Toâng Huaán Haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc veà Gia Ñình
Amoris Laetitia
Cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ
Chöông 7
Höôùng Tôùi vieäc Giaùo Duïc Con Caùi
Toát Hôn (töø soá 259 - 290)
Chöông Baûy: Höôùng tôùi vieäc giaùo duïc con caùi toát hôn
259. Cha meï luoân aûnh höôûng tôùi vieäc phaùt trieån con caùi veà luaân lyù, hoaëc toát hoaëc xaáu. Thaønh thöû, hoï neân ñaûm nhieäm vai troø chuû choát naøy vaø thi haønh noù moät caùch coù yù thöùc, haêng haùi, höõu lyù vaø thích ñaùng. Vì vai troø giaùo duïc cuûa caùc gia ñình quan troïng nhö theá, vaø caøng ngaøy caøng phöùc taïp hôn, neân toâi muoán thaûo luaän vieäc naøy moät caùch chi tieát.
Con caùi ta ñang ôû ñaâu?
260. Caùc gia ñình khoâng theå laø gì khaùc hôn laø nhöõng nôi ñeå naâng ñôõ, chæ baûo vaø höôùng daãn, baát keå hoï phaûi taùi suy nghó raát nhieàu veà caùc phöông phaùp söû duïng vaø khaùm phaù ra nhöõng nguoàn taøi nguyeân môùi meû. Cha meï caàn caân nhaéc vieäc hoï muoán con caùi hoï phaûi giaùp maët vôùi nhöõng ñieàu gì, vaø vieäc naøy nhaát thieát coù nghóa phaûi quan taâm ñeán vieäc ai seõ cung caáp vieäc giaûi trí cuûa chuùng, ai seõ vaøo phoøng chuùng qua ngaû truyeàn hình vaø caùc duïng cuï ñieän töû, vaø chuùng seõ duøng thì giôø raûnh roãi cuûa chuùng vôùi nhöõng ai. Chæ khi naøo ta daønh thì giôø cho con caùi, noùi vôùi chuùng moät caùch ñôn sô vaø ñaày quan taâm veà nhöõng ñieàu quan troïng, vaø tìm ra caùc caùch laønh maïnh ñeå chuùng söû duïng thì giôø cuûa chuùng, ta môùi coù theå baûo veä chuùng khoûi nguy haïi. Caûnh giaùc luoân laø ñieàu caàn thieát vaø sao laõng khoâng bao giôø coù ích. Cha meï phaûi giuùp chuaån bò ñeå treû em vaø caùc thieáu nieân ñöông ñaàu ñöôïc vôùi caùc nguy cô, nhö gaây haán, laïm duïng hoaëc ghieàn ma tuùy.
261. Tuy nhieân, aùm aûnh khoâng phaûi laø giaùo duïc. Ta khoâng theå kieåm soaùt moïi hoaøn caûnh maø moät ñöùa con coù theå traûi qua. ÔÛ ñaây, ñieàu maõi maõi ñuùng laø "thôøi gian lôùn hôn khoâng gian" (291). Noùi caùch khaùc, khôûi ñaàu moät dieãn trình laø ñieàu quan troïng hôn vieäc khoáng cheá khoâng gian. Neáu caùc cha meï cöù bò aùm aûnh vôùi vieäc phaûi bieát cho baèng ñöôïc con caùi hoï ñang ôû ñaâu vaø lo kieåm soaùt moïi chuyeån ñoäng cuûa chuùng, thì hoï chæ tìm caùch khoáng cheá khoâng gian. Nhöng vieäc naøy khoâng heà laø giaùo duïc, laø cuûng coá vaø chuaån bò ñeå con caùi ñöông ñaàu vôùi caùc thaùch ñoá. Ñieàu quan troïng hôn caû laø khaû naêng aâu yeám giuùp chuùng lôùn maïnh trong töï do, giaø daën, kyû luaät toång theå vaø thöïc söï töï laäp. Chæ vôùi caùch naøy, con caùi môùi tieán tôùi choã sôû ñaéc ñöôïc caùc phöông theá caàn thieát ñeå töï choáng ñôõ vaø haønh ñoäng thoâng minh vaø khoân ngoan baát cöù khi naøo ñöông ñaàu vôùi caùc khoù khaên. Nhö theá, vaán ñeà coù thöïc chaát ôû ñaây khoâng phaûi con caùi ta ñang ôû ñaâu veà phöông dieän theå lyù, hay chuùng ñang ôû vôùi ai vaøo moät luùc nhaát ñònh naøo ñoù, maø ñuùng hôn chuùng ñang ôû ñaâu veà phöông dieän hieän sinh, chuùng ñang ñöùng ôû ñaâu veà phöông dieän xaùc tín, muïc tieâu, öôùc muoán vaø giaác mô. Caùc caâu hoûi toâi muoán ñaët ra cho caùc cha meï laø: "ta coù tìm caùch hieåu con caùi ta thöïc söï ñang 'ôû ñaâu' trong haønh trình cuûa chuùng khoâng? Linh hoàn chuùng ñang ôû ñaâu, ta coù thöïc söï bieát hay khoâng? Vaø treân heát, ta coù muoán bieát hay khoâng?" (292).
262. Neáu tröôûng thaønh chæ laø vieäc phaùt trieån moät ñieàu gì ñoù voán ñaõ coù trong maõ di truyeàn cuûa ta, thì ít coù vieäc gì caàn phaûi laøm. Nhöng söï khoân ngoan, phaùn ñoaùn ñuùng vaø löông tri khoâng tuøy thuoäc caùc nhaân toá phaùt trieån chæ coù löôïng tính (quantitative), maø ñuùng hôn tuøy thuoäc caû moät loaït söï vieäc cuøng xuaát hieän vôùi nhau ôû thaúm saâu moãi con ngöôøi, hay ñuùng hôn, ôû chính coát loõi töï do cuûa ta. Vieäc khoâng theå traùnh ñöôïc laø moãi ñöùa treû seõ laøm ta ngaïc nhieân vôùi nhöõng yù nghó vaø döï aùn phaùt sinh töø chính töï do aáy khieán ta phaûi suy nghó laïi caùc yù nghó cuûa chính ta. Ñoù laø moät ñieàu toát. Giaùo duïc laø khuyeán khích vieäc söû duïng töï do coù traùch nhieäm ñeå xöû lyù caùc vaán ñeà moät caùch hôïp löông tri vaø trí thoâng minh. Noù bao goàm vieäc ñaøo luyeän con ngöôøi ñeå hoï saün saøng hieåu raèng ñôøi soáng cuûa chính hoï vaø ñôøi soáng cuûa coäng ñoàng ñang naèm trong tay hoï, vaø töï do töï noù laø moät ôn phuùc vó ñaïi.
Ñaøo taïo ñaïo ñöùc cho con caùi
263. Caùc cha meï döïa vaøo nhaø tröôøng ñeå baûo ñaûm vieäc hoïc haønh cuûa con caùi, nhöng khoâng bao giôø uyû quyeàn hoaøn toaøn cho ngöôøi khaùc vieäc ñaøo taïo chuùng veà phöông dieän luaân lyù. Vieäc phaùt trieån veà caûm giôùi vaø ñaïo ñöùc toái haäu cuûa moät con ngöôøi ñaët cô sôû treân moät kinh nghieäm ñaëc thuø, töùc tin raèng cha meï hoï ñaùng tin caäy. Ñieàu naøy coù nghóa: laø nhöõng nhaø giaùo duïc, cha meï, baèng tình aâu yeám vaø göông saùng cuûa hoï, coù traùch nhieäm truyeàn daãn vaøo con caùi loøng tín thaùc vaø söï kính troïng trìu meán. Khi con caùi, baát chaáp moïi loãi laàm cuûa chuùng, khoâng caûm nhaän laø chuùng quan troïng ñoái vôùi cha meï nöõa, hay cha meï chuùng thaønh thöïc quan taâm tôùi chuùng nöõa, thì vieäc naøy gaây neân nhöõng veát thöông saâu hoaéc vaø nhieàu khoù khaên treân con ñöôøng tröôûng thaønh cuûa chuùng. Vieäc thieáu vaéng theå lyù hay xuùc caûm naøy taïo ra veát thöông lôùn hôn so vôùi baát cöù söï la maéng naøo maø ñöùa con coù theå laõnh nhaän vì ñaõ laøm moät ñieàu gì sai.
264. Cha meï cuõng coù traùch nhieäm ñaøo luyeän yù chí cuûa con caùi mình, coå vuõ caùc thoùi quen toát vaø khuynh höôùng töï nhieân nghieâng veà ñieàu thieän. Ñieàu naøy bao haøm vieäc trình baày cho chuùng moät soá phöông caùch suy nghó vaø haønh ñoäng ñaùng öôùc ao vaø coù giaù trò, nhö laø thaønh phaàn cuûa dieãn trình lôùn maïnh tieäm tieán. Öôùc muoán ñöôïc hoaø hôïp vaøo xaõ hoäi, hay thoùi quen töø boû moät khoaùi caûm töùc khaéc vì cuoäc soáng chung toát ñeïp vaø coù traät töï hôn töï noù laø moät giaù trò coù theå gôïi höùng cho ñöùa treû côûi môû hôn vôùi caùc giaù trò lôùn hôn. Vieäc ñaøo taïo luaân lyù neân luoân luoân dieãn ra vôùi caùc phöông phaùp tích cöïc vaø moät cuoäc ñoái thoaïi bieát daïy ñöùa treû moät caùch nhaäy caûm vaø bieát söû duïng thöù ngoân ngöõ maø ñöùa treû coù theå hieåu ñöôïc. Noù cuõng caàn dieãn ra moät caùch qui naïp (inductively), ñeå con caùi hoïc ñöôïc cho mình söï quan troïng cuûa moät soá giaù trò, nguyeân taéc vaø qui luaät, ñuùng hôn laø aùp ñaët nhöõng ñieàu naøy nhö nhöõng chaân lyù tuyeät ñoái, khoâng ñöôïc ñaët nghi vaán.
265. Laøm ñieàu ñuùng khoâng phaûi chæ laø "vieäc phaùn ñoaùn ñieàu xem ra toát nhaát" hay bieát roõ ñieàu phaûi laøm, duø vieäc naøy laø vieäc quan troïng. Ta thöôøng toû ta khoâng nhaát quaùn trong caùc xaùc tín cuûa mình, baát keå chuùng vöõng chaéc ra sao; ngay khi löông taâm ta ñöa ra moät quyeát ñònh luaân lyù roõ raøng, nhieàu nhaân toá khaùc ñoâi luùc toû ra haáp daãn vaø maïnh meõ hôn. Ta caàn phaûi tieán tôùi choã ñeå ñieàu toát maø trí khoân coù theå naém ñöôïc coù khaû naêng beùn reã trong ta thaønh moät xu höôùng saâu xa veà caûm xuùc, moät theøm khaùt söï thieän vöôït quaù moïi haáp daãn khaùc vaø giuùp ta hieåu ra raèng ñieàu ta coi nhö toát moät caùch khaùch quan cuõng toát 'ñoái vôùi ta" ôû ñaây vaø baây giôø. Giaùo duïc ñaïo ñöùc toát bao goàm vieäc chæ cho ngöôøi ta thaáy laøm ñieàu ñuùng laø ñieàu toát ñoái vôùi hoï. Ngaøy nay, caøng ngaøy ngöôøi ta caøng thaáy vieäc ñoøi hoûi moät ñieàu gì ñoù caàn ñeán coá gaéng vaø hy sinh laø ñieàu keùm höõu hieäu, maø khoâng chòu chæ cho ngöôøi ta thaáy roõ caùc ích lôïi maø vieäc naøy coù theå ñem tôùi.
266. Caùc thoùi quen toát caàn ñöôïc khai trieån. Ngay caùc thoùi quen cuûa tuoåi thô cuõng coù theå giuùp dieãn dòch caùc giaù trò quan troïng ñaõ ñöôïc noäi taâm hoùa thaønh caùc loái haønh ñoäng laønh maïnh vaø vöõng beàn. Ngöôøi ta coù theå coù tinh thaàn xaõ hoäi vaø côûi môû vôùi ngöôøi khaùc, nhöng neáu trong moät thôøi gian daøi hoï khoâng ñöôïc caùc vò tröôûng thöôïng huaán luyeän ñeå noùi ñöôïc nhöõng caâu nhö "xin vui loøng", "caùm ôn", vaø "xin loãi", thì thieân höôùng toát ôû beân trong seõ khoâng deã daøng xuaát hieän ra beân ngoaøi. Vieäc cuûng coá yù chí vaø vieäc laëp ñi laëp laïi moät soá haønh ñoäng chuyeân bieät chính laø nhöõng vieân gaïch xaây neân taùc phong luaân lyù; khoâng coù vieäc laëp ñi laëp laïi moät caùch coù yù thöùc, töï do vaø traân troïng moät soá khuoân thöôùc cuûa taùc phong toát, thì vieäc giaùo duïc luaân lyù khoâng theå dieãn ra. Chæ öôùc muoán maø thoâi, hay chæ thaáy ñöôïc loâi cuoán vaøo moät giaù trò naøo ñoù maø thoâi, khoâng ñuû ñeå truyeàn daãn nhaân ñöùc neáu khoâng coù caùc haønh vi ñöôïc thuùc ñaåy moät caùch thích ñaùng naøy.
267. Töï do laø moät ñieàu kyø dieäu, nhöng noù cuõng coù theå bò tieâu tan vaø khuaát daïng. Giaùo duïc luaân lyù phaûi ñi ñoâi vôùi vieäc vun sôùi töï do baèng caùc yù nghó, khuyeán khích, aùp duïng thöïc tieãn, kích thích, töôûng thöôûng, göông saùng, maãu möïc, bieåu töôïng, suy tö, khích leä, ñoái thoaïi vaø khoâng ngöøng suy nghó laïi caùch ta thöïc hieän caùc söï vieäc; taát caû nhöõng ñieàu naøy coù theå giuùp ta phaùt trieån caùc nguyeân taéc oån ñònh noäi taâm daãn chuùng ta tôùi choã laøm ñieàu thieän moät caùch töï phaùt. Nhaân ñöùc laø moät xaùc tín ñaõ trôû thaønh nguyeân taéc haønh ñoäng vöõng vaøng ôû beân trong. Nhö theá, ñôøi soáng nhaân ñöùc xaây ñaép, cuûng coá vaø leân khuoân töï do, keûo ta trôû thaønh noâ leä cho caùc khuynh höôùng haï nhaân phaåm vaø phaûn xaõ hoäi. Vì chính nhaân phaåm cuõng ñoøi moãi ngöôøi chuùng ta phaûi "haønh ñoäng töø moät quyeát ñònh coù yù thöùc vaø töï do, nhö ñöôïc ñaùnh ñoäng vaø loâi cuoán moät caùch coù baûn vò ngay töø beân trong" (293).
Giaù trò cuûa vieäc söûa trò nhö moät thuùc ñaåy
268. Ñieàu cuõng coù tính chuû yeáu laø giuùp treû em vaø caùc thieáu nieân hieåu ra raèng taùc phong xaáu coù nhöõng haäu quaû cuûa noù. Chuùng caàn ñöôïc khuyeán khích bieát ñaët mình vaøo giaày ngöôøi khaùc vaø nhìn nhaän caùc thöông tích chuùng ñaõ gaây ra. Moät soá hình phaït, nhöõng hình phaït daønh cho taùc phong hung haêng, phaûn xaõ hoäi, coù theå coù ích moät phaàn cho muïc tieâu naøy. Ñieàu quan troïng laø huaán luyeän moät caùch chaéc chaén ñeå treû em bieát xin tha thöù vaø söûa chöõa söï thieät haïi ñaõ laøm cho ngöôøi khaùc. Khi dieãn trình giaùo duïc ñaõ sinh hoa traùi trong söï lôùn maïnh cuûa töï do baûn thaân, treû em seõ tieán tôùi choã bieát ñaùnh giaù ñieàu naøy: quaû laø toát ñeïp ñöôïc lôùn leân trong moät gia ñình, vaø thaäm chí chaáp nhaän caùc ñoøi hoûi maø dieãn trình ñaøo taïo naøo cuõng ñaët ra.
269. Söûa trò cuõng laø moät thuùc ñaåy baát cöù khi naøo caùc coá gaéng cuûa con caùi ñöôïc ñaùnh giaù vaø thöøa nhaän, vaø chuùng caûm nhaän ñöôïc söï tin töôûng khoâng ngöøng vaø kieân nhaãn cuûa cha meï. Treû em naøo ñöôïc yeâu thöông söûa trò ñeàu caûm thaáy mình ñöôïc chaêm soùc; chuùng thaáy roõ: chuùng laø caùc caù nhaân vôùi caùc tieàm naêng ñöôïc coâng nhaän. Vieäc naøy khoâng ñoøi cha meï phaûi hoaøn haûo, nhöng ñoøi hoï phaûi coù khaû naêng khieâm nhöôøng bieát nhìn nhaän caùc giôùi haïn cuûa mình vaø coá gaéng caûi thieän. Nhöng, moät trong nhöõng ñieàu con caùi caàn phaûi hoïc töø cha meï laø khoâng neân giaän quaù maát khoân. Ñöùa con naøo laøm ñieàu sai phaûi ñöôïc söûa trò, nhöng khoâng bao giôø bò coi nhö moät keû thuø hay moät ñoái töôïng ñeå truùt heát thaát voïng leân ñoù. Ngöôøi lôùn cuõng caàn hieåu ra raèng moät soá loaïi taùc phong coù lieân heä vôùi tính moûng doøn vaø coù giôùi haïn cuûa tuoåi treû. Thaùi ñoä luùc naøo cuõng nghieâng veà tröøng phaït chæ gaây haïi chöù khoâng giuùp con caùi hieåu ra raèng moät soá haønh ñoäng nghieâm troïng hôn caùc haønh ñoäng khaùc. Thaùi ñoä naøy chæ daãn tôùi thoaùi chí vaø giaän hôøn maø thoâi: "Hôõi caùc baäc cha meï, ñöøng khieâu khích con caùi mình" (Ep 6:4; xem Cl 3:21).
270. Ñieàu quan troïng laø kyû luaät khoâng ñöôïc daãn tôùi thoaùi chí, nhöng thay vaøo ñoù, phaûi laø moät kích thích ñeå tieán boä theâm. Laøm theá naøo ñeå noäi taâm hoùa kyû luaät caùch toát nhaát? Ta phaûi baûo ñaûm ra sao ñeå kyû luaät laø moät giôùi haïn coù tính xaây döïng ñaët ra cho haønh ñoäng cuûa ñöùa treû chöù khoâng phaûi raøo caûn aùn ngöõ ñöôøng phaùt trieån cuûa noù? Phaûi tìm ra söï caân baèng giöõa hai cöïc ñoan cuøng coù haïi nhö nhau sau ñaây. Moät laø coá gaéng laøm moïi söï xoay quanh caùc theøm muoán cuûa ñöùa con; caùc ñöùa con naøy seõ lôùn leân tuy yù thöùc ñöôïc caùc quyeàn lôïi, nhöng khoâng yù thöùc ñöôïc caùc traùch nhieäm cuûa chuùng. Cöïc ñoan kia laø laáy maát khoûi ñöùa con vieäc yù thöùc ñöôïc phaåm giaù, caên tính baûn thaân vaø caùc quyeàn lôïi cuûa chuùng; nhöõng ñöùa con naøy keát cuïc seõ bò traøn ngaäp bôûi boån phaän vaø nhu caàu phaûi theå hieän caùc öôùc muoán cuûa ngöôøi khaùc.
Tính hieän thöïc kieân nhaãn
271. Giaùo duïc luaân lyù bao haøm vieäc chæ neân yeâu caàu nôi ñöùa treû hay thieáu nieân nhöõng ñieàu khoâng ñoøi hy sinh baát töông xöùng, vaø chæ neân ñoøi moät möùc coá gaéng khoâng daãn tôùi oaùn haän hay böùc baùch. Thoâng thöôøng, ñieàu naøy ñöôïc thöïc hieän baèng caùch ñeà nghò caùc böôùc nhoû coù theå hieåu ñöôïc, chaáp nhaän ñöôïc vaø ñaùnh giaù ñöôïc, duø coù phaûi hy sinh caùch töông öùng. Neáu khoâng, vì ñoøi hoûi thaùi quaù, ta lieàu mình khoâng nhaän ñöôïc gì. Moät khi thoaùt khoûi uy quyeàn cuûa ta, ñöùa treû daùm ngöng, khoâng laøm ñieàu toát nöõa.
272. Ñaøo taïo ñaïo ñöùc coù luùc bò pheâ phaùn vì caùc traûi nghieäm boû beâ, thoaùi chí, thieáu tình aâu yeám hay ñieån hình xaáu trong vieäc laøm cha meï. Caùc giaù trò ñaïo ñöùc bò lieân keát vôùi caùc hình aûnh tieâu cöïc cuûa nhöõng nhaân vaät laøm cha meï hay caùc baát caäp cuûa ngöôøi lôùn. Vì lyù do naøy, ta neân giuùp caùc thieáu nieân bieát ruùt ra caùc loaïi suy: töùc ñaùnh giaù caùc giaù trò ñöôïc hieän thaân toát nhaát nôi moät soá ngöôøi göông maãu, trong khi ñöôïc theå hieän moät caùch baát toaøn vaø tôùi nhöõng möùc ñoä khaùc nhau nôi moät soá ngöôøi khaùc. Ñoàng thôøi, vì do döï tröôùc caùc traûi nghieäm xaáu, neân chuùng caàn ñöôïc giuùp ñôõ trong dieãn trình haøn gaén noäi taâm vaø nhôø theá lôùn maïnh trong khaû naêng hieåu ngöôøi khaùc vaø soáng hoøa bình vôùi hoï vaø coäng ñoàng roäng lôùn hôn.
273. Khi ñeà xuaát caùc giaù trò, ta caàn dieãn tieán moät caùch chaàm chaäm, löu yù tôùi côõ tuoåi vaø caùc naêng khieáu cuûa ñöùa treû, chöù khoâng neân coù tham voïng aùp duïng caùc phöông phaùp cöùng ngaéc, thieáu meàm deûo. Caùc ñoùng goùp quùy giaù cuûa taâm lyù hoïc vaø cuûa caùc khoa hoïc giaùo duïc voán chöùng minh söï caàn thieát cuûa moät tieán ñoä tieäm tieán môùi mong ñaït ñöôïc caùc thay ñoåi taùc phong, nhöng chuùng cuõng chöùng minh raèng töï do ñoøi hoûi nhieàu maïng löôùi vaø kích thích, vì ñeå noù moät mình, töï do khoâng baûo ñaûm mang laïi söï tröôûng thaønh. Trong hoaøn caûnh ñôøi thöïc, töï do khaù giôùi haïn vaø coù ñieàu kieän. Noù khoâng heà laø moät khaû naêng thuaàn tuùy coù theå choïn ñieàu toát trong tính töï phaùt hoaøn toaøn cuûa noù. Ngöôøi ta khoâng luoân luoân phaân bieät ñöôïc moät caùch roõ raøng moät haønh vi "töï yù" (voluntary) vôùi moät haønh vi "töï do". Ngöôøi ta coù theå töï yù muoán moät ñieàu xaáu vôùi moät söùc maïnh lôùn lao cuûa yù chí, nhöng do moät ñam meâ khoâng cöôõng ñöôïc hay do moät neàn giaùo duïc xaáu. Trong tröôøng hôïp naøy, quyeát ñònh cuûa hoï raát töï yù, noù khoâng maâu thuaãn vôùi xu höôùng cuûa chính yù chí hoï, nhöng noù ñaâu coù töï do, vì hoï ñaõ trôû neân baát löïc, khoâng theå khoâng choïn löïa ñieàu xaáu naøy. Ta thaáy ñieàu naøy trong tröôøng hôïp ngöôøi ghieàn ma tuùy, khi anh ta muoán coù ma tuùy, anh ta muoán noù heát söùc, vaø vì bò leä thuoäc quaù neân luùc naøy anh ta ñaâu coøn khaû naêng ñöa ra baát cöù quyeát ñònh naøo khaùc. Thaønh thöû, quyeát ñònh cuûa anh ta laø töï yù, nhöng ñaâu coù töï do. Caâu "ñeå hoï töï do choïn löïa" khoâng coù nghóa gì ñoái vôùi anh ta vì thöïc teá anh ta khoâng theå choïn löïa, vaø ñeå anh ta tieáp xuùc vôùi ma tuùy chæ laøm gia taêng söï leä thuoäc maø thoâi. Anh ta caàn söï giuùp ñôõ cuûa ngöôøi khaùc vaø moät dieãn trình giaùo duïc.
Ñôøi soáng gia ñình nhö moät khung caûnh giaùo duïc
274. Gia ñình laø tröôøng hoïc ñaàu tieân daïy caùc giaù trò nhaân baûn, nôi ta hoïc caùch söû duïng töï do caùch khoân ngoan. Moät soá khuynh höôùng phaùt trieån luùc tuoåi thô vaø beùn reã saâu ñeán noãi chuùng toàn taïi suoát ñôøi, hoaëc nhö nhöõng loâi cuoán ñoái vôùi moät giaù trò ñaëc thuø naøo ñoù hay nhö vieäc töï nhieân khoâng thích loái haønh ñoâng naøo ñoù. Nhieàu ngöôøi suy nghó vaø haønh ñoäng moät caùch naøo ñoù laø vì hoï cho caùch naøy ñuùng ñaén döïa vaøo nhöõng gì hoï ñaõ hoïc, nhö theå ñöôïc thaåm thaáu, töø nhöõng naêm thaùng ñaàu ñôøi: "Toâi ñöôïc daïy nhö theá ñoù". "Toâi ñöôïc hoïc laøm nhö theá ñoù". Trong gia ñình, ta cuõng coù theå hoïc caùch bieát pheâ phaùn moät soá söù ñieäp do caùc phöông tieän truyeàn thoâng loan taûi. Ñieàu ñaùng buoàn caàn phaûi noùi laø moät soá chöông trình truyeàn hình hay hình thöùc quaûng caùo thöôøng gaây aûnh höôûng tieâu cöïc vaø caét xeùn caùc giaù trò voán ñöôïc khaéc ghi trong ñôøi soáng gia ñình.
275. Thôøi nay, thôøi bò lo aâu xao xuyeán vaø caùc tieán boä nhanh choùng cuûa kyõ thuaät thoáng trò, moät trong caùc traùch vuï quan troïng nhaát cuûa caùc gia ñình laø cung caáp moät neàn giaùo duïc hy voïng. Ñieàu naøy khoâng coù nghóa ngaên caûn con caùi chôi caùc troø chôi ñieän töû, nhöng ñuùng hôn, tìm nhöõng caùch theá giuùp chuùng phaùt trieån caùc khaû naêng pheâ phaùn, chöù ñöøng nghó coù theå aùp duïng toác ñoä kyõ thuaät soá vaøo moïi söï ôû trong ñôøi ñöôïc. Trieån haïn caùc theøm muoán khoâng coù nghóa baùc boû chuùng maø chæ laø hoaõn vieäc thoûa maõn chuùng maø thoâi. Khi khoâng giuùp treû em hay caùc thieáu nieân hieåu ra raèng coù nhöõng ñieàu caàn phaûi bieát chôø ñôïi, thì chuùng deã bò aùm aûnh bôûi vieäc phaûi thoaû maõn caùc nhu caàu töùc khaéc vaø phaùt trieån thoùi hö "muoán noù ngay baây giôø". Ñaây laø moät aûo töôûng lôùn khoâng heà coå vuõ töï do maø chæ laøm noù ra suy yeáu. Maët khaùc, ta ñöôïc daïy phaûi trì hoaõn moät ñieàu gì ñoù cho tôùi luùc thích ñaùng, ta hoïc caùch töï chuû vaø traùnh xa caùc xung ñoäng boác ñoàng cuûa ta. Khi treû em hieåu ra raèng chuùng phaûi chòu traùch nhieäm ñoái vôùi baûn thaân chuùng, loøng töï troïng cuûa chuùng ñöôïc phong phuù hoùa. Ñieàu naøy, ngöôïc laïi, daïy chuùng bieát toân troïng töï do cuûa ngöôøi khaùc. Hieån nhieân, vieäc naøy khoâng coù nghóa mong treû em haønh ñoäng nhö ngöôøi lôùn, nhöng noù cuõng khoâng coù nghóa ñaùnh giaù thaáp khaû naêng lôùn maïnh cuûa chuùng trong töï do coù traùch nhieäm. Trong moät gia ñình laønh maïnh, dieãn trình hoïc taäp naøy thöôøng dieãn ra qua caùc ñoøi hoûi do cuoäc soáng chung ñaët ra.
276. Gia ñình laø khung caûnh haøng ñaàu ñeå xaõ hoäi hoùa, vì noù laø nôi ñaàu tieân ta hoïc caùch lieân heä vôùi ngöôøi khaùc, laéng nghe vaø chia seû, nhaãn naïi vaø toû loøng toân troïng, giuùp ñôõ nhau vaø soáng nhö moät. Traùch vuï cuûa giaùo duïc laø laøm chuùng ta caûm nhaän ñöôïc ñieàu naøy: theá giôùi vaø xaõ hoäi cuõng laø toå aám cuûa ta; noù huaán luyeän ñeå ta bieát soáng vôùi nhau trong toå aám roäng lôùn hôn naøy. Trong gia ñình, ta hoïc taäp söï gaàn guõi, chaêm soùc vaø toân troïng ngöôøi khaùc. Ta phaù vôõ tình traïng coù tính ñònh meänh chæ bieát coù mình vaø tieán tôùi choã hieåu ra raèng ta ñang soáng vôùi vaø beân caïnh nhieàu ngöôøi khaùc ñaùng ñöôïc ta quan taâm, töû teá vaø aâu yeám. Seõ khoâng coù baát cöù moái daây lieân keát xaõ hoäi naøo neáu khoâng coù vieäc soáng caïnh nhau ñaàu tieân, haøng ngaøy vaø haàu nhö cöïc nhoû naøy, neáu khoâng coù nhöõng neûo ñöôøng giao thoa vaøo nhöõng thôøi ñieåm khaùc nhau trong ngaøy, neáu khoâng bieát löu taâm ñeán taát caû nhöõng gì taùc ñoäng ñeán ta, neáu khoâng giuùp ñôõ nhau qua nhöõng vieäc taàm thöôøng nhoû nhoi. Ngaøy naøo, gia ñình cuõng phaûi nghó ra nhöõng caùch môùi meû ñeå ñaùnh giaù vaø thöøa nhaän caùc thaønh vieân cuûa mình.
277. Cuõng trong gia ñình, ta coù theå suy nghó laïi caùc thoùi quen tieâu thuï cuûa ta vaø goùp phaàn vaøo vieäc saên soùc moâi tröôøng nhö caên nhaø chung cuûa ta. "Gia ñình laø taùc nhaân chính cuûa moât sinh thaùi toaøn dieän, vì noù laø chuû theå xaõ hoäi haøng ñaàu chöùa ñöïng trong mình hai nguyeân taéc caên baûn cuûa neàn vaên minh nhaân baûn treân traùi ñaát: nguyeân taéc hieäp thoâng vaø nguyeân taéc sinh hoa traùi" (294). Cuõng theá, nhöõng luùc khoù khaên vaø boái roái trong ñôøi soáng gia ñình coù theå daïy ta nhieàu baøi hoïc quan troïng. Ñieàu naøy xaåy ra khi beänh hoaïn, chaúng haïn, giaùng xuoáng, vì "ñoái ñaàu vôùi beänh hoaïn, ngay trong caùc gia ñình, khoù khaên cuõng seõ loä dieän do yeáu ñuoái cuûa con ngöôøi. Nhöng noùi chung, thôøi gian beänh hoaïn giuùp cho caùc moái daây lieân keát gia ñình lôùn maïnh hôn... Neàn giaùo duïc naøo khoâng khuyeán khích söï nhaäy caûm ñoái vôùi beänh taät cuûa con ngöôøi seõ laøm traùi tim ra nguoäi laïnh; noù khieán ngöôøi treû 'bò gaây meâ' tröôùc noãi ñau khoå cuûa ngöôøi khaùc, heát khaû naêng ñoái ñaàu vôùi ñau khoå vaø soáng caûm nghieäm coù giôùi haïn" (295).
278. Dieãn trình giaùo duïc dieãn ra giöõa cha meï vaø con caùi coù theå nhaän ñöôïc trôï giuùp hay caûn trôû töø söï tinh vi moãi ngaøy moät taêng cuûa caùc phöông tieän truyeàn thoâng vaø tieâu khieån. Khi ñöôïc söû duïng toát, caùc phöông tieän naøy coù theå raát höõu ích ñeå noái keát caùc thaønh vieân gia ñình hieän ñang soáng xa nhau. Caùc lieân laïc thöôøng xuyeân seõ giuùp vöôït qua nhieàu khoù khaên (296). Tuy nhieân, ñieàu roõ raøng laø caùc phöông tieän naøy khoâng theå thay theá ñöôïc nhu caàu phaûi ñoái thoaïi lieân ngaõ vaø tröïc tieáp nhieàu hôn, moät cuoäc ñoái thoaïi ñoøi söï hieän dieän theå lyù hoaëc ít nhaát cuõng nghe ñöôïc gioïng noùi cuûa ngöôøi kia. Ta bieát raèng ñoâi khi caùc phöông tieän naøy giöõ ngöôøi ta xa nhau hôn laø ôû vôùi nhau, nhö khi ñeán giôø aên, ai cuõng baän "löôùt soùng" (surf) treân ñieän thoaïi di ñoäng, hay khi moät ngöôøi phoái ngaãu thieáp nguû trong luùc chôø ngöôøi kia chôi vôùi caùc duïng cuï ñieän töû caû haøng giôø. Ñaây cuõng laø moät ñieàu maø caùc gia ñình caàn phaûi thaûo luaän vaø giaûi quyeát caùch naøo ñoù giuùp khuyeán khích vieäc töông taùc qua laïi maø khoâng aùp ñaët caùc ngaên caám khoâng thöïc tieãn. Duø sao, ta khoâng theå laøm ngô caùc nguy cô maø caùc hình thöùc truyeàn thoâng môùi naøy ñaët ra cho treû em vaø caùc thieáu nieân; ñoâi khi, chuùng coøn coù theå coå vuõ söï laõnh caûm vaø xa rôøi theá giôùi thöïc nöõa. Vieäc "taùch rôøi kyõ thuaät" naøy khieán caùc em deã daøng bò thao tuùng bôûi nhöõng ngöôøi muoán xaâm laêng khoâng gian tö rieâng cuûa caùc em vì caùc quyeàn lôïi ích kyû.
279. Cuõng khoâng toát ñeïp gì neáu cha meï ñoäc ñoaùn. Khi laøm cho con caùi caûm thaáy raèng chæ coù cha meï chuùng môùi ñaùng tin, thì ñieàu naøy seõ caûn trôû dieãn trình xaõ hoäi hoùa thoaû ñaùng vaø lôùn maïnh trong söï chín chaén veà xuùc caûm. Ñeå giuùp môû roäng moái lieân heä cha meï ra caùc thöïc taïi roäng raõi hôn, "caùc coäng ñoàng Kitoâ höõu ñöôïc keâu goïi naâng ñôõ söù meänh giaùo duïc cuûa caùc gia ñình" (297), nhaát laø qua vieäc daïy giaùo lyù lieân quan ñeán vieäc khai taâm Kitoâ Giaùo. Ñeå phaùt huy moät neàn giaùo duïc toaøn dieän, ta caàn "canh taân giao öôùc giöõa gia ñình vaø coäng ñoàng Kitoâ Giaùo" (298). Thöôïng Hoäi Ñoàng muoán nhaán maïnh söï quan troïng cuûa caùc tröôøng Coâng Giaùo, nhöõng ñònh cheá "ñoùng moät vai troø sinh töû trong vieäc trôï giuùp caùc cha meï trong boån phaän döôõng duïc con caùi hoï... Neân khuyeán khích caùc tröôøng Coâng Giaùo trong söù meänh giuùp hoïc sinh lôùn leân thaønh nhöõng ngöôøi tröôûng thaønh chín chaén bieát nhìn theá giôùi vôùi loøng yeâu thöông cuûa Chuùa Gieâsu vaø hieåu ñôøi soáng nhö lôøi môøi goïi phuïng söï Thieân Chuùa" (299). Vì lyù do naøy, "Giaùo Hoäi maïnh meõ khaúng ñònh quyeàn töï do cuûa mình ñöôïc giaûng daïy giaùo huaán cuûa mình vaø quyeàn phaûn ñoái löông taâm cuûa caùc nhaø giaùo duïc" (300).
Nhu caàu giaùo duïc tính duïc
280. Coâng Ñoàng Vatican II ñeà caäp tôùi vieäc phaûi ñem laïi cho treû em vaø caùc thieáu nieân "moät neàn giaùo duïc tích cöïc vaø khoân ngoan veà tính duïc khi hoï ñang lôùn leân" vôùi "troïng taâm thích ñaùng ñaët vaøo caùc tieán boä trong caùc khoa taâm lyù, sö phaïm vaø giaùo khoa" (301). Ta neân töï hoûi lieäu caùc ñònh cheá giaùo duïc cuûa ta ñaõ tieáp nhaän thaùch ñoá naøy chöa. Quaû thöïc khoâng deã baøn ñeán vaán ñeà giaùo duïc tính duïc trong moät thôøi ñaïi trong ñoù, tính duïc bò taàm thöôøng hoùa vaø ngheøo naøn hoùa. Noù chæ coù theå ñöôïc xem xeùt beân trong khuoân khoå giaùo duïc loøng yeâu thöông vaø töï hieán cho nhau. Nhôø caùch naøy, ngoân ngöõ tính duïc seõ khoâng bò ngheøo naøn hoùa moät caùch ñaùng buoàn nhöng ñöôïc soi saùng vaø phong phuù hoùa. Thuùc ñaåy tính duïc coù theå ñöôïc ñieàu höôùng baèng dieãn trình lôùn maïnh trong vieäc töï bieát vaø töï kieåm soaùt chính mình, nhöõng vieäc voán coù theå nuoâi döôõng caùc khaû naêng coù giaù trò ñeå ñaït tôùi nieàm vui vaø nhöõng cuoäc gaëp gôõ yeâu thöông.
281. Giaùo duïc tính duïc cung caáp tín lieäu trong khi phaûi nhôù raèng treû em vaø caùc thieáu nieân chöa ñaït tôùi söï chín chaén troïn veïn. Tín lieäu phaûi ñöôïc cung caáp ñuùng luùc vaø thích öùng vôùi ñoä tuoåi cuûa caùc em. Noù seõ khoâng giuùp ñöôïc gì neáu aùp ñaûo caùc em baèng ñuû moïi döõ kieän maø khoâng giuùp chuùng phaùt trieån naêng khieáu pheâ phaùn ñeå xöû lyù cuoäc taán coâng vuõ baõo cuûa caùc yù töôûng vaø gôïi yù môùi, cuûa côn luõ khieâu daâm vaø söùc naëng kích thích voán laøm meùo moù tính duïc. Giôùi treû caàn hieåu ra raèng hoï ñang bò oanh kích tôùi taáp bôûi caùc söù ñieäp voâ boå ñoái vôùi vieäc taêng tröôûng söï chín chaén cuûa hoï. Ta neân giuùp ñôõ ñeå hoï nhaän ra vaø ñi tìm caùc aûnh höôûng tích cöïc, trong khi xa traùnh nhöõng ñieàu coù theå laøm teâ lieät khaû naêng yeâu thöông cuûa hoï. Ta cuõng phaûi hieåu ra raèng ta caàn "moät ngoân ngöõ môùi vaø thích ñaùng hôn ñeå daãn nhaäp treû em vaø caùc thieáu nieân vaøo chuû ñeà tính duïc" (302).
282. Neàn giaùo duïc tính duïc naøo coå vuõ ñöôïc caûm thöùc thuøy mò neát na laønh maïnh laø neàn giaùo duïc raát coù giaù trò, baát keå moät soá ngöôøi ngaøy nay coi thuøy mò neát na nhö pheá tích cuûa moät thôøi xa xöa. Thuøy mò neát na laø moät phöông theá töï nhieân ñeå ta baûo veä söï tö rieâng baûn thaân vaø ngaên ngöøa ta khoûi trôû thaønh nhöõng ñoái töôïng bò lôïi duïng. Khoâng coù caûm thöùc thuøy mò neát na naøy, loøng aâu yeám vaø tính duïc coù theå bò giaûn löôïc chæ coøn laø moät aùm aûnh ñoái vôùi duïc quan vaø caùc taùc phong khoâng laønh maïnh voán laøm meùo moù khaû naêng yeâu thöông cuûa ta, vaø ñoái vôùi caùc hình thöùc baïo löïc tính duïc coù theå daãn tôùi vieäc ñoái xöû voâ nhaân ñaïo hoaëc gaây thöông tích cho ngöôøi khaùc.
283. Giaùo duïc tính duïc thöôøng chuû yeáu baøn ñeán "vieäc baûo veä" baèng caùch thöïc haønh vieäc "laøm tình an toaøn". Caùc kieåu noùi naøy chuyeân chôû moät thaùi ñoä tieâu cöïc ñoái vôùi cuøng ñích töï nhieân cuûa tính duïc laø sinh saûn, nhö theå ñöùa treû coù theå sinh ra laø moät keû thuø caàn ñöôïc phoøng thuû. Kieåu suy nghó naøy coå vuõ loøng yeâu mình thaùi quaù (narcissism) vaø tính gaây haán thay vì chaáp nhaän. Ñieàu luoân luoân voâ traùch nhieäm laø môøi goïi thieáu nieân ñuøa bôõn vôùi thaân xaùc vaø caùc theøm muoán cuûa hoï, nhö theå hoï ñaõ sôû ñaéc ñöôïc söï chín chaén, caùc giaù trò, söï cam keát hoã töông vaø caùc muïc tieâu cuûa rieâng hoân nhaân. Keát cuïc, voâ tình, hoï chæ ñöôïc khuyeán khích söû duïng ngöôøi khaùc nhö moät phöông tieän ñeå thoaû maõn caùc nhu caàu hay caùc giôùi haïn cuûa mình. Ñieàu quan troïng laø phaûi daïy hoï bieát nhaäy caûm ñoái vôùi caùc caùch dieãn taû khaùc nhau cuûa loøng yeâu thöông, bieát quan taâm vaø saên soùc laãn nhau, bieát toân troïng moät caùch yeâu thöông vaø thoâng ñaït coù yù nghóa saâu xa. Taát caû nhöõng ñieàu naøy seõ chuaån bò ñeå hoï bieát töï hieán thaân moät caùch toaøn dieän vaø quaûng ñaïi, moät hieán thaân, sau khi ñaõ coâng khai cam keát, seõ ñöôïc dieãn taû qua vieäc hieán thaân xaùc cho nhau. Do ñoù, keát hôïp tính duïc trong hoân nhaân seõ trôû thaønh daáu hieäu cuûa moät cam keát bao truøm taát caû, ñöôïc taát caû nhöõng gì ñi tröôùc noù phong phuù hoùa.
284. Giôùi treû khoâng neân bò löøa trong vieäc laãn loän hai bình dieän thöïc taïi: "loâi cuoán tính duïc taïm thôøi taïo neân aûo giaùc keát hôïp, theá nhöng, neáu khoâng coù loøng yeâu thöông, 'söï keát hôïp' naøy seõ ñeå nhöõng keû xa laï maõi maõi xa laï nhö tröôùc" (303). Ngoân ngöõ thaân xaùc ñoøi phaûi coù thôøi kyø taäp vieäc kieân nhaãn ñeå hoïc taäp caùch giaûi thích vaø vaän duïng caùc theøm muoán ñeå coù theå töï hieán moät caùch chaân chính. Khi tham voïng muoán laäp töùc cho ñi moïi söï, raát coù theå ta chaúng cho ñi ñöôïc gì. Hieåu roõ tính moûng doøn vaø boái roái cuûa ngöôøi treû laø moät chuyeän maø khuyeán khích hoï keùo daøi söï thieáu chín chaén trong caùch bieåu loä loøng yeâu thöông cuûa hoï laïi laø moät chuyeän khaùc haún. Nhöng ngaøy nay, ai noùi tôùi nhöõng ñieåu naøy? Ai coù khaû naêng khieán ngöôøi treû nghieâm tuùc? Ai giuùp hoï chuaån bò caùch nghieâm chænh ñeå ñoùn nhaän loøng yeâu thöông vó ñaïi vaø quaûng ñaïi naøy? Hieän nay, ngöôøi ta raát coi nheï vieäc giaùo duïc tính duïc.
285. Giaùo duïc tính duïc cuõng bao goàm vieäc toân troïng vaø ñaùnh giaù cao caùc dò bieät, nhö moät caùch giuùp giôùi treû thaéng vöôït tính chæ bieát coù mình ngoõ haàu coù theå côûi môû vaø chaáp nhaän ngöôøi khaùc. Ngoaøi caùc khoù khaên deã hieåu maø caùc caù nhaân coù theå gaëp phaûi, giôùi treû caàn ñöôïc giuùp ñôõ ñeå chaáp nhaän thaân xaùc hoï nhö ñaõ ñöôïc taïo neân, vì "nghó raèng ta coù quyeàn tuyeät ñoái treân thaân xaùc ta, keát cuïc, moät caùch tinh teá, seõ khieán ta nghó raèng ta coù quyeàn tuyeät ñoái treân saùng theá... Bieát ñaùnh giaù thaân xaùc ta nhö laø nam hay nöõ cuõng laø ñieàu caàn thieát ñeå ta töï bieát mình trong cuoäc gaëp gôõ nhöõng ngöôøi khaùc vôùi ta. Nhôø caùch naøy, ta coù theå haân hoan chaáp nhaän caùc ôn phuùc chuyeân bieät cuûa moät ngöôøi ñaøn oâng hay moät ngöôøi ñaøn baø khaùc, voán laø coâng trình cuûa Thieân Chuùa Hoùa Coâng, vaø tìm ñöôïc söï phong phuù hoã töông" (304). Chæ khi naøo heát sôï khaùc bieät, ta môùi thoaùt khoûi naõo traïng laáy mình laøm trung taâm, chæ löu taâm tôùi mình. Giaùo duïc tính duïc neân giuùp giôùi treû bieát chaáp nhaän thaân xaùc hoï vaø traùnh caùi cao voïng muoán "trieät tieâu söï dò bieät giôùi tính vì khoâng coøn bieát phaûi xöû lyù vôùi noù ra sao" (305).
286. Ta cuõng khoâng theå laøm ngô söï kieän naøy: vieäc taïo hình cho cung caùch hieän höõu cuûa ta, baát keå laø nam hay nöõ, khoâng heà chæ laø keát quaû cuûa caùc nhaân toá sinh hoïc hay di truyeàn hoïc maø thoâi, maø cuûa nhieàu yeáu toá lieân quan ñeán tính khí, lòch söû gia ñình, vaên hoùa, kinh nghieäm, giaùo duïc, aûnh höôûng cuûa baïn beø, caùc thaønh vieân trong gia ñình vaø nhöõng ngöôøi ñöôïc toân kính, cuõng nhö caùc hoaøn caûnh ñaøo taïo. Ñuùng laø ta khoâng theå taùch bieät yeáu toá nam yeáu toá nöõ ra khoûi coâng trình saùng taïo cuûa Thieân Chuùa, moät coâng trình coù tröôùc moïi quyeát ñònh vaø kinh nghieäm cuûa ta, vaø laø nôi hieän höõu caùc yeáu toá sinh hoïc maø ta khoâng theå laøm ngô. Nhöng ñieàu cuõng ñuùng laø nam tính vaø nöõ tính khoâng phaûi laø nhöõng phaïm truø cöùng ngaéc. Caùch hieän höõu nhö ngöôøi nam cuûa ngöôøi choàng, chaúng haïn, coù theå ñöôïc thích öùng moät caùch meàm deûo vôùi lòch trình laøm vieäc cuûa ngöôøi vôï. Nhaän laøm vieäc nhaø hay moät vaøi khía caïnh nuoâi döôõng con caùi khoâng laøm ngöôøi choàng bôùt laø ñaøn oâng chuùt naøo hay haøm nghóa thaát baïi, voâ traùch nhieäm hay gaây xaáu hoå chi. Con caùi caàn ñöôïc giuùp ñôõ ñeå chaáp nhaän "caùc trao ñoåi" laønh maïnh naøy nhö nhöõng chuyeän bình thöôøng, khoâng heà laøm giaûm phaåm giaù cuûa ngöôøi cha. Phöông thöùc cöùng ngaéc seõ bieán thaønh vieäc quaù nhaán maïnh tôùi yeáu toá nam hay yeáu toá nöõ, vaø seõ khoâng giuùp treû em vaø caùc thieáu nieân bieát ñaùnh giaù tính hoã töông chaân chính ñaõ nhaäp thaân trong caùc ñieàu kieän ñích thöïc cuûa hoân nhaân. Söï cöùng ngaéc naøy, ngöôïc laïi, seõ gaây trôû ngaïi cho vieäc phaùt trieån caùc khaû naêng cuûa caù nhaân, ñeán ñoä daãn hoï tôùi choã nghó, chaúng haïn, raèng taäp taønh ngheä thuaät hay khieâu vuõ laø khoâng nam tính chuùt naøo, hay thi haønh quyeàn laõnh ñaïo laø khoâng nöõ tính chuùt naøo. Caùm ôn Chuùa, suy nghó naøy nay ñaõ thay ñoåi, nhöng ôû moät soá nôi, caùc quan nieäm thieáu soùt vaãn coøn ñang giôùi haïn quyeàn töï do chính ñaùng vaø gaây trôû ngaïi cho vieäc phaùt trieån caên tính vaø tieàm naêng chuyeân bieät cuûa treû em moät caùch chaân chính.
Löu truyeàn ñöùc tin
287. Vieäc nuoâi döôõng con caùi ñoøi phaûi coù moät dieãn trình coù thöù töï ñeå löu truyeàn ñöùc tin. Vieäc naøy hieän ñang bò laøm cho khoù khaên bôûi caùc loái soáng ñöông thôøi, caùc lòch trình laøm vieäc vaø tính phöùc taïp cuûa theá giôùi ngaøy nay, nôi nhieàu ngöôøi ñang phaûi chaïy ñua vôùi nhòp ñoä ñieân cuoàng chæ ñeå sinh toàn (306). Duø theá, toå aám vaãn phaûi tieáp tuïc laø nôi ta hoïc caùch bieát ñaùnh giaù yù nghóa vaø veû ñeïp cuûa ñöùc tin, bieát caàu nguyeän vaø phuïc vuï ngöôøi laân caän. Vieäc naøy baét ñaàu vôùi pheùp röûa, trong ñoù, nhö Thaùnh Augustinoâ töøng noùi, caùc baø meï mang con caùi hoï tôùi "hôïp taùc vaøo vieäc sinh haï thaùnh thieâng" (307). Cuoäc haønh trình lôùn maïnh trong söï soáng môùi naøy baét ñaàu nhö theá ñoù. Ñöùc tin laø hoàng ôn cuûa Thieân Chuùa, tieáp nhaän ñöôïc trong pheùp röûa, chöù khoâng phaûi coâng trình cuûa ta, theá nhöng cha meï laø phöông theá Chuùa duøng ñeå noù lôùn leân vaø phaùt trieån. Do ñoù, "quaû laø ñeïp ñeõ khi caùc baø meï daïy con thô cuûa mình hoân gioù Chuùa Gieâsu vaø Ñöùc Meï. Trong cöû chæ naøy, coù bieát bao yeâu thöông trong ñoù! Luùc aáy, traùi tim ñöùa con trôû thaønh moät nôi caàu nguyeän (308). Truyeàn thuï ñöùc tin giaû thieát cha meï phaûi tín thaùc thöïc söï nôi Theân Chuùa, tìm kieám Ngöôøi vaø caûm nhaän ñöôïc nhu caàu caàn coù Chuùa, vì chæ baèng caùch naøy, "theá heä naøy môùi ca ngôïi caùc coâng trình cuûa Ngaøi cho theá heä kia nghe, vaø coâng boá caùc kyø coâng cuûa Ngaøi" (Tv 144:4) vaø "caùc ngöôøi cha cho con caùi hoï bieát loøng trung tín cuûa Ngaøi" (Is 38:19). Ñieàu naøy coù nghóa: ta caàn xin Chuùa haønh ñoäng trong traùi tim chuùng, töùc nhöõng nôi chính ta khoâng vôùi tôùi ñöôïc. Haït muø-taït, nhoû nhoi laø theá, ñaõ trôû neân caây lôùn (xem Mt 13:31-32); ñieàu naøy daïy ta nhìn thaáy söï khoâng töông xöùng giöõa haønh ñoäng cuûa ta vaø caùc haäu quaû cuûa nhöõng haønh ñoäng naøy. Ta bieát raèng ta khoâng sôû höõu hoàng phuùc naøy, nhöng ta ñöôïc trao phoù vieäc chaêm soùc noù. Theá nhöng, cam keát coù tính saùng taïo cuûa ta töï noù laø moät leã daâng giuùp ta khaû naêng hôïp taùc vôùi keá hoaïch cuûa Thieân Chuùa. Vì lyù do naøy, "caùc caëp vôï choàng vaø caùc cha meï neân ñöôïc ñaùnh giaù thích ñaùng nhö caùc taùc nhaân tích cöïc trong vieäc daïy giaùo lyù... Daïy giaùo lyù trong gia ñình raát coù ích nhö moät phöông phaùp höõu hieäu ñeå huaán luyeän caùc cha meï treû bieát yù thöùc söù meänh laøm nhöõng nhaø truyeàn giaûng Tin Möøng ngay trong gia ñình mình" (309).
288. Giaùo duïc ñöùc tin caàn ñöôïc thích öùng vôùi töøng ñöùa con, vì caùc taøi nguyeân vaø coâng thöùc cuõ khoâng luoân luoân höõu hieäu. Treû em caàn caùc bieåu töôïng, haønh ñoäng vaø truyeän keå. Vì caùc thieáu nieân thöôøng coù vaán ñeà ñoái vôùi quyeàn bính vaø qui luaät, neân toát nhaát, ta neân khuyeán khích caùc traûi nghieäm ñöùc tin rieâng cuûa caùc em vaø cung caáp cho chuùng nhöõng chöùng töø haáp daãn, nhöõng chöùng töø chieám ñöôïc caûm tình chæ nhôø veû ñeïp cuûa chuùng maø thoâi. Cha meï naøo mong nuoâi döôõng ñöùc tin cuûa con caùi ñeàu phaûi nhaäy caûm ñoái vôùi caùc khuoân maãu lôùn maïnh cuûa chuùng, vì chuùng bieát raèng traûi nghieäm taâm linh khoâng ñöôïc aùp ñaët maø phaûi ñöôïc töï do ñeà xuaát. Ñieàu chuû yeáu laø con caùi thöïc söï thaáy ñöôïc ñieàu naøy: ñoái vôùi cha meï chuùng, caàu nguyeän laø moät vieäc thöïc söï quan troïng. Bôûi theá, nhöõng luùc gia ñình caàu nguyeän vaø caùc haønh vi suøng kính coù theå maïnh meõ ñoái vôùi vieäc truyeàn giaûng Tin Möøng hôn caû caùc lôùp giaùo lyù hay caùc baøi giaûng. ÔÛ ñaây, toâi muoán baày toû loøng bieát ôn caùch rieâng tôùi taát caû caùc baø meï vaãn tieáp tuïc caàu nguyeän, nhö Thaùnh Monica, cho nhöõng ñöùa con ñaõ laïc xa Chuùa Kitoâ.
289. Coâng vieäc löu truyeàn ñöùc tin cho con caùi, theo nghóa laøm deã daøng vieäc phaùt bieåu vaø lôùn maïnh cuûa noù, giuùp toaøn boä gia ñình trong söù meänh truyeàn giaûng Tin Möøng cuûa hoï. Töï nhieân noù baét ñaàu vôùi vieäc truyeàn baù ñöùc tin cho moïi ngöôøi chung quanh hoï, caû beân ngoaøi khung caûnh gia ñình. Con caùi lôùn leân trong caùc gia ñình coù tinh thaàn truyeàn giaùo thöôøng seõ trôû neân caùc nhaø truyeàn giaùo; lôùn leân trong caùc gia ñình aám cuùng vaø thaân thieän, chuùng hoïc ñöôïc caùch lieân heä vôùi theá giôùi theo caùch naøy, maø khoâng töø boû ñöùc tin vaø caùc xaùc tín cuûa chuùng. Ta bieát raèng chính Chuùa Gieâsu ñaõ aên uoáng vôùi caùc ngöôøi toäi loãi (xem Mc 2:16; Mt 11:19), chuyeän troø vôùi ngöôøi ñaøn baø Samaria (xem Ga 4:7-26), tieáp Nicoâñeâmoâ luùc ñeâm hoâm (xem Ga 3:1-21), ñeå moät gaùi ñieám röûa chaân cho mình (xem Lc 7:36-50) vaø khoâng do döï ñaët tay leân ngöôøi beänh (xem Mc 1:40-45; 7:33). Ñieàu naøy cuõng ñuùng ñoái vôùi caùc toâng ñoà cuûa Ngöôøi: caùc ngaøi khoâng coi thöôøng ngöôøi khaùc, hoaëc tuï taäp thaønh nhöõng nhoùm öu tuù nho nhoû, taùch bieät haún cuoäc soáng cuûa daân mình. Duø caùc nhaø caàm quyeàn xaùch nhieãu caùc ngaøi, caùc ngaøi vaãn ñöôïc "toaøn daân" thöông meán (Cv 2:47; xem 4:21, 33; 5:13).
290. Nhö theá, gia ñình laø moät taùc nhaân cuûa haønh ñoäng muïc vuï qua vieäc minh nhieân coâng boá Tin Möøng vaø di saûn cuûa noù goàm nhieàu hình thöùc laøm chöùng: lieân ñôùi vôùi ngöôøi ngheøo, côûi môû ñoái vôùi caùc dò bieät giöõa ngöôøi ta, gìn giöõ saùng theá, lieân ñôùi vôùi caùc gia ñình khaùc, nhaát laø nhöõng gia ñình tuùng thieáu nhaát, caû tinh thaàn laãn vaät chaát, caû daán thaân cho vieäc coå vuõ ích chung baèng vieäc bieán ñoåi caùc cô caáu xaõ hoäi baát coâng, baét ñaàu vôùi khu vöïc hoï sinh soáng, tham gia caùc coâng vieäc thöông ngöôøi veà tinh thaàn vaø theå xaùc" (310). Taát caû nhöõng ñieàu naøy ñeàu noùi leân nieàm tin saâu xa Kitoâ giaùo cuûa ta vaøo loøng yeâu thöông cuûa Chuùa Cha, Ñaáng luoân höôùng daãn vaø naâng ñôõ ta, moät loøng yeâu thöông ñöôïc bieåu hieän trong vieäc töï hieán hoaøn toaøn cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ, Ñaáng nay vaãn ñang soáng giöõa chuùng ta vaø giuùp chuùng ta khaû naêng cuøng nhau ñöông ñaàu vôùi gioâng baõo cuoäc ñôøi trong moïi giai ñoaïn cuûa noù. Trong moïi gia ñình, Tin Möøng caàn ñöôïc vang voïng trôû laïi, baát keå luùc thònh vöôïng cuõng nhö luùc gian nan, laøm nguoàn aùnh saùng khaép neûo ñöôøng ñi. Moïi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù theå noùi ñöôïc raèng nhôø kinh nghieäm soáng trong gia ñình "chuùng ta ñaõ tin vaøo loøng yeâu thöông maø Thieân Chuùa daønh cho chuùng ta" (1Ga 4:16). Chæ döïa vaøo kinh nghieäm naøy vieäc chaêm soùc muïc vuï cuûa Giaùo Hoäi daønh cho caùc gia ñình môùi giuùp hoï trôû neân vöøa laø Giaùo Hoäi taïi gia vöøa laø chaát men cuûa vieäc truyeàn giaûng Tin Möøng trong xaõ hoäi.
- - - - - - - - - - - - - -
(291) Toâng Huaán Evangelii Gaudium (24 thaùng 11, 2013), 222: AAS 105 (2013), 1111.
(292) Baøi Giaùo Lyù (20 thaùng 5, 2015): L'Osservatore Romano, 21 thaùng 5, 2015, p. 8.
(293) Gaudium et Spes, 17.
(294) Baøi Giaùo Lyù (30 thaùng 9, 2015): L'Osservatore Romano, 1 thaùng 10, 2015, p. 8.
(295) Baøi Giaùo Lyù (10 thaùng 6, 2015): L'Osservatore Romano, 11 thaùng 6, 2015, p. 8.
(296) Cf. Relatio Finalis 2015, 67.
(297) Baøi Giaùo Lyù (20 thaùng 5, 2015): L'Osservatore Romano, 21 thaùng 5, 2015, p. 8.
(298) Baøi Giaùo Lyù (9 thaùng 9, 2015): L'Osservatore Romano, 10 thaùng 9, 2015, p. 8.
(299) Relatio Finalis 2015, 68.
(300) Ibid., 58
(301) Coâng Ñoàng Vatican II, Tuyeân Ngoân veà Giaùo Duïc Kitoâ Giaùo, Gravissimum Educationis, 1.
(302) Relatio Finalis 2015, 56.
(303) Erich Fromm, The Art of Loving, New York, 1956, p. 54.
(304) Thoâng Ñieäp Laudato Si' (24 thaùng 5, 2015), 155.
(305) Baøi Giaùo Lyù (15 thaùng 4, 2015): L'Osservatore Romano, 16 thaùng 4, 2015, p. 8.
(306) Cf. Relatio Finalis 2015, 13-14.
(307) Thaùnh Augustinoâ, De sancta virginitate 7,7: PL 40, 400.
(308) Baøi Giaùo Lyù (26 thaùng 8, 2015): L'Osservatore Romano, 27 thaùng 8, 2015, p. 8.
(309) Relatio Finalis 2015, 89.
(310) Ibid., 93.
Vuõ Vaên An dòch