Giaùm Quaûn Toâng toøa
vaø vieäc boå nhieäm caùc chöùc vuï
Giaùm Quaûn Toâng toøa vaø vieäc boå nhieäm caùc chöùc vuï.
Quy Nhôn (GL CG 06-05-2017) - Giaùm Quaûn Toâng toøa vaø vieäc boå nhieäm caùc chöùc vuï:
Coù nhöõng theå loaïi Giaùm Quaûn Toâng Toøa (amministratore apostolico) khaùc nhau:
- Giaùm quaûn Toâng Toøa cho tröôøng hôïp khuyeát vò (sede vacante), ad nutum Sanctae Sedis (do Toâng Toøa ñònh ñaët)
- Giaùm quaûn Toâng Toøa cho tröôøng hôïp khoâng troáng toøa (sede plena)
- Giaùm quaûn Toâng Toøa cho tröôøng hôïp caûn toøa (sede impedita)
- Giaùm quaûn Toâng Toøa ñöôïc thieát laäp caùch beàn vöõng (stabilita erecta)
ÔÛ baøi naøy chuùng ta chæ baøn ñeán vò Giaùm quaûn Toâng Toøa trong tröôøng hôïp khuyeát vò (amministratore apostolico, sede vacante et ad nutum Sanctae Sedis), lieân quan ñeán hai vaán ñeà:
- Ñaët cha Toång Ñaïi Dieän hoaëc cha Ñaïi Dieän Giaùm Muïc
- Ñaët cha sôû
Veà söï khuyeát vò, Giaùo Luaät quy ñònh nhö sau:
Toaø Giaùm Muïc khuyeát vò khi Giaùm Muïc Giaùo Phaän qua ñôøi, khi söï töø nhieäm cuûa ngaøi ñöôïc Ñöùc Giaùo Hoaøng chaáp thuaän, khi ngaøi ñöôïc thuyeân chuyeån vaø khi leänh baõi nhieäm ñöôïc thoâng baùo cho ngaøi (ñ. 416).
1. Ñaët Toång Ñaïi Dieän hoaëc Ñaïi Dieän Giaùm Muïc
a- Giaùm quaûn Toâng Toøa coù theå ñaët Toång Ñaïi Dieän hoaëc Ñaïi Dieän giaùm muïc vôùi quyeàn thöøa uûy
Khi Toøa trôû neân khuyeát vò, Toång Ñaïi Dieän vaø caùc Ñaïi Dieän giaùm muïc heát quyeàn (ñ. 418 # 2,1).
Theo luaän lyù thoâng thöôøng, khoâng ai thi haønh quyeàn, ñaïi dieän cho ngöôøi ñaõ heát quyeàn. Caùc Toång Ñaïi dieän vaø caùc Ñaïi dieän Giaùm Muïc heát quyeàn vì lyù do laø vò Giaùm Muïc ñaõ khoâng coøn quyeàn.
Vò Giaùm Quaûn Toâng Toøa coù theå ñaët moät cha Toång Ñaïi Dieän hay Ñaïi Dieän giaùm muïc khoâng?
Baûn Höôùng Daãn Cho Thöøa Taùc Vuï Caùc Giaùm Muïc "Apostolorum Successores" (DIRETTORIO PER IL MINISTERO PASTORALE DEI VESCOVI "APOSTOLORUM SUCCESSORES") soá 244 coù ghi:
"...L'Amministratore Apostolico puoø peroø confermare, in forma delegata, il Vicario Generale e i Vicari episcopali, fino alla presa di possesso della diocesi da parte del nuovo Vescovo..."
"...The apostolic Administrator may confer delegated power upon the Vicar general and episcopal Vicars until the new Bishop takes possession of the See..."
Taïm dòch baûn tieáng YÙ:
"... Giaùm quaûn Toâng Toøa coù theå chuaån nhaän, vôùi theå thöùc uyû nhieäm, vò Toång Ñaïi Dieän vaø caùc vò Ñaïi Dieän giaùm muïc cho tôùi khi vò taân Giaùm Muïc ñaûm nhaän giaùo phaän... ".
Taïm dòch baûn tieáng Anh:
"...Giaùm Quaûn Toâng Toøa coù theå ban quyeàn thöøa uûy cho Toång Ñaïi Dieän vaø nhöõng Ñaïi Dieän Giaùm Muïc cho ñeán khi vò taân Giaùm Muïc nhaän Toøa..."
Vì vaäy, Giaùm Quaûn Toâng Toøa, coù theå ñaët moät vò vôùi quyeàn cuûa Toång Ñaïi Dieän hay cuûa Ñaïi Dieän Giaùm Muïc vôùi quyeàn thöøa uûy (delegata) chöù khoâng phaûi quyeàn thoâng thöôøng (ordinaria) nhö trong tröôøng hôïp khoâng troáng toøa. Vieäc caét ñaët naøy khoâng coù nghóa laø boå nhieäm moät taân Toång Ñaïi Dieän hay taân Ñaïi Dieän Giaùm Muïc.
Vò ñöôïc ban quyeàn noùi treân, theo thö cuûa UÛy Ban Giaùo Hoaøng veà Vaên Baûn Laäp Phaùp, Prot. N. 14925/2015, ngaøy 15-05-2015, ñöôïc giaûi thích laø vò cöïu Toång Ñaïi Dieän. Tuy nhieân thö cuõng noùi laø coù theå ñaët moät linh muïc khaùc cuõng vôùi caùc quyeàn haønh phaùp thöøa uûy, nghóa laø cuõng vôùi quyeàn thöøa uûy gioáng nhö vò cöïu Toång Ñaïi Dieän.
Thö naøy cuõng caét nghóa theâm vò cöïu Toång Ñaïi Dieän ñöôïc caét ñaët ôû vò trí môùi khoâng coøn laø Toång Ñaïi Dieän nöõa, nhöng laø moät "Ñaïi Dieän thöøa uûy" (tale soggetto non sara piuø un Vicario generale bensi un "Vicario delegato"), theo nhö thöïc haønh laâu ñôøi cuûa Giaùo Hoäi, ñöôïc noùi ñeán ôû thö ngaøy 8-12-1919 cuûa boä Phuùc AÂm Hoùa Muoân Daân (AAS 12 [1920] 120).
Coù moät khoù khaên laø, caùc vaên baûn cuûa Toøa Thaùnh ñaõ ñöôïc neâu treân, khoâng chæ ñònh danh xöng cho vò ñöôïc ban quyeàn thöøa uûy noùi treân, nhöng chæ giaûi thích veà quyeàn laø nhö theá naøo. Danh xöng "Ñaïi Dieän thöøa uûy" maø thö cuûa UÛy Ban Giaùo Hoaøng veà Vaên Baûn laäp Phaùp ñeà caäp ñeán thöïc ra cuõng khoâng phaûi laø danh xöng ñöôïc chæ ñònh cho vò môùi ñöôïc ñaët leân, cho duø vò ñoù laø vò cöïu Toång Ñaïi Dieän hay laø moät vò linh muïc khaùc. Theo luaät, caû hai vò naøy ñeàu coù quyeàn nhö nhau, töùc laø quyeàn thöøa uûy veà haønh phaùp. Chuùng ta coøn thaáy raèng, Hoäi Thaùnh neáu ñaõ chæ ñònh danh xöng "Ñaïi Dieän thöøa uûy" thì DIRETTORIO PER IL MINISTERO PASTORALE DEI VESCOVI "APOSTOLORUM SUCCESSORES" soá 244 cuõng ñaõ chæ ñònh danh xöng naøy, nhöng thöïc teá ñaõ khoâng chæ ñònh.
Do ñoù, chuùng ta duøng danh xöng naøo cuõng laø moät vaán ñeà khoù maø giaûi thích cho thoûa ñaùng. Ñieàu quan troïng caàn thieát laø trong saéc leänh ñaët chöùc vuï, Ñaïi Dieän Toâng Toøa phaûi xaùc ñònh roõ laø ngaøi ban quyeàn cho nhö moät vò Toång Ñaïi Dieän hay Ñaïi Dieän Giaùm Muïc vôùi quyeàn thöøa uûy veà haønh phaùp cho duø laø vôùi danh xöng naøo, cho tôùi khi vò Taân Giaùm Muïc nhaän Toøa.
Xin ñeà nghò hai danh xöng:
- "Toång Ñaïi Dieän vôùi quyeàn thöøa uûy", goïi taét laø "Toång Ñaïi Dieän" vaø ñöôïc hieåu laø vôùi quyeàn thöøa uûy.
- "Quyeàn Toång Ñaïi Dieän"
Coøn danh xöng "Ñaïi Dieän thöøa uûy" (Vicario delegato) maø thö cuûa UÛy Ban noùi ñeán cuõng khoâng neân duøng. Vì thöïc ra ñoù cuõng khoâng phaûi laø danh xöng maø tröôùc ñaây ñaõ duøng vaø baây giôø ñöôïc taùi xaùc nhaän, nhöng laø moät khaùi nieäm ñöôïc thö cuûa Uyû Ban ñöa ra ñeå giaûi thích cho roõ yù nghóa.
Ngoaøi ra danh xöng "Ñaïi Dieän thöøa uûy" nghe choûi tai, khoâng thích hôïp vaø cuõng vì khoâng dieãn taû ñöôïc quyeàn "toång" hay "phoå quaùt" (generale) cho duø chæ laø thöøa uûy. Neân bieát, theo Giaùo Luaät vò Toång Ñaïi Dieän coù quyeàn toång quaùt, trong khi vò Ñaïi Dieän Giaùm Muïc (Vicario episcopale) khoâng coù quyeàn phoå quaùt, chæ coù quyeàn veà moät laõnh vöïc naøo ñoù maø thoâi.
b- Phaân bieät veà quyeàn (potestas)
Quyeàn (potestas) laõnh ñaïo (laäp phaùp, haønh phaùp, tö phaùp) coù nhieàu ñaëc tính, ñöôïc phaân bieät:
- Quyeàn thoâng thöôøng hay coøn goïi thöôøng quyeàn (potestas ordinaria), ñöôïc ñònh nghóa laø quyeàn gaén lieàn vôùi giaùo vuï (officium ecclesiasticum, thöôøng goïi laø chöùc vuï) do luaät ñònh (ñ. 131~1).
Giaùo vuï (officium ecclesiasticum, thöôøng goïi laø chöùc vuï) ñöôïc ñònh nghóa laø "baát cöù nhieäm vuï naøo ñaõ ñöôïc thieát laäp moät caùch beàn vöõng hoaëc do yù ñònh cuûa Thieân Chuùa hay cuûa Giaùo Hoäi ñeå ñöôïc thi haønh nhaèm moät muïc ñích rieâng" (ñ. 145~1).
Ñöùc Giaùm Muïc Giaùo phaän coù thöôøng quyeàn caû veà laäp phaùp, haønh phaùp vaø tö Phaùp, ñöôïc gaén lieàn vôùi chöùc vuï Giaùm Muïc giaùo phaän. Toång Ñaïi Dieän coù thöôøng quyeàn veà haønh phaùp gaén lieàn vôùi chöùc vuï Toång Ñaïi Dieän.
Vì vaäy, Ñaáng Baûn Quyeàn coøn ñöôïc goïi laø Ñaáng Thöôøng quyeàn (Ordinarius). Trong giaùo phaän Ñaáng Baûn Quyeàn ñòa phöông (Ordinarius loci) khoâng chæ coù Ñöùc Giaùo Muïc Giaùo Phaän, maø coøn coù Toång Ñaïi Dieän Giaùm muïc, Ñaïi Dieän Giaùm Muïc. Caû ba vò ñeàu ñöôïc goïi laø Ñaáng baûn Quyeàn ñòa phöông.
- Quyeàn thöøa uûy (potestas delegata) ñöôïc ñònh nghóa laø quyeàn khoâng gaén lieàn vôùi chöùc vuï maø do thöôïng caáp ban cho khoâng qua trung gian cuûa giaùo vuï (ñ. 131~1). Vì vaäy, baát cöù quyeàn naøo ñöôïc thöôïng caáp ban maø khoâng gaén lieàn vôùi chöùc vuï thì ñöôïc goïi laø quyeàn thöøa uûy.
Ví duï 1: Ñöùc Giaùm Muïc Giaùo phaän ban quyeàn cho cha quaûn haït ñöôïc mieãn chuaån caùc ngaên trôû hoân phoái. Töï chöùc vuï quaûn haït khoâng coù quyeàn chuaån hoân phoái, neân quyeàn chöùng hoân nôi cha quaûn haït laø quyeàn thöøa uûy (ñöôïc uûy).
Ví duï 2: Cha Ñaïi Dieän tö phaùp, coù thöôøng quyeàn beân tö phaùp, khoâng coù thöôøng quyeàn beân haønh phaùp. Neáu cha ñöôïc Giaùm Muïc ban quyeàn mieãn chuaån ngaên trôû hoân nhaân (thuoäc quyeàn haønh phaùp), thì cha coù quyeàn naøy, theå loaïi thöøa uûy.
Cuõng caàn phaân bieät laø thöôøng quyeàn coù theå laø quyeàn rieâng hay quyeàn ñaïi dieän (ñ. 131~2).
- Quyeàn rieâng (potestas propria) laø quyeàn do töï mình. Ví duï, Ñöùc Giaùm Muïc giaùo phaän coù thöôøng quyeàn vaø laø quyeàn rieâng (propria).
- Quyeàn ñaïi dieän (potestas vicaria) laø quyeàn ñaïi dieän hay thay theá cho ngöôøi khaùc. Ví duï, Toång Ñaïi Dieän coù thöôøng quyeàn haønh phaùp nhöng laïi laø quyeàn ñaïi dieän (vicaria) veà haønh phaùp.
1) Khi Toøa Giaùm Muïc giaùo phaän khoâng troáng toøa:
- Ñöùc Giaùm Muïc Giaùo phaän coù quyeàn laõnh ñaïo: Laäp Phaùp, Haønh Phaùp, Tö Phaùp. Caùc quyeàn cuûa ngaøi laø quyeàn thöôøng quyeàn (ordinaria) vaø laø quyeàn rieâng (propria).
- Toång Ñaïi Dieän, Ñaïi Dieän Giaùm Muïc coù quyeàn haønh phaùp thoâng thöôøng (ordinaria) nhöng laø quyeàn ñaïi dieän (vicaria). Ñaïi Dieän Ñöùc Giaùm Muïc giaùo phaän.
- Ñaïi Dieän tö phaùp coù quyeàn tö phaùp thoâng thöôøng (ordinaria) vaø laø quyeàn ñaïi dieän (vicaria).
2) Khi Toøa Giaùm Muïc giaùo phaän khuyeát vò
- Giaùm quaûn Giaùo phaän hay Giaùm Quaûn Toâng Toøa coù quyeàn cuûa Giaùm Muïc Giaùo Phaän, ñöôïc luaät quy ñònh:
"Giaùm Quaûn Giaùo Phaän buoäc phaûi giöõ caùc nghóa vuï cuûa Giaùm Muïc Giaùo Phaän vaø ngaøi coù quyeàn cuûa Giaùm Muïc Giaùo Phaän, ngoaïi tröø nhöõng gì baûn chaát söï vieäc hoaëc chính luaät ñaõ loaïi tröø" (ñ. 427~1).
Tuy nhieân, coù khaùc vôùi Giaùm Muïc giaùo phaän, vò Giaùm Quaûn naøy tuy vaãn coù quyeàn thoâng thöôøng (ordinaria) veà haønh phaùp vaø tö phaùp nhöng laïi laø quyeàn ñaïi dieän (vicaria), ñaïi dieän cho Ñöùc Giaùo Hoaøng. Taát nhieân, vò Giaùm Quaûn khoâng coù quyeàn laäp phaùp.
- Toång Ñaïi Dieän, Ñaïi Dieän Giaùm Muïc coù quyeàn haønh phaùp ñöôïc uûy nhieäm hay thöøa uûy (delegata) chöù khoâng thoâng thöôøng (ordinaria) vaø laø quyeàn ñaïi dieän (vicaria).
- Ñaïi Dieän tö phaùp cuõ khoâng heát quyeàn, nghóa laø, vaãn coù quyeàn tö phaùp thoâng thöôøng (ordinaria) vaø laø quyeàn ñaïi dieän (vicaria).
Cuõng neân bieát theâm, laø duø coù troáng toøa hay khoâng:
- Khoâng heà coù vò Ñaïi Dieän laäp phaùp, vì Giaùo Hoäi khoâng cho pheùp.
- Caùc cha quaûn haït hay cha sôû khoâng coù quyeàn naøo trong caùc quyeàn (potestas) treân. Caùc ngaøi chæ coù theå ñöôïc quyeàn uûy nhieäm (delegata) moät vaøi quyeàn, nhö uûy quyeàn mieãn chuaån hoân phoái.
2. Ñaët cha sôû
Ñieàu 525 quy ñònh:
Trong luùc toaø Giaùm Muïc khuyeát vò hoaëc bò caûn trôû, thuoäc veà giaùm quaûn Giaùo Phaän hoaëc vò taïm thôøi laõnh ñaïo Giaùo Phaän:
1. Vieäc caét ñaët hoaëc pheâ chuaån nhöõng Linh Muïc ñaõ ñöôïc ñeà cöû hoaëc baàu cöû hôïp leä ñeå coi moät giaùo xöù;
2. Vieäc boå nhieäm caùc cha sôû, neáu toaø bò khuyeát vò hay bò ngaên trôû ñaõ ñöôïc moät naêm (CIO 286).
Chæ sau moät naêm toøa khuyeát vò, Giaùm Quaûn Giaùo Phaän hay Giaùm Quaûn Toâng Toøa môùi coù quyeàn boå nhieäm cha sôû.
Thöû giaûi thích taïi sao, tröôùc khi ñuû moät naêm, Giaùo Luaät laïi quy ñònh laø vieäc caét ñaët moät linh muïc coi soùc moät giaùo xöù maø laïi khoâng mang danh laø cha sôû.
Giaùo Luaät phaûi ra caùc quy ñònh cho nhieàu tình huoáng khaùc nhau vaø nhieàu khi raát laø phöùc taïp. Ñieàu caàn thieát laø caùc quy ñònh phaûi aên khôùp vôùi nhau, khoâng ñoái choïi nhau hay baát hôïp lyù.
Giaùm Quaûn Giaùo Phaän hay Giaùm Quaûn Toâng Toøa chæ laõnh ñaïo giaùo phaän taïm thôøi. Thôøi gian taïi chöùc cuûa caùc ngaøi coù theå raát ngaén. Vì vaäy neáu cho pheùp ñaët cha sôû thì Giaùo Luaät seõ bò baát hôïp lyù ôû quy ñònh veà cha sôû. Ví duï, ñieàu 522 noùi :
Cha sôû phaûi ñöôïc höôûng söï oån ñònh, vì theá ngaøi phaûi ñöôïc boå nhieäm cho moät thôøi gian voâ haïn; Giaùm Muïc Giaùo Phaän coù theå boå nhieäm cha sôû cho moät thôøi gian höõu haïn, neáu Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc ñaõ chaáp nhaän ñieàu ñoù qua moät saéc leänh.
"Söï oån ñònh" vaø "cho moät thôøi gian voâ haïn" cuûa chöùc vuï cha sôû maø ñöôïc moät vò laõnh ñaïo "taïm thôøi" thieát laäp thì khoâng coù söï hôïp lyù.
Ngoaøi ra, Giaùo Luaät coøn quy ñònh: "Trong luùc toaø khuyeát vò, khoâng ñöôïc ñoåi môùi baát cöù ñieàu gì" (ñ 428 # 1). Veà maët muïc vuï, vò taân Giaùm Muïc giaùo phaän seõ khoù xöû neáu ngaøi thaáy cha sôû ñoù khoâng phuø hôïp.
Tuy nhieân ñeå döï truø cho nhu caàu caàn coù linh muïc coi soùc moät giaùo xöù, Giaùo Luaät laïi cho pheùp ñaët moät linh muïc ñeå coi soùc. Nhö ñaõ noùi, vò linh muïc naøy khoâng coù chöùc danh laø cha sôû nhöng phaûi coù quyeàn lôïi, boån phaän vaø laõnh ñaïo nhö moät cha sôû.
Coù nhöõng tröôøng hôïp maø vò linh muïc coi soùc giaùo xöù coù quyeàn nhö cha sôû nhöng vaãn khoâng ñöôïc goïi laø cha sôû.
Ñieàu luaät sau ñaây laø moät minh hoïa:
Ñieàu 517
~1 ÔÛ ñaâu hoaøn caûnh ñoøi hoûi, traùch nhieäm muïc vuï cuûa moät giaùo xöù hoaëc cuûa nhieàu giaùo xöù cuøng moät luùc coù theå ñöôïc uyû thaùc caùch lieân ñôùi cho nhieàu tö teá, vôùi ñieàu kieän laø moät vò trong caùc tö teá aáy phaûi laø ngöôøi ñieàu haønh vieäc thi haønh traùch nhieäm muïc vuï; nghóa laø vò naøy phaûi chæ ñaïo hoaït ñoäng chung vaø phaûi chòu traùch nhieäm tröôùc Giaùm Muïc veà hoaït ñoäng aáy.
~2. Neáu vì thieáu caùc tö teá, Giaùm Muïc Giaùo Phaän xeùt thaáy caàn phaûi uyû thaùc cho moät phoù teá, hoaëc cho moät ngöôøi khoâng coù chöùc tö teá, hoaëc cho moät nhoùm ngöôøi, ñöôïc tham gia vaøo vieäc thi haønh traùch nhieäm muïc vuï cuûa moät giaùo xöù, thì ngaøi phaûi ñaët moät tö teá coù caùc quyeàn vaø caùc naêng quyeàn cuûa moät cha sôû laøm ngöôøi ñieàu haønh traùch nhieäm muïc vuï.
Coù moät vaán ñeà khoù khaên laø vò tö teá maø ñieàu 517 naøy noùi ñeán phaûi ñöôïc goïi laø gì?
- Coù nhöõng ñeà nghò laø: "Cha quaûn nhieäm", "Cha ñieàu haønh", "Quyeàn cha sôû"...
Moät ñieàu töông töï, ñöôïc thaáy ôû ñieàu 540~1, noùi ñeán vò "giaùm quaûn giaùo xöù" (L'amministratore parrochiale):
"Giaùm quaûn giaùo xöù cuõng coù caùc nghóa vuï vaø cuõng ñöôïc höôûng caùc quyeàn lôïi nhö cha sôû, tröø khi Giaùm Muïc Giaùo Phaän aán ñònh caùch khaùc".
Vò Giaùm Quaûn giaùo xöù naøy ñöôïc ñieàu 539 noùi laø:
"Khi giaùo xöù khuyeát vò hoaëc khi cha sôû bò ngaên trôû khoâng theå thi haønh traùch nhieäm muïc vuï trong giaùo xöù ñöôïc vì bò giam caàm, bò löu ñaøy hoaëc bò sa thaûi, khoâng coù naêng löïc hoaëc vì thieáu söùc khoeû, hoaëc vì moät lyù do naøo khaùc, Giaùm Muïc Giaùo Phaän phaûi chæ ñònh caøng sôùm caøng toát moät giaùm quaûn giaùo xöù, töùc laø moät tö teá ñeå thay theá cha sôû chieáu theo quy taéc cuûa ñieàu 540".
"Giaùm Quaûn giaùo xöù", trong tröôøng hôïp naøy "coù caùc nghóa vuï vaø cuõng ñöôïc höôûng caùc quyeàn lôïi nhö cha sôû". Vì vaäy, cuõng coù theå duøng danh xöng "Giaùm Quaûn giaùo xöù" ñeå chæ vò tö teá maø Giaùm quaûn Giaùo phaän caét ñaët ñeå coi soùc moät giaùo xöù.
JB. Leâ Ngoïc Duõng