Thoâng ñieäp Laudato Si
döôùi caùi nhìn Kitoâ Giaùo
Thoâng ñieäp Laudato Si döôùi caùi nhìn Kitoâ Giaùo.
Roma (VietCatholic News 22-06-2015) - Duø Laudato Si khoâng ñöôïc vieát rieâng cho ngöôøi Coâng Giaùo, nhöng muoán hieåu noù ñeán ngoïn nguoàn, ngöôøi ta buoäc phaûi ñoïc noù döôùi caùi nhìn Coâng Giaùo, hay ít nhaát Kitoâ Giaùo. Ñoù laø ñieàu linh muïc James Martin cuûa taïp chí America vaø caùc bieân taäp vieân cuûa Vieän Acton ñaõ laøm. Linh muïc Martin keå ra 10 ñieåm haøng ñaàu cuûa Thoâng Ñieäp Laudato Si trong khi caùc bieân taäp vieân cuûa Vieän Acton, moät "think tank" ñaïi keát cuûa Hoa Kyø, keå ra 11 ñieåm maø baùo chí theá tuïc ít khi löu yù tôùi vaø do ñoù, khoù tôùi maét ngöôøi ñoïc.
Möôøi moùn "mang ñi"
Linh muïc James Martin goïi 10 ñieåm ngaøi toùm löôïc laø 10 moùn "mang ñi" (takeaways). Moùn ñaàu tieân: vieãn aûnh taâm linh nay ñaõ trôû thaønh moät phaàn cuûa cuoäc tranh luaän veà moâi sinh. Töø tröôùc ñeán nay, moâi sinh chæ chuû yeáu ñöôïc baøn thaûo baèng ngoân ngöõ chính trò, khoa hoïc vaø kinh teá. Nay, ngoân ngöõ ñöùc tin ñaõ böôùc vaøo cuoäc tranh luaän, moät caùch roõ raøng, cöông quyeát vaø coù heä thoáng. Ñieàu naøy khoâng coù nghóa: Ñöùc Phanxicoâ muoán aùp ñaët caùc nieàm tin cuûa ngaøi leân nhöõng ai quan taâm tôùi moâi sinh (xem soá 62). Tuy nhieân, thoâng ñieäp ñaët cô sôû vöõng chaéc treân vieãn aûnh taâm linh vaø môøi goïi moïi ngöôøi laéng nghe moät quan ñieåm toân giaùo, nhaát laø caùi hieåu cuûa quan ñieåm naøy veà taïo döïng nhö laø quaø phuùc quùy giaù cuûa Thieân Chuùa, caàn ñöôïc moïi ngöôøi nam nöõ toân kính.
Thöù hai, ngöôøi ngheøo vaø caùc nöôùc ñang phaùt trieån bò aûnh höôûng xaáu moät caùch baát caân xöùng bôûi vieäc thay ñoåi khí haäu. Vaán ñeà naøy haàu nhö ñöôïc tìm thaáy raûi raùc khaép thoâng ñieäp. Gaàn ôû phaàn ñaàu, Ñöùc Phanxicoâ quaû quyeát raèng taäp chuù vaøo ngöôøi ngheøo laø moät trong caùc chuû ñeà cuûa thoâng ñieäp vaø ngaøi cung caáp nhieàu ñieån hình cho thaáy hieäu quaû tai haïi cuûa vieäc thay ñoåi khí haäu maø teä haïi hôn caû laø ñoái vôùi nhöõng ngöôøi soáng taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Lyù do, caùc quyeát ñònh cuûa keû quyeàn theá khoâng ñeám xæa gì tôùi ngöôøi ngheøo laø nhöõng ngöôøi khoâng coù taøi nguyeân taøi chaùnh giuùp hoï thích öùng vôùi vieäc thay ñoåi khí haäu. Maët khaùc, taøi nguyeân cuûa caùc nöôùc ngheøo ñöôïc duøng ñeå "cung caáp nhieân lieäu" cho vieäc phaùt trieån cuûa caùc nöôùc giaàu maø gaây haïi cho "chính hieän taïi vaø töông lai" cuûa mình (xem soá 52).
Ñöùc Phanxicoâ khoâng ngöøng naïi tôùi Tin Möøng, tôùi giaùo huaán xaõ hoäi cuûa Giaùo Hoäi vaø tôùi caùc tuyeân boá cuûa caùc vò giaùo hoaøng gaàn ñaây ñeå pheâ phaùn vieäc loaïi boû baát cöù ai ra khoûi caùc phuùc lôïi do thieän ích taïo döïng ñem laïi (xem soá 158).
Thöù ba, keùm laø hôn. Caùc ñieåm sau ñaây bò ngaøi pheâ phaùn maïnh meõ: a) naõo traïng kyõ trò (technocratic) coi kyõ thuaät laø chìa khoùa chính cuûa nhaân sinh (soá 110); b) vieäc voâ yù thöùc döïa vaøo caùc söùc maïnh cuûa thò tröôøng, chæ bieát lao theo caùc tieán boä kyõ thuaät, khoa hoïc hay kyõ ngheä maø khoâng chòu ñaén ño suy nghó xem noù taùc ñoäng ra sao ñoái vôùi moâi sinh, nhaát laø ñoái vôùi nhöõng con ngöôøi nhaân baûn (soá 109); c) chuû nghóa tieâu thuï cöïc ñoan trong ñoù, con ngöôøi khoâng laøm sao cöôõng laïi ñöôïc baát cöù thöù gì thò tröôøng ñaët tröôùc maët hoï, khieán traùi ñaát bò boùc loät vaø haøng tyû ngöôøi trôû thaønh ngheøo khoå (soá 203). Thaønh thöû, ñoái vôùi Ñöùc Phanxicoâ, nay ñaõ tôùi luùc, moät soá nôi phaûi chaáp nhaän moät phaùt trieån chaäm ñi, ngoõ haàu giuùp caùc nôi khaùc phaùt trieån laønh maïnh hôn (soá 193). Ngöôïc vôùi naõo traïng duy tieâu thuï, linh ñaïo Kitoâ Giaùo khuyeán khích moät söï phaùt trieån vôùi ñaëc ñieåm "ñieàu ñoä vaø khaû naêng bieát vui loøng vôùi vieäc coù ít" (soá 222). Ñaây quaû laø caùch taùi ñònh nghóa yù nieäm tieán boä.
Thöù tö, giaùo huaán xaõ hoäi Coâng Giaùo nay bao goàm giaùo huaán veà moâi sinh. Traùi vôùi suy nghó cuûa moät soá ngöôøi cho raèng thoâng ñieäp veà moâi sinh khoâng coù theá giaù thöïc chaát, Ñöùc Phanxicoâ quaû quyeát: Laudato Si nay laø moät phaàn cuûa giaùo huaán xaõ hoäi Coâng Giaùo (soá 15). Neân nhôù: theá giaù cuûa moät thoâng ñieäp giaùo hoaøng chæ thua Tin Möøng vaø caùc saéc leänh coâng ñoàng maø thoâi. Laudato Si cuõng coù theá giaù nhö Rerum Novarum cuûa Ñöùc Leâoâ XIII hay Pacem in Terris cuûa Ñöùc Gioan XXIII.
Thöù naêm, caùc cuoäc thaûo luaän veà sinh thaùi coù theå ñaët cô sôû treân Thaùnh Kinh vaø Thaùnh Truyeàn. Tuy khoâng baét ñaàu thoâng ñieäp baèng moät suy nieäm Thaùnh Kinh vaø Thaùnh Truyeàn, coù theå gaây phaûn öùng tieâu cöïc nôi ngöôøi voâ tín ngöôõng, nhöng ngay ôû chöông hai, Ñöùc Phanxicoâ ñaõ daãn ta tôùi "Tin Möøng Taïo Theá", trong ñoù, töøng böôùc, ngaøi cho thaáy lôøi keâu goïi chaêm soùc taïo döïng ñaõ khôûi ñaàu ngay töø Saùch Saùng Theá qua ñoù con ngöôøi ñöôïc keâu goïi "caøy caáy vaø gìn giöõ" traùi ñaát. Nhöng theo ngaøi, ta quaù caøy caáy maø coi nheï gìn giöõ. Ngaøi coøn ñi xa hôn baèng caùch daïy raèng Thieân Chuùa, nôi Chuùa Gieâsu Kitoâ, khoâng nhöõng trôû neân con ngöôøi, maø coøn trôû thaønh moät phaàn cuûa theá giôùi töï nhieân. Ngaøi nhaéc tôùi vieäc Chuùa Gieâsu ca ngôïi taïo theá, caùc thaùnh, nhaát laø thaùnh Phanxicoâ Assisi, heát lôøi taùn döông.
Thöù saùu, moïi söï ñeàu lieân heä vôùi nhau, keå caû kinh teá. Ñoùng goùp lôùn nhaát cuûa Laudato Si laø noù ñöa ra moät caùch tieáp caän coù tính heä thoáng cho vaán ñeà moâi sinh. Tröôùc nhaát, noù noái keát ta vôùi taïo theá: "ta laø thaønh phaàn cuûa thieân nhieân, bao haøm trong noù, vaø do ñoù, khoâng ngöøng töông taùc vôùi noù" (soá 139). Nhöng caùc quyeát ñònh cuûa ta, nhaát laø trong laõnh vöïc saûn xuaát vaø tieâu thuï, coù nhöõng haäu qua khoâng theå traùnh ñoái vôùi moâi sinh. Ñöùc Phanxicoâ lieân keát "quan nieäm aûo thuaät veà thò tröôøng" vôùi vieäc laïm duïng moâi sinh, moät quan nieäm öu ñaõi lôïi nhuaän hôn taùc ñoäng ñoái vôùi ngöôøi ngheøo (soá 190). Ngaøi nhaéc laïi quan ñieåm cuûa Thaùnh Phanxicoâ Assisi cho raèng coù moät söï noái keát chaët cheõ giöõa vieäc quan taâm tôùi thieân nhieân, coâng lyù cho ngöôøi ngheøo, daán thaân cho xaõ hoäi vaø hoøa bình noäi taâm" (soá 10). Ngaøi baûo: "Lôïi nhuaän khoâng theå laø tieâu chuaån ñoäc nhaát" cuûa caùc quyeát ñònh cuûa ta (soá 187).
Thöù baåy, khaûo cöùu khoa hoïc veà moâi sinh ñaùng ñöôïc ca ngôïi vaø söû duïng. Trong vaên kieän naøy, Ñöùc Phanxicoâ khoâng raùng chöùng minh baát cöù ñieàu gì veà vieäc thay ñoåi khí haäu. Ngaøi thaønh thöïc thuù nhaän raèng Giaùo Hoäi khoâng "coù cao voïng giaûi quyeát caùc vaán naïn khoa hoïc" (soá 188). Vaø duø minh nhieân tuyeân boá raèng hieän ñang coù nhieàu tranh luaän veà khoa khí haäu hoïc, thoâng ñieäp cuûa ngaøi vaãn chaáp nhaän "cuoäc nghieân cöùu khoa hoïc toát ñeïp nhaát hieän coù ngaøy nay" vaø xaây döïng treân noù, hôn laø ñi vaøo cuoäc tranh luaän cuûa nhaø chuyeân moân (soá 15). Gioáng moïi thoâng ñieäp vó ñaïi khaùc, Laudato Si döïa vaøo caû giaùo huaán cuûa Giaùo Hoäi laãn caùc khaùm phaù cuûa caùc laõnh vöïc khaùc, nhaát laø khoa hoïc, trong tröôøng hôïp naøy, ñeå giuùp ngöôøi thôøi ñaïi deã daøng suy nghó veà caùc vaán ñeà naøy.
Thöù taùm, söï döûng döng vaø vò kyû phoå quaùt ñang laøm cho caùc vaán ñeà moâi sinh traàm troïng theâm. Ñöùc Phanxicoâ daønh caùc pheâ phaùn maïnh meõ nhaát cho caùc ngöôøi giaàu, chuyeân laøm ngô vaán naïn do thay ñoåi khí haäu taïo ra, nhaát laø haäu quaû cuûa noù ñoái vôùi ngöôøi ngheøo. Hoï tìm caùch che giaáu caùc trieäu chöùng# (soá 26); caùc quyeát ñònh cuûa hoï khoâng heà ñeám xæa tôùi ngöôøi ngheøo, khoâng bao giôø tieáp xuùc vôùi anh chò em mình (caùc soá 90, 49).
Thöù chín, caàn coù cuoäc ñoái thoaïi vaø tình lieân ñôùi hoaøn caàu. Khoâng phaûi chæ beân trong Giaùo Hoäi Coâng Giaùo (caùc soá 14, 16). Thöôïng phuï ñaïi keát Bartholomew cuûa Chính Thoáng Giaùo cuõng goùp phaàn vaøo thoâng ñieäp vaø caû moät thi só cuûa phaùi Sufi Hoài Giaùo nöõa. Ngaøi keâu goïi moïi ngöôøi böôùc vaøo cuoäc ñoái thoaïi veà "toå aám chung" (caùc soá 62, 155).
Thöù möôøi, ñoøi hoûi thay ñoåi coõi loøng. Ñeå nhìn söï vaät caùch môùi meû, moät cuoäc "caùch maïng vaên hoùa maïnh daïn" (caùc soá 3, 114). Duø cho raèng traùi ñaát ñang caøng ngaøy caøng trôû neân "ñoáng raùc röôûi meânh moâng", taøi lieäu vaãn ñaày hy voïng, nhaéc ta nhôù raèng vì Thieân Chuùa ôû vôùi chuùng ta, neân ta vaãn coù theå thay ñoåi ñöôøng ñi. Ta coù theå ñaùnh thöùc taâm trí ta ñeå chuùng höôùng veà moät "cuoäc hoài taâm sinh thaùi" trong ñoù, ta tìm ra moái lieân keát thaân thieát giöõa Thieân Chuùa vaø moïi höõu theå, vaø saün saøng hôn ñeå laéng nghe "tieáng keâu cuûa traùi ñaát vaø tieáng keâu cuûa ngöôøi ngheøo" (soá 49).
Möôøi moät ñieàu ít ñöôïc truyeàn thoâng löu yù
Vieän Acton thì trích daãn chính thoâng ñieäp ñeå chæ ra 11 ñieàu ít ñöôïc truyeàn thoâng nhaéc ñeán vì phaàn lôùn hoï chæ chuù yù tôùi vaán ñeà thay ñoåi khí haäu vaø haâm noùng ñòa caàu.
Tröôùc nhaát laø caùc ñoaïn 75 vaø 77 cho thaáy taïo theá coù moät Ñaáng Taïo Hoùa, vaø khoâng heà chæ laø moät thieân nhieân coäng vôùi bieán hoùa. Moät linh ñaïo queân maát Thieân Chuùa, Ñaáng toaøn naêng vaø taïo döïng, laø ñieàu khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc. Vì chính vì theá maø keát cuïc ta ñi thôø phöôïng caùc quyeàn löïc traàn theá, tieám ñoaït choã ñöùng cuûa Thieân Chuùa, ñeán ñoä töï cho mình quyeàn haønh voâ haïn trong vieäc daày ñaïp taïo döïng.
Taïo theá do moät quyeát ñònh töï do cuûa Thieân Chuùa, khoâng phaûi do hoãn mang hay may ruûi, moät quyeát ñònh cuûa yeâu thöông. Saùch Khoân Ngoan (11:24): "vì Ngaøi yeâu thöông moïi vaät hieän höõu, vaø khoâng gheùt boû baát cöù vaät naøo do Ngaøi taïo döïng; vì Ngaøi seõ khoâng döïng neân vaät naøo neáu Ngaøi gheùt noù". Thaùnh Basileâoâ Caû moâ taû Ñaáng Taïo Hoùa laø "loøng toát khoân löôøng" coøn Dante noùi tôùi "tình yeâu chuyeån maët trôøi vaø tinh tuù". Nhôø theá, ta coù theå töø caùc vaät ñöôïc taïo thaønh vöôn tôùi "söï cao caû cuûa Thieân Chuùa vaø loøng töø nhaân ñaày yeâu thöông cuûa Ngöôøi".
Thöù hai, hoï trích daãn ñoaïn 15 ñeå nhaän ñònh raèng sinh thaùi nhaân baûn coù nghóa laø thöøa nhaän vaø ñaùnh giaù cao söï khaùc bieät giöõa nam tính vaø nöõ tính vì ñoù laø quaø taëng töï nhieân cuûa Thieân Chuùa, maø ta "phaûi kính troïng chöù khoâng tuøy tieän thao tuùng" nhö lôøi daïy cuûa Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI.
Thöù ba, vôùi ñoaïn 98, theo vieän Acton, Laudato Si cho raèng Chuùa Gieâsu thaùnh hoùa lao coâng con ngöôøi: Ngöôøi laøm vieäc baèng ñoâi tay trong tö caùch "thôï moäc, con trai baø Maria" (Mc 6:3).
Thöù boán, ñoaïn 47 cho thaáy: haõy rôøi boû ñieän thoaïi ñeå gaëp gôõ nhau. Vì caùc phöông tieän truyeàn thoâng vaø theá giôùi kyõ thuaät soá ñang trôû thaønh toaøn dieän (omnipresent), ngaên caûn con ngöôøi khoâng hoïc caùch soáng khoân ngoan, suy nghó saâu saéc vaø yeâu thöông ñaïi löôïng.
Thöù naêm, caùc ñoaïn 120, 136 vaø 91 daïy ta phaûi cöùu treû thô: baûo veä thieân nhieân khoâng theå bieän minh cho vieäc phaù thai, duøng phoâi thai ngöôøi ñeå nghieân cöùu, naïn buoân baùn ngöôøi...
Thöù saùu, ñoaïn 128 khuyeán khích ta giuùp ngöôøi ngheøo ñoøi hoûi nhieàu hôn phaùt chaån. Giuùp hoï veà taøi chaùnh chæ laø 1 giaûi phaùp taïm, giaûi phaùp laâu daøi laø giuùp hoï coù vieäc laøm. Vieäc laøm ñem laïi yù nghóa cho cuoäc soáng, môû ñöôøng cho tieán boä, phaùt trieån nhaân baûn vaø thaønh toaøn baûn thaân. Phaûi giuùp hoï 1 ñôøi soáng xöùng ñaùng qua vieäc laøm.
Thöù baåy, ñoaïn 50 cho thaáy thaëng dö daân soá khoâng phaûi laø vaán ñeà. Vaán ñeà laø chuû nghóa duy tieâu thuï cöïc ñoan vaø coù tính löïa loïc cuûa moät soá ngöôøi. Taêng daân soá hoaøn toaøn töông hôïp vôùi moät chính saùch phaùt trieån toaøn boä vaø bieát chia seû.
Thöù taùm, caùc ñoaïn 118 vaø 65 daïy: sinh thaùi chaân thöïc ñoøi moät neàn nhaân hoïc ñích thöïc vaø loøng toân troïng nhaân phaåm. Khoâng theå troâng mong con ngöôøi nhaân baûn chòu traùch nhieäm veà moâi sinh neáu ñoàng thôøi caùc khaû naêng ñoäc ñaùo cuûa hoï nhö trí hieåu, yù chí, töï do vaø traùch nhieäm khoâng ñöôïc thöøa nhaän vaø ñaùnh giaù cao.
Thieân Chuùa ban cho moãi con ngöôøi moät phaåm giaù ñoäc ñaùo: hoï coù khaû naêng töï nhaän thöùc, töï chieám höõu mình, töï do cho mình ñi vaø böôùc vaøo hieäp thoâng vôùi ngöôøi khaùc. Ngöôøi naøo cuõng ñöôïc öôùc muoán, ñöôïc yeâu thöông, vaø caàn thieát caû.
Thöù chín, caùc ñoaïn 123, 211 cho thaáy: thay ñoåi thöïc söï phaûi laø thay ñoåi vaên hoùa, chöù khoâng phaûi thay ñoåi chính trò. Vì khi vaên hoùa sa ñoaï vaø chaân lyù khaùch quan vaø caùc nguyeân taéc coù giaù trò phoå quaùt khoâng coøn ñöôïc tuaân giöõ, thì luaät leä chæ laø nhöõng aùp ñaët tuøy tieän hay caùc trôû ngaïi caàn phaûi traùnh.
Thöù möôøi, caùc ñoaïn 60 vaø 188 cho thaáy Giaùo Hoäi khoâng coù cao voïng giaûi quyeát caùc vaán ñeà khoa hoïc vaø ta caàn moät cuoäc tranh luaän trung thöïc vaø côûi môû. Hieän ñang coù hai phöông thöùc cöïc ñoan: "huyeàn thoaïi tieán boä" cho raèng chæ caàn aùp duïng kyõ thuaät môùi laø giaûi quyeát töùc khaéc moïi vaán ñeà sinh thaùi, chaúng caàn gì tôùi ñaïo ñöùc hay thay ñoåi saâu xa; phía kia coi con ngöôøi ñôn thuaàn laø moät ñe doïa phaù naùt heä sinh thaùi hoaøn caàu, neân caàn giaûm thieåu söï hieän dieän cuûa hoï. Caû hai khoâng giaûi quyeát ñöôïc gì, caàn moïi ngöôøi böôùc vaøo ñoái thoaïi nhaèm ñöa ra caùc giaûi phaùp toaøn boä. Giaùo Hoäi khích leä cuoäc ñoái thoaïi trung thöïc vaø côûi môû ñeå caùc quyeàn lôïi ñaëc thuø hay caùc yù thöùc heä khoâng phaù hoaïi ích chung.
Thöù möôøi moät, Vieän Acton trích daãn ñoaïn 229 laø ñoaïn daïy phaûi chaám döùt caùc chuû nghóa khuyeån nho (cynicism), duy tuïc vaø voâ luaân: ta caàn nhau, ta coù traùch nhieäm chung ñoái vôùi nhau vaø ñoái vôùi theá giôùi vaø soáng toát laønh vaø tao nhaõ laø ñieàu ñaùng laøm, hieän coù quaù nhieàu nhaïo baùng ñoái vôùi ñaïo ñöùc, söï thieän, nieàm tin vaø loøng trung thöïc. Khi nhöõng neàn taûng naøy khoâng coøn, thì vieäc chaêm soùc moâi sinh cuõng chaám döùt.
Tröôùc sau, giaûi phaùp chính yeáu cuûa Laudato Si vaãn khoâng haún laø giaûi phaùp kyõ thuaät. Kieân nhaãn ñoïc cho tôùi phaàn keát, ta thaáy noù nôû ra caû moät chaân trôøi caùnh chung töôi ñeïp. Soá 244 cho raèng: "moïi ñieàu toát laønh ñang hieän höõu nôi ñaây seõ ñöôïc ñem vaøo baøn tieäc nöôùc trôøi. Hôïp nhaát vôùi moïi loaøi thuï taïo, ta haønh trình xuyeân qua maûnh ñaát naøy ñeå ñi tìm Thieân Chuùa, vì 'neáu theá giôùi coù moät khôûi ñaàu vaø neáu noù ñöôïc döïng neân, ta phaûi tìm hieåu xem ai ñaõ ban caùi khôûi ñaàu naøy cho noù, vaø ai laø Ñaáng taïo ra noù?'. Ta haõy hoan ca treân ñöôøng haønh trình. Öôùc chi caùc tranh ñaáu vaø quan taâm cuûa ta cho haønh tinh naøy khoâng bao giôø laáy maát nieàm vui trong loøng hy voïng cuûa ta".
Vì duø coù theá naøo, Thieân Chuùa "cuõng khoâng boû rôi ta, khoâng bao giôø Ngöôøi ñeå ta moät mình, vì Ngöôøi ñaõ döùt khoaùt keát hôïp chính Ngöôøi vôùi traùi ñaát cuûa ta, vaø tình yeâu cuûa Ngöôøi khoâng ngöøng thuùc ñaåy ta tìm ra ñöôøng ñeå tieán tôùi. Ngôïi ca Ngöôøi!" (soá 245)
Vuõ Van An