Söù ñieäp cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ
nhaân ngaøy Hoøa Bình Theá Giôùi 2015
Söù ñieäp cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ nhaân ngaøy Hoøa Bình Theá Giôùi 2015.
Vatican (Vat. 10-12-2014) - Hoâm 10 thaùng 12 naêm 2014, Phoøng baùo chí Toøa Thaùnh ñaõ coâng boá Söù ñieäp cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ nhaân ngaøy Hoøa bình theá giôùi laàn thöù 48, seõ ñöôïc cöû haønh ngaøy 1 thaùng 1 naêm 2015 tôùi ñaây veà ñeà taøi: "Khoâng coøn laø noâ leä nöõa, nhöng laø anh em".
Ñeà taøi naøy laø moät caâu trích töø thö thaùn Phaoloâ göûi oâng Philomeno (1,15-16). Söù ñieäp goàm 2 phaàn: Phaàn ñaàu Ñöùc Thaùnh Cha noùi veà bao nhieâu khía caïnh cuûa naïn noâ leä trong quaù khöù vaø ngaøy nay, vaø nhaéc ñeán nhöõng nguyeân nhaân saâu xa cuûa chuùng. Trong phaàn thöù II ngaøi khuyeán khích tìm ra nhöõng giaûi phaùp chung ñeå baøi tröø naïn noâ leä maø ngaøi goïi "hieän töôïng ñaùng kinh tôûm".
Sau ñaây laø baûn dòch Vieät ngöõ toaøn vaên Söù ñieäp cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ nhaân ngaøy Hoøa Bình Theá Giôùi 2015:
1. Khôûi ñaàu naêm môùi naøy, khoaûnh khaéc chuùng ta ñoùn nhaän aân suûng cuûa Thieân Chuùa cho toaøn theå nhaân loaïi, toâi xin chaân thaønh göûi lôøi chuùc bình an ñeán moïi ngöôøi nam nöõ, cuõng nhö cho moïi daân toäc vaø quoác gia treân theá giôùi, caùc nhaø laõnh ñaïo quoác gia vaø chính phuû, vaø caùc chöùc saéc cuûa toân giaùo, cuøng vôùi lôøi caàu xin ñeå khoâng coøn nhöõng cuoäc chieán tranh, xung ñoät vaø nhöõng noãi ñau ñôùn gaây ra bôûi con ngöôøi, caùc dòch beänh xöa cuõng nhö nay vaø bôûi nhöõng taøn phaù do thieân tai. Toâi ñaëc bieät caàu xin ñeå, khi ñaùp laïi lôøi môøi goïi coäng taùc cuûa chuùng ta vôùi Thieân Chuùa vaø vôùi moïi ngöôøi thaønh taâm thieän chí ñeå laøm thaêng tieán söï ñoàng taâm nhaát trí, chuùng ta bieát khaùng cöï laïi nhöõng caùm doã xuùi giuïc mình haønh xöû theo caùch khoâng xöùng vôùi tö caùch laøm ngöôøi cuûa chuùng ta.
Trong söù ñieäp hoøa bình vaøo thaùng gieâng naêm ngoaùi, toâi ñaõ noùi veà "khao khaùt moät cuoäc soáng troøn ñaày... bao haøm öôùc mong maõnh lieät veà moät tình huynh ñeä thuùc ñaåy chuùng ta ñeán vôùi nhöõng ngöôøi khaùc, nôi ñoù chuùng ta nhìn veà nhau khoâng phaûi nhö nhöõng keû thuø hay ñoái thuû, nhöng nhö anh chò em ñöôïc ñoùn nhaän vaø oâm aáp".[1] Vì töï baûn chaát, con ngöôøi laø höõu theå coù töông quan, ñöôïc an baøi laø phaûi ñi tìm söï troøn ñaày qua caùc töông quan lieân vò, ñöôïc gôïi höùng bôûi söï coâng baèng vaø tình yeâu, neân vieäc nhaân phaåm, töï do vaø tính töï trò ñöôïc thöøa nhaän vaø toân troïng laø raát neàn raûng cho vieäc phaùt trieån cuûa mình. Ñaùng buoàn thay, nhöõng tai hoïa cuûa vieäc con ngöôøi truïc lôïi nhau ñaõ laøm huûy hoaïi naëng neà ñôøi soáng hieäp thoâng vaø lôøi môøi goïi thaét chaët caùc töông quan lieân vò ñöôïc ñaùnh daáu baèng söï toân troïng, coâng baèng vaø tình yeâu. Hieän töôïng gheâ tôûm naøy, voán daãn tôùi vieäc coi thöôøng caùc quyeàn cô baûn cuûa ngöôøi khaùc vaø xoùa boû quyeàn töï do vaø nhaân phaåm cuûa hoï, mang raát nhieàu hình thöùc maø giôø ñaây toâi xin maïn pheùp ñeà caäp ñeán nhöõng ñieàu naøy caùch vaén taét, ñeå döôùi aùnh sang Lôøi Chuùa, chuùng ta coù theå xem taát caû moïi ngöôøi "khoâng coøn laø nhöõng noâ leä, nhöng laø anh chò em vôùi nhau".
Laéng nghe keá hoaïch cuûa Thieân Chuùa daønh cho nhaân loaïi
2. Ñeà taøi maø toâi choïn cho söù ñieäp naêm nay ñöôïc ruùt ra töø thö cuûa Thaùnh Phaoloâ göûi oâng Philemoân, trong ñoù thaùnh Toâng Ñoà ñaõ xin coäng söï vieân cuûa mình ñoùn nhaän Onesimus, tröôùc kia laø noâ leä cuûa Philemon, baây giôø ñaõ trôû thaønh moät Kitoâ höõu vaø vì theá, theo Phaoloâ, ñaùng ñeå ñöôïc xem laø moät ngöôøi anh em. Vò Toâng ñoà daân ngoaïi vieát raèng: "Noù ñaõ xa anh moät thôøi gian ñeå anh coù ñöôïc laïi noù vónh vieãn; khoâng phaûi ñöôïc laïi moät ngöôøi noâ leä, nhöng thay vì moät ngöôøi noâ leä, thì ñöôïc moät ngöôøi anh em raát thaân meán" (Plm 15-16). Onesimus ñaõ trôû thaønh ngöôøi anh em cuûa Philemoân khi oâng trôû thaønh moät Kitoâ höõu. Nhö theá, vieäc quay trôû veà vôùi Ñöùc Kitoâ, baét ñaàu moät cuoäc soáng laø ngöôøi moân ñeä trong Ñöùc Kitoâ, laøm neân moät söï taùi sinh (x. 2Cr 5,17; 1Pt 1,3) voán taùi taïo laïi tình huynh ñeä nhö laø moái daây neàn taûng cuûa ñôøi soáng gia ñình vaø ñôøi soáng xaõ hoäi.
Trong Saùch Saùng Theá (x St 1,27-28), chuùng ta ñoïc thaáy raèng Thieân Chuùa ñaõ döïng neân ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ, vaø chuùc phuùc cho hoï ñeå hoï coù theå lôùn leân vaø sinh soâi naûy nôû: Ngaøi taïo neân ngöôøi cha Adam vaø ngöôøi meï Eve, hai ngöôøi naøy - khi ñaùp laïi leänh truyeàn haõy sinh soâi naûy nôû cuûa Chuùa - ñaõ laøm neân tình huynh ñeä ñaàu tieân, tình huynh ñeä giöõa Cain vaø Aben. Cain vaø Aben laø anh em, bôûi vì chuùng ñöôïc sinh ra töø cuøng moät daï, vaø nhö theá, chuùng coù cuøng moät nguoàn goác, baûn chaát vaø phaåm giaù nhö cha meï mình, nhöõng ngöôøi ñöôïc taïo ra gioáng Thieân Chuùa vaø theo hình aûnh Thieân Chuùa.
Nhöng tình huynh ñeä cuõng ñöôïc dieãn taû trong söï phong phuù vaø khaùc bieät giöõa anh chò em, cho duø hoï ñöôïc noái keát qua vieäc cuøng do meï sinh ra vaø coù cuøng baûn chaát cuõng nhö nhaân phaåm. Vì theá, xeùt nhö laø nhöõng anh chò em, taát caû moïi ngöôøi, töï baûn chaát, ñeàu coù moái töông quan vôùi ngöôøi khaùc, nhöõng ngöôøi aáy tuy khaùc vôùi mình nhöng laïi cuøng chia seû moät nguoàn goác, baûn chaát vaø phaåm giaù. Theo ñoù, tình huynh ñeä laøm neân moái daây lieân keát caùc töông quan thieát yeáu ñeå xaây döïng gia ñình nhaän loaïi do Thieân Chuùa taïo ra.
Ñaùng buoàn thay, ngay giöõa nhöõng thuï taïo ñaàu tieân maø saùch Saùng Theá keå laïi vaø vieäc taùi sinh trong Ñöùc Kitoâ, nôi maø caùc tín höõu trôû neân anh chò em cuûa "con ñaàu loøng giöõa nhieàu anh em" (Rm 8,29), ñaõ toàn taïi thöïc taïi tieâu cöïc cuûa toäi loãi, thöôøng phaù vôõ tình huynh ñeä giöõa caùc thuï taïo vaø lieân tuïc laøm bieán daïng neùt ñeïp vaø söï cao quyù cuûa baûn chaát laø anh chò em cuûa chuùng ta trong chính gia ñình nhaân loaïi. Cain khoâng nhöõng khoâng naâng ñôõ Abel maø coøn gieát Abel vì loøng ganh tî vaø khi laøm theá, oâng ñaõ laøm neân cuoäc chieán huynh ñeä töông taøn ñaàu tieân. "Vieäc Cain ñaõ gieát em mình laø A-ben cho thaáy moät thaûm kòch cuûa söï khöôùc töø trieät ñeå ôn goïi laøm anh em cuûa Cain. Caâu chuyeän cuûa hoï (x. St 4,1-16) chæ ra nhieäm vuï khoù khaên maø moïi ngöôøi nam vaø nöõ ñöôïc môøi goïi, ñeå soáng nhö moät, moãi ngöôøi phaûi quan taâm ñeán ngöôøi khaùc.[2]
Cuõng nhö trong caâu chuyeän cuûa gia ñình oâng Noeâ vaø con caùi oâng (x. St 9,18-27), Cam khoâng toân troïng cha mình laø Noeâ, khieán Noeâ quyeàn ruûa ñöùa con hoãn laùo naøy vaø chuùc phuùc cho nhöõng ñöùa khaùc, nhöõng ngöôøi kính troïng oâng, ñieàu naøy taïo ra moät söï khoâng coâng baèng giöõa nhöõng anh chò em cuøng moät meï sinh ra.
Trong trình thuaät veà nguoàn goác cuûa gia ñình nhaân loaïi, toäi laøm caùch ly vôùi Thieân Chuùa, vôùi cha oâng ngaøy xöa vaø vôùi anh em, ñaõ noùi leân vieäc loaïi tröø söï hieäp thoâng vôùi nhau vaø noù ñöôïc bieåu loä trong moät neàn vaên hoùa chinh phuïc (x. St 9,25-27), vôùi nhöõng haäu quaû ñan xen vaø keùo daøi töø theá heä naøy ñeán theá heä kia: loaïi tröø ngöôøi khaùc, ñoái xöû teä baïc giöõa con ngöôøi, baïo löïc ñeán nhaân phaåm vaø caùc quyeàn cô baûn vaø cô cheá hoùa cuûa söï baát coâng. Töø ñaây, ta thaáy caàn phaûi hoaùn caûi lieân læ trôû veà vôùi Giao Öôùc, ñöôïc thöïc hieän troïn veïn bôûi hieán teá cuûa Ñöùc Gieâsu treân thaäp giaù, vôùi nieàm tin raèng "nôi naøo caøng nhieàu toäi loãi, nôi ñoù aân suûng caøng chöùa chan... nhôø Ñöùc Gieâsu Kitoâ" (Rm 5,20.21). Ñöùc Kitoâ, Ngöôøi Con yeâu daáu, ñaõ ñeán ñeå maëc khaûi tính yeâu cuûa Chuùa Cha daønh cho nhaân loaïi. Nhöõng ai nghe Tin Möøng vaø ñaùp laïi lôøi môøi goïi hoaùn caûi thì trôû thaønh "anh chò em vaø laø meï" cuûa Ñöùc Gieâsu (Mt 12,50), vaø vì theá ñöôïc Thieân Chuùa Cha nhaän laøm con (x. EP 1,5).
Nhöng ngöôøi ta khoâng trôû thaønh moät Kitoâ höõu, moät ngöôøi con cuûa Cha vaø laø anh chò em trong Ñöùc Kitoâ, xeùt nhö laø meänh leänh cuûa Chuùa, neáu khoâng thöïc thi quyeàn töï do caù nhaân, nghóa laø, neáu khoâng ñöôïc hoaùn caûi trôû veà vôùi Ñöùc Kitoâ moät caùch töï do. Trôû thaønh moät ngöôøi con cuûa Chuùa thì thieát yeáu phaûi ñöôïc noái keát vôùi söï hoaùn caûi: "Saùm hoái, vaø chòu pheùp röûa, moãi ngöôøi trong anh em, nhaân danh Ñöùc Gieâsu Kitoâ ñeå ñöôïc tha thöù toäi loãi vaø anh em seõ laõnh nhaän aân suûng cuûa Thaùnh Thaàn" (Cv 2,38). Taát caû nhöõng ai ñaùp laïi lôøi rao giaûng cuûa Pheâroâ baèng ñöùc tin vaø vôùi cuoäc soáng cuûa mình thì ñi vaøo trong tình huynh ñeä cuûa coäng ñoaøn Kitoâ höõu ñaàu tieân (x. 1Pr 2,17; Cv 1,15.16; 6,3; 15,23): Do Thaùi vaø Hy Laïp, noâ leä vaø töï do (x. 1Cr 12,13; Gl 3,28) trong ñoù söï khaùc bieät veà nguoàn goác vaø tình traïng xaõ hoäi khoâng laøm giaûm ñi nhaân phaåm cuûa baát cöù ai hay khoâng cho baát cöù ngöôøi naøo thuoäc veà Daân Chuùa. Vì theá, coäng ñoaøn Kitoâ giaùo laø moät nôi hieäp thoâng, nôi ñoù moïi ngöôøi soáng trong tình yeâu nhö anh chò em (x. Rm 12,10; 1 Tx 4,9; Dt 13,1; 1Pr 1,22; 2Pr 1,7).
Taát caû nhöõng ñieàu naøy cho thaáy laøm theá naøo Tin Möøng cuûa Ñöùc Gieâsu Kitoâ, qua ñoù Thieân Chuùa laøm "moïi söï trôû neân môùi" (Kh 21,5)[3], coù theå cöùu vaõn caùc töông quan giöõa con ngöôøi, bao goàm caû töông quan giöõa noâ leä vaø oâng chuû, baèng caùch laøm saùng toû nhöõng ñieàu maø caû hai ñeàu coù chung: cuøng ñöôïc nhaän laøm con vaø moái daây tình huynh ñeä vôùi Ñöùc Kitoâ. Chính Ñöùc Gieâsu ñaõ noùi vôùi caùc moân ñeä: "Thaày khoâng coøn goïi anh em laø toâi tôù vì toâi tôù khoâng bieát vieäc chuû laøm, nhöng thaày goïi anh em laø baïn höõu vì taát caû nhöõng gì Thaày nghe ñöôïc nôi cha Thaày, Thaày ñaõ cho anh em bieát" (Ga 15,15)
Nhieàu boä maët noâ leä hoâm qua vaø hoâm nay
3. Töø thôøi xa xöa, caùc xaõ hoäi khaùc nhau ñaõ bieát ñeán hieän töôïng ngöôøi thoáng trò ngöôøi. Ñaõ töøng coù nhöõng giai ñoaïn trong lòch söû nhaân loaïi, nôi ñoù cô caáu noâ leä ñöôïc chaáp nhaän caùc roäng raõi vaø ñöôïc luaät ghi nhaän. Ñieàu naøy quy ñònh nhöõng ai ñöôïc sinh ra töï do vaø nhöõng ai sinh ra laø noâ leä, cuõng nhö nhöõng ñieàu kieän maø qua ñoù moät ngöôøi voán sinh ra laø töï do nhöng coù theå bò maát ñi quyeàn töï do cuûa mình hay coù laïi noù. Noùi caùch khaùc, chính luaät phaùp cuõng thöøa nhaän raèng moät soá ngöôøi naøo ñoù coù theå hay phaûi bò xem laø taøi saûn cuûa ngöôøi khaùc, coù quyeàn töï do quyeát ñònh treân soá phaän ngöôøi aáy; moät noâ leä coù theå bò mua baùn, chuyeån giao hay mua ñöôïc, nhö theå hoï laø moät moùn haøng thöông maïi.
Ngaøy nay, vôùi söï phaùt trieån tích cöïc cuûa yù thöùc con ngöôøi, naïn noâ leä, voán ñöôïc xem nhö laø moät toäi aùc choáng laïi nhaân loaïi,[4] ñaõ chính thöùc bò xoùa boû treân toøa theá giôùi. Quyeàn cuûa moãi ngöôøi khoâng ñöôïc bò xem laø noâ leä hay phuï thuoäc nhö noâ leä ñöôïc thöøa nhaän trong luaät quoác teá nhö laø moät ñieàu khoaûn baát khaû xaâm phaïm.
Tuy nhieân, baát chaáp coäng ñoàng quoác teá ñaõ kyù keát raát nhieàu hieäp öôùc nhaém tôùi vieäc chaám döùt naïn noâ leä döôùi nhieàu hình thöùc, vaø ñaõ khôûi ñoäng nhieàu chieán dòch khaùc nhau ñeå choáng laïi naïn naøy, haøng trieäu ngöôøi ngaøy nay - treû em, ñaøn oâng vaø ñaøn baø ñuû moïi löùa tuoåi - vaãn bò truùt boû quyeàn töï do vaø bò buoäc phaûi soáng trong nhöõng ñieàu kieän gioáng nhö caùc noâ leä.
Toâi nghó ñeán nhieàu lao ñoäng nam vaø nöõ, caû nhöõng ngöôøi treû tuoåi, bò noâ dòch hoùa trong nhieàu khu vöïc khaùc nhau, duø laø chính thöùc hay khoâng chính thöùc, töø vieäc coâng vieäc trong nhaø cho ñeán vieäc noâng nghieäp, töø caùc nhaø maùy coâng nghieäp ñeán haàm moû, taïi nhieàu nöôùc nhöõng quy ñònh veà lao ñoäng khoâng khôùp vôùi nhöõng quy ñònh vaø chuaån möïc quoác teá toái thieåu, hay thaäm chí laø phi phaùp khi trong heä thoáng phaùp luaät cuûa mình, khoâng heà coù nhöõng quy ñònh naøo baûo veä quyeàn lôïi cuûa ngöôøi lao ñoäng.
Toâi cuõng nghó ñeán ñieàu kieän soáng cuûa nhieàu ngöôøi tò naïn, maø, trong cuoäc phieâu löu ñaày bi kòch, ñaõ phaûi chòu ñoùi khaùt, ñaõ bò töôùc boû töï do, bò cöôùp maát cuûa caûi hay bò laïm duïng theå lyù vaø tính duïc. Trong soá aáy, toâi nghó ñeán nhöõng ai, ñeå ñeán ñöôïc nôi caàn ñeán sau haønh trình meät raõ rôøi vôùi ñaày nhöõng sôï haõi vaø khoâng an toaøn, bò giam giöõ trong nhöõng ñieàu kieän heát söùc taøn nhaãn. Toâi nghó ñeán nhöõng ngöôøi, vì nhöõng lyù do kinh teá, chính trò, xaõ hoäi khaùc nhau, bò buoäc phaûi soáng chui ruùc vaø nhöõng ngöôøi, ñeå ñöôïc xem laø hôïp phaùp, phaûi ñoàng yù soáng vaø laøm vieäc trong nhöõng ñieàu kieän khoâng xöùng hôïp, ñaëc bieät laø khi luaät quoác gia taïo ra hoaëc cho pheùp moät söï leä thuoäc veà caáu truùc cuûa caùc coâng nhaân tò naïn ñoái vôùi chuû lao ñoäng, nhö, ví duï khi quy ñònh raèng vieäc cö truù hôïp phaùp phaûi phuï thuoäc vaøo hôïp ñoàng lao ñoäng# Vaâng, toâi nghó ñeán naïn "noâ leä lao ñoäng".
Toâi cuõng nghó ñeán nhöõng ngöôøi bò buoäc phaûi ñi vaøo con ñöôøng maïi daâm, nhieàu ngöôøi trong soá hoï coøn raát nhoû, naïn noâ leä vaø noâ leä tình duïc; ñeán nhöõng phuï nöõ bò buoäc phaûi keát hoân, nhöõng ngöôøi bò baùn trong nhöõng vuï keát hoân ñöôïc saép xeáp hay nhöõng phuï nöõ khi choàng cheát thì bò chuyeån cho moät ngöôøi thaân cuûa choàng nhö taøi saûn thöøa keá maø khoâng caàn bieát coâ ta coù ñoàng yù hay khoâng.
Toâi cuõng khoâng theå khoâng nghó ñeán taát caû nhöõng ai, treû cuõng nhö lôùn, laø ñoái töôïng cuûa naïn buoân baùn cô phaän, bò baét nhaäp nguõ, ñeå xin aên, ñeå phuïc vuï cho nhöõng hoaït ñoäng phi phaùp nhö saûn xuaát vaø buoân baùn ma tuùy, hay ñeå phuïc vuï cho nhöõng hình thöùc traù hình cuûa nhaän con mang tính quoác teá.
Cuoái cuøng, toâi nghó ñeán taát caû nhöõng ai bò baét coùc vaø giam giöõ bôûi nhöõng nhoùm khuûng boá, bò noâ dòch hoùa cho nhöõng muïc ñích cuûa hoï nhö laø nhöõng chieán binh hay, treân heát trong nhöõng tröôøng hôïp caùc thieáu nöõ vaø phuï nöõ, bò söû duïng nhö laø nhöõng noâ leä tình duïc. Nhieàu ngöôøi trong soá naøy ñaõ bieán maát trong khi nhöõng ngöôøi khaùc thì bò baùn vaøi laàn, bò tra taán vaø bò haønh haï hay bò gieát.
Moät vaøi nguyeân nhaân saâu xa cuûa naïn noâ leä
4. Ngaøy nay, cuõng nhö trong quaù khöù, goác reã cuûa naïn noâ leä xuaát phaùt töø quan nieäm con ngöôøi cho pheùp ñoái xöû nhau nhö moät ñoái töôïng. Khi naøo toäi loãi phaù hoûng traùi tim con ngöôøi vaø laøm ngaên caùch chuùng ta vôùi Taïo Hoùa cuõng nhö vôùi tha nhaân, thì tha thaân khoâng coøn ñöôïc xem laø nhöõng höõu theå coù cuøng phaåm giaù, nhö laø anh chò em cuøng chia seû nhaân tính, nhöng laø nhöõng ñoái töôïng. Ñöôïc taïo ra gioáng Thieân Chuùa vaø theo hình aûnh Thieân Chuùa, nhöng baèng söï cöôõng böùc, söï löøa doái, hay baèng nhöõng eùp buoäc veà theå lyù hay taâm lyù, Con ngöôøi ñaõ bò töôùc ñoaït söï tö do cuûa mình, bò baùn vaø bò giaûm thieåu xuoáng thaønh haøng hoùa cuûa moät soá ngöôøi; bò ñoái xöû nhö laø phöông tieän chöù khoâng phaûi nhö cuøng ñích.
Cuøng vôùi nguyeân nhaân mang tính höõu theå hoïc naøy - vieäc loaïi tröø nhaân tính cuûa ngöôøi khaùc -, cuõng coøn coù nhöõng nguyeân nhaân khaùc giuùp giaûi thích nhöõng hình thöùc noâ leä taân thôøi. Trong soá nhöõng nguyeân nhaân naøy, toâi nghó tröôùc heát ñeán söï ngheøo khoå, vieäc chaäm phaùt trieån vaø söï loaïi tröø, ñaëc bieät laø khi noù cuøng toàn taïi vôùi vieäc thieáu ñi nguoàn ñaøo taïo hay vôùi moät thöïc taïi ñöôïc ñaùnh daáu bôûi söï khan hieám, neáu khoâng muoán noùi laø khoâng coù, nhöõng cô hoäi vieäc laøm. Thoâng thöôøng, caùc naïn nhaân cuûa naïn buoân ngöôøi vaø noâ dòch laø nhöõng ngöôøi tìm caùch thoaùt khoûi hoaøn caûnh quaù ngheøo, hoï voäi tin theo lôøi höùa haõo seõ coù vieäc laøm, vaø hoï thöôøng rôi vaøo tay nhöõng maïng löôùi toäi phaïm toå chöùc caùc chuyeán buoân ngöôøi. Nhöõng maïng löôùi naøy raát tinh vi trong vieäc söû duïng nhöõng phöông tieän truyeàn thoâng hieän ñaïi ñeå duï doã nhöõng ngöôøi treû vaø raát treû ôû nhieàu vuøng mieàn treân theá giôùi.
Naïn hoái loä cuûa nhöõng ai saün saøng baát cöù vieäc gì ñeå laøm giaøu cuõng laø moät nguyeân nhaân khaùc cuûa naïn noâ leä. Thöïc ra, nhöõng ngöôøi thöïc hieän vieäc noâ dòch vaø buoân baùn ngöôøi thöôøng phaûi möu chuoäc caû moät heä thoáng trung gian phöùc taïp, moät soá thaønh vieân cuûa löïc löôïng caàm quyeàn hay caùc vieân chöùc hay caùc theå cheá daân söï vaø quaân ñoäi. "Ñieàu naøy xaûy ñeán khi naèm ôû vò trí trung taâm cuûa heä thoáng kinh teá laø tieàn baïc, chöù khoâng phaûi laø con ngöôøi. Vaâng, ôû vò trí trung taâm cuûa heä thoáng kinh teá hay xaõ hoäi phaûi laø con ngöôøi, hình aûnh Thieân Chuùa, ñöôïc döïng neân ñeå laøm baù chuû vuõ hoaøn. Khi con ngöôøi bò ñoàng tieàn thay theá, caùc giaù trò seõ bò ñaûo loän".[5]
Nhöõng nguyeân nhaân khaùc cuûa naïn noâ leä laø nhöõng xung ñoät vuõ trang, baïo löïc, hoaït ñoäng toäi phaïm vaø khuûng boá. Nhieàu ngöôøi ñaõ bò baét coùc ñeå ñem baùn, baét ñi chieán ñaáu nhö binh lính, hay bò khai thaùc tình duïc, trong khi nhöõng ngöôøi khaùc thì buoäc phaûi ñi tò naïn, boû laïi moïi thöù ñaøng sau taát caû nhöõng gì hoï coù: ñaát nöôùc, nhaø cöûa, cuûa caûi vaø thaäm chí laø caùc thaønh vieân trong gia ñình mình. Hoï buoäc phaûi ñi tìm kieám moät söï thay ñoåi cho nhöõng ñieàu kieän khuûng khieáp naøy duø phaûi ñaùnh lieàu nhaân phaåm caù nhaân vaø söï soáng coøn cuûa mình, roài theo ñoù, hoï lieàu mình ñi vaøo trong voøng xaáu xa naøy khieán hoï trôû thaønh con moài cuûa bao noãi thoáng khoå, muïc naùt vaø nhöõng haäu quaû taïi haïi khoân löôøng.
Cuøng daán thaân ñeå xoùa boû naïn noâ leä
5. Thoâng thöôøng, khi suy xeùt veà hieän traïng buoân ngöôøi, veà vieäc buoân baùn baát hôïp phaùp nhöõng ngöôøi tò naïn vaø nhöõng hình thöùc noâ leä ñöôïc coâng nhaän hay khoâng coâng nhaän, ngöôøi ta coù moät aán töôïng laø chuùng xaûy ñeán laø do söï thôø ô chung cuûa moïi ngöôøi.
Thaät ñaùng buoàn, neáu ñieàu naøy ñuùng, toâi xin maïn pheùp gôïi nhaéc laïi raát nhieàu noã löïc thaàm laëng maø caùc doøng tu, ñaëc bieät laø caùc doøng tu nöõ, trong nhieàu naêm qua ñaõ laøm ñeå trôï giuùp caùc naïn nhaân. Nhöõng doøng tu naøy ñaõ hoaït ñoäng trong nhöõng hoaøn caûnh raát khoù khaên, bò vaây buûa bôûi nhöõng vuï baïo löïc, nhöng luoân coá gaéng ñeå phaù boû nhöõng maéc xích voâ hình troùi buoäc nhöõng naïn nhaân vôùi nhöõng keû buoân ngöôøi vaø boùc loät ngöôøi; nhöõng maéc xích ñoù ñöôïc laøm neân töø moät chuoãi nhöng lieân keát, moãi maéc xích ñöôïc taïo thaønh töø nhieàu cô cheá taâm lyù tinh vi, laøm cho caùc naïn nhaân phuï thuoäc vaøo nhöõng ngöôøi boùc loät, ñöôïc thöïc thi baèng nhöõng laù thö toáng tieàn vaø nhöõng ñe doïa daønh cho hoï vaø nhöõng ngöôøi thaân cuûa hoï, cuõng nhö baèng nhöõng phöông tieân vaät chaát nhö töôùc ñoaït giaáy tôø tuøy thaân cuûa hoï vaø baïo löïc theå lyù. Hoaït ñoäng cuûa caùc doøng tu ñöôïc thöïc thi chính yeáu döôùi ba lónh vöïc chính: cung caáp trôï giuùp cho caùc naïn nhaân, giuùp phuïc hoài döôùi khía caïnh taâm lyù vaø giaùo duïc, giuùp hoï taùi hoäi nhaäp vaøo xaõ hoäi nôi nôi hoï ñeán hay xaõ hoäi goác cuûa hoï.
Nhieäm vuï roäng lôùn naøy, voán ñoøi hoûi loøng duõng caûm, kieân nhaãn vaø beàn bæ, xöùng ñaùng ñöôïc ñaùnh giaù cao trong toaøn theå Giaùo Hoäi vaø xaõ hoäi. Tuy nhieân, töï baûn thaân noù khoâng ñuû ñeå töï nhieân xoùa boû veát thöông cuûa vieäc boùc loät ngöôøi. Cuõng caàn moät söï daán thaân ba chieàu treân caáp ñoä theå cheá trong vieäc ngaên chaën, baûo veä naïn nhaân vaø truy toá tröôùc phaùp luaät nhöõng keû vi phaïm. Tuy nhieân, vì caùc toå chöùc toäi phaïm coù maïng löôùi toaøn caàu ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu cuûa chuùng, neân nhöõng noã löïc ñeå xoùa boû hieän töôïng naøy cuõng ñoøi phaûi coù moät noã löïc chung mang tính toaøn caàu cuûa taát caû caùc boä phaän khaùc nhau cuûa xaõ hoäi.
Caùc quoác gia phaûi ñaûm baûo raèng luaät phaùp cuûa mình veà nhöõng ngöôøi tò naïn, vieäc lao ñoäng, vieäc nhaän con nuoâi, vieäc vaän chuyeån haøng haûi vaø vieäc mua baùn caùc saûn phaåm do lao ñoäng noâ leä saûn xuaát ra phaûi thöïc söï toân troïng nhaân phaåm cuûa con ngöôøi. Caàn coù nhöõng ñieàu luaät coâng baèng, ñaët troïng taâm vaøo con ngöôøi, ñaûm baûo caùc quyeàn neàn taûng vaø phuïc hoài laïi nhöõng quyeàn ñoù khi chuùng bò xaâm phaïm, phuïc hoài laïi caùc quyeàn ñoù cho nhöõng ai laø naïn nhaân vaø ñaûm baûo söï an toaøn caù nhaân cuûa hoï vaø coøn theâm nhöõng cô cheá höõu hieäu ñeå kieåm soaùt vieäc aùp duïng ñuùng ñaén nhöõng ñieàu naøy ñeå khoâng coøn choã cho hoái loä hay boû soùt toäi phaïm. Vai troø cuûa phuï nöõ trong xaõ hoäi cuõng phaûi ñöôïc thöøa nhaän, hoaït ñoäng treân bình dieän vaên hoùa vaø truyeàn thoâng ñeå ñaït ñöôïc nhöõng keát ñaùng hy voïng.
Caùc toå chöùc lieân chính phuû, trong khi giöõ nguyeân taéc phaân chia quyeàn löïc, cuõng ñöôïc môøi goïi ñeå phoái hôïp nhöõng saùng kieán ñeå chieán ñaáu choáng laïi caùc maïng löôùi xuyeân quoác gia caùc toäi phaïm coù toå chöùc thöïc hieän caùc hoaït ñoäng buoân ngöôøi vaø buoân baùn ngöôøi tò naïn traùi pheùp. Vieäc hôïp taùc laø raát caàn thieát treân nhieàu lónh vöïc, lieân quan ñeán caùc theå cheá quoác gia vaø quoác teá, cuõng nhö caùc cô quan cuûa xaõ hoäi daân söï vaø theá giôùi taøi chính.
Caùc cô sôû thöông maïi[6] coù nhieäm vuï ñaûm baûo nhöõng ñieàu kieän laøm vieäc coù nhaân phaåm vaø ñoàng löông töông xöùng vôùi ngöôøi lao ñoäng, ñoàng thôøi cuõng phaûi caûnh giaùc ñeå nhöõng hình thöùc cuûa noâ dòch hoùa hay buoân baùn ngöôøi khoâng ñöôïc tìm thaáy choã trong chuoãi phaân phoái. Cuøng vôùi traùch nhieäm xaõ hoäi cuûa caùc cô sôû thöông maïi, cuõng caàn coù traùch nhieäm xaõ hoäi cuûa nhöõng ngöôøi tieâu duøng. Thöïc ra, moãi ngöôøi phaûi coù yù thöùc raèng "vieäc mua baùn luoân laø moät haønh vi luaân lyù, chöù khoâng chæ mang tính kinh teá".[7]
Caùc toå chöùc trong xaõ hoäi daân söï, veà phaàn mình, coù nhieäm vuï khôi daäy vaø thuùc ñaåy löông taâm treân nhöõng böôùc caàn thieát ñeå ñaáu tranh vaø nhoå taän goác reã neàn vaên hoùa noâ dòch.
Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, Toøa Thaùnh, khi caûm thaáu ñöôïc tieáng keâu gaøo ñau khoå cuûa caùc naïn nhaân cuûa naïn buoân ngöôøi vaø tieáng noùi cuûa caùc doøng tu trôï giuùp hoï treân con ñöôøng höôùng ñeán töï do, ñaõ nhieàu laàn ñeà baït nhöõng thænh nguyeän leân coäng ñoàng quoác teá ñeå caùc toå chöùc khaùc nhau ñöôïc thoáng nhaát nhöõng noã löïc vaø coäng taùc nhaèm loaïi tröø veát thöông naøy.[8] Nhöõng cuoäc gaëp gôõ ñöôïc ñöôïc toå chöùc ñeå loâi keùo söï chuù yù cuûa moïi ngöôøi ñeán hieän töôïng buoân baùn ngöôøi vaø taïo ñieàu kieän hôïp taùc giöõa caùc cô quan khaùc nhau, trong ñoù coù caùc chuyeân gia cuûa giôùi hoïc thuaät vaø toå chöùc quoác teá, löïc löôïng caûnh saùt töø caùc nöôùc goác, nöôùc chuyeån giao vaø nöôùc ñeán ñeå ngöôøi tò naïn vaø caùc ñaïi dieän cuûa caùc nhoùm trong Giaùo Hoäi laøm vieäc vôùi caùc naïn nhaân. Toâi hy voïng raèng nhöõng noã löïc naøy seõ tieáp tuïc môû roäng hôn trong nhöõng naêm tôùi ñaây.
Toaøn caàu hoùa tình huynh ñeä, chöù khoâng phaûi noâ leä hay söï thôø ô
6. Trong vieäc "loan baùo chaân lyù tình yeâu cuûa Ñöùc Kitoâ trong xaõ hoäi"[9], Giaùo Hoäi luoân daán thaân khoâng ngöøng trong caùc hoaït ñoäng baùc aùi xuaát phaùt töø chaân lyù veà con ngöôøi. Giaùo Hoäi coù nhieäm vuï phaûi phôi baøy ra moïi con ñöôøng daãn ñeán vieäc hoaùn caûi, cho pheùp chuùng ta thay ñoåi caùi nhìn veà nhöõng ngöôøi thaân caän cuûa mình, ñeå nhaän ra nôi nhöõng ngöôøi khaùc aáy, duø laø ai, ngöôøi anh chò em trong moät gia ñình nhaân loaïi, vaø ñeå thöøa nhaän phaåm giaù baåm sinh cuûa hoï trong chaân lyù vaø töï do, nhö caâu chuyeän cuûa Josephine Bakhita soi saùng cho chuùng ta. Ñaây laø vò thaùnh xuaát thaân töø vuøng Darfur cuûa Sudan, ngöôøi ñaõ bò baét coùc bôûi nhöõng ngöôøi buoân baùn noâ leä vaø bò baùn cho nhöõng oâng chuû taøn aùc khi thaùnh nhaân chæ môùi 9 tuoåi, vaø sau ñoù, töø chính nhöõng kinh nghieäm ñau thöông naøy, thaùnh nhaân ñaõ trôû neân moät "aùi nöõ töï do cuûa Thieân Chuùa" nhôø ñöùc tin soáng trong söï hieán daâng soát saéng vaø trong söï phuïc vuï ngöôøi khaùc, ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi thaáp beù vaø baát löïc nhaát. Vò thaùnh naøy, ngöôøi ñaõ soáng giöõa theá kyû 19 vaø 20, ngaøy nay vaãn coù theå trôû thaønh moät maãu göông ñieån hình cho nieàm hy voïng[10] cho nhieàu naïn nhaân cuûa naïn noâ leä; ngaøi coù theå naâng ñôõ cho nhöõng noã löïc cuûa nhöõng ai daán thaân trong cuoäc ñaáu tranh choáng laïi "veát thöông treân thaân mình cuûa nhaân loaïi ñöông thôøi, moät veát thöông treân thaân xaùc cuûa Ñöùc Kitoâ".[11]
Döôùi vieãn töôïng naøy, toâi muoán môøi goïi moãi ngöôøi, theo vai troø vaø traùch nhieäm rieâng cuûa mình, haõy thöïc thi haønh vi huynh ñeä ñoái vôùi nhöõng ai ñang bò giam giöõ trong tình traïng noâ dòch. Chuùng ta haõy töï hoûi mình, xeùt nhö laø nhöõng caù nhaân vaø coäng ñoaøn, lieäu chuùng ta coù caûm thaáy bò tra vaán khoâng khi, trong cuoäc soáng haøng naøy, chuùng ta gaëp gôõ hay ñoái maët vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ laø naïn nhaân cuûa naïn buoân ngöôøi, hay khi chuùng ta phaûi löïa choïn khoâng bieát coù neân mua nhöõng saûn phaåm maø coù theå ñaõ ñöôïc laøm ra töø vieäc boùc loät nhöõng ngöôøi khaùc. Moät vaøi ngöôøi trong chuùng ta, do thôø ô, hay vì chuùng ta quaù baän taâm ñeán nhöõng nhu caàu thöôøng ngaøy, hay vì nhöõng lyù do kinh teá, ñaõ kheùp maét laïi tröôùc ñieàu naøy. Tuy nhieân, nhöõng ngöôøi khaùc laïi quyeát ñònh laøm ñieàu gì ñoù tích cöïc, hoï tham gia vaøo caùc toå chöùc xaõ hoäi daân söï hay thöïc haønh nhöõng cöû chæ nhoû haøng ngaøy - nhöng laïi coù giaù trò cao! - nhö noùi moät lôøi noùi, moät lôøi chuùc söùc khoûe, moät lôøi chaøo hay moät nuï cöôøi. Nhöõng ñieàu naøy chaúng laøm chuùng ta maát maùt gì caû nhöng chuùng coù theå trao ban nieàm hy voïng, môû nhöõng caùnh cöûa, thay ñoåi cuoäc soáng cuûa ngöôøi khaùc, nhöõng ngöôøi phaûi soáng caùch leùn luùt vaø cuõng coù theå thay ñoåi cuoäc soáng cuûa chính chuùng ta ñoái vôùi thöïc taïi naøy.
Chuùng ta phaûi nhaän ra raèng chuùng ta ñang ñoái maët vôùi moät hieän töôïng toaøn caàu vöôït quaù khaû naêng cuûa baát cöù moät coäng ñoàng hay quoác gia naøo. Ñeå coù theå loaïi tröø noù, chuùng ta caàn moät söï huy ñoäng ôû moät möùc ñoä ngang taàm vôùi chính hieän töôïng ñoù. Vì theá, toâi khaån thieát naøi xin taát caû anh chò em thieän chí, vaø taát caû nhöõng ai duø xa hay gaàn, bao goàm nhöõng caáp ñoä cao nhaát cuûa caùc theå cheá daân söï, nhöõng ai chöùng kieán noãi ñau cuûa naïn noâ leä taân thôøi, ñöøng thoûa hieäp vôùi söï döõ naøy, ñöøng quay maët ñi tröôùc nhöõng noãi ñau cuûa anh chò em mình, cuûa ñoàng loaïi mình, nhöõng ngöôøi ñaõ bò töôùc ñoaït töï do vaø nhaân phaåm, nhöng haõy coù duõng löïc ñeå ñuïng ñeán thaân theå ñau ñôùn cuûa Ñöùc Kitoâ,[12] ñöôïc bieåu loä nôi khuoân maët cuûa voâ soá nhöõng con ngöôøi maø chính Ngaøi goïi laø "nhöõng ngöôøi anh em beù moïn cuûa Ta" (Mt 25,40.45).
Chuùng ta bieát raèng Thieân Chuùa seõ hoûi moãi ngöôøi chuùng ta raèng: "Ngöôi ñaõ laøm gì em ngöôi vaäy?" (x. St 4,9-10). Toaøn caàu hoùa söï thôø ô, voán ngaøy nay ñeø naëng treân cuoäc soáng cuûa nhieàu anh chò em cuûa chuùng ta, ñoøi buoäc chuùng ta phaûi laøm neân moät söï toaøn caàu hoùa tình lieân ñôùi vaø tình huynh ñeä, ñeå coù theå trao ban laïi cho hoï nieàm hy voïng môùi vaø giuùp hoï tieáp tuïc böôùc ñi vôùi söï duõng caûm qua nhöõng vaán ñeà cuûa thôøi ñaïi chuùng ta vaø nhöõng chaân trôøi môùi môû ra vaø ñöôïc Thieân Chuùa ñaët ñeå vaøo tay chuùng ta.
Töø Vatican, ngaøy 8 thaùng 12 naêm 2014
Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ
Pr. Leâ Hoaøng Nam, SJ chuyeån dòch töø baûn YÙ ngöõ
[1] Soá 1.
[2] Söù Ñieäp Nhaân Ngaøy Hoøa Bình Theá Giôùi naêm 2014, 2.
[3] X. Hieán Cheá Vui Phuùc AÂm, 11
[4] X. Dieãn Vaên Daønh Cho Caùc Ñaïi Bieåu Quoác Teá Cuûa Hieäp Hoäi Luaät Hình söï, 23.10.2014: L'Osservatore Romano, 24 Ottobre 2014, tr.4
[5] X. Dieãn Vaên Daønh Cho Caùc Tham Döï Vieân cuûa Cuoäc Gaëp Gôõ Theá Giôùi cuûa Phong Traøo Popolari, 28.10.2014: L'Osservatore Romano, 29 Ottobre 2014, tr.7
[6] X. Hoäi Ñoàng Coâng Lyù Vaø Hoøa Bình, Lôøi môøi goïi cuûa laõnh ñaïo caùc cô sôû thöông maïi. Moät suy tö. Milano vaø Roma, 2013.
[7] Benedetto XVI, Lett. enc. Caritas in veritate, 66.
[8] X. Söù ñieäp göûi OÂng Guy Ryder, Toång Giaùm Ñoác cuûa Toå Chöùc Lao Ñoäng Quoác Teá, 22.5. 2014: L'Osservatore Romano, 29.5.2014, tr. 7.
[9] Benedetto XVI, Lett. enc. Caritas in veritate, 5.
[10]"Qua vieäc bieát ñöôïc nieàm hy voïng naøy, thaùnh nöõ ñaõ ñöôïc "cöùu chuoäc", khoâng coøn laø noâ leä nöõa, nhöng laø aùi nöõ töï do cuûa Thieân Chuùa. Ngaøi hieåu ñöôïc ñieàu maø thaùnh Phaoloâ coù yù noùi ñeán khi nhaéc nhôù caùc tín höõu EÂpheâsoâ raèng tröôùc khi khoâng coù nieàm hy voïng vaø khoâng coù Thieân Chuùa giöõa theá giôùi - khoâng coù nieàm hy voïng vì khoâng coù Thieân Chuùa" (BENEDETTO XVI, Lett.enc. Spe salvi, 3)
[11] Dieãn vaên daønh cho caùc tham döï vieân cuûa Hoäi Nghò Quoác Teá Choáng laïi naïn buoân ngöôøi: Giaùo Hoäi vaø Thöïc Thi Luaät cuøng hôïp taùc, 10.4.2014: L'Osservatore Romano, 11.4.2014, p. 7; X. Hieán Cheá Nieàm Vui Phuùc AÂm, 270.
[12] X. Hieán Cheá Nieàn Vui Phuùc AÂm, 24; 270