Dö luaän vaø caùc chôø mong
ñoái vôùi Thoâng Ñieäp veà Moâi Sinh
Dö luaän vaø caùc chôø mong ñoái vôùi Thoâng Ñieäp veà Moâi Sinh.
Roma (VietCatholic News 16-06-2015) - Thoâng ñieäp moâi sinh Laudato Si (Praised Be You) cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ seõ ñöôïc chính thöùc coâng boá vaøo ngaøy 18 thaùng 6 naêm 2015, nhöng dö luaän noân noùng ñöôïc ñoïc thoâng ñieäp naøy ñang leân cao.
Nöõ kyù giaû Maureen Fiedler cho raèng söï chôø mong treân coâ chöa thaáy bao giôø. Thöïc vaäy, thoâng ñieäp treân ñang thu huùt nhieàu söï chuù yù hôn baát cöù vaên kieän naøo töø tröôùc tôùi nay. Vaø caùc lôøi bình luaän veà noù tích cöïc coù maø tieâu cöïc cuõng coù.
Moät söï kieän chöa bao giôø coù
Nhöõng ngöôøi baùc boû söï kieän khí haäu ñang thay ñoåi thì döï ñoaùn thoâng ñieäp treân seõ beânh vöïc vieäc ta coù traùch nhieäm luaân lyù phaûi haønh ñoäng ñeå cöùu vaõn haønh tinh ta. Thöôïng nghò só Coäng Hoøa, James Inhofe, moät ngöôøi trong soá naøy cho raèng "Ñöùc Giaùo Hoaøng neân yeân vò vôùi coâng vieäc cuûa ngaøi, vaø chuùng toâi yeân vò vôùi coâng vieäc cuûa chuùng toâi". Moät ít phuùt sau, oâng noùi theâm: "Toâi khoâng noùi veà Ñöùc Giaùo Hoaøng. Ngaøi haõy ñieàu haønh cöûa tieäm cuûa ngaøi, coøn chuùng toâi, chuùng toâi seõ ñieàu haønh cöûa tieäm cuûa chuùng toâi".
Vaø Vieän Heartland, moät cô quan nghieân cöùu cuûa phe baûo thuû ñaët cô sôû ôû Chicago, noùi raèng hoï seõ göûi moät toaùn khoa hoïc gia veà khí haäu tôùi Roâma "ñeå thoâng tri cho Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ bieát söï thaät veà khoa khí haäu hoïc". Khoâng ai hay hoï ñaõ haønh ñoäng nhö lôøi tuyeân boá.
Bill Donohue cuûa Lieân Ñoaøn Coâng Giaùo ñoàng yù vôùi Thöôïng Nghò Só Rick Santorum (ngöôøi Coâng Giaùo) raèng Ñöùc Giaùo Hoaøng neân ôû laïi vôùi thaàn hoïc chöù khoâng phaûi vôùi khoa hoïc. Theo oâng, theá giaù cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng chæ ôû trong ñöùc tin vaø luaân lyù maø thoâi, vaø roõ raøng söï soáng coøn cuûa haønh tinh chaúng aên nhaèm gì tôùi hai laõnh vöïc naøy caû.
Nhöng söï mong chôø coù tính tích cöïc thì maïnh meõ hôn nhieàu. Tuaàn roài, Giaùo Só Do Thaùi Giaùo Arthur Waskow cuûa Trung Taâm Shalom taïi Philadelphia coù göûi cho Fiedler moät e-mail cho bieát 300 giaùo só Do Thaùi ñöôïc gôïi höùng bôûi thoâng ñieäp saép tôùi cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng nhaèm keâu goïi phaûi coù haønh ñoäng maïnh meõ veà vieäc thay ñoåi khí haäu. Ñaõ coù bao giôø coù söï kieän 300 giaùo só Do Thaùi leân tieáng veà moät thoâng ñieäp chöa coâng boá khoâng? Fiedler cho raèng chöa bao giôø coù söï kieän naøy.
Caùc toå chöùc lieân toân GreenFaith vaø Interfaith Power and Light ñeàu ñaõ raát vui möøng tröôùc ngaøy coâng boá thoâng ñieäp. Thöïc theá, GreenFaith (ñöùng ñaàu laø muïc sö Fletcher Harper, moät muïc sö Episcopal) ñang döï kieán moät haønh ñoäng naøo ñoù ngay taïi Roâma vaøo tuaàn naøy ñeå chaøo ñoùn thoâng ñieäp.
Nhieàu nhoùm toân giaùo khaùc cuõng seõ laøm nhö theá. Hoï nhìn nhaän söùc maïnh do nhaân caùch vaø loøng toát cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxcoâ vaø khaû naêng höôùng daãn coâng luaän cuûa ngaøi taïo ra.Ta coù quyeàn hy voïng raèng söï loâi cuoán vaø thoâng ñieäp cuûa ngaøi seõ coù taùc duïng thöïc söï ñoái vôùi hoäi nghò veà khí haäu cuûa Lieân Hieäp Quoác ôû Paris saép tôùi.
Vaø duø noùi gì thì noùi, söï mong chôø tích cöïc ñoái vôùi thoâng ñieäp ñaõ ñöôïc chính baùo chí theá giôùi chöùng toû. Cuï theå laø tôø baùo YÙ L'Espresso ñaõ cho ñaêng taûi vaên kieän daøi 192 trang naøy vaøo hoâm thöù Hai 15 thaùng 6 naêm 2015.
Tuy nhieân, theo Catholic World News, Toøa Thaùnh cho raèng baûn do L'Espresso ñaêng taûi chöa phaûi laø baûn vaên sau cuøng. Vaø moät phaùt ngoân vieân moâ taû vieäc tieát loä vaên kieän duø coù lôøi caám (embargo) tröôùc laø moät haønh vi "gheâ tôûm". Moät caùch chính thöùc hôn, Phoøng Baùo Chí Toøa Thaùnh tuyeân boá nhö sau: "Moät baûn baèng tieáng YÙ döï thaûo Thoâng Ñieäp Laudato Si cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng ñaõ bò coâng boá. Xin vui loøng ghi nhaän raèng ñoù khoâng phaûi laø baûn vaên sau cuøng, vaø caùc luaät leä veà Ngaên Caám vaãn coøn hieäu löïc. Chuùng toâi yeâu caàu caùc kyù giaû toân troïng caùc tieâu chuaån ngheà nghieäp, laø caùc luaät leä ñoøi phaûi chôø tôùi luùc coâng boá chính thöùc baûn vaên cuoái cuøng cuûa noù".
Ñöùc Beâneâñíctoâ thöù hai
Theo kyù giaû John Allen, vôùi tuyeân ngoân saép tôùi veà moâi sinh, Ñöùc Phanxicoâ quaû laø "Ñöùc Beâneâñictoâ 2.0". Traùi vôùi nhieàu huyeàn thoaïi vaø bình luaän cuûa truyeàn thoâng, Ñöùc Phanxicoâ vaãn laø moät ñieån hình cho thaáy roõ vò tieàn nhieäm cuûa mình. Ngaøi ñem laïi moät caùi nhìn aám aùp vaø hôïp loøng ngöôøi hôn cho nhöõng chuû tröông caên baûn voán ñöôïc vò tieàn nhieäm thoâng thaùi cuûa ngaøi ñöa ra.
Tröôùc nhaát, tranh ñaáu cho chính nghóa baûo veä moâi sinh khoù coù theå ñi ngöôïc laïi chuû tröông cuûa Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, ngöôøi töøng cho ñaët caùc taám laáy naêng löôïng maët trôøi treân noùc Nhaø Yeát Kieán taïi Vatican vaø kyù thoûa öôùc bieán Vatican thaønh quoác gia phi carbon ñaàu tieân.
Trong dieãn vaên ñoïc tröôùc Quoác Hoäi Ñöùc naêm 2011, Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI noùi raèng vieäc xuaát hieän Phong Traøo Xanh taïi Ñöùc trong thaäp nieân 1970 laø "tieáng keâu cöùu moät baàu khí töôi maùt, moät tieáng keâu ta khoâng theå laøm ngô hay gaït qua moät beân".
Tuy nhieân, Ñöùc Beâneâñícoâ XVI coá gaéng veõ ra moät saéc thaùi Xanh coù tính Coâng Giaùo moät caùch rieâng bieät. Vaø gaàn ñaây, theo Allen, Ñöùc Phanxicoâ cuõng cho thaáy ngaøi cuõng chuû tröông töông töï. Thöïc vaäy, treân chuyeán bay töø Bosnia trôû veà Roâma, ngaøi cho hay trong thoâng ñieäp saép tôùi, ngaøi seõ ñöông ñaàu vôùi chuû nghóa duy töông ñoái, maø ngaøi moâ taû nhö laø "beänh cancer cuûa xaõ hoäi".
Ai cuõng bieát chuû nghóa duy töông ñoái laø moät chuû tröông trieát hoïc. Thuyeát naøy cho raèng khoâng heà coù caùc qui luaät luaân lyù tuyeät ñoái, vì moïi söï ñeàu töông ñoái, tuøy theo caùc hoaøn caûnh vaø caùc caù nhaân ñaëc thuø. Treân bình dieän bình daân, noù coù yù chæ thöù luaân lyù "moïi söï ñeàu ñöôïc pheùp" ñi ngöôïc laïi giaùo huaán truyeàn thoáng cuûa Coâng Giaùo.
Xem ra Ñöùc Phanxicoâ khoù coù theå duøng vaán ñeà moâi sinh ñeå môû cuoäc tranh luaän veà trieát hoïc luaân lyù. Nhöng ñaây laïi laø ñieàu Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI coù theå giuùp moät tay. Thöïc theá, theo Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, phong traøo moâi sinh theá tuïc laø con ñöôøng höùa heïn nhaát ñeå ta phuïc hoài yù höôùng "luaät töï nhieân", nghóa laø luaät cho raèng ñieàu toát vaø ñieàu xaáu, ñieàu ñuùng vaø ñieàu sai, ñeàu laø nhöõng phaåm chaát coù thöïc trong thieân nhieân, vaø laø caùc phaåm tính maø con ngöôøi nhaân baûn coù theå tìm ra baèng caùch söû duïng chính lyù trí vaø löông taâm cuûa hoï.
Nhieàu tö töôûng gia Coâng Giaùo, trong ñoù coù Ñöùc Beâneâñícoâ XVI, sôï raèng luaät töï nhieân ñaõ bò ñaàu oùc ngöôøi bình daân thay theá hoaëc baèng chuû nghóa duy töông ñoái hoaëc baèng chuû nghó duy thöïc nghieäm, töùc yù nieäm cho raèng caùc quy luaät luaân lyù ñeàu do theá giaù con ngöôøi aùp ñaët vaø do ñoù gioáng vieäc giôùi haïn toác ñoä hôn laø chính troïng löïc, moät ñieàu gì ñoù ñöôïc saùng cheá ra, thay vì ñöôïc thieát ñònh ngay trong baûn nhieân.
Nhöng Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI tin raèng chuû nghóa moâi sinh ñang daãn con ngöôøi trôû laïi vôùi yù nieäm luaät töï nhieân, vì noù chöùng minh raèng caùc giôùi haïn ñoái vôùi nhöõng gì con ngöôøi nhaân baûn coù theå laøm maø khoâng phaûi traû giaù khoâng phaûi chæ laø tuøy tieän, maø coù thöïc moät caùch tuyeät ñoái vaø khaùch quan.
Naêm 2007, ngaøi noùi raèng "ngaøy nay, moïi ngöôøi ñeàu coù theå thaáy raèng ta khoâng theå laøm baát cöù ñieàu gì mình muoán vôùi traùi ñaát naøy, moät traùi ñaát ñaõ ñöôïc uûy thaùc cho ta, ta phaûi toân troïng caùc luaät leä noäi taïi cuûa saùng theá, cuûa traùi ñaát naøy, neáu ta muoán soáng coøn".
Töø ñoù, Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI baûo, ta cuõng coù theå hoïc caùch laéng nghe baûn tính nhaân baûn cuûa ta, ñeå khaùm phaù ra caùc luaät leä luaân lyù voán ñöùng treân chính caùi toâi cuûa chuùng ta. Ngaøi goïi ñieàu naøy laø "con ñöôøng theá tuïc" ñeå ñaøo taïo löông taâm.
Caùc nhaän ñònh cuûa ngaøi vaøo thöù Baåy 13 thaùng 6 naêm 2015 veà chuû nghóa duy töông ñoái cho thaáy Ñöùc Phanxicoâ chaéc chaén seõ ñöa ra cuøng moät quan ñieåm nhö theá, coi chuû nghóa moâi sinh khoâng phaûi chæ laø moät chính nghóa xaõ hoäi quan troïng, maø coøn laø moät ñieåm giaùo huaán veà luaân lyù nöõa.
Vaên phong muïc vuï
Kyù giaû kieâm thaàn hoïc gia Andrea Gagliarducci thì cho raèng thoâng ñieäp moâi sinh cuûa Ñöùc Phanxicoâ chæ laø dòp ñeå ngaøi yeâu caàu caùc nhaø cai trò theá giôùi hôïp taùc hoã töông hôn nöõa vaø cam keát vôùi hoøa bình nhieàu hôn. Ngaøi cuõng muoán môøi goïi moïi ngöôøi thieän chí chaáp nhaän moät loái soáng "ñaïm baïc" hôn.
OÂng cuõng cho raèng duø ai cuõng muoán "nhaän vô" thoâng ñieäp veà phe vôùi mình, nhöng ñieàu chaéc chaén laø noù seõ khoâng laøm ai ngaïc nhieân caû. Thöïc vaäy, suoát hai naêm qua, Ñöùc Phanxicoâ ñaõ ñöa ra moät ñöôøng loái suy luaän, ñaïi khaùi nhö sau: khoâng theå baùc boû vieäc theá giôùi ñang bò haâm noùng. Ñöôøng loái suy luaän naøy ñaõ ñöôïc chöùng thöïc trong moät hoäi nghò lieân toân veà thay ñoåi khí haäu ñöôïc toå chöùc taïi Haøn Laâm Vieän Giaùo Hoaøng veà Khoa Hoïc ngaøy 28 thaùng Tö naêm 2015. Khoâng phaûi laø chuyeän tình côø, caùc keát luaän cuûa hoäi nghò naøy gaàn nhö ñaõ ñöôïc Ñöùc Toång Giaùm Muïc Silvano Maria Tomasi, ñaïi dieän thöôøng tröïc cuûa Toøa Thaùnh caïnh Lieân Hieäp Quoác ôû Geneva laëp laïi trong tham luaän taïi moät cuoäc hoïp thöôïng ñænh veà thay ñoåi khí haäu.
Coù ñieàu, Lieân Hieäp Quoác, khi noùi tôùi moâi sinh, ñaõ ñeà caäp tôùi caû caùc vaán ñeà nhö phaù thai cuõng nhö yù thöùc heä phaùi tính. Ñöùc Phanxicoâ bieát roõ ñieàu naøy. Ngaøi ñaõ leân tieáng pheâ phaùn yù thöùc heä phaùi tính vaø baûo veä gia ñình truyeàn thoáng, nhö trong luùc tieáp caùc giaùm muïc Puerto Rico vaø caùc giaùm muïc Latvia vaø Estonia vaø trong caùc baøi giaùo lyù haøng tuaàn.
Trong thoâng ñieäp saép tôùi, theo Gagliarducci, Ñöùc Phanxicoâ seõ noùi tôùi vieäc phaù thai. Vì nhieàu laàn ngaøi cho raèng ngaøi raát ngaïc nhieân tröôùc vieäc ngöôøi ta baûo veä moâi sinh nhöng laïi khoâng baûo veä phoâi thai ngöôøi.
Vì Ñöùc Phanxicoâ tha thieát vôùi chuû tröông: thöïc phaåm daønh cho moïi ngöôøi, moät "quyeàn lôïi khoâng loaïi tröø ai", neân chaéc chaén ngaøi seõ noùi tôùi quyeàn naøy trong thoâng ñieäp saép tôùi.
Ngaøi cuõng töøng leân tieáng pheâ phaùn caùc chính saùch cuûa caùc chính phuû caù theå vaø yeâu caàu coäng ñoàng quoác teá ñaûm nhieäm caùc vaán ñeà chính yeáu cuûa theá giôùi. Ngaøi nhaán maïnh tôùi "neàn vaên hoùa gaëp gôõ" moät neàn vaên hoùa ñoøi hoûi yù nieäm ngoaïi giao hôïp ñaïo ñöùc nghóa laø neàn ngoaïi giao nhaèm ích chung.
Cuoäc chieán choáng phí phaïm nghóa laø "neàn vaên hoùa vöùt boû" cuõng ñoøi hoûi moät loái soáng ñaïm baïc hôn, moät loái soáng maø Ñöùc Phanxicoâ khoâng ngöøng khuyeân ngöôøi Coâng Giaùo aùp duïng. Chuû ñeà naøy chaéc chaén seõ ñöôïc ngaøi nhaéc tôùi trong thoâng ñieäp.
Dó nhieân, Ñöùc Phanxicoâ cuõng seõ ñeà caäp tôùi vieäc chieán tranh cuõng nhö tai öông töï nhieân gaây haïi cho ngöôøi ngheøo tröôùc nhaát vaø thaûm haïi nhaát. Veà phöông dieän naøy, caùc vaán ñeà nhö "ñoäc canh" (monocultivation), caùc chính saùch thöïc phaåm nhaân taïo (GMO), cöôùp ñaát ñai, vieäc phaân phoái caùc thieän ích trong ñoù coù vieäc ñaëc bieät chuù troïng tôùi nöôùc, caùc tranh chaáp nhaèm kieåm soaùt nguoàn nöôùc cuõng nhö phaân phoái thöïc phaåm chaéc chaén seõ ñöôïc bao goàm.
Ñoïc laïi caùc vaên kieän cuûa Toøa Thaùnh, ta thaáy haàu heát caùc vaán ñeà neâu treân ñaõ ñöôïc ñeà caäp tôùi. Thaønh thöû coù theå noùi, noäi dung thoâng ñieäp khoâng haún laø ñieàu môùi laï. Noùi cho ngay, khôûi ñieåm cuûa thoâng ñieäp voán laø döï thaûo do Hoäi Ñoàng Giaùo Hoaøng veà Hoøa Bình vaø Coâng Lyù ñeä trình hoài thaùng Taùm naêm 2014. Chaéc chaén ngaøi seõ chaáp nhaän döï thaûo naøy haàu nhö nguyeân veïn, chæ theâm vaên phong coù tính muïc vuï, voán laø sôû tröôøng cuûa ngaøi.
Nhö ñaõ thaáy, ñoái vôùi ngaøi, thöïc taïi luùc naøo cuõng lôùn hôn caùc yù nieäm. Cho neân caùch tieáp caän cuûa ngaøi laø döïa vaøo caùc döõ kieän coù thöïc vaø töø nhöõng döõ kieän naøy, ngaøi tìm ra yù höôùng phoå quaùt cuûa söï vaät. Phöông phaùp naøy ngaøi ñaõ aùp duïng trong thoâng ñieäp thöù nhaát cuûa ngaøi laø Nieàm Vui Tin Möøng (Evangelii Gaudium): töø döõ kieän thöïc taïi böôùc vaøo caùc trích daãn vaø suy nieäm Thaùnh Kinh, chöù khoâng töø caùc nguyeân taéc tröøu töôïng böôùc xuoáng vieäc giaûi thích thöïc taïi.
Trong caùc cuoäc gaëp gôõ baùo chí, ngaøi ít khi chuùc laønh cho hoï, traùnh khoâng laøm phaät loøng caùc kyù giaû khoâng coù nieàm tin. Trong thoâng ñieäp naøy cuõng theá, chaéc chaén ngaøi seõ haïn cheá trong vieäc minh nhieân noùi tôùi ñöùc tin Coâng Giaùo. Ngaøi seõ chuù troïng tôùi caùc nguyeân taéc chung cuûa moïi tuyeân tín Kitoâ Giaùo cuõng nhö cuûa moïi ngöôøi thieän chí, vôùi hy voïng seõ ñaùnh ñoäng ñöôïc taâm hoàn moïi ngöôøi, nhaát laø Hoäi Nghò Paris veà Thay Ñoåi Khí Haäu vaøo thaùng 12.
Hoäi nghò vöøa roài raát ñöôïc Ñöùc Phanxicoâ vaø Toøa Thaùnh kyø voïng. Moät phaàn vì hoäi nghò tröôùc ñoù ñaõ khoâng buoäc caùc nöôùc hoäi vieân baát cöù traùch nhieäm thöïc chaát naøo. Veà hoäi nghò ñoù taïi Lima (thaùng 12 naêm 2014), treân chuyeán bay töø Phi Luaät Taân veà, Ñöùc Phanxicoâ cho hay ngaøi khaù thaát voïng vì baûn vaên cuûa noù khoâng xaùc ñònh ai kieåm soaùt ñieàu gì, vaø vieäc kieåm soaùt naøy tieán haønh ra sao.
Coù ngöôøi cho hay Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ muoán taäp chuù vaøo haïn töø chuû yeáu "sinh thaùi nhaân baûn" ("human ecology"), vaø haïn töø "hoùan caûi sinh thaùi" ("ecological conversion"). Chính nhöõng ñieåm naøy laøm ngöôøi ta heát söùc chuù yù tôùi thoâng ñieäp saép tôùi cuûa ngaøi.
Vuõ Van An