Haàm, maùi troøn Ñeàn thôø Thaùnh Pheâroâ
vaø Dinh Toâng Toaø
Haàm, maùi troøn Ñeàn thôø Thaùnh Pheâroâ vaø Dinh Toâng Toaø.
Vatican (Vat. 30-03-2016) - Tieáp tuïc loaït baøi giôùi thieäu vöông cung thaùnh ñöôøng Thaùnh Pheâroâ, hoâm nay chuùng ta vieáng thaêm haàm Ñeàn thôø hay cuõng goïi laø Hang Vaticaêng, maùi troøn vaø Ñieän Vaticaêng.
Hoài naêm 324 khi khôûi coâng xaây ñeàn thôø treân moä thaùnh Pheâroâ hoaøng ñeá Costantino ñaõ ra leänh laáp toaøn boä nghóa trang coå Roma treân ñoài Vaticaêng. Ñeàn thôø thöù hai xaây treân ñeàn thôø thöù nhaát. Phaàn coå xöa nhaát cuûa haàm ñeàn thôø thuoäc theá kyû thöù VII bao quanh baøn thôø tuyeân xöng ñöùc tin vaø naèm beân trong cung thaùnh cuûa ñeàn thôø do hoaøng ñeá Costantino xaây. Vaøo cuoái theá kyû XVI caùc hang Vaticaêng ñöôïc nôùi roäng theâm ba gian vôùi moät voøng cung lôùn bao quanh cung thaùnh ñeàn thôø Costantino. Sau cuøng Ñöùc Giaùo Hoaøng Pio XII cho xaây theâm 10 phoøng khaùc ñeå chöùa caùc quan taøi ñaù thôøi kitoâ tieân khôûi tìm thaáy döôùi ñeàn thôø, cuõng nhö caùc daáu tích kieán truùc vaø ñeàn ñaøi coøn laïi thuoäc ñeàn thôø Costantino.
Tính tôùi nay coù 148 Giaùo Hoaøng ñöôïc choân caát trong haàm Ñeàn thôø. Caùc vò thuoäc theá kyû XX laø Döùc Pio X, Bieån Ñöùc XV, Pio XI, Pio XII, Gioan XXIII, Phaoloâ VI Gioan Phaoloâ I vaø Gioan Phaoloâ II. Khi ñöôïc phong chaân phöoùc xaùc Ñöùc Gioan XXIII ñaõ ñöôïc ñöa leân ñaët döôùi baøn thôø coù böùc tranh thaùnh Gieâroâlamo röôùc leã, gaàn töôïng ñoàng Thaùnh Pheâroâ ôû truï coät beân phaûi naâng maùi troøn ñeàn thôø. Sau 37 naêm qua ñôøi xaùc ngaøi coøn nguyeân veïn khoâng hö naùt. Xaùc thaùnh Gioan Phaoloâ II cuõng ñaõ ñöôïc ñöa leân treân ñaët döôùi baøn thôø thöù hai phía Cöûa Thaùnh.
Nhö theá khoâng phaûi moïi Giaùo Hoaøng ñeàu ñöôïc choân taïi haàm Ñeàn thôø thaùnh Pheâroâ. Lyù do vì coù nhieàu vò khoâng qua ñôøi taïi Roma nhöng ôû nhieàu nôi khaùc, nhö ôû Avignon beân Phaùp, hay taïi nhieàu thaønh phoá khaùc trong nöôùc Italia vaø caû beân Ñöùc. Rieâng taïi Roma coù 13 vò ñöôïc choân trong nghóa trang Thaùnh Callisto, 7 vò trong Ñeàn thôø Ñöùc Baø Caû, 16 vò trong Ñeàn thôø Gioan Laterano, 5 vò trong Ñeàn thôø Ñöùc Baø Minerva, 4 vò trong ñeàn thôø thaùnh Lorenzo ngoaïi thaønh.
Loái xuoáng haàm ñeàn thôø ôû phiaù traùi nôi coät truï coù töôïng thaùnh Anreâ toâng ñoà. Haàm Vaticaêng traûi daøi töø cung thaùnh cho tôùi gian giöõa ñeàn thôø.
Nhaø nguyeän thöù nhaát laø nhaø nguyeän Ñöùc Baø cuûa caùc phuï nöõ sinh con coù böùc bích hoïa Ñöùc Meï vaø Chuùa Haøi Ñoàng cuûa Melozzo da Forli thuoäc theá kyû XV. Tieáp ñeán laø nhaø nguyeän Ñöùc Baø della Bocciata, vôùi böùc bích hoïa cuûa P. Cavallini thuoäc theá kyû XIII; moä Ñöùc Giaùo Hoaøng Pio XII; nhaø nguyeän Thaùnh Pheâroâ vôùi loái vaøo xuyeân ngang qua töôøng cung thaùnh ñeàn thôø Costantino. Baøn thôø naèm ngay treân moä thaùnh nhaân. Doïc theo haønh lang hình baùn nguyeät coù 5 böùc chaïm noåi dieãn taû cuoäc ñôøi hai thaùnh Pheâroâ vaø Phaoloâ. Xen keõ chung quanh haønh lang baùn nguyeät coù caùc nhaø nguyeän cuûa vaøi quoác gia ñoâng aâu. Tieáp ñeán laø hai phoøng chöùa caùc bòa moä.
Trong phaàn haàm moä ñöôïc thaêm vieáng coù moä cuûa caùc Giaùo Hoaøng: Callisto III, Bonifacio VIII, laø vò Giaùo Hoaøng coâng boá Naêm Thaùnh ñaàu tieân trong lòch söû Giaùo Hoäi naêm 1300, Nicola III, Innocente IX, Nicola V, Phaolo II, Marcello II, Phaolo VI, Gioan Phaolo I, Innocente IX.
Tuy nhieân trong haàm Vaticaêng cuõng coù moä cuûa vaøi vò khoâng phaûi laø Giaùo Hoaøng nhö moä Ñöùc Hoàng Y Rafael Mery den Val, coäng söï vieân cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Pio X, Ñöùc Hoàng Y Josef Beran vaø hai hoaøng haäu coâng giaùo laø Carlotta I ñaûo Chypre vaø Cristina Thuî Ñieån.
Muoán leân maùi troøn ñeàn thôø hieän nay phaûi ra phiaù tröôùc ñeàn thôø vaø vaøo loái beân phaûi ñeå laáy thang maùy. Chaëng moät laø maùi ñeàn thôø, nôi coù nhaø daønh cho thôï chuyeân troâng coi söûa sang ñeàn thôø. Töø ñaây coù theå troâng thaáy maùi voøm chính vöôn cao leân trôøi 95 meùt. Hai maùi troøn nhoû chæ ñeå trang hoaøng chöù khoâng thoâng vôùi beân trong ñeàn thôø. Ñi ra phía maët tieàn ñeàn thôø baïn coù ñöôïc caùi nhìn toång quaùt xuoáng quaûng tröôøng, ñaïi loä Hoaø Giaûi vaø thaønh phoá Roma.
Vaøo beân trong maùi troøn töø traïm thöù nhaát (53 meùt) vaø töø traïm thöù hai (73 meùt) baïn coù theå nhìn xuoáng döôùi ñeàn thôø vaø chieâm ngaém neàn ñeàn thôø laùt caåm thaïch maàu vaø caùc taùc phaåm trang hoaøng ñeå nhaän ra caùc chieàu kích khoång loà cuûa coâng trình kieán truùc coù moät khoâng hai trong lòch söû ngheä thuaät theá giôùi. Khi aùp tai vaøo vaùch cuûa maùi voøm ñöôïc khaûm ñaù maàu, duø ñöùng raát xa nhau baïn vaãn coù theå nghe ngöôøi khaùc thì thaàm teân baïn treân töôøng.
Baét ñaàu töø chaân loàng ñeøn loái leo vaát vaû, khoù khaên hôn vaø caøng ngaøy caøng heïp. Töø treân ñænh ñeàn thôø baïn coù caùi nhìn tuyeät dieäu bao quaùt nöôùc Vaticaêng vaø toaøn thaønh phoá Roma. Veà phía maët tieàn baïn troâng thaáy ñaïi loä Hoaø Giaûi thaúng taép ra tôùi soâng Tevere, hai caùnh coù caùc haøng coät vôùi maùi che boïc quaûng tröôøng töïa nhö hai caùnh tay cuûa Meï Giaùo Hoäi giang ra ñoùn tieáp ñoaøn con töø khaép nôi treân theá giôùi tieán veà loøng thuû ñoâ Giaùo Hoäi. Soâng Tevere chaûy löõng lôø vôùi caùc caây caàu Vittorio Emmanuele, San Angelo vaø Umberto. Roài laêng taåm cuûa hoaøng ñeá Adriano xaây naêm 135 hay laâu ñaøi Thieân Thaàn, Dinh Coâng Lyù, beân traùi laø khu phoá Prati di Castello, beân phaûi laø ñaøi kyû nieäm vaø baøn thôø toå quoác Vittorio Emanuele, ñaøng sau laø maët tieàn cuûa ñeàn thôø Gioan Laterano. Veà phiaù traùi laø Dinh Quirinale töùc toång thoáng phuû Italia, xöa kia laø dinh thöï nghæ maùt cuûa caùc Giaùo Hoaøng; ñaøng sau laø caùc maùi troøn vaø thaùp chuoâng ñeàn thôø Ñöùc Baø Caû. Tieáp ñeán phía beân traùi laø maàu xanh maùt röôïi cuûa ñoài Pincio, bieät thöï Borghese, bieät thöï Giulia. Phiaù beân phaûi maët tieàn ñeàn thôø baïn thaáy ñoài Gianicolo, beân treân laø tröôøng Truyeàn Giaùo, nôi coù nhieàu theá heä chuûng sinh Vieät Nam tu hoïc. Töïa vaøo ñoài Gianico choã coù töôïng Chuùa Gieâsu Vua laø nhaø toång quyeàn cuûa cuûa Doøng Teân. Xa hôn treân ñoài laø ñaøi kyû nieäm Garibaldi. Xa hôn nöõa laø ñeàn thôø thaùnh Phaoloâ ngoaïi thaønh. Khi trôøi trong xanh baïn coù theå nhìn thaáy bieån Ostia.
Töø noùc maùi voøm baïn coù theå thaáy roõ moïi dinh thöï trong nöôùc vaø vöôøn thaønh phoá Vaticaêng. Baét ñaàu töø beân traùi maët tieàn: Dinh San Ufficio, ñaïi thính ñöôøng Phaoloâ VI, tröôøng Teutonico, nhaø cuûa caùc Kinh Só ñeàn thôø, traïm baùn xaêng, vaên phoøng cuûa löïc löôïng Hieán Binh Vaticaêng saùt vôùi nhaø cuûa caùc cha giaûi toäi, nhaø thôø thaùnh Stefano degli Abissini, tröôøng ngheä thuaät khaûm ñaù maàu, nhaø ga xe löûa, Dinh Thoáng Ñoác, phiaù sau laø tröôøng Etiopi, hang ñaù Loä Ñöùc, Thaùp thaùnh Gioan, ñaøng tröôùc thaùp laø truï sôû cuõ cuûa ñaøi phaùt thanh Vaticaêng. Trong goùc xa nhaát vöôøn laø baõi ñaäu tröïc thaêng.
Goùc cheùo beân phaûi Dinh Thoáng Ñoác laø phoâng ten Aquilone, Haøn laâm vieän khoa hoïc Toøa Thaùnh, bieät thöï Pia. Gaàn caùnh phaûi ñeàn thôø laø Dinh Zecca. Tieáp theo laø maùi nhaø nguyeän Sistina, coù oáng khoùi nhoû, nôi Hoàng Y Ñoaøn hoïp maät nghò baàu Taân Giaùo Hoaøng. Caùc dinh thöï daøi noái tieáp laø Vieän baûo taøng Vaticaêng, Dinh Toâng Toaø, Phuû Quoác Vuï Khanh Toaø Thaùnh. Veà phía cöûa Angelica coù böu ñieän, nhaø in, nhaø baêng, sieâu thò, tieäm thuoác taây, nhaø baêng, nhaø cuûa caùc caän veä Thuî Só, Vaên phoøng caáp caùc pheùp laønh toaø thaùnh, toøa baùo Quan Saùt Vieân Roma.
Beân phaûi Ñeàn thôø Thaùnh Pheâroâ laø Ñieän Vaticaêng. Treân toaøn theá giôùi khoâng coù moät ñeàn ñaøi dinh thöï naøo coù theå vöôït Ñieän Vaticaêng veà taàm quan troïng lòch söû vaø ngheä thuaät. Ñaây laø moät toång hôïp caùc coâng trình kieán truùc thuoäc nhieàu thôøi ñaïi khaùc khau, traûi daøi treân moät dieän tích roäng 55,000 meùt vuoâng, phaân nöûa daønh cho 20 saân trong. Coù taát caû treân döôùi 1,400 phoøng goàm caû caùc nhaø nguyeän lôùn nhoû. Ñöùc Giaùo Hoaøng vaø caùc cô quan trung öông Toøa Thaùnh chæ chieám moät phaàn khoâng ñaùng keå, coøn laïi laø daønh cho Vieän Baûo Taøng vaø Thö Vieän.
Cho tôùi theá kyû XIII caùc Giaùo Hoaøng soáng ôû Ñieän Laterano, caïnh ñeàn thôø Gioan Laterano hieän nay. Trong thôøi gian naøy beân caïnh Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ chæ coù moät dinh thöï raát ñôn sô töø thôøi Ñöùc Giaùo Hoaøng Simmaco (494-514). Vaøo theá kyû XII thaáy dinh thöï saép saäp, caùc Giaùo Hoaøng Eugenio III, Celestino III vaø Innocente III cho söûa sang vaø nôùi roäng ra. Sau traän hoaû hoaïn naêm 1308 Ñieän Laterano khoâng theå ôû ñöôïc nöõa, vaû laïi Ñöùc Giaùo Hoaøng bò quaân Phaùp baét veà Avignon. Naêm 1377 khi töø Avignon trôû veà Ñöùc Giaùo Hoaøng Gregorio XI ñeán soáng taïi ñaây vaø cuõng töø ngaøy ñoù Ñieän Vaticaêng thay theá Ñieän Laterano.
Trong ba theá kyû lieân tieáp caùc Giaùo Hoaøng cho xaây caát söûa sang caùc phoøng oác chung quanh. Ñöùc Giaùo Hoaøng Alessandro V cho xaây töôøng coù loái ñi beân trong noái lieàn Dinh Toâng Toaø vôùi Phaùo ñaøi Thieân Thaàn. Khi Vaticaêng bò taán coâng Ñöùc Giaùo Hoaøng chaïy vaøo aån naáp trong Phaùo ñaøi naøy.
Dinh Toâng Toaø nôi caùc Giaùo Hoaøng ôû laø Dinh môùi do kieán truùc Domenico Fontana xaây theo leänh cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Sisto V hoài theá kyû XVI.
Quoác gia thaønh phoá Vaticaêng chieám troïn quûa ñoài, xöa kia ñaõ coù nhieàu ñeàn ñaøi dinh thöï do caùc hoaøng ñeá Roma xaây caát. Hoaøng ñeá Cesare ñaõ hoaïch ñònh chöông trình xaây caùc trung taâm theå thao theå duïc taïi ñaây. Hoaøng ñeá Augusto ñaõ cho xaây Naumachia, nghóa laø moät loaïi vaän ñoäng tröôøng coù hoà saâu ñeå dieãn laïi caùc traän thuûy chieán lòch söû, trong ñoù caùc dieãn vieân laø caùc noâ leä, caùc thuûy thuû ñöôïc thueâ möôùn luùc ñoù, caùc tuø nhaân hay caùc keû toäi phaïm bò keát aùn. Hoï maëc aùo giaùp cuûa caùc nöôùc khaùc nhau laâm chieán. Töø naêm 37 tôùi 41 hoaøng haäu Agrippa meï hoaøng ñeá Caligula cho xaây vöôøn ngöï uyeån treân ñoài Vaticaêng. Doøng hoï Domitiano cuõng xaây vöôøn ngö uyeån taïi ñaây. Sau naøy hoaøng ñeá Caligula xaây caát moät hí tröôøng vaø moät tröôøng ñua ngöïa. Hí tröôøng naøy ñaõ ñöôïc hoaøng ñeá Neron hoaøn thaønh. Buùt thaùp hieän ñaët giöõa quaûng tröôøng thaùnh Pheâroâ xöa kia ñöôïc ñaët trong hí tröôøng noùi treân. Töø naêm 54 ñeán 68 hoaøng ñeá Neron thöûa höôûng heát caùc ñeàn ñaøi dinh thöï treân ñoài Vaticaêng. Saùu traän hoûa hoaïn thieâu ruïi Roma naêm 64 do chính oâng gaây ra, hoaøng ñeá Neron cho toå chöùc caùc buoåi daï hoäi vui chôi cho daân chuùng taïi ñaây. Söû gia Tacitus keå laïi raèng coù raát nhieàu kitoâ höõu ñaõ chòu töû ñaïo: ngöôøi thì bò ñoùng ñinh, keû khaùc bò taåm daàu thieâu soáng laøm ñuoác saùng cho caùc cuoäc vui chôi do hoaøng ñeá Neron toå chöùc. Thaùnh Pheâroâ cuõng ñaõ chòu töû ñaïo taïi hí tröôøng naøy vaø ñöôïc choân caát trong nghóa trang beân caïnh, hieän ôû beân döôùi haàm ñeàn thôø thaùnh Pheâroâ.
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)