Coäng hoøa Trung Phi chôø ñôïi
Ñöùc Thaùnh Cha trong baát an
Coäng hoøa Trung Phi chôø ñôïi Ñöùc Thaùnh Cha trong baát an.
Vatican (Vat. 22-11-2015) - Trong caùc ngaøy töø 25 tôùi 30 thaùng 11 naêm 2015, Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ seõ leân ñöôøng coâng du ba nöôùc Phi chaâu laø Kenya, Uganda vaø coäng hoøa Trung Phi. Tuy tình hình taïi Trung Phi raát baát oån, nhöng Ñöùc Thaùnh Cha khoâng huyû boû chöông trình vieáng thaêm.
Trung Phi roäng hôn 623,000 caây soá vuoâng, coù gaàn 5 trieäu daân. Theo thoáng keâ cuûa chính quyeàn coù 80% toång soá daân theo Kitoâ giaùo, trong ñoù 51% theo Tin Laønh, 29% theo Coâng Giaùo. Soá coøn laïi goàm 10% theo Hoài giaùo vaø 10% theo ñaïo thôø vaät linh. Thaät ra tín höõu coâng giaùo chieám 37.3%, caùc toân giaùo coå truyeàn Phi chaâu chieám 20%, tín höõu tin laønh chieám 16% vaø tín höõu hoài chieám 15%.
Coâng vieäc truyeàn giaùo taïi Trung Phi ñaõ baét ñaàu naêm 1894 khi caùc cha doøng Thaùnh Thaàn Brazaville thaønh laäp cöù ñieåm truyeàn giaùo Ubanghi-Chari ôû maïn nam Trung Phi vaø nhieàu cöù ñieåm truyeàn giaùo trong caùc naêm sau ñoù. Naêm 1909 Toaø Thaùnh thaønh laäp giaùo quaän toâng toøa Ubanghi-Chari. Giaùo quaän naøy seõ trôû thaønh giaùo quaän Bangui naêm 1940. Naêm 1914 caùc thöøa sai tieán saâu hôn vaøo maïn baéc Trung Phi. Naêm 1938 Giaùo Hoäi Trung Phi coù linh muïc baûn xöù ñaàu tieân vaø naêm 1968 vò Giaùm Muïc baûn xöù ñaàu tieân ñöôïc taán phong. Naêm 1985 Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñaõ coâng du muïc vuï Trung Phi vaø töø naêm 2004 caùc Kinh só doøng Lateranensi ñaõ môû cöù ñieåm truyeàn giaùo taïi Safa. Giaùo Hoäi Trung Phi hieän coù 16 Giaùm Muïc cai quaûn 9 gíaùo phaän vôùi 197 linh muïc giaùo phaän. 153 linh muïc doøng , 44 tu huynh, 343 nöõ tu, 141 ñaïi chuûng sinh, 6,279 giaùo lyù vieân. Giaùo Hoäi cuõng dieàu khieån 305 côû sôû giaùo duïc vaø 118 trung taâm baùc aùi xaõ hoäi.
Tín höõu coâng giaùo ñöôïc hôn, 1.7 trieäu chieám 37.3% toâng soá daân. Döôùi thôøi Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI chính quyeàn Trung Phi vaø Toaø Thaùnh ñaõ thieát laäp lieân laïc ngoaïi giao ngaøy muøng 4 thaùng 11 naêm 1967 treân caáp baäc ñaïi söù vaø toaø Söù Thaàn.
Trung Phi giaùp giôùi vôùi caùc nöôùc Ciad, Baéc Sudan, nam Sudan, Coäng hoøa daân chuû Congo, Coäng hoøa Congo, vaø Camerun vaø khoâng coù ñöôøng thoâng ra bieån. Döôùi thôøi thuoäc ñòa Phaùp vuøng ñaát naøy coù teân goïi laø Ubanghi Shari, Chæ töû khi ñöôïc ñoäc laäp naêm 1960 noù môùi ñöôïc goïi laø Coäng hoøa Trung Phi. Vuøng naøy ñaõ coù ngöôøi ôû töø raát laâu ñôøi tröôùc khi ñeá quoác Ai Caäp naûy sinh. Qua bao theá kyû ñaõ coù caùc vöông quoác vaø ñeá quoác tieáp noái nhau nhö ñeá quoác Kanem-Bornu, ñeá quoác Uaddai, vöông quoác Baguirmi. Caùc nhoùm goác Fur soáng chung quanh hoà Ciad vaø doïc soâng Niloâ. Sau naøy Trung Phi naèm döôùi quyeàn cai trò cuûa caùc Sultan hoài vaø laø vuøng cung caáp noâ leä bò baùn taïi Baéc Phi qua sa maïc Sahara, nhaát laø taïi Cairo. Trong caùc theá kyû XVIII-XIX coù nhieàu chuûng toäc môùi tìm ñeán sinh soáng taïi ñaây nhö chuûng toäc Asandes, Banda vaø Baya-mandjia. Vaøo naêm 1875 Sultan Rabih az-Zubayr cai trò vuøng Ubangi Thöôïng bao goàm caû Trung Phi ngaøy nay. Vaøo naêm 1885 ngöôøi Phaùp vaø ngöôøi Bæ ñaët chaân leân vuøng ñaát naøy. Sau khi chieán thaéng Sultan Rabih trong traän ñaùnh taïi Kousseri naêm 1903 ngöôøi Phaùp thieát laäp cheá ñoä thuoäc ñòa treân toaøn Trung Phi. Naêm 1906 Trung Phi ñöôïc hieäp nhaát vôùi Ciad vaø naêm 1910 trôû thaønh moät trong boán vuøng ñaát cuûa Lieân hieäp Phi chaâu xích ñaïo Phaùp. Chính quyeàn Phaùp khai thaùc taøi nguyeân qua caùc ñoàn ñieàn troàng boâng vaø caùc quaëng moû nhö kim cöông. Trong thôøi ñeä nhò theá chieán nhieàu ngöôøi daân Trung Phi nghe lôøi hieäu trieäu cuûa töôùng Charles De Gaulle chieán ñaáu cho nöôùc Phaùp töï do. Sau ñeä nhò theá chieán naêm 1946 chính quyeàn Phaùp ñaõ ñöa ra moät loaït caùc caûi toå cho pheùp ngöôøi daân trong lieân hieäp coù quoác tòch phaùp vaø thaønh laäp caùc quoác hoäi ñòa phöông.
Naêm 1960 Trung Phi ñöôïc ñoäc laäp, nhöng laïi rôi vaøo aùch cai trò cuûa caùc cheá ñoä quaân phieät keùo daøi trong 30 naêm, vôùi caùc toång thoáng David Dacko, Jean Beùdel Bokassa töï phong laøm hoaøng ñeá Trung Phi naêm 1972, Kolingba vaø Ange-Feùlix Patasseù. Maõi cho tôùi naêm 1993 Trung Phi môùi coù chính quyeàn daân söï ñaàu tieân keùo daøi 10 naêm. Naêm 2003 toång thoáng Patasseù bò töôùng Françcois Bozizeù ñaûo chaùnh. OÂng Bozizeù thaønh laäp moät chính quyeàn chuyeån tieáp. Trong cuoäc baàu cöû naêm 2005 oâng ñöôïc baàu laøm toång thoáng, nhöng chính quyeàn Bangui ñaõ khoâng kieåm soaùt ñöôïc toaøn laõnh thoå, vì coù nhöõng vuøng baát hôïp phaùp taïi vuøng queâ vaø caùc tænh mieàn baéc, laø nôi xaûy ra caùc vuï ñuïng ñoä thöôøng xuyeân giöõa quaân ñoäi chính phuû vaø caùc phieán quaân. Tình hình baát oån taïi caùc nöôùc laùng gieàng cuõng aûnh höôûng treân Trung Phi. Nhöng moät trong caùc kyù do cuûa baát oån ñoù laø söï kieän Chaâu AÂu taøi trôï cho chieán tranh taïi Trung Phi ñeå truïc lôïi qua caùc trao ñoåi thöông maïi, nhaäp caûng taøi nguyeân baát hôïp phaùp vaø caùc quøa taëng. Trong soá caùc dòch vuï thöông maïi coù vieäc buoân baùn goã vaø caùc quaëng moû cuûa Trung Phi. Trung quoác cuõng laø moät khaùch haøng lôùn cuûa Trung Phi, trong khi 50% goã cuûa Trung Phi ñöôïc baùn cho caùc nöôùc AÂu chaâu.
Cuoäc noäi chieán taïi Trung Phi buøng noå hoài naêm 2012, khi moät nhoùm ngöôøi Hoài Seleka noåi leân ñaùnh nhau vôùi quaân ñoäi chính phuû vaø chæ noäi trong ba thaùng ñaõ tieán chieám thuû ñoâ Bangui khieán cho toång thoáng Bozizeù phaûi chaïy troán ra nöôùc ngoaøi vaøo thaùng ba naêm 2013, ban ñaàu taïi Coäng hoùa daân chuû Congo, sau ñoù taïi Camerun. Ñi tôùi ñaâu löïc löôïng hoài Seleka gieo cheát choùc, kinh hoaøng vaø taøn phaù tôùi ñoù. Chính söï taøn aùc vaø chính saùch baïo löïc naøy ñaõ khieán cho caùc nhoùm kitoâ caàm suùng chieán ñaáu vaø thaønh laäp caùc löïc löôïng daân quaân Anti Balaka coù nghóa laø "choáng dao phay" trong tieáng Sango. Hoï traû thuø vaø baùch haïi moïi tín höõu hoài. Theá laø noäi chieán buøng noå. Löïc löôïng Seleka ñöa laõnh tuï cuûa mình laø Michel Djotodia leân laøm toâng thoáng. Nhöng vaøo thaùng gieâng naêm 2014 oâng Djotodia töø chöùc vì khoâng kieåm soaùt noåi tình hình hoãn loaïn trong nöôùc. Thuû töôùng Alexandre Ferdinand Nguendet ñöôïc chæ ñònh laøm toång thoáng laâm thôøi. Vaø ngaøy 20 thaùng gieâng naêm 2014 baø Catherine Samba Paanza, nguyeân thò tröôûng thuû ñoâ Bangui ñöôïc Quoác hoäi Trung Phi baàu laøm toång thoáng laâm thôøi thay theá oâng Nguynet cho tôùi khi coù cuoäc baàu cöû daân chuû môùi.
Tuy nhieân, töø ñoù tôùi nay baïo löïc vaãn tieáp dieãn. Caùc daân quaân Anti Bakala baét ñaàu taán coâng thieåu soá Hoài vaø ñoát phaù caùc laøng maïc cuûa hoï, ñeán ñoä Lieân HIeäp Quoác ñaõ phaûi coi caùc vuï taùn saùt coù heä thoáng naøy laø thanh loïc chuûng toäc. Ñaõ coù haøng chuïc ngaøn ngöôøi hoài chaïy troán sang hai nöôùc Camerun vaø Ciad, trong khi haøng ngaøn ngöôøi khaùc soáng trong caùc traïi tî naïn beân trong bieân giôùi. Moät baûn baùo caùo ñeä trình leân Hoäi Ñoàng Baûo An Lieân HIeäp Quoác cho bieát coù tôùi 6,000 bò gieát vaø 800,000 ngöôøi phaûi chaïy troán chieán tranh. Caû hai löïc löôïng Seleka vaø Anti-Bakala ñeàu coù caùc haønh ñoäng vi phaïm nhaân quyeàn traåm troïng vaø phaïm caùc toäi choáng laïi nhaân loaïi.
Hoài thaùng gieâng naêm 2015 moät nhoùm cöïu phieán quaân Seleka vaø daân quaân Anti-Balaka ñaõ kyù moät thoaû hieäp ngöng baén taïi Nairobi beân Kenya tröôùc söï hieän dieän cuûa hai oâng Francois Bozizeù vaø Michel Djotodia, bao goàm vieäc chaám döùt thuø nghòch, giaûi giaùp, giaûi taùn vaø saùt nhaäp caùc phieán quaân. Thoaû hieäp ñaõ bò chính quyeàn Bangui khöôùc töø, vì chính quyeàn ñaõ khoâng ñöôïc môøi tham döï cuoäc thöông thaûo. Caùc thuø nghòch giöõa löïc löôïng Seleka vaø Anti-Bakala ñaõ tieáp tuïc cho tôùi khi coù thoûa hieäp môùi hoài thaùng 4 naêm nay. Tieán trình hoøa giaûi cho pheùp môû ra cuoäc thöông thaûo ñeå giaûi thoaùt haøng ngaøn treû em bò baét laøm chieán binh trong hôn hai naêm qua. Hoài trung tuaàn thaùng 5 naêm 2015 caùc löïc löôïng daân quaân Trung Phi ñaõ giaûi thoaùt 300 beù trai beù gaùi, bò löïc löôïng Seleka söû duïng nhö chieán binh, ñaàu beáp, lieân laïc vieân hay noâ leä tình duïc, sau moät thoûa hieäp kyù keát vôùi 8 nhoùm vuõ trang daán thaân traû töï do cho toång soá töø 6 tôùi 8 ngaøn treû vò thaønh nieân.
Trong chuyeán vieáng thaêm truï söû cuûa toå chöùc baùc aùi "Trôï giuùp caùc Giaùo Hoäi ñau khoå" ôû thaønh phoá Munich, Nam Ñöùc ngaøy 11 thaùng 11 naêm 2015, Ñöùc Cha Dieudonneù Nzapailanga, Toång Giaùm Muïc giaùo phaän thuû ñoâ Bangui, hy voïng raèng cuoäc vieáng thaêm cuûa Ñöùc Thaùnh Cha taïi Trung Phi seõ ñaåy maïnh söï hoøa giaûi ñaát nöôùc. Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñeán ñeå môøi goïi daân chuùng xaây döïng ñaát nöôùc trong tình yeâu thöông vaø huynh ñeä. Ñöùc Toång Giaùm Muïc cho bieát töø sau cuoäc ñaûo chaùnh cuûa lieân minh phieán quaân Seleka hoài naêm 2013, Trung Phi khoâng coøn ñöôïc an ninh nöõa. "Tình hình nhö theå chuùng toâi ngoài treân ñoáng than coøn boác khoùi, chæ caàn moät tia löûa nhoû cuõng ñuû laøm cho ngoïn löûa buøng chaùy". Trong boái caûnh ñoù, cuoäc vieáng thaêm cuûa Ñöùc Thaùnh Cha cuõng laø ñieàu quan troïng ñoái vôùi quan heä giöõa caùc tín höõu Kitoâ vaø Hoài giaùo.
Ñöùc Cha Cyr-Nestor Yapaupa, Giaùm Muïc giaùo phaän Alindao ôû mieàn nam Trung Phi, moâ taû söï kieän Ñöùc Thaùnh Cha vieáng thaêm coäng ñoàng Hoài giaùo vaø Tin Laønh cuõng laø ñieàu quan troïng vaø ñaày yù nghóa. Caû hai toân giaùo naøy ñeàu ñöôïc môøi tham döï buoåi leã. Ñöùc Cha Yapaupa cuõng nhaéc laïi raèng cuoäc noåi daäy cuûa phieán quaân Seleka ñaõ baét ñaàu hoài naêm 2013 taïi vuøng cuûa ngaøi. Trong nhöõng thaùng ñaàu tieân, phieán quaân naøy ñaëc bieät chieáu coá cöôùp boùc caùc nhaø xöù, caùc trung taâm y teá vaø cô sôû baùc aùi Caritas cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo. Naêm 2014, tình hình ñöôïc caûi tieán. Sau khi quaân ñoäi quoác teá ñöôïc göûi tôùi Coäng hoøa Trung Phi, phieán quaân ñaõ rôøi boû thuû ñoâ Bangui, tuy nhieân trong giaùo phaän Alindao cuûa ngaøi vaãn coøn nhöõng thaønh phaàn Seleka, hoï ñöôïc voõ trang huøng haäu vaø raát nguy hieåm. Söï kieän naøy khieán cho nhieàu tín höõu Kitoâ khoâng daùm hoài höông. Ngoaøi ra, tình hình y teá cuõng raát khoù khaên: trong soá 273 ngaøn daân cö taïi ñaây chæ coù 3 baùc só. Caû caùc tröôøng hoïc cuõng thieáu nhaân söï. 7 tröôøng Coâng Giaùo ôû Alindao laø nhöõng cô sôû duy nhaát môû cöûa trong thôøi kyø khuûng hoaûng. Vaán ñeà hieän nay laø taùi taïo caùc dòch vuï y teá löu ñoäng, ñeå coù theå giuùp ñôõ daân chuùng taïi caùc laøng queâ.
Löïc löôïng Phaùp taïi Coäng hoøa Trung Phi, teân laø Sangaris, coù 900 binh só hoã trôï cho 12 ngaøn binh só thuoäc ñaïo quaân Minusca cuûa Lieân Hieäp Quoác. Theo Boä quoác phoøng Phaùp, quaân soá 900 ngöôøi khoâng ñuû ñeå baûo veä an ninh, khoâng nhöõng cho Ñöùc Giaùo Hoaøng, nhöng coøn cho haøng traêm ngaøn tín höõu ñeán töø Trung Phi vaø caùc nöôùc laân caän nhö Camerun, Congo Brazaville... treân nhöõng con ñöôøng khoâng ñöôïc an toaøn. Löïc löôïng Phaùp baûo ñaûm an ninh taïi Phi tröôøng vaø di taûn caùc giôùi chính quyeàn vaø giaùo quyeàn trong tröôøng hôïp xaûy ra tai naïn, nhöng khoâng theå laøm hôn ñöôïc".
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)