Lòch söû Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Mieán Ñieän
Lòch söû Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Mieán Ñieän.
Myanmar (VietCatholic News 22-11-2017) - Naêm 2015, Ñöùc Phanxicoâ ban cho Giaùo Hoäi Mieán Ñieän vò Hoàng Y ñaàu tieân cuûa hoï, Ñöùc Cha Charles Bo, Toång Giaùm Muïc Yangon. Trong vaøi ngaøy tôùi, Ñöùc Thaùnh Cha seõ laø vò Giaùo Hoaøng ñaàu tieân tôùi thaêm ñaát nöôùc cuûa hoï. Dòp naøy, haõng tin Eglises d'Asie coù giôùi thieäu moät baøi vieát coâng phu veà lòch söû Giaùo Hoäi Mieán Ñieän.
Ñoù laø baøi vieát cuûa Cha Joseph Ruellen, thuoäc Hoäi Thöøa Sai Paris, 91 tuoåi, moät vò cöïu truyeàn giaùo ôû Mieán Ñieän. Bò ñuoåi ra khoûi Mieán naêm 1966, sau ñoù, ngaøi phuïc vuï taïi Madagascar. Trôû veà Phaùp, ngaøi daønh thì giôø nghieân cöùu veà lòch söû Giaùo Hoäi taïi Mieán Ñieän.
Nhöõng ngöôøi Coâng Giaùo ñaàu tieân cuûa Mieán Ñieän laø ngöôøi Boà Ñaøo Nha: töø naêm 1510, nhöõng ngöôøi naøy ñeán tieáp xuùc vôùi Mieán Ñieän, thöôøng traø troän laøm ngöôøi laøm thueâ phuïc vuï cho caùc vöông quoác vaø coâng quoác khaùc nhau roài töø töø coù cöûa haøng rieâng ñeå laäp nghieäp, ñaëc bieät taïi vuøng Syriam. Naêm 1613, vì tham voïng taøn aùc cuûa ngöôøi ñöùng ñaàu khu ñònh cö goàm 5,000 nhaân ñinh naøy, teân laø Felipe de Britto, hoï ñaõ bò toáng xuaát leân laõnh thoå cuûa nhaø vua Ava, teân cuûa vöông quoác Mieán Ñieän phía baéc. Vò vua naøy ñaõ söû duïng hoï laøm veä binh hoaøng gia, lính mang suùng tröôøng vaø suùng thaàn coâng, nhöng ñöôïc moät ñieàu laø oâng ñeå hoï töï do thöïc haønh toân giaùo cuûa hoï.
Baét ñaàu töø naêm 1722, caùc cha doøng Barnabite ngöôøi YÙ ñöôïc quyeàn chaêm nom caùc coäng ñoàng Kitoâ höõu naøy, nhöng caùc cuoäc chieán tranh lieân tuïc trong ñoù caùc Kitoâ höõu phaûi tham gia ñaõ giaûm daàn con soá cuûa hoï moät caùch ñaùng keå. Moät chuûng vieän ñöôïc môû cöûa naêm 1772, moät tröôøng cao ñaúng ñöôïc thaønh laäp ôû Yangon vaø ñaøo taïo ñöôïc 3 linh muïc ñaàu tieân. Hai trong soá 3 vò naøy, Joseph Maung Gyi vaø Andrew Koo, ñöôïc phong chöùc töø naêm 1793 taïi Amarapura. Taïi nôi maø 100 naêm tröôùc, caùc Cha Jean Jorret vaø Jean Genoud, thuoäc Hoäi Thöøa Sai Paris, ñaõ bò keát aùn boù trong bò lieäng xuoáng soâng vì laøm toâng ñoà.
Vua Mindon, ngöôøi che chôû caùc vò truyeàn giaùo
Caùc cuoäc chieán tranh trong thôøi kyø naøy choáng laïi Xieâm La, Trung Hoa, Arakan vaø Assam khoâng ngaên caûn ñoaøn chieân Kitoâ höõu nhoû beù naøy toàn taïi, caùch naøy hay caùch khaùc. Nhöng baét ñaàu töø naêm 1816, binh lính Mieán Ñieän phaûi ñoái phoù vôùi ngöôøi Anh thuoäc Coâng Ty AÁn Ñoä ôû Assam vaø Arakan; cöù moãi laàn ngöôøi Anh taán coâng, caùc laøng Kitoâ Giaùo ôû phía baéc laïi chòu nhieàu sæ nhuïc bôûi caùc laùng gieàng Phaät Giaùo. Tuy nhieân, caùc vò vua ñaõ giöõ hoï phuïc vuï mình vaø che chôû hoï. Sau naøy, sau naêm 1830, nhieàu linh muïc ngöôøi YÙ khaùc, nhaát laø thuoäc Doøng Oblat, ñeán troâng coi caùc nhoùm Kitoâ höõu khaùc nhau. Nhöng roài trong ñôït taán coâng thöù hai cuûa ngöôøi Anh vaøo naêm 1852, moïi linh muïc ñeàu bò baét vaø bò tra taán, vaø chính nhôø Mindon, taân vöông cuûa Ava, ñaõ giaûi cöùu hoï. Caùc cuoäc chieán tranh giöõa ngöôøi Anh vaø ngöôøi Mieán naøy ñaõ laøm con soá caùc khu truyeàn giaùo giaûm ñi khaù nhieàu.
Naêm 1856, caùc nhaø truyeàn giaùo ngöôøi YÙ keâu goïi Hoäi Thöøa Sai Paris. Ñöùc Cha Paul Bigandet, truyeàn giaùo taïi tænh Tenasserim töø naêm 1838, ñöôïc söï suûng aùi cuûa Vua Mindon nhôø taøi xöû söï vaø kieán thöùc Phaät Giaùo cuûa ngaøi. Ñieàu naøy giuùp caùc nhaø truyeàn giaùo ñi truyeàn giaûng Tin Möøng cho caùc daân toäc thieåu soá nôi Phaät Giaùo chöa beùn reã: nhôø theá maø caùc coäng ñoàng Kitoâ höõu ñaàu tieân ñaõ ñöôïc thieát laäp nôi ngöôøi Karens ôû phía nam Pathein vaø Mergui, nôi ngöôøi Kachins ôû ñoâng baéc vaø nôi ngöôøi Chins ôû phía Taây. Töø naêm 1866, caùc cha Doøng Truyeàn Giaùo Milan troâng coi Taungu vaø caùc tænh phía taây, môû nhieàu khu Kitoâ giaùo nôi ngöôøi Karens. Nhieàu ngöôøi treû ñöôïc göûi ñi ñaøo taïo taïi chuûng vieän Penang vaø moät haøng giaùo só ñòa phöông ñöôïc phaùt trieån. Trong voøng 1 theá kyû, 334 sinh vieân ñaõ ñöôïc göûi qua Penang vaø 153 ngöôøi ñaõ trôû thaønh linh muïc. Khi Ñöùc Cha Bigandet qua ñôøi vaøo naêm 1893, Giaùo Hoäi ñaõ ñöôïc troàng vöõng chaõi taïi Mieán Ñieän, vaø moïi gioïng noùi ñeàu nhaát teà ca ngôïi ngaøi. Ngöôøi Anh, ngöôøi Mieán, ngöôøi AÁn Ñoä vaø nhieàu ngöôøi khaùc ñaëc bieät nhôù tôùi coâng trình giaùo duïc cuûa ngaøi.
Naêm 1934, caùc nhaø truyeàn giaùo cuûa Thaùnh Colomban phuï traùch caùc laõnh thoå cuûa ngöôøi Kachin saùt bieân giôùi Trung Hoa trong khi caùc nhaø truyeàn giaùo Hoa Kyø La Salette phuï traùch vuøng phía ñoâng Akyab, roài vuøng Prome ôû mieàn trung. Tröôùc cuoäc taán coâng cuûa Nhaät naêm 1942, Giaùo Hoäi Mieán Ñieän phaùt trieån maïnh veà moïi maët, vôùi nhieàu coâng trình xaõ hoäi, nhaát laø trong laõnh vöïc choáng beänh cuøi. Laõnh tuï giaønh ñoäc laäp Aung San, töø naêm 1941, voán ñaõ laäp ra moät quaân ñoäi Mieán Ñieän ñeå choáng laïi ngöôøi Anh, nhöng moät soá nhoùm voâ kyû luaät ñaõ taán coâng caùc laøng Kitoâ giaùo, chuû yeáu trong vuøng chaâu thoå; nhieàu vuï taøn saùt ñaõ dieãn ra.
Ngöôøi Coâng Giaùo, taám göông hôïp nhaát trong moät ñaát nöôùc bò xaâu xeù
Trong chieán tranh, Aung San voán caûm nghieäm caùc chia reõ cuûa ñaát nöôùc oâng, nhaát laø veà phía ngöôøi Karens vaø ngöôøi Shans. Sau khi Nhaät ñaàu haøng vaøo thaùng 8 naêm 1945, oâng nghó tôùi vieäc toå chöùc cuoäc gaëp gôõ lieân saéc toäc taïi Panglong ñeå taïo neân moät Lieân Bang Mieán Ñieän ñích thöïc. Saùu thaùng tröôùc ngaøy ñoäc laäp 4 thaùng Gieâng naêm 1948, oâng bò aùm saùt ôû Yangon bôûi phe chính trò ñoái laäp. Caùc raéc roái dieãn ra sau ñoù laø dòp ñeå ñuû loaïi baêng ñaûng coù vuõ trang tính soå caùc ngöôøi laùng gieàng. Neáu khôûi ñaàu chæ ngöôøi Karens theo phaùi Baptist bò nhaém, thì chaúng bao laâu sau, taát caû nhöõng ai khoâng phaûi laø Phaät Giaùo ñeàu bò coi laø ñoàng hoùa vôùi keû thuø: nhieàu traän ñaùnh boïc haäu ñaõ dieãn ra, nhaát laø ôû vuøng chaâu thoå, nhieàu caên laøng bò taán coâng vaø nhieàu linh muïc AÂu Chaâu vaø ñòa phöông bò gieát. Caùc giaùm muïc coá gaéng heát söùc ñeå khoâng ñoå loãi cho chính phuû neân hoï ñaùnh giaù cao loøng trung thaønh cuûa ngöôøi Coâng Giaùo hôn laø ngöôøi Baptist, laø nhoùm coù maët khaù nhieàu nôi ngöôøi Karens vaø Kachins; nhöõng ngöôøi naøy, traùi laïi, ñaõ phaûn öùng moät caùch baïo ñoäng vaø uûng hoä caùc phong traøo noåi loaïn. Nhöng daàn daàn, yeân oå ñaõ trôû laïi döôùi moät chính phuû daân söï vaø caùc coäng ñoàng Kitoâ giaùo laïi ñöôïc phaùt trieån. Caùc chia reõ chính trò tieáp tuïc saâu xa vaø hoaït ñoäng cuûa chính phuû trôû neân yeáu keùm.
Naêm 1954, moät phaùi ñoaøn linh muïc cuûa Mieán Ñieän qua Roâma, vaø haøng giaùo phaåm ñöôïc thieát laäp: hai trong soá caùc linh muïc naøy ñöôïc taán phong giaùm muïc, Ñöùc Cha Joseph U Win, ngöôøi Mieán, ôû Mandalay, vaø Ñöùc Cha George U Kyaw, ngöôøi Karen, ôû Pathein. Ñaây laø dòp ñeå Thuû Töôùng U Nu baày toû vôùi caùc vò caàm quyeàn Coâng Giaùo loøng ngöôõng phuïc cuûa oâng ñoái vôùi caùc hoaït ñoäng cuûa Giaùo Hoäi taïi ñaây. Nhöng song song, oâng ñaõ khuyeán khích hoaït ñoäng truyeàn baù Phaät Giaùo baèng caùch göûi caùc nhaø sö tôùi caùc nhoùm thieåu soá, thaäm chí tôùi caû nhoùm sôn cöôùc Chin, saùt bieân giôùi AÁn Ñoä ôû phía taây baéc, nôi phaàn ñoâng daân cö theo Kitoâ Giaùo neân ñaâu coù caàn caùc nhaø "truyeàn giaùo Phaät Giaùo" naøy: caùc linh muïc Coâng Giaùo ngöôøi Mieán raát ñöôïc hoan nghinh taïi ñaây, coøn caùc vieân chöùc Mieán thì khoâng ñöôïc hoan nghinh bao nhieâu.
Naêm 1956, taïi Yangon, ngöôøi ta cöû haønh leã kyû nieäm 1 traêm naêm vieäc Ñöùc Cha Bigandet tôùi ñaây vaø vieäc thaønh laäp moät ñaïi chuûng vieän baèng moät Ñaïi Hoäi Thaùnh Theå, trong ñoù, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo qui tuï 50,000 tín höõu, ñeán töø khaép nôi trong nöôùc. Dòp naøy, khaâm söù Toøa Thaùnh vaø Ñöùc Hoàng Y Gracias, ñaëc söù cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng, ñaõ ñöôïc Thuû Töôùng U Nu tieáp ñoùn. OÂng ca ngôïi söï hôïp nhaát maø ngöôøi Coâng Giaùo ñaõ neâu göông cho caû nöôùc. Phaàn ñoâng laø ngöôøi Karens, nhöng y phuïc nhaän ra caû ngöôøi Kachins, ngöôøi Shans, ngöôøi Labus, vaø nhieàu saéc toäc khaùc nôi caùc Cha ngöôøi YÙ töøng rao giaûng Tin Möøng. 40 ñaïi bieåu ñeán töø saéc toäc sôn cöôùc Chin ñaõ ñeán goùp vui trong dòp leã naøy; quaû thöïc Giaùo Hoäi Coâng Giaùo qui tuï moïi saéc toäc.
Söï tan vôõ naêm 1966: "Chuùng toâi trôû neân traéng tay trong moät ñeâm"
Sau cuoäc bieåu döông löïc löôïng naêm 1962, quaân ñoäi ñaõ naém quyeàn vaøo naêm 1966 vaø buoäc moïi nhaø truyeàn giaùo ñeán ñaây töø ngaøy ñoäc laäp phaûi ra ñi. Moïi cô sôû giaùo duïc vaø baùc aùi cuûa Giaùo Hoäi bò quoác höõu hoùa. Chöùng côù ñöôïc cung caáp bôûi caùc cöïu hoïc sinh cuûa "Trung Hoïc Giaùo Duïc Caên Baûn Soá 6" töùc tröôøng trung hoïc coâng laäp, tröôùc ñaây coù teân laø "Trung Hoïc Thaùnh Phaoloâ", naèm caïnh Nhaø Thôø Chính Toøa Ñöùc Baø ôû Yangon.
Ñöùc Toång Giaùm Muïc Yangon laø Ñöùc Cha Charles Bo, naêm 2011, cho hay: "Chuùng toâi trôû thaønh traéng tay trong voøng moät ñeâm. Theá nhöng, vieäc rao giaûng Tin Möøng vaø coâng vieäc baùc aùi vaãn ñaõ tieáp tuïc. Töø 8 giaùo phaän, chuùng toâi ñaõ vöôït leân 16; töø 300,000, con soá tín höõu ñaõ taêng leân 750,000. Caùc linh muïc luùc ñoù la 150 vò, nay caùc vò taêng leân 750; caùc tu só luùc ñoù laø 400, nay laø 1,600. Veà caùc giaùo lyù vieân, phaûi keå haøng traêm. Moïi giaùo phaän ñeàu laäp moät Caritas vaø toå chöùc caùc hoaït ñoäng vöøa coù tính muïc vuï vöøa coù tính baùc aùi".
Caùc ngöôøi Coâng Giaùo tieáp tuïc soáng vaø töï phaùt trieån, veà con soá cuõng nhö vieäc töï laäp, khoâng pha mình vaøo chính trò. Ñaây khoâng luoân luoân laø thaùi ñoä cuûa ngöôøi Karens vaø Kachins theo phaùi Baptist. Cho ñeán nay, caùc nhoùm noåi loaïn naøy vaãn chöa hoaøn toaøn ñöôïc bình ñònh.
Caùc giaùm muïc Mieán Ñieän luoân rao giaûng hoøa bình, khoâng toû ra ñoái nghòch vôùi hoäi ñoàng quaân söï, vaø Giaùo Hoäi neâu göông hôïp nhaát giöõa caùc nhoùm saéc toäc khaùc nhau. Nhôø theá, caùc linh muïc Mieán Ñieän, nhöõng vò töø ñaàu voán tham gia vaøo vieäc phaùt trieån truyeàn giaùo nôi ngöôøi Chin vaø ngöôøi Kachins, daàn daàn thay theá caùc vò ngöôøi AÁu Chaâu bò toáng xuaát vaø daàn daàn caùc vò giaùm muïc ñöôïc ñeà cöû trong moïi giaùo phaän baát keå nguoàn goác. Nhôø theá, maø ngaøy nay, chuùng ta coù Ñöùc Hoàng Y Toång Giaùm Muïc Yangon, Ñöùc Cha Charles Bo, ngöôøi goác Monhla, moät trong caùc laøng Kitoâ Giaùo coå xöa nhaát ôû phía baéc Mandalay, sau khi laø giaùm muïc Lashio, saùt bieân giôùi Trung Quoác. Ñöùc Toång Giaùm Muïc Mandalay, Ñöùc Cha Nicholas Mang Thang, laø moät ngöôøi Chin ôû Mindat; tröôùc ñaây, ngaøi voán ñieàu khieån giaùo phaän Haka-Kalemyo. Vieäc thuyeân chuyeån caùc traùch nhieäm naøy trong Giaùo Hoäi töø vuøng naøy tôùi vuøng noï laø daáu chæ cho thaáy trong Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, vieäc hôïp nhaát quoác gia laø moät thöïc taïi.
Söï hoã trôï kín ñaùo cuûa caùc giaùm muïc Mieán ñoái vôùi Baø Aung San Su Kyi
Naêm 1988, daân chuùng noåi daäy choáng neàn ñoäc taøi quaù naëng neà. Nhieàu nhoùm daân chuùng ñoaøn keát trong cuoäc ñaáu tranh vaø quaû laø nheï nhoõm khi taát caû ñeàu uûng hoä Aung Sang Suu Kyi, ngöôøi töø naêm 1988 ñaõ trôû thaønh hieän thaân cuûa quoác gia Mieán Ñieän. Khi giam baø trong tuø hay taïi nhaø, hoäi ñoàng quaân söï chæ gia taêng loøng ngöôõng moä bình daân ñoái vôùi baø vaø cuoái cuøng ñaõ phaûi nhöôøng choã cho moät chính phuû trong ñoù, baø, chöù khoâng phaûi uy quyeàn, coù öu theá tinh thaàn cuûa moät coá vaán quoác gia. Trong caùc bieán coá naøy, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo ñeå caùc tín höõu töï do xöû lyù caùc choïn löïa chính trò cuûa hoï, chöùng toû moät söï thaän troïng khoân ngoan.
Naêm 2011, Ñöùc Toång Giaùm Muïc Yangon, Ñöùc Cha Charles Bo, toå chöùc naêm thaùnh kyû nieäm 100 naêm nhaø thôø chính toøa: 400 linh muïc, 21 giaùm muïc vaø 3 toång giaùm muïc, ñöôïc vaây quanh bôûi moät ñaùm ñoâng raát lôùn ngoài chaät ngoâi thaùnh ñöôøng vöøa ñöôïc taân trang. Ñaây cuõng laø dòp ñeå môøi caùc ñaïi dieän cuûa ñoaøn taêng só Phaät Giaùo vaø nhaát laø Aung San Su Kyi, nhaø nöõ quaùn quaân cuûa töï do vaø daân chuû. Ngöôøi ta hoan hoâ baø vaø ñieàu naøy, moät laàn nöõa, bieåu loä roõ söï hôïp nhaát cuûa ngöôøi Coâng Giaùo thuoäc ñuû saéc toäc cuûa quoác gia.
Naêm 2016, baát chaáp söï ngaäp ngöøng cuûa quaân ñoäi, Aung San Suu Kyi ñaõ taùi tuïc caùc cuoäc thöông thuyeát taïi Panglong, vieäc maø cha baø ñaõ döï lieäu tröôùc ñaây nhaèm thieát laäp ra Lieân Bang quoác gia döïa treân söï ñoàng thuaän cuûa caùc nhoùm saéc toäc, chöù khoâng döïa treân söï ñaøn aùp. Keát quaû chöa coù chi hieån hieän, nhöng moïi ngöôøi ñeàu bieát raèng chính söï hieän dieän cuûa baø ñaõ thoáng nhaát xöù sôû. Ngaøy nay, moät soá ngöôøi töï hoûi lieäu baø coù ñuû quyeàn löïc ñeå buoäc quaân ñoäi phaûi tuaân theo hay khoâng; hieän quaân ñoäi ñang töï toâ veõ laø löïc löôïng baûo veä quoác gia vaø Phaät Giaùo. Baát chaáp caùc bieán coá gaàn ñaây ôû Arakan, xem ra caùc giaùm muïc Mieán tieáp tuïc uûng hoä baø, thaáy nôi baø quaû caân caân baèng duy nhaát tröôùc söï ngaïo ngheã cuûa quaân ñoäi.
P. Joseph Ruellen (Thaùng 10 naêm 2017)
(Nguoàn: Eglises d'Asie, 27 thaùng 10, 2017)
Vuõ Vaên An