Thaùnh Leã Höôùng Ñoâng
Thaùnh Leã Höôùng Ñoâng.
Roma (VietCatholic News 20-08-2015) - Ngaøy 12 thaùng 6 naêm 2015, Ñöùc Hoàng Y Robert Sarah, Toång Tröôûng Thaùnh Boä Phuïng Thôø Thieân Chuùa vaø Kyû Luaät Bí Tích, coù vieát moät baøi treân tôø L'Osservatore Romano veà Thaùnh Leã Höôùng Ñoâng (Ad Orientem). Ngoaøi vieäc cho raèng ôû moät soá phaàn trong leã qui, coäng ñoaøn phuïng vuï coù theå quay veà höôùng Ñoâng ra, ngaøi coøn ñeà caäp tôùi nhieàu hình thöùc hoaëc cöû chæ phuïng vuï baát xöùng vôùi tinh thaàn Vatican II. Chuùng toâi xin phoùng dòch sau ñaây döïa vaøo baûn tieáng Anh cuûa Michael J. Miller ñaêng treân Catholic World Report ngaøy 15 thaùng 6 naêm 2015.
Naêm möôi naêm sau ngaøy Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI coâng boá, lieäu Hieán Cheá veà Phuïng Vuï Thaùnh cuûa Coâng Ñoàng Vatican II coù ñaõ ñöôïc ñoïc döùt khoaùt hay chöa? Sacrosanctum Concilium thöïc ra khoâng phaûi chæ laø moät danh muïc caùc "coâng thöùc" ñeå caûi toå, nhöng laø moät Ñaïi Hieán Chöông ñích thöïc cho moïi haønh ñoäng phuïng vuï.
Trong ñoù, Coâng Ñoàng cho ta moät baøi hoïc coù tính huaán quyeàn veà phöông phaùp luaän. Thöïc vaäy, khoâng heà chæ baèng loøng vôùi caùch tieáp caän coù tính kyû luaät vaø beà ngoaøi ñoái vôùi phuïng vuï, Coâng Ñoàng muoán chuùng ta chieâm nieäm chính yeáu tính cuûa phuïng vuï. Thöïc haønh cuûa Giaùo Hoäi luoân luoân phaùt sinh töø ñieàu Giaùo Hoäi nhaän laõnh vaø chieâm nieäm trong maïc khaûi. Thöøa taùc muïc vuï khoâng theå taùch bieät khoûi tín lyù.
Trong Giaùo Hoäi, "haønh ñoäng ñöôïc ñieàu höôùng veà chieâm nieäm" (xem soá 2). Hieán Cheá cuûa Coâng Ñoàng môøi goïi ta taùi khaùm phaù nguoàn goác Ba Ngoâi cuûa coâng taùc phuïng vuï. Thöïc vaäy, Coâng Ñoàng aán ñònh raèng coù moät söï lieân tuïc giöõa söù meänh cuûa Chuùa Kitoâ Cöùu Chuoäc vaø söù meänh phuïng vuï cuûa Giaùo Hoäi. "Nhö Chuùa Kitoâ ñaõ ñöôïc Chuùa Cha sai theá naøo, thì Ngöôøi cuõng sai caùc Toâng Ñoà nhö theá" ñeå "nhôø leã hy sinh vaø caùc bí tích maø quanh ñoù toaøn boä sinh hoaït phuïng vuï xoay vaàn" caùc ngaøi coù theå "hoaøn taát coâng trình cöùu roãi" (soá 6).
Thi haønh phuïng vuï, do ñoù, cuõng laø moät vôùi vieäc chu toaøn coâng trình cuûa Chuùa Kitoâ. Xeùt trong yeáu tính, phuïng vuï laø "actio Christi": töùc "coâng trình cuûa Chuùa Kitoâ trong vieäc cöùu chuoäc nhaân loaïi vaø hoaøn toaøn toân vinh Thieân Chuùa" (soá 5). Ngöôøi laø thaày caû thöôïng phaåm vó ñaïi, laø chuû theå thöïc söï, laø ngöôøi chuû ñaïo chaân chính cuûa phuïng vuï (xem soá 7). Neáu khoâng duøng ñöùc tin ñeå chaáp nhaän nguyeân taéc heát söùc quan troïng naøy, ta lieàu mình bieán phuïng vuï thaønh coâng trình cuûa con ngöôøi, töï noù laø moät cöû haønh cuûa coäng ñoàng.
Traùi laïi, coâng vieäc coù thöïc chaát cuûa Giaùo Hoäi laø böôùc vaøo haønh ñoäng cuûa Chuùa Kitoâ, laø tham gia vaøo coâng vieäc Ngöôøi voán ñöôïc Chuùa Cha uûy nhieäm. Do ñoù, "tính vieân maõn cuûa vieäc thôø phöôïng Thieân Chuùa ñaõ ñöôïc ban cho ta, vì nhaân tính cuûa Ngöôøi, keát hôïp vôùi Ngoâi Lôøi, chính laø duïng cuï ñeå cöùu roãi ta" (soá 5). Do ñoù, ñeán löôït mình, Giaùo Hoäi, Nhieäm Theå Chuùa Kitoâ, phaûi trôû neân moät duïng cuï trong tay Ngoâi Lôøi.
Ñoù laø yù nghóa toái haäu cuûa quan nieäm chuû choát trong Hieán Cheá cuûa Coâng Ñoàng: "participatio actuosa" (tham döï tích cöïc). Ñoái vôùi Giaùo Hoäi, vieäc tham döï naøy heä ôû vieäc trôû neân duïng cuï cuûa Chuùa Kitoâ Linh Muïc, nhaèm muïc ñích tham döï vaøo söù meänh Ba Ngoâi cuûa Ngöôøi. Giaùo Hoäi tham döï tích cöïc vaøo coâng trình phuïng vuï cuûa Chuùa Kitoâ bao laâu coøn laø khí cuï cuûa Ngöôøi. Theo nghóa naøy, kieåu noùi "coäng ñoàng cöû haønh" coù nhöõng haøm hoà cuûa noù vaø buoäc ta phaûi thaän troïng (xem Chæ Thò Redemptoris sacramentum, soá 42). Do ñoù, vieäc "participatio actuosa" naøy khoâng ñöôïc hieåu laø caàn phaûi laøm moät ñieàu gì ñoù. Veà ñieåm naøy, giaùo huaán cuûa Coâng Ñoàng thöôøng hay bò boùp meùo. Thöïc ra, ñaây laø vaán ñeà ñeå Chuùa Kitoâ duøng ta vaø lieân keát ta vôùi leã hy sinh cuûa Ngöôøi.
Vieäc "participatio" trong phuïng vuï phaûi ñöôïc hieåu nhö moät ôn thaùnh do Chuùa Kitoâ ban, Ñaáng "luoân lieân keát Giaùo Hoäi vôùi chính Ngöôøi" (Sacrosanctum Concilium, 7). Ngöôøi laø Ñaáng coù saùng kieán vaø coù quyeàn toái thöôïng. Giaùo Hoäi "keâu caàu Chuùa mình, vaø qua Ngöôøi, daâng söï thôø phöôïng leân Chuùa Cha Tröôøng Cöûu" (soá 7).
Bôûi theá, linh muïc phaûi trôû neân duïng cuï ñeå Chuùa Kitoâ toûa saùng. Nhö Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ vöøa nhaéc nhôû gaàn ñaây, vò cöû haønh khoâng laøm chuû maøn trình dieãn, ngaøi khoâng ñöôïc tìm thieän caûm cuûa coäng ñoaøn baèng caùch töï saép ñaët mình ôû ñaøng tröôùc coäng ñoaøn nhö theå laø phaùt ngoân vieân chính cuûa noù. Traùi laïi, vaøo saâu tinh thaàn cuûa Coâng Ñoàng coù nghóa phaûi töï xoùa boû mình, töø khöôùc trôû thaønh taâm ñieåm cuûa chuù yù.
Traùi vôùi ñieàu thöôøng hay ñöôïc duy trì, vaø hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi Hieán Cheá cuûa Coâng Ñoàng, ñieàu hoaøn toaøn thích ñaùng laø trong nghi thöùc thoáng hoái, haùt kinh Saùng Danh, caùc lôøi nguyeän vaø kinh nguyeän Thaùnh Theå, moïi ngöôøi, caû linh muïc laãn tín höõu, cuøng quay veà höôùng ñoâng, ñeå toû baày yù muoán tham döï vaøo coâng vieäc thôø phöôïng vaø cöùu chuoäc ñaõ ñöôïc Chuùa Kitoâ hoaøn thaønh. Loái cöû haønh naøy raát coù theå ñöôïc thi haønh taïi caùc nhaø thôø chính toøa, nôi sinh hoaït phuïng vuï caàn phaûi neâu göông (xem soá 41).
Dó nhieân, coù nhöõng phaàn khaùc cuûa Thaùnh Leã trong ñoù linh muïc, haønh ñoäng "in persona Christi Capitis" ["nhaân danh Chuùa Kitoâ Laøm Ñaàu"], böôùc vaøo cuoäc ñaøm ñaïo phu theâ vôùi coäng ñoaøn. Nhöng muïc ñích duy nhaát cuûa cuoäc ñaøm ñaïo dieän ñoái dieän naøy laø ñeå daãn tôùi cuoäc ñaøm ñaïo dieän ñoái dieän vôùi Thieân Chuùa, laø cuoäc ñaøm ñaïo maø nhôø ôn Chuùa Thaùnh Thaàn, seõ trôû neân cuoäc ñaøm ñaïo loøng vôùi loøng. Do ñoù, Coâng Ñoàng ñaõ ñeà xuaát nhieàu phöông theá khaùc ñeå coå vuõ vieäc tham döï: "tung hoâ, ñaùp ca, haùt thaùnh vònh, tuïng ca (antiphon), vaø thaùnh ca, cuõng nhö caùc haønh vi, cöû chæ vaø thaùi ñoä thaân xaùc khaùc" (soá 30).
Moät loái giaûi thích quaù voäi vaøng vaø quaù ö con ngöôøi ñaõ khieán moät soá ngöôøi keát luaän raèng ñieàu caàn thieát laø laøm sao ñeå tín höõu luoân baän bòu. Naõo traïng Taây Phöông hieän thôøi, do kyõ thuaät leân khuoân vaø khoâng ngöøng ñuôïc kích thích bôûi caùc phöông tieän truyeàn thoâng, töøng coá gaéng bieán phuïng vuï thaønh moät coâng vieäc huaán giaùo höõu hieäu vaø ñaùng laøm. Trong tinh thaàn naøy, nhieàu ngöôøi ñaõ coá gaéng laøm cho caùc buoåi cöû haønh phuïng vuï ñöôïc vui veû theo kieåu cheø cheùn. Caùc thöøa taùc vieân phuïng vuï, ñöôïc thuùc ñaåy bôûi caùc ñoäng löïc muïc vuï, ñoâi khi coá gaéng huaán giaùo baèng caùch ñöa caùc yeáu toá phaøm tuïc kieåu trình dieãn buoân baùn vaøo caùc buoåi cöû haønh phuïng vuï. Haù ñoâi khi chuùng ta ñaõ khoâng chöùng kieán vieäc traêm hoa ñua nôû cuûa nhöõng chöùng töø, nhöõng maøn bieåu dieãn vaø hoan hoâ ñoù sao? Hoï nghó nhöõng ñieàu naøy seõ phaùt huy vieäc tham döï cuûa tín höõu, trong khi thöïc ra, chuùng ñaõ giaûn löôïc phuïng vuï thaønh cuoäc côø cuûa con ngöôøi.
Thomas Merton töøng vieát raèng "im laëng khoâng phaûi laø moät nhaân ñöùc, tieáng ñoäng khoâng phaûi laø moät toäi loãi, ñuùng theá, nhöng naùo ñoäng, hoãn ñoän vaø luùc naøo cuõng oàn aøo trong xaõ hoäi hieän ñaïi" vaø trong moät soá cöû haønh Thaùnh Theå taïi Phi Chaâu, "ñeàu noùi leân moâi tröôøng cho caùc toäi loãi lôùn nhaát cuûa noù: tính voâ thaàn thaùnh cuûa noù, tính tuyeät voïng cuûa noù. Moät theá giôùi tuyeân truyeàn, khoâng ngöøng tranh luaän, chöûi ruûa phæ baùng, pheâ bình chæ trích, hay chæ ñôn giaûn taùn gaãu laø moät theá giôùi chaúng coù gì ñeå soáng cho# Thaùnh Leã trôû neân caûnh huyeân naùo vaø hoãn ñoän; lôøi caàu nguyeän trôû thaønh tieáng ñoäng beân ngoaøi hay beân trong" (Thomas Merton The Sign of Jonas [San Diego: Harcourt, Inc., 1953, 1981]).
Chuùng ta thöïc söï ñang lieàu mình khoâng coøn daønh choã naøo cho Thieân Chuùa trong caùc buoåi cöû haønh cuûa ta. Chuùng ta ñang sa vaøo côn caùm doã cuûa ngöôøi Do Thaùi trong hoang ñòa. Hoï tìm caùch taïo cho hoï moät hình thöùc thôø phöôïng theo qui moâ cuûa hoï vaø theo taàm côõ cuûa hoï, vaø ta ñöøng queân keát cuïc hoï ñaõ quøy laïy tröôùc moät ngaãu thaàn, con boø vaøng.
Ñaõ ñeán luùc baét ñaàu laéng nghe Coâng Ñoàng roài. Phuïng vuï "treân heát moïi söï laø vieäc thôø phöôïng söï uy nghi cuûa Thieân Chuùa" (soá 33). Noù coù giaù trò huaán giaùo bao laâu coøn hoaøn toaøn höôùng veà vieäc vinh danh Thieân Chuùa vaø thôø phöôïng Ngöôøi. Phuïng vuï thöïc söï ñaët chuùng ta tröôùc nhan sieâu vieät cuûa Thieân Chuùa. Tham döï ñích thöïc laø ñoåi môùi trong ta ñieàu "thaùn phuïc" maø Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II heát söùc coi troïng (xem Ecclesia de Eucharistia, soá 6). Söï thaùn phuïc thaùnh thieâng naøy, nieàm kính sôï haân hoan naøy, ñoøi ta phaûi im laëng tröôùc söï uy nghi cuûa Thieân Chuùa. Ta hay queân raèng söï im laëng thaùnh thieän laø moät trong caùc phöông theá ñöôïc Coâng Ñoàng ghi nhaän ñeå coå xuùy vieäc tham döï.
Neáu phuïng vuï laø coâng vieäc cuûa Chuùa Kitoâ, thì coù caàn vò cöû haønh phaûi cheâm caùc nhaän ñònh rieâng cuûa mình vaøo ñoù hay khoâng? Ta neân nhôù raèng khi saùch leã cho pheùp, thì vieäc cheâm vaøo naøy khoâng ñöôïc trôû thaønh moät baøi dieãn vaên phaøm tuïc, veà con ngöôøi, ít nhieàu tinh teá trong vieäc nhaän ñònh veà thôøi cuoäc, hay chaøo möøng coù tính traàn tuïc nhöõng ngöôøi hieän dieän, maø ñuùng hôn phaûi laø lôøi khuyeân baûo ngaén goïn daãn ngöôøi ta vaøo maàu nhieäm thaùnh (xem Daãn Nhaäp Toång Quaùt Vaøo Saùch Leã Roâma, soá 50). Coøn veà baøi giaûng leã, töï noù, noù luoân laø moät haønh ñoäng phuïng vuï vôùi caùc qui luaät rieâng. Vieäc "participatio actuosa" vaøo coâng vieäc cuûa Chuùa Kitoâ giaû thieát ta phaûi lìa boû theá giôùi phaøm tuïc ñeå böôùc vaøo "haønh ñoäng thaùnh thieâng vöôït xa moïi haønh ñoäng khaùc" (Sacrosanctum Concilium, 7). Thöïc vaäy, "chuùng ta quaû ñaõ hôi ngaïo maïn khi ñoøi ñöôïc ôû laïi laõnh vöïc phaøm tuïc luùc böôùc vaøo laõnh vöïc thaàn thieâng" (Robert Sarah, God or Nothing [San Francisco: Ignatius Press, 2015], chöông IV).
Veà phöông dieän treân, ñieàu ñaùng tieác laø ñeàn thaùnh trong caùc nhaø thôø cuûa ta khoâng coøn laø nôi hoaøn toaøn daønh cho vieäc thôø phöôïng Thieân Chuùa nöõa, ñeán noãi ngöôøi ta vaøo ñoù vôùi quaàn aùo phaøm tuïc, vaø nôi thaùnh khoâng coøn ñöôïc khoa kieán truùc laøm noåi baät nöõa. Nhö Coâng Ñoàng voán daïy, vì Chuùa Kitoâ hieän dieän trong lôøi cuûa Ngöôøi khi noù ñöôïc coâng boá, thaønh thöû cuõng laø ñieàu tai haïi khoâng keùm khi caùc ngöôøi ñoïc saùch thaùnh khoâng aên vaän thích ñaùng ñeå chöùng toû raèng hoï ñang khoâng ñoïc lôøi phaøm traàn maø laø lôøi Thieân Chuùa.
Phuïng vuï laø moät thöïc taïi, töø trong caên baûn, voán coù tính huyeàn nhieäm vaø chieâm nieäm, vaø do ñoù, vöôùt quaù taàm vôùi cuûa haønh ñoäng con ngöôøi; cho duø vieäc tham döï cuûa ta laø moät ôn thaùnh do Chuùa Ban. Cho neân, veà phaàn ta, noù giaû thieát ta phaûi môû loøng mình ra ñoùn nhaän maàu nhieäm ñang ñöôïc cöû haønh. Bôûi theá, Hieán Cheá khuyeán caùo ta hieåu troïn veïn caùc nghi thöùc (xem soá 34) vaø ñoàng thôøi, daïy raèng "tín höõu# neân coù khaû naêng cuøng nhau ñoïc hay haùt baèng tieáng La Tinh nhöõng choã trong Phaàn Chung(ordinary) cuûa Thaùnh Leã voán thuoäc veà hoï" (soá 54).
Thöïc vaäy, hieåu ñöôïc nghi thöùc khoâng phaûi laø coâng vieäc khoâng caàn giuùp ñôõ cuûa moät mình lyù trí con ngöôøi; vieäc naøy ñoøi phaûi naém ñöôïc moïi söï, hieåu ñöôïc moïi söï, thoâng thaïo moïi söï. Hieåu caùc nghi thöùc thaùnh laø caùi hieåu cuûa "sensus fidei" (caûm thöùc ñöùc tin), laø caùi hieåu nhôø thöïc haønh ñöùc tin soáng ñoäng qua caùc bieåu töôïng vaø nhôø bieát baèng caùch soáng hoøa hôïp theo hôn laø baèng caùc yù nieäm. Caùi hieåu naøy giaû thieát ta phaûi tieáp caän maàu nhieäm baèng thaùi ñoä khieâm cung.
Nhöng lieäu ngöôøi ta coù can ñaûm theo Coâng Ñoàng xa ñeán theá hay khoâng? Duø sao, loái giaûi thích treân, voán ñöôïc ñöùc tin soi saùng, laø ñieàu neàn taûng ñoái vôùi vieäc phuùc aâm hoùa. Thöïc vaäy, "phuïng vuï # cho nhöõng ai ôû beân ngoaøi thaáy Giaùo Hoäi nhö moät daáu hieäu ñöôïc döông cao giöõa caùc daân toäc; döôùi daáu hieäu naøy moïi con caùi taûn maùc khaép nôi treân theá giôùi ñöôïc tuï veà vôùi nhau" (soá 2). Noù phaûi ngöng vieäc trôû thaønh moät nôi baát tuaân caùc chæ thò cuûa Giaùo Hoäi.
Noùi moät caùch chuyeân bieät hôn, noù khoâng theå laø dòp ñeå caùc Kitoâ höõu chia reõ nhau. Caùc giaûi thích coù tính bieän chöùng veà Sacrosanctum Concilium, töùc loái giaûi thích ñöùt ñoaïn theo chieàu naøy hay theo chieàu noï, khoâng phaûi laø hoa traùi cuûa tinh thaàn ñöùc tin. Coâng Ñoàng khoâng coù yù ñònh ñöùt ñoaïn vôùi caùc hình thöùc phuïng vuï thöøa höôûng ñöôïc töø Thaùnh Truyeàn, nhöng ñuùng hôn, coù yù ñònh ñaùnh giaù chuùng caùch saâu saéc hôn. Hieán Cheá tuyeân boá raèng "baát cöù hình thöùc môùi naøo ñöôïc chaáp thuaän phaûi, baèng caùch naøy hay caùch khaùc, phaûi phaùt trieån moät caùch höõu cô töø nhöõng hình thöùc ñaõ coù" (soá 23).
Veà phöông dieän treân, ñieàu caàn thieát laø neân cöû haønh moät soá hình thöùc theo "usus antiquior" [kieåu cuõ] vaø phaûi laøm nhö theá khoâng phaûi vì tinh thaàn choáng ñoái maø laø theo tinh thaàn cuûa Sacrosanctum Concilium. Cuõng theá, seõ laø moät sai laàm khi coi Hình Thöùc Ngoaïi Thöôøng cuûa Nghi Leã Roâma nhö phaùt xuaát töø moät neàn thaàn hoïc naøo khaùc, voán khoâng phaûi laø neàn thaàn hoïc cuûa cuoäc canh caûi phuïng vuï. Vaø ñieàu cuõng ñaùng öôùc mong laø trong aán baûn töông lai cuûa Saùch Leã neân theâm nghi thöùc thoáng hoái vaø daâng cuûa leã theo loái cuõ nhaèm muïc ñích nhaán maïnh ñieàu naøy: hai hình thöùc phuïng vuï soi saùng cho nhau, moät caùch lieân tuïc chöù khoâng choáng choïi nhau.
Neáu ta soáng tinh thaàn treân, thì phuïng vuï seõ heát coøn laø nôi tranh chaáp vaø chæ trích nhau, ngoõ haàu cuoái cuøng giuùp ta tham döï moät caùch tích cöïc vaøo neàn phuïng vuï "ñöôïc cöû haønh trong thaønh thaùnh Gieârusalem maø chuùng ta voán höôùng veà nhö nhöõng löõ khaùch, nôi Chuùa Kitoâ ngöï beân tay phaûi Thieân Chuùa, laø thöøa taùc vieân nôi cöïc thaùnh vaø laø nhaø taïm ñích thöïc" (soá 8).
Vuõ Van An