Ñöùc Phanxicoâ noùi vôùi caùc thò tröôûng
veà khí haäu vaø naïn buoân ngöôøi
Ñöùc Phanxicoâ noùi vôùi caùc thò tröôûng veà khí haäu vaø naïn buoân ngöôøi.
Roma (VietCatholic News 23-07-2015) - Ngaøy 21 thaùng 7 naêm 2015, taïi Phoøng Thöôïng Hoäi Ñoàng taïi Vatican, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ noùi chuyeän vôùi Cuoäc Gaëp Gôõ veà "Naïn Noâ Leä Hieän Ñaïi vaø Vieäc Thay Ñoåi Khí Haäu: Cam Keát cuûa Caùc Ñoâ Thò" do Giaùo Hoaøng Haøn Laâm Vieän Caùc Khoa Hoïc Xaõ Hoäi toå chöùc trong ñoù, caùc thò tröôûng cuûa caùc ñoâ thò lôùn treân theá giôùi ñaõ tham döï ñeå ñeà caäp tôùi hai vieäc khaån tröông coù lieân heä vôùi nhau: khuûng hoaûng khí haäu vaø caùc hình thöùc noâ leä môùi.
Baøi noùi chuyeän cuûa Ñöùc Phanxicoâ laø moät baøi öùng khaåu baèng tieáng Taây Ban Nha vaø ñöôïc Haõng Tin Zenit dòch sang tieáng Anh. Sau ñaây laø baûn dòch Vieät ngöõ:
Xin chaøo quùi vò buoåi chieàu, xin chaøo möøng quùy vò.
Toâi thaønh taâm caùm ôn quí vò veà nhöõng gì quí vò ñaõ thöïc hieän. Quûa tình taát caû ñeàu xoay quanh chuû ñeà chaêm soùc moâi tröôøng, chuû ñeà vaên hoùa chaêm soùc moâi tröôøng. Tuy nhieân, neàn vaên hoùa chaêm soùc moâi tröôøng naøy khoâng phaûi chæ laø moät thaùi ñoä "xanh", toâi noùi theo nghóa toát, noù khoâng phaûi laø moät thaùi ñoä "xanh"; noù coøn hôn theá nöõa. Noùi caùch khaùc, chaêm soùc moâi tröôøng nghóa laø moät thaùi ñoä sinh thaùi nhaân baûn, töùc laø, ta khoâng theå noùi: con ngöôøi ôû ñaây, coøn taïo theá, hay moâi tröôøng, thì ôû kia; sinh thaùi laø chuyeän toaøn dieän, noù coù tính nhaân baûn. Ñoù laø ñieàu toâi muoán phaùt bieåu trong Thoâng Ñieäp "Laudato Si'": raèng con ngöôøi khoâng taùch bieät khoûi moïi ñieàu khaùc; coù moät moái töông quan gaây aûnh höôûng hoã töông, baát luaän laø cuûa moâi tröôøng ñoái vôùi con ngöôøi, hay cuûa con ngöôøi trong caùch ñoái xöû vôùi moâi tröôøng, vaø caû hieäu quaû phaûn hoài (boomerang effect) choáng laïi con ngöôøi khi moâi tröôøng bò ñoái xöû teä haïi. Do ñoù, tröôùc moät caâu hoûi ñaët ra cho toâi, toâi ñaõ noùi: "khoâng, khoâng, noù khoâng phaûi laø moät thoâng ñieäp "xanh", noù laø moät thoâng ñieäp xaõ hoäi" vì trong khung caûnh xaõ hoäi cuûa cuoäc soáng xaõ hoäi con ngöôøi, ta khoâng theå taùch bieät ñöôïc vieäc chaêm soùc moâi tröôøng. Hôn theá nöõa, chaêm soùc moâi tröôøng laø moät thaùi ñoä xaõ hoäi nhaèm xaõ hoäi hoùa chuùng ta caùch naøy hay caùch khaùc, moãi ngöôøi daønh cho noù moät giaù trò hoï muoán, nhöng noù laøm chuùng ta tieáp nhaän. Toâi thích kieåu noùi cuûa ngöôøi YÙ khi hoï noùi veà moâi tröôøng, veà "Creato", veà ñieàu ñöôïc ban cho ta nhö moät hoàng phuùc, töùc moâi tröôøng.
Hôn nöõa, taïi sao laïi coù lôøi môøi naøy, moät lôøi môøi, ñoái vôùi toâi, xem ra laø moät yù töôûng raát phong phuù cuûa Haøn Laâm Vieän do Ñöùc OÂng Sanchez Sorondo laøm chuû tòch, môøi caùc thò tröôûng, caùc thò tröôûng cuûa caùc ñoâ thò lôùn vaø khoâng lôùn laém, môøi hoï ñeán ñaây ñeå noùi veà chuû ñeà naøy? Vì moät trong nhöõng ñieàu ñöôïc ghi nhaän hôn caû khi moâi tröôøng, töùc taïo theá, khoâng ñöôïc chaêm soùc, laø vieäc phaùt trieån caùc ñoâ thò moät caùch böøa baõi. Ñaây laø moät hieän töôïng hoaøn caàu, nhö theå caùc ñaàu, caùc ñoâ thò lôùn, caøng ngaøy caøng lôùn trong khi caùc vaønh ñai caøng ngaøy caøng ngheøo khoå, cuøng cöïc hôn, nôi ñoù, ngöôøi ta phaûi höùng chòu caùc haäu quaû cuûa vieäc queân khuaáy moâi tröôøng. Lieân heä tôùi hieän töôïng naøy laø hieän töôïng di daân. Taïi sao ngöôøi ta laïi keùo nhau tôùi caùc ñoâ thò lôùn? Keùo nhau tôùi caùc vaønh ñai cuûa caùc ñoâ thò lôùn, tôùi caùc khu luïp xuïp toài taøn, nhöõng khu buøn laày nöôùc ñoïng, nhöõng favelas? Taïi sao hoï laøm vaäy? Hoï laøm theá ñôn giaûn chæ vì theá giôùi noâng thoân khoâng coøn cho hoï cô hoäi nöõa. Vaø moät ñieåm trong thoâng ñieäp, moät ñieåm caàn ñöôïc pheâ phaùn moät caùch toân troïng, laø vieäc thôø ngaãu töôïng kyõ trò (technocracy). Kyõ trò laøm hö vieäc laøm, noù taïo ra thaát nghieäp, caùc hieän töôïng cuûa ngöôøi thaát nghieäp raát lôùn; hoï phaûi di cö ñeå tìm nhöõng chaân trôøi môùi. Con soá lôùn nhöõng ngöôøi thaát nghieäp thaät ñaùng lo ngaïi. Toâi khoâng coù con soá thoáng keâ, nhöng ôû moät soá nöôùc AÂu Chaâu, nhaát laø nôi giôùi treû, naïn thanh nieân thaát nghieäp, töùc nhöõng ngöôøi töø 25 tuoåi trôû xuoáng, leân tôùi hôn 40%, thaäm chí 50% ôû moät soá nöôùc. Giöõa 40, 47 -- toâi nghó tôùi moät nöôùc khaùc -- 50 - toâi nghó tôùi caùc con soá thoáng keâ traàm troïng tröïc tieáp do caùc vò ñöùng ñaàu chính phuû, do caùc vò ñöùng ñaàu quoác gia cung caáp. Vaø neáu döï phoùng cho töông lai, noù khieán ta thaáy moät boùng ma, töùc, tuoåi treû thaát nghieäp ngaøy nay, [ta coù theå hoûi] hoï coù ñöôïc thöù chaân trôøi naøo, thöù töông lai naøo? Ta ñeå laïi cho nhöõng ngöôøi treû naøy ñieàu gì? Moät laø nghieän ngaäp, hai laø chaùn chöôøng, hoaëc, vì khoâng bieát phaûi laøm gì vôùi cuoäc ñôøi hoï, moät cuoäc ñôøi voâ nghóa, quaù khaéc nghieät, -- neân töï töû -- con soá thoáng keâ caùc vuï thanh hieáu nieân töï töû ngaøy nay khoâng ñöôïc coâng boá ñaày ñuû -- hay ñi tìm nhöõng chaân trôøi khaùc, thaäm chí caùc döï aùn du kích chieán, coi nhö 1 lyù töôûng soáng.
Ñaøng khaùc, söùc khoûe cuõng ñang gaëp nguy cô. Soá löôïng lôùn nhöõng beänh "laï", nhö ngöôøi ta thöôøng goïi, phaùt sinh töø nhieàu yeáu toá cuûa vieäc boùn phaân ñoàng luùa - hay ai maø bieát ñöôïc, caùc nguyeân nhaân vaãn chöa ñöôïc hieåu roõ --, nhöng phaùt xuaát töø vieäc söû duïng kyõ thuaät quaù trôùn. Trong soá nhöõng vaán ñeà lôùn nhaát hieän nay coù oxy vaø nöôùc, töùc vieäc hoang hoùa (desertification) nhieàu khu vöïc roäng lôùn do vieäc phaù röøng gaây ra. Caïnh toâi ñaây laø Ñöùc Hoàng Y Toång Giaùm Muïc ñaëc traùch Khu Amazon thuoäc Ba Taây. Ngaøi coù theå noùi cho chuùng ta hay vieäc phaù röøng hieän nay coù yù nghóa gì taïi vuøng Amazon, voán laø laù phoåi cuûa theá giôùi - Congo, vuøng Amazon, ñeàu laø hai laù phoåi vó ñaïi cuûa theá giôùi. Toâi nhôù: vì naïn phaù röøng maáy naêm tröôùc ñaây taïi queâ höông toâi, 8 hay 9 naêm tröôùc ñaây, Chính Phuû Lieân Bang ñaõ ban haønh moät phaùn quyeát choáng laïi moät tænh, baét hoï phaûi ngöng vieäc phaù röøng, moät vieäc gaây taùc haïi cho daân chuùng. Moïi hieän töôïng töï nhieân naøy gaây taùc ñoäng gì leân vieäc di daân? Thieáu vieäc laøm vaø roài naïn buoân ngöôøi. Vieäc laøm cuûa thò tröôøng chôï ñen caøng ngaøy caøng trôû neân thoâng thöôøng, nhöõng coâng vieäc khoâng coù kheá öôùc, nhöõng coâng vieäc ñöôïc kyù keát döôùi gaàm baøn. Chuùng phaùt trieån nhanh xieát bao! Vieäc laøm cuûa khu vöïc chôï ñen raát teä, theo nghóa ngöôøi laøm khoâng kieám ñuû tieàn ñeå soáng. Ñieàu naøy taïo ra caùc taùc phong toäi aùc vaø moïi ñieàu (teä haïi) ñang dieãn ra taïi caùc ñoâ thò lôùn vì di daân do kyõ thuaät gaây ra. Toâi xin ñaëc bieät nhaéc tôùi vieäc buoân baùn ngöôøi trong ngaønh khai thaùc moû; caûnh noâ leä taïi haàm moû vaãn coøn raát lôùn vaø raát maïnh, vaø vieäc söû duïng moät soá yeáu toá ñeå röûa chaát quaëng nhö arsenic, cyanide coù nghóa gì neáu khoâng laø gaây beänh hoaïn nôi daân chuùng. Coù moät traùch nhieäm lôùn trong vaán ñeà naøy, toâi muoán noùi, moïi söï ñeàu coù caùi phaûn hoài (boomerang) cuûa noù; moïi söï ñeàu seõ trôû ngöôïc laïi. Ñaây laø haäu quaû phaûn hoài choáng laïi chính con ngöôøi. Baát keå laø buoân baùn ngöôøi ñeå laøm coâng noâ hay ñeå laøm ñó ñieám, taát caû ñeàu laø nguoàn cung caáp vieäc laøm ñeå soáng coøn ngaøy nay.
Bôûi theá, toâi raát vui khi quí vò suy nghó tôùi caùc hieän töôïng naøy. Toâi chæ nhaéc tôùi moät soá ít, gaây taùc haïi nôi caùc ñoâ thò lôùn.
Cuoái cuøng, toâi muoán noùi ñieàu naøy: Lieân Hieäp Quoác phaûi löu yù vaán ñeà naøy. Toâi voán hy voïng nhieàu, tuy nhieân, Lieân Hieäp Quoác phaûi löu yù maïnh meõ tôùi hieän töôïng naøy, nhaát laø vieäc buoân baùn ngöôøi do hieän töôïng moâi tröôøng naøy gaây ra, vieäc khai thaùc con ngöôøi. Caùch nay maáy thaùng, toâi coù tieáp moät phaùi ñoaøn phuï nöõ cuûa Lieân Hieäp Quoác ñaëc traùch vieäc khai thaùc tính duïc treû em taïi caùc nöôùc ñang coù chieán tranh -- töùc vieäc bieán treû em thaønh ñoái töôïng ñeå khai thaùc. Ñaây laø moät hieän töôïng khaùc. Vaø chieán tranh cuõng laø moät yeáu toá laøm moâi tröôøng maát quaân bình.
Toâi muoán keát thuùc vôùi moät suy tö khoâng phaûi cuûa toâi. Maø laø cuûa nhaø thaàn hoïc vaø trieát hoïc Romano Guardini. Ngaøi noùi tôùi hai hình thöùc thieáu vaên hoùa: thieáu vaên hoùa ñaàu tieân do Thieân Chuùa trao cho chuùng ta ñeå chuùng ta bieán noù thaønh vaên hoùa vaø leänh truyeàn Ngöôøi truyeàn cho ta phaûi chaêm soùc, troàng tæa vaø kieåm soaùt traùi ñaát; vaø thieáu vaên hoùa thöù hai laø khi con ngöôøi khoâng toân troïng moái töông quan cuûa hoï vôùi traùi ñaát, khoâng troâng nom traùi ñaát -- ñieàu naøy raát roõ raøng trong trình thuaät Thaùnh Kinh, voán laø trình thuaät thuoäc loaïi huyeàn nhieäm. Khi con ngöôøi khoâng chaêm soùc traùi ñaát, hoï tuùm laáy neàn vaên hoùa naøy vaø baét ñaàu laùi noù sang moät doøng chaåy khaùc. Nghóa laø, vieäc thieáu vaên hoùa ñaõ laùi vaên hoùa ra khoûi doøng chaåy cuûa noù, ñeå laïi baøn tay cuûa hoï vaø taïo ra thöù thieáu vaên hoùa thöù hai: nguyeân töû naêng laø ñieàu toát, noù coù theå giuùp chuùng ta, nhöng tôùi moät ñieåm naøo ñoù thoâi; ñôn cöû tröôøng hôïp ñaõ qua, ta neân nghó tôùi Hiroshima vaø Nagasaki, töùc laø, nghó tôùi vieäc taïo ra thaûm hoïa vaø huûy dieät. Ngaøy nay, trong moïi hình thöùc thieáu vaên hoùa, nhö caùc hình thöùc quùi vò ñaõ baøn tôùi, chính hình thöùc thieáu vaên hoùa thöù hai laø hình thöùc huûy dieät con ngöôøi. Moät giaùo só Do Thaùi thôøi Trung Coå, ít nhieàu cuøng thôøi vôùi Thaùnh Toâma Aquinoâ -- vaø coù leõ moät soá quí vò ñaõ nghe toâi noùi roài -- trong moät "midrash", ñaõ giaûi thích cho caùc tín höõu cuûa hoäi ñöôøng oâng veà vaán ñeà Thaùp Baben. OÂng noùi raèng ngöôøi ta caàn raát nhieàu thì giôø ñeå xaây ngoïn thaùp naøy, vaø noù ñoøi hoûi nhieàu coâng vieäc, nhaát laø vieäc laøm gaïch -- vieäc naøy ñoøi phaûi laøm vieäc vôùi ñaát seùt, tìm kieám rôm raï, nhoài chuùng vôùi nhau, caét xeùn chuùng, nhuoäm chuùng, roài ñaët chuùng vaøo loø, nung chuùng, ñeå gaïch trôû thaønh ñaù quùy; noù coù giaù trò lôùn, roài gaïch ñöôïc keùo leân vaø ñaët vaøo Thaùp. Moät vieân gaïch rôi laø caû moät vaán ñeà lôùn, vaø ngöôøi phaïm toäi hay ngöôøi sao laõng coâng vieäc vaø ñeå noù rôi, bò tröøng phaït. Nhöng neáu moät coâng nhaân ngaõ, hay nhöõng ngöôøi ñang xaây caát bò ngaõ, thì chaúng coù gì xaåy ra caû. Ñaây laø thaûm kòch cuûa hình thöùc thieáu vaên hoùa thöù hai: con ngöôøi laø keû taïo ra caûnh thieáu vaên hoùa chöù khoâng phaûi keû taïo ra vaên hoùa. Con ngöôøi taïo ra caûnh thieáu vaên hoùa vì hoï khoâng chaêm soùc moâi tröôøng.
Vaø taïi sao Giaùo Hoaøng Haøn Laâm Vieän Caùc Khoa Hoïc Xaõ Hoäi môøi caùc thò tröôûng caùc ñoâ thò tôùi döï cuoäc gaëp gôõ naøy? Vì duø yù thöùc naøy phaùt xuaát töø trung taâm ñi ra caùc khu ngoaïi vi, nhöng vieäc laøm nghieâm chænh hôn vaø saâu saéc hôn laïi ñöôïc thöïc hieän töø caùc khu ngoaïi vi ñi vaøo trung taâm, nghóa laø, töø quùi vò ñi vaøo löông taâm nhaân loaïi. Toøa Thaùnh vaø nöôùc naøy hay nöôùc noï coù theå ñoïc nhöõng baøi dieãn vaên hay taïi Lieân Hieäp Quoác nhöng neáu coâng vieäc khoâng phaùt xuaát töø caùc khu ngoaïi vi ñi vaøo trung taâm thì noù chaúng coù hieäu quaû chi -- töø ñoù, coù traùch nhieäm cuûa caùc thò tröôûng ñoâ thò. Bôûi theá, toâi raát bieát ôn vì quí vò ñaõ cuøng nhau tôùi ñaây vôùi tö caùch nhöõng khu ngoaïi vi cöïc kyø nghieâm troïng cuûa vaán ñeà. Moãi quí vò, taïi ñoâ thò cuûa mình, ñeàu coù nhöõng ñieàu toâi vöøa nhaéc ñeán, nhöõng ñieàu quùi vò phaûi quaûn trò, giaûi quyeát v.v... Toâi caùm ôn quùi vò vì söï hôïp taùc cuûa quùi vò. Ñöùc OÂng Sanchez Sorondo coù cho toâi hay nhieàu quùi vò ñaõ goùp yù vaø taát caû caùc goùp yù naøy raát phong phuù. Toâi xin caùm ôn quùi vò vaø caàu xin Chuùa ban cho taát caû chuùng ta ôn thaùnh ñeå yù thöùc ñöôïc vaán ñeà huûy dieät naøy, moät vieäc huûy dieät maø chính chuùng ta seõ daán thaân vaøo neáu khoâng chòu chaêm soùc neàn sinh thaùi nhaân baûn, neáu khoâng coù yù thöùc gì veà sinh thaùi nhö chuùng ta töøng coù luùc ban ñaàu ñeå bieán ñoåi caùi thieáu vaên hoùa thöù nhaát thaønh vaên hoùa, vaø döøng laïi taïi ñoù, chöù ñöøng bieán neàn vaên hoùa naøy thaønh caûnh thieáu vaên hoùa.
Xin caùm ôn quùi vò raát nhieàu.
Vuõ Van An