn giaùo Taây Ban Nha vaø baét giöõ 60,000 thoå daân.
Nhieàu phoù vöông noái tieáp nhau cai trò Peruø. Naêm 1750 thoaû hieäp Madrid nhöôøng moät phaàn lôùn vöông quoác Peruø cho Boà Ñaøo Nha. Naêm 1776 phoù vöông quoác Rio de la Plata ñöôïc thaønh laäp bao goàm Argentina, Bolivia, Paraguay vaø Uruguay ngaøy nay. Vieäc thaønh laäp hai phoù vöông quoác giaûm taàm quan troïng cuûa Lima vaø di chuyeån phaàn lôùn caùc sinh hoaït thöông maïi veà Caracas vaø Buenos Aires, cuõng nhö giaûm vieäc saûn xuaát vaûi voùc tô sôïi vaø khai thaùc quaëng moû. Trong theá kyû XVIII thoå daân Inca ñaõ noåi loaïn 14 laàn choáng laïi chính quyeàn thöïc daân. Hai cuoäc noåi loaïn lôùn nhaát do Juan Santos Atahualpa caàm ñaàu naêm 1742 vaø do Tuùpac Amaru II laõnh ñaïo naêm 1780 vôùi ñaïo quaân 90.000 thoå daân, nhöng ñaõ bò boùp ngheït trong maùu löûa. Cuoäc noåi loaïn cuûa daân chuùng caùc tænh Castiglia beân Paraguay baét ñaàu naêm 1721 vaø keát thuùc naêm 1734. Ngöôøi Taây Ban Nha truïc xuaát caùc tu só doøng Teân khoûi caùc vöông quoác naêm 1767. Vaøo naêm 1814 caùc thoå daân phaùt ñoäng phong traøo ñoäc laäp nhöng cuõng bò deïp tan.
Ngaøy 28 thaùng 7 naêm 1821 töôùng Jose de San Martin thoáng laõnh cuoäc vieãn chinh giaûi phoùng Peruø töø Chile sang, vaø tuyeân boá Peruø ñoäc laäp. Nhöng tình hình vaãn baát oån. Naêm 1824 döôùi quyeàn chæ huy cuûa oâng Simoùn Bolivar quaân ñoäi cuûa vöông quoác Peruø môùi vónh vieãn thua traän. Quaân ñoäi Taây Ban Nha bò ñaùnh baïi trong traän chieán taïi Ayacucho. Chieán tranh ñoäc laäp Peruø laø moät trong caùc cuoäc chieán baét ñaàu töø naêm 1808 vaø keát thuùc naêm 1829. Sau khi Peruø ñoäc laäp tôùi löôït caùc quoác gia khaùc cuûa chaâu Myõ Latinh. Tieán trình naøy xaûy ra giöõa caùc naêm 1811-1903.
Thôøi gian sau ñoäc laäp ñaõ raát hoãn loaïn vôùi caùc cuoäc chieán tranh giaønh quyeàn bính vaø caùc cuoäc ñaûo chaùnh cuûa quaân ñoäi. Vaøo haäu baùn theá kyû XVIII laøn soùng di cö khieán cho nhieàu ngöoøi daân AÂu chaâu tìm ñeán Peruø sinh soáng trong ñoù coù 100,000 ngöôøi YÙ. Giöõa caùc naêm 1980-2000 chính quyeàn Peruø phaûi ñöông ñaàu vôùi hai löïc löôïng vuõ trang laø caùc phieán quaân Con ñöôøng saùng do Abimael Guzman laõnh ñaïo theo tö töôûng caùch maïng cuûa Mao Traïch Ñoâng, vaø phong traøo caùch maïng Tupaùc Amaru do Victor Polay Campos caàm ñaàu. Uyû ban söï thaät vaø hoaø giaûi thaønh laäp naêm 2000 cho bieát cuoäc noäi chieán ñaõ khieán cho 70,000 ngöôøi cheát, ña soá trong caùc vuøng nuùi Andine vaø giöõa thoå daân Quechua.
Naêm 1990 oâng Albero Fujimori ñöôïc baàu laøm toång thoáng, nhöng hai naêm sau oâng giaûi taùn quoác hoäi vaø ra leänh thieát quaân luaät. Naêm 1993 oâng thay ñoåi Hieán phaùp cho pheùp öùng cöû hai nhieäm kyø lieân tieáp. Naêm 1995 oâng taùi ñaéc cöû toång thoáng vaø phaûi ñuông ñaàu vôùi chieán tranh bieân giôùi vôùi Ecuador. Chieán tranh keát thuùc vôùi thoûa hieäp hoaø bình naêm 1998. Naêm 2000 oâng laïi thaéng cöû, nhöng bò toá caùo gian laän vaø dính líu vaøo caùc vuï gian tham hoái loä. Vaøo thaùng 11 naêm 2000 trong chuyeán ñi sang Brunei ñeå tham döï hoäi nghò thöôïng ñænh APEC oâng ñaõ tö yù löu vong taïi Nhaät Baûn vaø töø chöùc. Naêm 2002 oâng Alejandro Toleda Manrique ñöôïc baàu laøm toång thoáng. Trong cuoäc baàu cöû naêm 2006 oâng Alan Garcia thuoäc ñaûng xaõ hoäi daân chuû truùng cöû.
Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Peruø hieän coù 58 Giaùm Muïc, 3,361 linh muïc, 55 Phoù teá, 587 tieåu chuûng sinh, 1,539 ñaïi chuûng sinh, 422 tu huynh, 5,568 nöõ tu, 179 thaønh vieân tu hoäi ñôøi, 11,120 thöøa sai giaùo daân vaø 51,367 giaùo lyù vieân. Tính trung bình moãi linh muïc phaûi troâng coi hôn 8,300 giaùo daân. Giaùo Hoäi ñieàu khieån 995 tröôøng tieåu hoïc vôùi hôn 248,000 hoïc sinh, 524 tröôøng trung hoïc vôùi hôn 196,000 hoïc sinh, 90 tröôøng cao hoïc vaø ñaïi hoïc vôùi gaàn 59,000 sinh vieân. Ngoaøi ra Giaùo Hoäi cuõng ñieàu haønh 38 nhaø thöông, 323 traïm y teá, 4 trung taâm phong cuøi, 90 nhaø döôõng laõo, 244 traïi moà coâi, 145 vaên phoøng coá vaán gia ñình, 36 trung taâm giaùo duïc caûi huaán vaø 581 cô sôû baùc aùi xaõ hoäi.
Trong chuyeán vieáng moä hai thaùnh Toâng Ñoà Pheâroâ Phaoloâ vaø thaêm Toaø Thaùnh hoài thaùng 5 naêm 2017 Ñöùc Cha Salvador Pinheiro Carcia Calderoùn, Toång Giaùm Muïc Ayacuhco, kieâm chuû tòch Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Peruø, cho bieát hieän nay ñaát nöôùc vaø Giaùo Hoäi Peruø ñang phaûi ñoái phoù vôùi nhieàu khoù khaên kinh teá, xaõ hoäi, luaân lyù ñaïo ñöùc vaø toân giaùo. Trong cuoäc phoûng vaán daønh cho chöông trình Taây Ban Nha ñaøi Vaticaêng Ñöùc Cha cho bieát ñaát nöôùc Peruø ñaõ traûi qua caùc thôøi ñieåm khoù khaên, coù raát nhieàu baát an, vì caùc giôùi chöùc chính trò daân söï bò daân chuùng toá caùo gian tham hoái loä, nhieàu thieân tai vaø hieän töôïng Ninho, nhaát laø taïi mieàn baéc. Daân chuùng raát thaát voïng vaø ñau khoå. Nhöng hoï tin nôi Chuùa Gieâsu vaø yeâu meán tin töôûng Giaùo Hoäi. Lyù do vì Giaùo Hoäi raát ñöôïc ngöôøi daân tin caäy, maëc daàu coù caùc baàn cuøng, yeáu ñuoái vaø laàm loãi cuûa mình. Peruø ñang phaûi traûi qua moät cuoäc khuûng hoaûng kinh teá raát traàm troïng, nhöng cuõng coù cuoäc khuûng hoaûng luaân lyù ñaïo ñöùc nöõa vôùi söï thieáu vaéng gia ñình, nhieàu baø meï bò boû rôi phaûi moät mình nuoâi daäy con caùi. Teä haïi hôn nöõa laø coù nhieàu giôùi chöùc chính trò muoán bòt mieäng Giaùo Hoäi khoâng cho leân tieáng veà caùc vaán ñeà gia ñình vaø giaùo duïc. Moät vaøi ngöôì coøn coå voõ vieäc chaáp nhaän yù thöùc heä gioáng vaø hoân nhaân ñoàng phaùi. Hieän töôïng caùc giaùo phaùi lan traøn taïi nhöõng nôi nôi khoâng coù söï hieän dieän cuûa Giaùo Hoäi cuõng gaây aâu lo. Ban ñaàu hoï loâi cuoán daân chuùng vôùi caùc cöû chæ gaàn guõi yeâu thöông, nhöng sau ñoù laø caùc phæ baùng giôùi laõnh ñaïo Giaùo Hoäi coâng giaùo vaø baøi baùc caùc aûnh töôïng ñaïo.
Ñoâi khi chính giôùi truyeàn thoâng boäi nhoï uy tín Giaùo Hoäi baèng caùch phoùng ñaïi tin töùc, khôi laïi caùc veát thöông quaù khöù lieân quan tôùi vaøi göông muø göông xaáu aáu daâm, taïo ra caùc toá caùo môùi vaø caùc cuoäc ñieàu tra môùi, laøm cho Giaùo Hoäi raát ñau khoå. Caàn hoaït ñoäng nhieàu hôn ñeå laø caùc muïc töû nhö loøng Chuùa mong muoán. Nhöng caùc vuï laïm duïng tính duïc trong loøng toå chöùc "Lieân ñôùi cuûa cuoäc soáng kitoâ" cuõng laø moät cuoäc thanh taåy ñeå Giaùo Hoäi bieát nhaäy caûm hôn, chaân thaønh hôn, gaàn guõi vôùi nhöõng ngöôøi caàn ñöôïc trôï giuùp hôn, cuõng nhö saên soùc caùc ôn goïi nhieàu hôn.
Thaät theá vì Giaùo Hoäi Peruø ñang ñöùng tröôùc hieän töôïng ôn goïi linh muïc tu só giaûm suùt raát nhieàu. Caû khi Giaùo Hoäi noã löïc hoaït ñoäng trong caùc gia ñình vaø trong caùc tröôøng hoïc, nhöng khoâng coù nhieàu keát quaû. Trong vuøng cuûa Ñöùc Cha 70 treân 100 ñöùa treû khoâng coù gia ñình, khoâng coù cuoäc soáng gia ñình. Vì theá ñaây laø moät laõnh vöïc muïc vuï khoù khaên. Ñöùc Cha noùi: chuùng toâi caàn caàu xin Chuùa soi saùng cho thaáy ñaâu laø ñænh cao, caàn laøm vieäc ôû choã naøo ñeå kieám ra ôn goïi. Coù leõ ngaøy nay giôùi treû gioøn moûng hôn, coù nhieàu vieãn töôïng cho cuoäc soáng cuûa hoï hôn. Vaø gia ñình cuõng khoâng trôï giuùp hoï trong nghóa naøy. Rieâng ñoái vôùi giaùo daân chuùng toâi ñang phaûi traû nôï vì khuynh höôùng duy giaùo só cuûa mình, vì ñaõ ñoäc quyeàn trong raát nhieàu laõnh vöïc vaø sinh hoaït ñaùng lyù ra laø nhieäm vuï cuûa giaùo daân, vaø ñaõ khoâng bieát huaán luyeän vaø chuaån bò giaùo daân ñaûm traùch caùc nhieäm vuï ñoù.
Trong baøi phoûng vaán Ñöùc Cha chuû tòch Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Peruø cuõng ñeà caäp tôùi caùc tai öông thieân nhieân nhö luõ luït taïi mieàn baéc Peruø. Cho duø ñaõ nhaän ñöôïc nhieàu lieân ñôùi vaø trôï giuùp treân bình dieän quoác gia vaø quoác teá, nhöng caàn phaûi saên soùc thieân nhieân nhieàu hôn vaø lieân ñôùi vôùc caùc anh chò em ngheøo tuùng. Ngoaøi ra coøn coù vaán ñeà cuûa vuøng Amazzonia nôi coù tôùi 60% ñaát ñai cuûa Peruø. Söï kieän xa xoâi caùch trôû, ít taøi löïc, daân chuùng soáng coâ laäp ñaõ khieán cho Giaùo Hoäi quay löng laïi vôùi ngöôøi daân trong vuøng Amazzonia. Coù 8 Giaùm Muïc giaùm quaûn toâng toaø laøm vieäc trong vuøng ñaát roäng meânh moâng naøy, laø nôi coù nhieàu quaëng moû vaø vieäc khai thaùc raát voâ traät töï. Ngay töø ñaàu caùc Giaùm Muïc ñaõ leân tieáng vaø chính Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc cuõng ñaõ raát chuù yù tôùi thöïc taïi naøy vaø can thieäp ñeå caùc anh chò em thoå daân khoâng bò khai thaùc boùc loät bôûi kyõ ngheä troàng cao su. Caû ngaøy nay nöõa Giaùo Hoäi vaãn keâu goïi toân troïng thieân nhieân trong caùc vuøng khai thaùc quaëng moû, vì noù lieân quan tôùi vaán ñeà moâi sinh, xaõ hoäi, vaø söùc khoeû cuûa daân chuùng.
Söï kieän Peruø goàm nhieàu vuøng khaùc nhau neân 45 giaùo phaän ôû trong caùc vuøng coù caùc tieát nhòp sinh hoaït khaùc nhau. Toång giaùo phaän Lima coù hai giaùo phaän tröïc thuoäc moät caùch Lima 5 giôø du haønh, moät caùch Lima 16 giôø du haønh. Moät chöông trình chung toaøn quoác laø ñieàu khoù thöïc hieän. Nhöng vaên phoøng toång thö kyù vaãn noã löïc hoaït ñoäng vôùi caùc uyû ban vaø caùc cuoäc hoïp ñònh kyø.
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)